Vitamine B-suppletie vaak nodig

auteur Toine de Graaf, Gert Schuitemaker
Vitamine B-suppletie vaak nodig
Mantra van Voedingscentrum niet houdbaar
‘De meeste mensen hebben geen voedingssupplementen nodig’, aldus het
Voedingscentrum. Maar kijken we alleen maar naar de B-vitamines, dan blijkt deze
boodschap niet houdbaar. Volgens informatie van datzelfde Voedingscentrum.
‘De meeste mensen hebben geen voedingssupplementen nodig, want ze krijgen al voldoende voedingsstoffen binnen door gevarieerd te eten’, meldt het
Voedingscentrum op haar website.1 Om vervolgens in
één adem tal van groepen of omstandigheden te
noemen waarvoor aanvulling van de voeding ‘wenselijk’
kan zijn. Beperken we ons tot alleen mededelingen die
betrekking hebben op B-vitamines, dan rest slechts
één conclusie: de meeste mensen doen er goed aan
aanvulling hiervan serieus te overwegen. Liefst wel in
combinatie, want de B-vitamines werken met elkaar
samen.
Hoe groot is deze groep van
kleine of eenzijdige eters?
Voorafgaand aan het ‘rijtje wenselijk’ worden vrouwen
die zwanger willen worden of zijn, gewezen op de
noodzaak van extra foliumzuur (vitamine B11/B9). Deze
aanvulling acht ook het Voedingscentrum noodzakelijk,
om aangeboren afwijkingen te voorkomen.
‘Weinig of eenzijdig’
Bij de ‘wenselijke’ aanvullingen gaat de aandacht
allereerst uit naar ‘mensen die weinig of eenzijdig
eten’. Zij zouden volgens www.voedingscentrum.nl
‘alle vitamines en mineralen’ kunnen aanvullen – dus
inclusief alle B-vitamines.
Hoe groot is deze groep van kleine of eenzijdige eters?
Het Voedingscentrum besteedt geen aandacht aan
deze vraag. Maar de Voedselconsumptiepeiling (VCP),
die het RIVM in de periode 2007-2010 hield, zijn ze
waarschijnlijk nog niet vergeten.2 Van de volwassen
Nederlanders tot 69 jaar bleek, afhankelijk van de
leeftijdscategorie, maximaal 14% voldoende groente
20
www.FitmetVoeding.nl
te eten en maximaal 26% voldoende fruit – de percentages voor de jeugd waren nog beroerder. Zoals
bekend zijn groente en fruit belangrijke bronnen van
onder meer foliumzuur. Kortom: er zijn sterke aanwijzingen dat de meeste Nederlanders onvoldoende
foliumzuur binnenkrijgen met hun voeding.
Je zou dus kunnen stellen dat het ‘rijtje wenselijk’
ijzersterk opent. De tweede categorie omvat de
veganisten en dit is in zekere zin een deelgroep van
de eerste. Ook veganisten zijn immers eenzijdige eters.
Zij krijgen onder meer vitamine B12 aanbevolen als
een wenselijke aanvulling. Ook voor vegetariërs is deze
vorm van suppletie nuttig, maar het Voedingscentrum
is het hier kennelijk niet mee eens want zij worden niet
genoemd in dit verband. Vitamine B12 komt echter
van nature alleen voor in producten van dierlijke
oorsprong zoals vlees, vis, melk en eieren. Veganisten
én vegetariërs kunnen hierdoor een tekort aan deze
vitamine krijgen.
Extra vitamine B12
Na de veganisten gaat het ‘rijtje wenselijk’ verder met
de ouderen. ‘Vooral bij ouderen met maag-/darm
infecties kan de opname van vitamine B12 uit de
voeding onvoldoende zijn’, aldus het Voedingscentrum.
‘Omdat vitamine B12 uit een supplement wel goed
wordt opgenomen kan voor deze groep extra vitamine
B12 zinvol zijn.’
Dit citaat roept een onderzoek in herinnering dat
plaatsvond in Wageningen en in 2005 werd gepubliceerd.3 Onderzoekers van de afdeling Humane Voeding
bestudeerden 120 gezonde 70-plussers met een mild
tekort aan vitamine B12. De proefpersonen werden
verdeeld in vijf verschillende groepen, die elk een
andere hoeveelheid van de vitamine kregen in de vorm
van een capsule. De kleinste dosis bedroeg 3 mcg per
dag, ongeveer de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid
(ADH) die deze leeftijdsgroep volgens de richtlijnen dagelijks zou moeten binnenkrijgen (2,8 mcg).
De hoogste dagdosis was 1000 mcg.
De onderzoekers bepaalden regelmatig twee aan
vitamine B12 gerelateerde factoren in het bloed van
de proefpersonen: het methylmalonzuur en het homocysteïne. De concentraties van deze stoffen zijn hoger
naarmate het tekort aan vitamine B12 nijpender is.
Bij gezonde ouderen kan
gemakkelijk een vitamine
B12-tekort optreden
Afgaande op die metingen was bij de proefpersonen
minimaal een dagdosis van 600 mcg vitamine B12
nodig om de situatie te normaliseren. ‘Dit onderzoek
laat zien dat veel hogere doses B12 nodig zijn om een
tekort aan de vitamine op te heffen dan we vroeger
dachten’, aldus de onderzoekers. ‘De laagste dosis
waarmee wij een mild tekort konden opheffen, was
tweehonderd keer de huidige ADH.’
Medicijngebruik
Bij gezonde ouderen kan gemakkelijk een tekort aan
vitamine B12 optreden, omdat het maagslijmvlies na
verloop van tijd dunner wordt waardoor minder
maagsappen worden geproduceerd. En maagsappen
zijn nodig om deze vitamine vrij te maken uit de
voeding, waarna deze kan worden opgenomen door
het lichaam. Volgens studies begint al na het vijftigste
levensjaar de concentratie van de vitamine in het
bloed terug te lopen.
Een tekort aan vitamine B12 in de voeding komt vaak
pas na lange tijd aan het licht omdat het lichaam eerst
de aangelegde voorraad verbruikt. Een tekort leidt
uiteindelijk tot een vorm van bloedarmoede (pernicieuze anemie) en neurologische verschijnselen zoals
tintelingen in de vingers (paraestesie), geheugenverlies, coördinatiestoornissen (ataxie) en spierzwakte in
de benen. Let wel: deze neurologische effecten blijken
vaak onomkeerbaar. Dus ook als het vitaminetekort is
opgeheven, kunnen deze klachten blijven bestaan.
Dit brengt ons bij de volgende groep in het ‘rijtje wenselijk’ van het Voedingscentrum: medicijngebruikers.
‘Sommige medicijnen kunnen invloed hebben op de
stofwisseling of de opname van vitamines en/of
mineralen’, aldus de website. ‘Als het goed is zal een
behandelend arts hier alert op zijn en extra vitamines
voorschrijven.’ In hoofdstuk 13 van ons boek Fit met
voedingssupplementen hebben wij al uitgelegd dat dit
laatste van iets te veel optimisme getuigt. Reguliere
artsen zijn niet of nauwelijks alert op het ontstaan van
voedingstekorten door medicijngebruik.
Metformine
In het citaat van het Voedingscentrum is sprake van
‘sommige medicijnen’. Ook dit is helaas te optimistisch.
Waar zijn die vitamines gebleven?
In het rijtje met de B-vitaminen ontbreken er enkele: B4, B7 en B10. Hoe is dit te verklaren? De eerste B-vitamine werd aan het eind van
de 19e eeuw ontdekt en de laatste in 1951. Soms werd een ontdekte stof als B-vitamine gerangschikt, terwijl dan later bleek dat de stof
toch niet aan de vereisten van een vitamine voldeed. Zo vielen in de loop der jaren enkele vermeende ‘B-vitamines’ af.
www.FitmetVoeding.nl
21
Naam
2e naam
rijkste voedingsbronnen
bijzonderheden
Vitamine B1 thiamine
ongepolijste rijst, volkorenbrood
geeft B-complex karakteristieke geur
Vitamine B2 riboflavine
volle melk, eieren, groene bladgroenten
kleurt urine geel
Vitamine B3 niacine/niacinamide
noten, vlees, vis
zeer hoge dosis verlaagt cholesterol
Vitamine B5 pantotheenzuur
vlees, vis, eieren
Vitamine B6 pyridoxine
bananen, vlees, vis
Vitamine B12 cobalamine
vlees, vis
Foliumzuur vitamine B9/B11
groene bladgroenten
Biotine vitamine B7/H
noten, bonen, eieren
meest kritisch wat opname betreft
ook wel huidvitamine genoemd
Het B-complex bevat de acht B-vitaminen. Deze zitten meestal ook in een multivitamine/mineraalsupplement. Bij aankoop
verdient de multi de voorkeur, omdat de andere vitamines en mineralen voor relatief weinig geld erbij worden geleverd.
Er zijn tamelijk veel medicijnen die kunnen leiden tot
vitaminen- en/of mineralentekorten. Bovendien gaat
het hierbij vaak om medicijnen die op grote schaal en
langdurig worden geslikt. Als we ons weer beperken
tot de B-vitamines, springen meteen al drie populaire
middelen op het netvlies waarvan het gebruik problematisch kan zijn: de anticonceptiepil, metformine en
maagzuurremmers.
De anticonceptiepil verlaagt de concentraties van
onder meer vitamine B1, vitamine B2, vitamine B6,
vitamine B12 en foliumzuur. Daarom is er alle reden om
tijdens pilgebruik een B-complex te slikken. Een hooggedoseerde multi voorziet ook in de behoefte. Maar
welke huisarts adviseert dit standaard bij pilgebruik?
In Nederland slikt 70% van de patiënten met diabetes
type-2 dagelijks metformine, vaak tot het eind van hun
leven. In 2010 werd in een Maastrichts proefschrift
gewezen op het feit dat dit medicijn bij langdurig
gebruik een vitamine B12-tekort kan veroorzaken.4 De
aanbeveling werd gedaan om dit mogelijke vitaminegebrek op te nemen in de richtlijnen voor behandeling
van diabetes. Terwijl de eerste studie die dit verband
aantoonde toch echt dateert van 1971 (!).5 De nu ruim
veertig jaar oude conclusie: ‘Bij patiënten op langdurige metformine-therapie dienen jaarlijks de B12serumwaarden te worden bepaald’.
Bodem weg
Een vergelijkbaar verhaal is te vertellen over de
maagzuurremmers. Deze populaire middelen zijn
onder te verdelen in H2-receptorantagonisten (zoals
cimetidine en ranitidine) en protonpompremmers
(zoals omeprazol). Beide typen kunnen door hun sterke
zuurremming een uitgesproken effect hebben op de
opname van voedingsstoffen, zoals vitamine B12. In
2000 werd al aanbevolen om bij langdurig gebruik (3-5
jaar) van protonpompremmers de vitamine B12-spiegel
te controleren.6 Deze aanbeveling werd in datzelfde
jaar ook aangehaald in een artikel in het Pharmaceutisch weekblad.7
Opmerkelijk is dat de behandelrichtlijn voor de Nederlandse huisartsen – de NHG-Standaard Maagklachten –
in 2003 in alle talen zweeg over vitamine B12.8 In de
herziene richtlijn die begin dit jaar is verschenen,
worden huisartsen in een voetnoot wél gewezen op de
mogelijkheid van een B12-tekort bij langdurig maagzuurremmergebruik.9
Het ‘rijtje wenselijk’ van het Voedingscentrum eindigt
met drie groepen die ‘alle vitamines’ kunnen aanvullen:
rokers, alcoholisten (‘met name vitamine B1 en B6’) en
‘mensen die extreem afvallen’. Volgens cijfers van
Stivoro rookte in 2011 een kwart van de Nederlanders
van 15 jaar en ouder wel eens, zodat we alleen al bij
de groep rokers praten over een paar miljoen mensen.
Ook het aantal alcoholisten en afvallers is waarschijnlijk
aanzienlijk.
Onze conclusie: het Voedingscentrum slaat op haar
website zelf de bodem weg onder haar mantra dat ‘de
meeste mensen’ geen voedingssupplementen nodig
hebben. En dan hebben we alleen nog maar gekeken
naar wat wordt gemeld over de B-vitamines…
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/voedingssupple-
menten.aspx
VCP 2007-2010, RIVM, Bilthoven, 2011
Arch Intern Med. 2005 May 23; 165(10):1167-72
Jager de J. The effects of metformin on metabolism and cardio-
vascular disease in type 2 diabetes. Proefschrift Maastricht University, 2010
Br Med J. 1971 Jun 19; 2(5763):685-737
Aliment Pharmacol Ther 2000; 14:651-68
Pharmaceutisch Weekblad 2000; 44:1641-4
NHG-Standaard Maagklachten, 2003
NHG-Standaard Maagklachten, 2013
Artsen zijn nauwelijks alert op het ontstaan
van tekorten door medicijngebruik
22
www.FitmetVoeding.nl