Armoede in het pre-industriële tijdperk

Wouter Ryckbosch
Universiteit Antwerpen
[email protected]
Armoede in het pre-industriële tijdperk
Het land van Cocagne
“Dar syn dye tuyne gemaeckt mit worsen. Die vinsteren ende dye dueren
syn gemaeckt van salm ende stueren. […] Dye balcken, dye in den
huyse liggen, syn all gemaeckt van botterweggen. […] het regent iii
werff ‘s dages vladen, palingen ende pastien gebraeden. […] Daer en
bleyff nymant onberaeden, want dye gansen gaent hemselven braeden.”
“Daar zijn de tuinen
gemaakt met worsten. De vensters en deuren bestaan
uit zalm en steur. […] De steunbalken in de huizen bestaan compleet uit
boterklonten, […] het regent er drie keer per dag vlaaien, palingen en
pasteigebak. […] Daar blijft niemand zonder zitten, want de ganzen
braden zich namelijk zelf.”
De inzet van een debat
Zijn we vandaag beter of slechter af dan in het
verleden?
Is armoede eigen aan onze huidige maatschappij?
Of vormt armoede een natuurlijke staat en is onze huidige
maatschappij een historische uitzondering?
“The world’s most ‘primitive’ people have few possessions, but they are not poor. […]
Poverty is a social status. As such it is the invention of civilization. It has grown with civilization,
at once as an invidious distinction between classes and more importantly as a tributary relation.”
(Marshall Sahlin, antropoloog)
Denken over armoede
Armoede als pathologie
Falend individueel gedrag
Culture of poverty
Armoede als ‘accident
accident de parcours’
Tijdelijke zwakte in economie
Transitie
Armoede als structureel fenomeen
Grote macro-economische processen veroorzaken
armoede
Welke? Wordingsgeschiedenis?
De pre-industriële economie
Economische geschiedenis volgens Gregory Clark
Stabiliteit vóór ca. 1800
Europa vóór 1800: Malthus?
Thomas Robert Malthus (1766-1834)
An Essay on the Principle of Population
Reactie tegen Adam Smith, William Godwin & De
Condercet:
○ Grenzen aan het optimisme
○ Wetmatigheden van de samenleving
Bevolkingsgroei
Voedselvoorziening
Marx & pre-industrieel Europa
Neo-marxistische benadering
Belang van klassenstrijd & bezitsverhoudingen
Vanaf middeleeuwen - ontplooiing kapitalisme:
○ Feodaal productiesysteem
handelskapitalisme
proto-industrieel kapitalisme
industrieel kapitalisme
○ Voortschrijdende proletarisering & verarming
De West-Europese geschiedenis is er één van
voortdurend toenemende armoede, met de 18de-19ee
eeuw als hoogtepunt.
Smith & ‘the revolt of the early
modernists’
Smithiaanse interpretatie
Economische groei door commercialisering &
arbeidsspecialisatie
Brengt toegenomen welvaart
‘The revolt of the early modernists’
Economische groei vóór de industriële revolutie?
○ Engeland, Nederlanden,…
Belang van sociale middengroepen
○ Geen extreme armoede tegenover extreme rijkdom
Ongelijke, maar welvarende samenleving
Een armoedig budget
… ondanks nuancering op malthusiaans model geldt voor
de armen dat ze op of rond levensminimum leefden
Ca. 70% budget:
Voeding:
○ Calorieopname via (rogge)brood & bier; aardappel
○ Peulen (“the poor man’s meat”)
○ (Varkens)vlees
○ Zout, honing
○ Vitamines, proteïnes, etc slechts in tweede instantie
Vandaag in België: ca. 14% van het budget naar eten en
drinken
De magere keuken
De vette keuken
Het cruciaal belang van graan
De relativiteit van armoede
Naar hedendaagse normen “arm”
Maar binnen de context van die samenleving?
○ Hoeveel armoede was er?
○ Definities & perceptie door tijdgenoten?
Ongelijkheid in pre-industrieel Europa
Vroeger meer of minder ongelijkheid?
Simon Kuznets
Of “inequality & affluence”?
Het voorkomen van armoede
POTENTIËLE ARMEN
ARMEN
BEDEELDENBedeelden
REGELMATIG B.
De oorzaken van armoede
Incidenteel
Epidemieën, oorlogen, overstromingen,…
Cyclisch
Prijsbewegingen door bevolkingsdruk (Malthus),
hongercrises, economische conjunctuur,…
Structureel
Gezinscyclus (Rowntree)
People without history?
Eric Wolf, “Europe and the PeopleWithout History”
Bronnenprobleem
Armen als zelfstandig handelende actoren?
Olwen Huften
○ “An economy of makeshifts”
Overlevingsstrategieën:
-
Familiale netwerken
Pandbelening
Loonarbeid
Onderlinge hulp
Seizoensmigratie
Criminaliteit
Prostitutie
….
Het actor-perspectief (2)
Oscar Lewis
“Culture of poverty”
○ Fatalisme
○ hulpeloosheid
○ Wantrouwen tegenover instituties
○ Maatschappelijk isolement
Culture benadering van armoede houdt
ook ‘gevaren’ in
Armoede in het verleden
Armoede op het snijvlak van structure & agency, van
cultuur en economie
Erfgoeddag 2011 als kans tot debat
Een debat met grote inzet voor gisteren, vandaag
en morgen…