Document

De Filosoos: Filosofen Top Twaalf
Nr.5:
René Descartes
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
1
Leven Descartes: kort overzicht
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
31 maart 1596 (La Haye en Touraine, Frankrijk) – 11 februari 1650 (Stockholm, Zweden)
Geboren tijdens pestepidemie. Zijn moeder stierf dertien maanden na zijn geboorte.
Descartes was van goede komaf. Zijn vader was advocaat.
1606 – 1614: les in klassieke talen, wiskunde en Aristoteliaanse filosofie aan het
Jezuïetencollege van La Flèche
± 1613 – 1616: Rechten studie aan de Universiteit van Poitiers, Frankrijk.
± 1617 – 1620: Militaire Academie in Breda, Nederland (toen: republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden).
1618: ontmoeting met Nederlandse wiskundeleraar Isaac Beeckman, die zijn leermeester
werd.
1620 – 1628: reizen door Europa (Bohemen, Hongarije, Frankrijk).
1623: ontmoeting met Franse wiskundige pater Marin Mersenne (bedenker Mersenne
priemgetallen).
1628 – 1648: verblijf in Nederland. Bezig aan diverse beroemde werken waaronder “Discours
de la méthode pour bien conduire sa raison et chercher la vérié dans les sciensces.”
(verhandeling over de methode om de rede op de juiste manier te leiden en de waarheid in
de wetenschappen te zoeken).
1649: op uitnodiging van koningin Christina naar Stockholm, Zweden.
1650: Descartes sterft aan een longontsteking.
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
2
Betekenis Descartes voor de filosofie
• Descartes wordt algemeen beschouwd als de vader van het moderne
rationalisme en daarmee als grondlegger van de moderne wijsbegeerte/
filosofie.
• Descartes is bekend om zijn uitspraak “Cogito, ergo sum”: ik denk dus ik
ben.
Behalve voor de filosofie heeft Descartes heel veel betekend voor de wiskunde
door zijn rol als pionier op het gebied van de analytische meetkunde.
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
3
Belangrijkste werken van Descartes
•
“Discours de la méthode” (pour bien conduire sa raison et chercher
la vérité dans les sciences - 1637): hierin wordt onder andere de
basis gelegd voor de analytische meetkunde.
•
“Meditationes de prima philosophia” (1641): dit werk bestaat uit
zes overpeinzingen over filosofische en theologische onderwerpen:
"Over de dingen waarover we twijfelen”
"Over de aard van de menselijke geest”
"Over God: dat hij bestaat”
"Over waarheid en vergissing”
"Over het bestaan van materiële zaken”
"Over het onderscheid tussen de geest en het lichaam van de mens".
Dit boek was voor veel filosofen stof tot discussie.
•
“Principia Philosophiae” (1644): hierin wordt het hele universum
met behulp van zuiver wiskundige mechanica beschreven.
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
4
Cogito, ergo sum!
Net als vrijwel alle filosofen, was Descartes zeer
geïnteresseerd in het achterhalen van de werkelijkheid.
Hiervoor heb je kennis nodig die zeker, evident en
betrouwbaar is. Dat is niet makkelijk, aangezien je aan
heel veel dingen kunt twijfelen. Twijfel staat dan ook
centraal in de Cartesiaanse filosofie. Descartes stelt dat
je bijvoorbeeld kunt twijfelen aan je zintuiglijke
waarnemingen, aan je wijze van redeneren of omdat de
mogelijkheid bestaat dat we dromen. Maar aan één ding
kun je in elk geval nooit twijfelen en dat is aan het feit
dát je twijfelt. Door door de twijfel heen te stoten, komt
Descartes uiteindelijk uit bij het meest evidente en
ontwijfelbare: het zelfbewustzijn, de “Ik”. Dit bracht
Descartes tot zijn beroemdste uitspraak:
Ik denk, dus ik ben (Cogito, ergo sum).
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
5
De methode van Descartes
•
1.
2.
3.
4.
De methode die Descartes gebruikt om vanuit (wetenschappelijke) kennis de
waarheid te achterhalen (ook wel de Cartesiaanse methode genoemd) kent vier
grondregels:
Kennis moet enkel gebaseerd zijn op evidente, heldere rationele inzichten.
Om problemen in de kennis op te lossen dienen ze in zoveel mogelijk
analyseerbare stukjes te worden opgesplitst.
Redeneringen beginnen met de meest eenvoudige objecten om vervolgens op te
stijgen tot de meest ingewikkelde zaken.
Verworven kennis moet worden georganiseerd in volledige overzichten.
Deze methode is ontleend aan de wiskunde.
Niet vreemd, want wiskunde is overal in
de filosofie van Descartes terug te vinden.
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
6
Het Cartesiaanse Godsbewijs
•
1.
2.
3.
•
Voortboordurend op de zoektocht naar de werkelijkheid, hield Descartes zich net als
andere beroemde filosofen (bijvoorbeeld Augustinus) ook bezig met het (proberen te)
bewijzen dat God bestaat. Dit leidde uiteindelijk tot zijn hieronder vermelde stelling,
ook wel het Cartesiaanse Godsbewijs genoemd. Overigens is deze stelling oorspronkelijk
niet van Descartes (hij formuleerde ‘m hooguit iets anders), maar van de in Italië
geboren filosoof, theoloog en benedictijner monnik Anselmus van Canterbury (10331109)! Hij was de eerste die kwam met dit “ontologische Godsbewijs”.
Het idee van God omvat alle perfecties.
Bestaan is een perfectie.
Het idee van God omvat dus ook zijn bestaan.
Conclusie: God bestaat!
Toelichting: Een onvolmaakt wezen kan niet een idee of
voorstelling maken van een volmaakt wezen. Dat kan
alleen een werkelijk bestaand volmaakt wezen doen:
God. Het idee God is een aangeboren idee dat door God
in de ziel is geplant.
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
7
Descartes vs. Aristoteles
Een belangrijke rol in de filosofie van zowel Descartes als Aristoteles is weggelegd voor
de ratio. Beiden waren rationalisten. Beiden waren er ook op uit om de waarheid te
vinden door middel van wetenschappelijke methoden waarbij uitgegaan wordt van
zekere kennis die deductief kan worden afgeleid uit de eerste beginselen/principes.
Wetenschappelijke en zekere kennis betreft altijd kennis van/vanuit de uiteindelijke
oorzaak/oorzaken.
Er is echter ook een belangrijk verschil tussen Descartes en Aristoteles.
Daar waar bij Aristoteles de eerste beginselen door inductie direct uit de ervaring
worden afgeleid (empirische benadering), worden deze bij Descartes geheel a priori
gevonden door de zuivere rede. Dit verschil heeft er mee te maken dat Descartes niet
kan/wil vertrouwen op zintuiglijke waarnemingen.
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
8
Het dualisme van Descartes
Lichaam en buitenwereld (res extensa: dat wat ruimte inneemt) enerzijds en ziel
(res cogito: dat wat denkt) anderzijds kunnen volgens Descartes geheel los van
elkaar worden gezien . Ze zijn werkelijk van elkaar onderscheiden.
Lichaam en buitenwereld zijn volstrekt mechanisch en levenloos. Ook dieren
beschouwt Descartes als zielloos en mechanisch/machines. Ondanks dat lichaam
en ziel dus onderscheiden zijn, zijn zij volgens Descartes wel met elkaar
verbonden, niet oppervlakkig en toevallig, maar wezenlijk en innig. Dat klinkt
onbegrijpelijk en dat is het volgens Descartes gelukkig ook. Want: je kunt deze
verbinding niet begrijpen, doch slechts beleven. Het verstand kan slechts inzien
dat God de macht heeft om de verbinding tussen lichaam en ziel (ondanks de
schijnbare onmogelijkheid) te realiseren.
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
9
Citaten van Descartes
•
•
•
•
•
•
•
“Twijfel is het begin van wijsheid.”
“De grootste geesten zijn tot de grootste ondeugden, zowel als tot de grootste
deugden in staat."
“Gezond verstand is het beste verdeeld in de wereld, want iedereen vindt dat hij
er rijk van voorzien is.”
“Mijn doel is niet de methode te onderwijzen die iedereen dient te volgen om zijn
verstand te leiden, maar alleen om te onthullen hoe ik heb getracht mijn eigen
verstand te leiden.”
“Om te weten wat mensen werkelijk denken, moet men eerder letten op wat ze
doen dan op wat ze zeggen.”
“Reizen is bijna als praten met mensen uit andere eeuwen.”
“Wanneer men mij beledigt, tracht ik mijn ziel zo hoog te verheffen, dat de
belediging haar niet bereikt.”
En de bekendste natuurlijk:
•
“Ik denk, dus ik ben” (Cogito, ergo sum)
FTT - 5 - Descartes – 21 januari 2012 - Michiel
10