Hantering van psychische problemen bij diabetes mellitus

Kennistoets
Hantering van psychische
problemen bij
diabetes mellitus
Wim Wierenga, klinisch
psycholoog
Hilda van der Heyde,
Heyde, DVK/docent
1.
2.
3.
4.
Vervolg
1.
2.
3.
4.
Persoonlijkheid en
diabeteshantering
Falende zelfregulatie leidt tot
‘aangeleerde hopeloosheid’
hopeloosheid’.
Classificatie = het stellen van een
diagnose.
Elke patië
patiënt met hypohypo-unawareness kan
signalen van hypo’
hypo’s leren herkennen.
De schattingswijzer is een onmisbaar
hulpmiddel bij hypohypo-unawareness.
unawareness.
Definitie persoonlijkheid
Voor de persoon kenmerkende patronen
van denken, voelen en handelen
De belangrijkste indruk die men nalaat op
anderen
Iemands persoonlijkheid is per definitie
onveranderbaar.
Emotionele instabiliteit is een synoniem
voor neuroticisme.
neuroticisme.
Persoonlijkheidsstoornissen komen bij
meer dan 10% van de bevolking voor.
Voor diabeten is het risico op een
ernstige depressie twee keer zo groot.
Big five model
Openheid / Intellect
Conscië
Consciëntieusheid / Zorgvuldigheid
Extraversie
Altruï
Altruïsme / Vriendelijkheid
Neuroticisme / Emotionele instabiliteit
1
Openheid / Intellect
origineel
onafhankelijk
rebels
versus
behoudend
volgzaam
onkritisch
Conscië
Consciëntieusheid / Zorgvuldigheid
Extraversie
spontaan
lawaaierig versus
spraakzaam
zeker
beheerst
gevoelloos
versus
ongedisciplineerd
gemakzuchtig
chaotisch
Altruï
Altruïsme / Vriendelijkheid
gesloten
gereserveerd
individualistisch
teder
lichtgeraakt
paniekerig
hartelijk
mild
tolerant
versus
bazig
dominant
veeleisend
Persoonlijkheidsstoornissen
volgens DSMDSM-IV
Neuroticisme/
Neuroticisme/ Emotionele stabiliteit
ijverig
voorzichtig versus
plichtsgetrouw
Van een persoonlijkheidsstoornis is sprake
wanneer een of meer
persoonlijkheidstrekken niet alleen in
extreme mate aanwezig zijn, maar ook
dusdanig inflexibel en maladaptief zijn dat
deze trekken interfereren met het
persoonlijke welzijn en met het
functioneren in relaties en werk
2
Cluster A persoonlijkheidsstoornissen:
vreemd, excentriek
paranoï
paranoïde
schizoï
schizoïde
schizotypische
Cluster B persoonlijkheidsstoornissen:
dramatisch, emotioneel, grillig,
onevenwichtig
Persoonlijkheidstypen volgens
socratisch motiveren
Cluster C persoonlijkheidsstoornissen:
angstig
ontwijkende
afhankelijke
obsessief - compulsieve
Angsthaas
Kenmerken: gespannen, dwangmatig,
schreeuwen om hulp,
zoeken autoriteiten met ervaring
antisociaal
borderline
theatrale
narcistische
Luiaards
Betweters
Angsthazen
Betweter
Kenmerken: overtuigd van gelijk, willen
positieve uitzonderingspositie, kunnen niet
tegen kritiek, worden graag geprezen,
hekel aan andere betweters
3
Luiaard
Kenmerken: geen initiatief, hopen dat het
over gaat, laat de ander het maar doen,
passief of actief verzet tegen
verandering
Persoonlijkheidstype L B A
in Veranderingsfase 1
Voor Luiaard, Betweter en Angsthaas
hetzelfde:
Omgeving inlichten en consequenties
bespreken
Veranderfasen
Geen veranderwens
Twijfel
Veranderwens
Persoonlijkheidstype L B A
in veranderingsfase 2
Luiaard
- geruststellen
- informatie verzamelen (patië
(patiënt begint)
Betweter
- begrip tonen
- informatie verzamelen (alleen door patië
patiënt)
Angsthaas
- twijfel wegnemen
- voorlichting geven
Persoonlijkheidstype L B A in
veranderingsfase 3
Luiaard
- regie bij patië
patiënt
- afremmen
Psychiatrie en
diabeteshantering
Betweter
- regie bij patië
patiënt
- volgen
- grens aangeven
Angsthaas
- regie bij hulpverlener
- behandeling regelen
4
Depressie
Impact depressie op diabetes
voor diabeten is het risico op een ernstige
depressie twee keer zo groot
puntprevalentie voor diabeten is daarmee
10 à 20 procent
Verminderde glykemische controle
Verminderde zelfzorg, meer zorggebruik,
hogere kosten
Verhoogd risico micromicro- en macrovasculaire
complicaties
Adaptatieproblemen waaronder
diabetes burnout
Therapietrouw is een onzekere investering
op de lange termijn.
Therapieontrouw is veelal geen onwil
maar min of meer beredeneerd gedrag op
basis van een kostenkosten-baten analyse.
Falende zelfregulatie leidt tot ‘aangeleerde
hopeloosheid’
hopeloosheid’.
Angststoornissen
HypoHypo-angst
Angst voor diabetescomplicaties
Verslechtering zelfzorg
Eetstoornissen
Direct: langs hormonale weg
Obsessief controleren
Overregulatie
Piekeren depressie
SpuitSpuit- en/of prikangst
Invloed stress op diabetes
Te weinig: gevaar ontkennen, onvoldoende oplettend
Te veel: fobische vermijding, voor de zekerheid te
hoge bloedsuikers
adrenaline
noradrenaline en cortisol
Anorexia nervosa
Boulimia nervosa
Indirect: verslechtering zelfzorg
overslaan maaltijden
medicatie vergeten
overmatig alcoholgebruik
etcetera
5
Hypoglykemie Preventie Training
Diabetesgerelateerde
verbijzonderheden
Inhoud training
Hypoglykemie Preventie Training
6 bijeenkomsten van 2 uur
Begeleid door psycholoog en
diabetesverpleegkundige.
Evt. internist en/of dië
diëtist 1 bijeenkomst
aanwezig.
Bedoeld voor patië
patiënten (type 1) die al
langere tijd behandeld worden met
insuline.
Huiswerk
Doel HPT:
Het bewust worden en beter leren
inschatten van te lage
bloedglucosewaarden
Leren herkennen van signalen
Leren inschatten bloedglucosewaarden
Interne signalen:
lichamelijke symptomen
denken en coö
coördinatie
stemming en emoties
Externe signalen
insuline
voeding
lichaamsbeweging
Schattingswijzer
Lezen literatuur ter voorbereiding
bijeenkomst.
Bijhouden HPT dagboek
Oefening symptoomwaarneming
6
Effecten
HPT is bewezen effectief t.a.v.:
- tijdig onderkennen hypo’
hypo’s
- tijdig onderkennen hypers
- voorkomen van diabetesgerelateerde
ongevallen
HypoHypo-awareness
Diabetesspecifieke vragenlijsten
Kennistoets
1.
PAID (problem
(problem areas in diabetes)
VDZ (vertrouwen in diabetes zelfzorg)
zelfzorg)
AHV (angst voor hypoglykemie vragenlijst)
Focusoefening
2.
3.
4.
Iemands persoonlijkheid is per definitie
onveranderbaar
Emotionele instabiliteit is een synoniem
voor neuroticisme
Persoonlijkheidsstoornissen komen bij
meer dan 10% van de bevolking voor
voor diabeten is het risico op een
ernstige depressie twee keer zo groot
Vervolg
1.
2.
3.
4.
Falende zelfregulatie leidt tot
‘aangeleerde hopeloosheid’
hopeloosheid’.
Classificatie = het stellen van een
diagnose.
Elke patië
patiënt met hypohypo-unawareness kan
signalen van hypo’
hypo’s leren herkennen.
de schattingswijzer is een onmisbaar
hulpmiddel bij hypohypo-unawareness.
unawareness.
[email protected]
[email protected]
7