Nanotechnologie

Nanotechnologie
beeld uit octrooiaanvragen (1995 – 2005)
Opdrachtgever: SenterNovem
Colofon
Dit rapport is opgesteld door
M. (Marije) Braun M.Sc.
Drs. J.J. (Jos) Winnink
DATUM
10 december 2007
KENMERK
KOB/2007/nanotechnologie
STATUS
Definitief
Cluster Kennisontwikkeling en Beleidsinteractie (KOB)
KOB analyseert octrooi-informatie ter ondersteuning van beleidsontwikkeling op het gebied van innovatie
en industrieel eigendom.
Door de combinatie van databases met bibliografische gegevens van octrooien, octrooiregisters en bronnen
met andere (economische) gegevens is het mogelijk om analyses te maken die beleidsrelevante informatie
verschaffen.
Vragen die KOB ondermeer kan beantwoorden, zijn:
Ø Wie is binnen een bepaald technologiegebied actief en met welke technologie in het bijzonder?
Ø Welke bedrijven zijn (in potentie) concurrenten? En welke zijn (in potentie) partners?
Ø Wat is de positie van de BV Nederland ten opzichte van de belangrijkste concurrenten op de wereldmarkt?
Ø Welke zijn de belangrijkste Nederlandse spelers in een technologiegebied?
Ø Welke geografische concentraties (valleys) zijn er te identificeren en wie maken er deel van uit?
Ø Wat zijn opkomende technologiegebieden?
Ø Wat is de octrooistructuur van een land? Op welk gebied worden naar verhouding veel octrooien aangevraagd en op welk gebied minder? Hoe verhoudt deze situatie zich met die in de EU en die in Nederland?
2
Abstract
In opdracht van Senternovem is de data van het onderzoek naar Nanotechnologie dat in 2004 door KOB is
uitgevoerd geactualiseerd. Enkele onderdelen die in het onderzoek uit 2004 naar voren komen zijn weggelaten, wij hebben ons ditmaal gefocused op Nederlandse octrooiaanvragers, de gegevens zijn verwerkt in
spindiagrammen.
Er is gebruik gemaakt van de aanvragen gedaan bij het Europees Octrooibureau (EOB) en de World Intellectual Property Organisation (WIPO). De data is geëxtraheerd uit de EPODOC-database van het EOB. Dit
is een live database hetgeen betekent dat er dagelijks documenten aan de database worden toegevoegd.
Voor het traceren van de octrooien op het gebied van nanotechnologie is gebruik gemaakt van de bij het
EOB in gebruik zijnde ECLA classificatie.
De belangrijkste uitkomsten, na het actualiseren van de data, van het onderzoek zijn:
•
•
•
•
•
•
De Verenigde Staten is nog steeds koploper op het gebied van nanotechnologie.
Biotechnologie is niet meer het belangrijkste deelgebied van de nanotechnologie, nano-ICT en nano-materials zijn dat nu.
De Bondsrepubliek Duitsland is binnen Europa het land met de meeste nanotechnologie octrooien
op zijn naam.
Nano-ICT is Nederlands sterkste tak
Philips is de grootste speler in Nederland op het gebied van nanotechnologie
De technische universiteit Delft heeft van de Nederlandse universiteiten de meeste octrooien op
haar naam staan.
3
4
Inhoudsopgave
Abstract ..........................................................................................................................................................3
Inhoudsopgave...............................................................................................................................................5
1
Inleiding .............................................................................................................................................7
2
2.1
2.2
2.3
Nanotechnologie ...............................................................................................................................8
Methodiek............................................................................................................................................8
Definities .............................................................................................................................................8
Deelgebieden van de nanotechnologie...............................................................................................9
3
3.1
3.2
3.3.
3.3
3.4
3.4.1
3.4.2
3.4.3
3.4.4
3.4.5
3.4.6
3.5
Het totaalbeeld ................................................................................................................................10
Ontwikkeling in de tijd .......................................................................................................................10
Herkomst...........................................................................................................................................11
Specialisatie-indexen nanotechnologie (totaal).................................................................................12
Verdeling over de deelgebieden .......................................................................................................13
Specialisatie-indexen per nano-deelgebied ......................................................................................13
Nano-Biotech ....................................................................................................................................14
Nano-ICT...........................................................................................................................................15
Nano-Materials..................................................................................................................................17
Nano-Sensing ...................................................................................................................................19
Nano-Optica ......................................................................................................................................20
Nano-Magnetics ................................................................................................................................21
Nederlandse Universiteiten...............................................................................................................22
4
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
Conclusies .......................................................................................................................................23
Wat wordt verstaan onder nanotechnologie?....................................................................................23
Wat zijn de ontwikkelingen in de tijd? ...............................................................................................23
Welke is de herkomst van de nano-octrooien?.................................................................................23
Welke rol speelt de “BV Nederland”?................................................................................................23
Verschillen met uitkomsten rapport 2004..........................................................................................24
Bijlagen .........................................................................................................................................................25
1. Literatuurverwijzingen ...............................................................................................................................25
2. Gebruikte afkortingen................................................................................................................................25
Lijst tabellen en figuren
Tabel 1 Specialisatie indexen ........................................................................................................................12
Tabel 2 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Biotech ....................................................14
Tabel 3 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-ICT...........................................................16
Tabel 4 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Materials..................................................18
Tabel 5 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Sensing ...................................................19
Tabel 6 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Optica ......................................................20
Tabel 7 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van Nano-Magnetics ................................................21
Tabel 8 Octrooiaanvragen van Universiteiten................................................................................................22
Figuur 1 10-jaar octrooiaanvragen grotere landen.........................................................................................10
Figuur 2 10-jaar octrooiaanvragen kleinere landen .......................................................................................11
Figuur 3 Herkomst Nanotechnologie octrooien..............................................................................................11
Figuur 4 Grafische weergave specialisatie indexen.......................................................................................12
Figuur 5 Verdeling nano-octrooien over de aandachtsgebieden ...................................................................13
Figuur 6 Grafische weergave specialisatie index Nano-Biotech....................................................................14
Figuur 7 Grafische weergave specialisatie index Nano-ICT ..........................................................................15
Figuur 8 Grafische weergave specialisatie index Nano-Materials .................................................................17
Figuur 9 Grafische weergave specialisatie index Nano-Sensing...................................................................19
Figuur 10 Grafische weergave specialisatie index Nano-Optica ...................................................................20
Figuur 11 Grafische weergave specialisatie index Nano-Magnetics..............................................................21
5
6
1
Inleiding
Nanotechnologie wordt beschouwd als een nieuwe bron van economische groei. “Het doel van de nanotechnologie is het bouwen van materialen met uitzonderlijke eigenschappen uit individuele atomen, moleculen of kleine groepjes moleculen. Wetenschappers verwachten dat nanotechnologie zal leiden tot betere
behandeling van ziekten en dat energieproblemen ermee kunnen worden opgelost” (NRC 02-12-2007).
Wereldwijd investeren overheden en bedrijven miljarden euro’s in nanotechnologie. Vanuit Europa worden
tal van onderzoeksprojecten naar deelgebieden van de nanotechnologie gesubsidieerd. De Europese
commissie heeft in 2005 een actieplan aangenomen om de strategische en leidende positie van Europa op
het gebied van de nanotechnologie te handhaven.
Nederland heeft zich tot doel gesteld als kenniseconomie tot de koplopers van Europa te behoren en heeft
daartoe een subsidiepot van 802 miljoen euro [1] beschikbaar gesteld, waarvan momenteel 165 miljoen
voor nano/microtechnologie beschikbaar gesteld zijn [2]. Net als in andere delen van de wereld, vindt ook in
Nederland -mede dankzij deze stimulans- een toename plaats in Research & Development (R&D) op het
gebied van nanotechnologie. Waartoe deze R&D inspanningen zullen leiden, is echter nog niet te voorzien.
Op dit moment is een toename waarneembaar in het aantal octrooiaanvragen en octrooien op het gebied
van nanotechnologie. Octrooien en octrooiaanvragen zijn niet alleen goede indicatoren van innovatieve
ontwikkelingen, maar bevatten ook informatie over samenwerking tussen landen, regio’s, bedrijven en kennisinstellingen. De toestroom van octrooiaanvragen kan zicht geven op een technologische ontwikkeling of
doorbraak. Als een octrooi praktisch wordt toegepast duurt het een aantal jaren voordat dit ook daadwerkelijk het geval is. Octrooien hebben om die reden een zekere voorspellende waarde.
In het vorige onderzoek uit 2004 naar octrooien en octrooiaanvragen is gekeken hoe het gebied van de
nanotechnologie zich in het algemeen ontwikkelt en wat de rol van Nederland is. Daarnaast is onderzocht
welke Nederlandse bedrijven en Universiteiten zich bezig houden met nanotechnologie. Ook is naar de
samenwerking met buitenlandse uitvinders gekeken.
Uit voorgaand onderzoek is naar voren gekomen dat:
• In het maatschappelijke debat onderscheid gemaakt wordt tussen goede en slechte nano-deeltjes
• Tussen 1994 en 2000 is het aantal EP- en WO-aanvragen voor nano-octrooien in 6 jaar tijd verdubbeld
• De meeste octrooien op het gebied van nanotechnologie komen uit de Verenigde Staten
• Biotechnologie is het grootste deelgebied binnen de nanotechnologie
• Binnen Europa is Duitsland de belangrijkste speler.
• ICT is Nederlands sterkster tak binnen de deelgebieden van de nanotechnologie
• Philips is koploper in Nederland gevolgd door ASML
• De universiteit van Utrecht is van de universiteiten in Nederland de grootste op het gebied van nanotechnologie
• Verenigde Staten en Japan zijn voorkeurslanden voor bescherming
• Van de octrooien die in handen zijn van Nederlandse bedrijven met een buitenlandse uitvinder
komt het grootste deel van de uitvinders uit Zuid-Afrika
In opdracht van Senternovem is een deel van de gegevens uit het voorgaande onderzoek geactualiseerd
en zijn enkele analyses meer in detail genoemd.
Concreet zijn in dit onderzoek de volgende vragen gesteld:
1. Wat is de herkomst van de nano-octrooien, met name:
- In welke landen wordt veel onderzoek naar nanotechnologie gedaan en wat zijn hun specialiteiten?
2. Welke rol speelt de “BV Nederland” op dit terrein en welke Nederlandse bedrijven en uitvinders zijn
actief op dit gebied?
7
2 Nanotechnologie
2.1
Methodiek
Om de verzamelde octrooi-informatie op een juiste wijze te kunnen interpreteren, moet deze volledig, betrouwbaar en consistent zijn. Octrooiaanvragen die via het EOB of via de World Intellectual Property Organization (WIPO) zijn gelopen, voldoen aan deze voorwaarden. Van octrooien die de zogenaamde Europese
route (via het EOB) of de PCT-route (via de WIPO) hebben gevolgd wordt aangenomen dat zij in potentie
van grotere economische waarde zijn dan octrooien die slechts in één afzonderlijk land zijn aangevraagd.
Om deze reden is er voor gekozen om alleen octrooien te beschouwen die één van de twee genoemde
internationale routes hebben gevolgd.
Voor het traceren van de octrooien op het gebied van nanotechnologie is gebruik gemaakt van de bij het
EOB in gebruik zijnde ECLA classificatie. De ECLA heeft op andere classificatiesystemen voor, dat zij regelmatig wordt herzien. Hierdoor kunnen nieuwe technologieën, zoals nanotechnologie, systematisch worden toegevoegd en kan de indeling worden aangepast aan ontwikkelingen. De indeling in aandachtsgebieden zoals die door het EOB wordt gebruikt voor nanotechnologie is in dit onderzoek overgenomen.
Daarnaast is gebruik gemaakt van indicatoren [3] die door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) zijn ontwikkeld. De volgende indicatoren zijn gebruikt:
-
Tellingen van octrooiaanvragen zijn gedaan op basis van geclusterde ECLA-codes, waarbij dubbeltellingen zoveel mogelijk zijn vermeden of verwijderd.
De tellingen per instelling zijn gedaan op basis van eenvoudige tellingen.
Om het te gebruiken tijdvenster te bepalen is gekeken naar factoren die vertragend werken op het beschikbaar komen van de benodigde octrooigegevens. Van octrooien die na 2005 zijn aangevraagd is het niet
zeker of de gegevens in de databases zijn opgenomen en of ze volledig zijn. In dit onderzoek zijn om die
reden alleen octrooipublicaties, waarvan de aanvraag gedaan is in de periode 1995-2005, meegenomen.
2.2
Definities
De term nanotechnologie bestaat al sinds 1974, maar tot op heden is er geen definitie geweest die het
gebied naar ieders tevredenheid beschrijft. Nanotechnologie omvat een diversiteit aan technologieën. Gemeenschappelijk is voor al deze technologieën dat zij zich bezighouden met structuren ter grootte van enkele nanometers1. Een op dit moment gangbare werkdefinitie is:
“nanotechnologie ≡ het manipuleren, plaatsen, meten, vormgeven of fabriceren van materialen op sub-100 nanometerschaal·”
Omdat deze definitie te weinig houvast geeft heeft de Europese Unie (EU) een studie [4] laten uitvoeren. In
deze studie is een aantal deelgebieden binnen nanotechnologie afgebakend. De gevonden indeling blijkt
niet helemaal adequaat om alle ontwikkelingen binnen nanotechnologie goed te kunnen signaleren. Het
EOB heeft daarom begin 2003 een tweetal deelgebieden toegevoegd aan de vier die uit de studie van de
EU kwamen.
Voor dit onderzoek is de keuze van het EOB overgenomen en wordt de nanotechnologie opgedeeld in de
volgende zes aandachtsgebieden:
§ Nanobiotechnology (Biotech);
§ Nanotechnology for information processing, storage and transmission (ICT);
§ Nanotechnology for materials and surface science (Materials);
§ Nanotechnology for interacting, sensing or actuating (Sensing);
§ Nanooptica (Optica);
§ Nanomagnetics (Magnetics).
1
8
1 nanometer = 0.000 000 001 meter
2.3
Deelgebieden van de nanotechnologie
Nanobiotechnology (Biotech)
Nanobiotechnologie wordt ook wel aangeduid als nanotechnologie voor “lifesciences”. In het bijzonder
wordt hieronder begrepen filtratie, zuivering en scheidingstechnieken, bijvoorbeeld ten behoeve van het
ontdekken van stoffen of afgeven van medicijnen. Nanocapsules als dragers van farmaceutische middelen
en biomoleculaire motoren, zijn andere voorbeelden van producten uit deze moleculaire nanobiotechnologie.
Nanotechnology for information processing, storage and transmission (ICT)
DNA- en quantum-computing zijn voorbeelden van wat we onder nanotechnologie voor ICT moeten verstaan. Biomoleculen voor gebruik in elektronica en dataopslag worden ook tot dit deelgebied gerekend,
evenals lees- en schrijfkoppen met nanometer precisie. Ook lithografie om structuren te creëren op nanometer schaal vallen hieronder.
Nanotechnology for materials and surface science (Materials)
Hierbij moet worden gedacht aan het precies controleren van de morfologie van materialen of substanties
op nanometerschaal. Hieronder vallen zaken als nanofragmentjes, supramoleculaire systemen, selfassembling monolayers en andere ultradunne lagen.
Nanotechnology for interacting, sensing or actuating (Sensing)
Het meten van fysieke, chemische en biologische eigenschappen van oppervlakten en grensvlakken, met
een nauwkeurigheid op nanometerschaal. Ook instrumenten om dit soort metingen en dit ultraprecieze
constructiewerk te doen worden hiertoe gerekend.
Het gaat dan bijvoorbeeld om Scanning Probe Microscopen en quantum dot labels om biologisch materiaal
te analyseren.
Nano-optica (Optica)
Nano-optica omvat zaken als Quantum optica, optische quantum well structuren, fotonische kristallen nearfield optical probes, single quantum well (SQW) lasers en multiple quantum well (MQW) lasers, quantum
cascade lasers, enz.
Nanomagnetics (Magnetics)
Nanomagnetics omvat technologiën zoals low dimensional magnetism (LDM); extraordinary
magnetoresistance (EMR); giant magnetoresistance (GMR); anisotropic magnetoresistance (AMR);
tunelling magnetoresistance (TMR) en andere XMR technologieën met magnetoresistance effecten. Deze
technologieën voor de sensing van magnetische velden maken bijvoorbeeld dataopslag mogelijk met een
zeer grote capaciteit en zeer korte responsetijd.
9
3 Het totaalbeeld
In hoofdstuk drie wordt eerst de ontwikkeling in de tijd van octrooiaanvragen behandeld, de herkomst van
octrooiaanvragen en de ontwikkeling van de totale nanotechnologie aan de hand van specialisatie-index.
Vervolgens worden de deelgebieden per paragraaf behandeld en de rol die Nederland op ieder deelgebied
speelt.
3.1
Ontwikkeling in de tijd
Sinds 1977 zijn er wereldwijd ruim 11.000 octrooiaanvragen op het gebied van nanotechnologie ingediend.
De ontwikkeling van het aantal aanvragen ingediend bij het EOB (EP-route) en bij de WIPO (PCT-route) is
voor de periode 1995−2005 in figuur 1 en 2 weergegeven. In 1999 is het aantal EP en WO aanvragen meer
dan verdubbeld, in vergelijking met 1995, maar de beschikbare statistische informatie van na 2004 wordt
als te weinig betrouwbaar (lees: volledig) geacht, om zonder correctie te worden gebruikt. Dit komt door de
tijd die verloopt tussen indiening, ter inzage legging, verlening en publicatie van een octrooi.
Octrooiaanvragen Nanotechnologie grotere landen
(EP+WO 1995 - 2005, indexcijfers 2000=100)
400
300
Totaal
Aantal
Verenigde Staten
Japan
200
Bondsrepubliek Duitsland
Frankrijk
EU15
Nederland
100
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Jaar van indiening
Figuur 1 10-jaar octrooiaanvragen grotere landen
10
2002
2003
2004
2005
Octrooiaanvrage n Nanotechnologie kleinere lande n
(EP+WO 1995 - 2005, indexcijfers 2000=100)
500
400
EU15
Verenigd Koninkrijk
300
Aantal
Canada
Zwitserland
Zuid-Korea
200
Italië
Nederland
100
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Jaar van indiening
Figuur 2 10-jaar octrooiaanvragen kleinere landen
3.2
Herkomst
Grafisch weergegeven ziet de herkomst naar land van de nanotechnologie octrooien er als volgt uit. Japan
en de Verenigde Staten zijn duidelijk toonaangevend op het gebied van nanotechnologie. Duitsland, Frankrijk en Verenigd Koninkrijk zijn de belangrijkste Europese spelers. Nederland scoort met 3% goed.
Octrooiaanvragen Nanotechnologie
(EP+WO 1995 - 2005)
Zwitserland
2%
Zuid-Korea
3%
Italië
1%
Nederland
3%
Overig
1%
Canada
2%
Verenigde Staten
44%
Verenigd Koninkrijk
5%
Frankrijk
5%
Bondsrepubliek
Duitsland
11%
Japan
23%
Figuur 3 Herkomst nanotechnologie octrooien
11
3.3.
Specialisatie-indexen nanotechnologie (totaal)
Gekeken is in hoeverre landen meer of minder dan gemiddeld ten opzichte van hun totaal aantal octrooien,
aanvragen verrichten op het gebied van nanotechnologie. Dit gedrag wordt uitgedrukt in de zogenaamde
specialisatie-index. Een specialisatie-index groter dan 1 geeft aan dat er meer dan gemiddeld aanvragen
voor nanotechnologie-octrooien worden ingediend. Een waarde kleiner dan 1 betekent dat juist minder
octrooien dan gemiddeld worden aangevraagd op het gebied van de nanotechnologie. Het specialisatie
indexcijfer van het Verenigd Koninkrijk en Nederland is bijna gelijk aan het gemiddelde.
Totaal WO- en EP-octrooien
Nationaliteit
Aanvragers
Verenigde Staten
Alle
aanvragen
537.011
Japan
Duitsland
%
Aanvragen
Nanopatenten
Totaal
Generaal:
waarvan
Nano:
%
1.552.895
13110
Specialisatie
index
35
5.795
44
1,2369
270.684
17
3.010
23
1,3427
266.770
17
1.454
11
0,6675
Verenigd Koninkrijk
84.184
5
658
5
0,9406
Frankrijk
100.217
6
657
5
0,8080
Nederland
55.277
4
429
3
0,9119
Zuid-Korea
37.245
2
383
3
1,2239
Zwitserland
49.478
3
268
2
0,6374
Canada
29.922
2
219
2
0,8837
0,3987
Italië
Totaal Selectie:
46.972
3
152
1
1.477.760
94
13.025
99
Tabel 1 Specialisatie indexen
Hieronder wordt deze tabel weergegeven in een spindiagram. In één oogopslag is te zien dat Japan, de
Verenigde Staten en Zuid-Korea bovengemiddeld octrooien op het gebied van nanotechnologie aanvragen.
Specialisatieindex
Totaal Nano
(EP+WO 1995 - 2005)
Verenigde State n
1,50
Ne derland
Japan
1,00
Italië
0,50
Bonds republiek Duitsland
0,00
Zuid-Korea
Frankrijk
Zwitserland
Ve renigd Koninkrijk
Canada
Figuur 4 Grafische weergave specialisatie indexen
12
3.3
Verdeling over de deelgebieden
De verdeling van de gepubliceerde octrooiaanvragen over de zes aandachtsgebieden van de nanotechnologie is weergegeven in onderstaande grafiek.
Octrooiaanvragen nanotechnologie
(EP+WO 1995 - 2005)
2000
Verenigde Staten
1500
Japan
aantal
Bondsrepubliek Duitsland
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
1000
Canada
Zwitserland
Zuid-Korea
Italië
500
Nederland
0
Biotech
ICT
Materials
Sensing
Optics
Magnetics
Figuur 5 Verdeling nano-octrooien over de aandachtsgebieden
In vijf van de zes deelgebieden voeren de Verenigde Staten de boventoon. Alleen op het gebied van Magnetics is het aantal aanvragen uit Japan groter, zij het dat het verschil met de Verenigde Staten niet erg
groot is. Zeker opvallend is de positie van Nederland op het gebied ICT en op het gebied Magnetics.
3.4
Specialisatie-indexen per nano-deelgebied
In deze paragraaf word per deelgebied aan de hand van specialisatie-indexen de positie van Nederland
weergegeven door middel van spindiagrammen. De tabellen in deze paragraaf geven per deelgebied de
belangrijkste Nederlandse spelers waar. Daarbij baseren wij ons op het aantal octrooiaanvragen dat een
organisatie op zijn of haar naam heeft staan.
13
3.4.1
Nano-Biotech
Op het deelgebied van de nano-biotech is Frankrijk de belangrijkste speler gevolgd door de Verenigde Staten. Beide landen vragen bovengemiddeld octrooien aan op het gebied van de nano-biotech. Het Verenigd
Koninkrijk en Canada vragen iets meer octrooien aan dan gemiddeld. De andere landen vragen minder
octrooien aan dan gemiddeld aan.
Specialisatieindex
Nano-Biotech
(EP+WO 1995 - 2005)
Verenigde Staten
2,0
Nederland
Japan
1,5
1,0
Italië
Bondsrepubliek Duitsland
0,5
0,0
Zuid-Korea
Frankrijk
Zw itserland
Verenigd Koninkrijk
Canada
Figuur 6 Grafische weergave specialisatie index nano-biotech
Op het gebied van nano-biotech zijn in Nederland Philips, Unilever en Farmac de belangrijkste spelers.
Aanvrager
AKZO NOBEL NV
BRACCO
BUSSCHER GUUSKE
FREDERIKE
COTY BV
DSM NV
ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM
FARMARC NEDERLAND BV
INTROGENE BV
KONINKLIJKE PHILIPS
ELECTRONICS NV
ORGANON NV
PHARMACHEMIE BV
QUEST INT
SYNTARGA BV
UNILEVER
Totaal
1995
3
2
1
1
1997
1998
1999
2000
2002
1
2003
2004
1
2
1
1
1
2005
2
2
8
2
4
13
1
3
1
1
1
3
4
5
4
1
1
1
2
Tabel 2 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-biotech
14
2001
1
2
3
2
1
1
1
1
9
1996
1
1
1
1
2
2
3.4.2
Nano-ICT
Opvallend is de positie van Nederland in deze specialisatie-index. Na Zuid-Korea komt Nederland op de
tweede plek met een meer dan het gemiddeld aantal octrooienaanvragen op het gebied van nano-ICT.
Andere belangrijke landen op dit gebied zijn de Japan en de Verenigde Staten. Waarbij Japan gemiddeld
net iets mee octrooien aanvraagt dan de Verenigde Staten.
Specialisatieindex
Nano-ICT
(EP+WO 1995 - 2005)
Verenigde Staten
2,0
Nederland
1,5
Japan
1,0
Italië
0,5
Bondsrepubliek Duitsland
0,0
Zuid-Korea
Frankrijk
Zw itserland
Verenigd Koninkrijk
Canada
Figuur 7 Grafische weergave specialisatie index nano-ICT
15
Philips, ASML, Hitachi en Mapper zijn op het gebied van nano-ICT in Nederland de belangrijkste spellers. Philips
steekt echter met kop en schouders boven de anderen uit.
Aanvrager
ASML NETHERLANDS BV
BARLOVENTO INTERNAT
ERASMUS UNIVERSITEIT
ROTTERDAM
HITACHI LTD
KONINKLIJKE PHILIPS
ELECTRONICS NV
MAPPER LITHOGRAPHY
IP B V
MOLECULAR BIOPHYSICS INC
NXP BV
ODME INTERNAT BV
PLANT RES INT BV
RIJKS UNIVERSITEIT
GRONINGEN
RIJKS UNIVERSITEIT
LEIDEN
RIJKS UNIVERSITEIT
UTRECHT
STICHTING DUTCH POLYMER INST
STICHTING FOM
STICHTING TECH WETENSCHAPP
TECHNISCHE UNIVERSITEIT TWENTHE
TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT
TNO
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM
YAMAHA MOTOR EUROP
Totaal
1995
1996
1997
37
1
2
13
111
1998
1999
3
6
2001
2002
2003
2004
2005
1
1
12
4
5
6
1
30
3
5
2
1
2
5
2
13
2
6
7
10
8
4
12
1
22
1
3
3
1
2
1
1
2
2
1
1
2
4
1
3
1
4
1
1
1
3
1
2
1
1
2
2
3
1
1
2
1
1
1
1
Tabel 3 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-ICT
16
2000
1
1
1
3.4.3
Nano-Materials
Belangrijkste spelers op het gebied van de nano-materials zijn Zuid-Korea, Japan en de Verenigde Staten.
Specialisatieindex
Nano-Materials
(EP+WO 1995 - 2005)
Verenigde Staten
1,5
Nederland
Japan
1,0
Italië
0,5
Bondsrepubliek Duitsland
0,0
Zuid-Korea
Frankrijk
Zw itserland
Verenigd Koninkrijk
Canada
Figuur 8 Grafische weergave specialisatie index nano-materials
17
In Nederland hebben Philips, DSM en Akzo op het gebied van nano-materials de meeste octrooiaanvragen op
hun naam staan.
Aanvrager
AKZO NOBEL NV
ALBEMARLE CORP
ASML NETHERLANDS BV
BASELL TECHNOLOGY CO BV
COTY BV
DSM NV
DUTCH SPACE BV
INDIGO NV
KONINKLIJKE PHILIPS ELECTRONICS
NV
LANDBOUW UNIVERSITEIT WAGENINGEN
NKI - NEDERLANDS
KANKER INSTITUUT
PAMGENE BV
RIJKS UNIVERSITEIT LEIDEN
RIJKS UNIVERSITEIT LEIDEN LUMC
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT
SCHLUMBERGER
TECHNOLOGY BV
SHELL
STICHTING DUTCH
POLYMER INST
STICHTING TECH
WETENSCHAPP
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN
TECHNISCHE UNIVESITEIT DELFT
TEIJIN TWARON BV
TNO
Totaal
1995
1996
1997
1998
1999
2000
5
1
2
2003
1
3
1
1
2004
2005
1
1
1
1
1
1
1
1
4
3
1
3
1
1
3
3
6
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
2
3
2
1
2
1
1
1
4
1
4
Tabel 4 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-materials
18
2002
2
1
1
11
1
1
19
2001
3.4.4
Nano-Sensing
Zwitserland als partij die op veel gebieden van de nanotechnologie niet als voorloper naar voren komt doet
dat op het gebied van nano-sensing juist wel. Net als de VS vragen zij meer dan gemiddeld octrooien aan.
Specialisatieindex
Nano-Sensing
(EP+WO 1995 - 2005)
Verenigde Staten
1,5
Nederland
Japan
1,0
0,5
Italië
Bondsrepubliek Duitsland
0,0
Zuid-Korea
Frankrijk
Zw itserland
Verenigd Koninkrijk
Canada
Figuur 9 Grafische weergave specialisatie index nano-sensing
Op het gebied nano-sensing is Philips de grootste speler.
Aanvrager
HITACHI LTD
KONINKLIJKE PHILIPS ELECTRONICS
NV
STICHTING DIENST
LANDBOUWKUNDI
STICHTING TECH
WETENSCHAPP
TECHNISCHE UNIVERSITEIT TWENTHE
TECHNISCHE UNIVESITEIT DELFT
VERENIGING VOOR
CHRISTELIJK
HOGER ONDERWIJS
Totaal
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
1
5
2003
2
1
2004
2005
1
1
2
1
2
1
1
1
2
1
1
1
1
1
Tabel 5 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-sensing
19
3.4.5
Nano-Optica
Japan en het Verenigd Koninkrijk vragen op het gebied van nano-optica meer dan gemiddeld octrooien
aan. De Verenigde Staten en Canada doen dit ook maar in mindere mate.
Specialisatieindex
Nano-Optics
(EP+WO 1995 - 2005)
Verenigde Staten
2,0
Nederland
Japan
1,5
1,0
Italië
Bondsrepubliek Duitsland
0,5
0,0
Zuid-Korea
Frankrijk
Zw itserland
Verenigd Koninkrijk
Canada
Figuur 10 Grafische weergave specialisatie index nano-optica
Philips is ook op het gebied van nano-optica de belangrijkste speler.
Aanvrager
ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM
HELIANTHOS BV
HULST NIEK VAN
KONINKLIJKE PHILIPS
ELECTRONICS NV
PLANT RES INT BV
STICHTING FOM
TECHNISCHE UNIVESITEIT DELFT
UNIVERSITEIT VAN
AMSTERDAM
Totaal
1995
1996
1997
1998
1999
2000
1
1
1
25
2002
2003
2004
2005
1
1
1
2
3
2
1
1
1
1
1
1
1
1
Tabel 6 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-optica
20
2001
2
5
1
1
6
3
3.4.6
Nano-Magnetics
Op het gebied van nano-magnetics zijn Japan en Nederland de belangrijkste spelers. Zwitserland en de
Verenigde Staten blijven op hun gemiddelde steken, de andere landen die in de index genoemd worden
zakken daar zelfs onder.
Specialisatieindex
Nano-Magnetics
(EP+WO 1995 - 2005)
Verenigde Staten
2,5
Nederland
Japan
2,0
1,5
1,0
Italië
Bondsrepubliek Duitsland
0,5
0,0
Zuid-Korea
Frankrijk
Zw itserland
Verenigd Koninkrijk
Canada
Figuur 11 Grafische weergave specialisatie index nano-magnetics
Philips en Hitachi zijn samen op het gebied van nano-magnetics degene die de meeste octrooiaanvragen in Nederland op hun naam hebben staan.
Aanvrager
HITACHI LTD
KONINKLIJKE PHILIPS ELECTRONICS
NV
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT
STICHTING TECH
WETENSCHAPP
U CAT B V
Totaal
20
33
1
1995
1996
1997
1998
1999
1
3
1
5
2
9
2
5
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2
2
6
2
4
2
2
1
1
1
4
1
2
1
1
Tabel 7 Rol van Nederlandse bedrijven op het gebied van nano-magnetics
21
3.5
Nederlandse Universiteiten
De Technische universiteit Delft en de universiteit Leiden hebben in de periode 1995 tot 2005 de meeste
octrooiaanvragen gedaan.
Nanobiotech
Nano-ICT
Landbouw Universiteit
Wageningen
NanoSensing
NanoOptica
NanoMagnetics
1
Rijksuniversiteit Groningen
Technische universiteit
Delft
Technische universiteit
Eindhoven
Technische universiteit
Rotterdam
Technische universiteit
Twente
Universiteit van Amsterdam
Universiteit Leiden
2
totaal
2
2
1
1
3
1
1
2
1
3
2
1
2
5
1
1
4
2
15
8
3
7
3
Tabel 8 Octrooiaanvragen van Universiteiten
totaal
1
2
Rijksuniversiteit Utrecht
22
NanoMaterials
3
2
1
6
3
3
1
4 Conclusies
4.1
Wat wordt verstaan onder nanotechnologie?
De in de inleiding gestelde vragen zijn in de hoofdstukken hiervoor behandeld en hieronder zijn de
belangrijkste conclusies samengevat. Onze invalshoek waren de octrooiaanvragen en de classificatie daarvan in aandachtsgebieden. We hebben gekozen voor de bij het EOB aangetroffen onderverdeling.
In het maatschappelijke debat over eventuele gezondheidsrisico’s van geïnhaleerde of ingebrachte
nanodeeltjes, probeert men onderscheid te maken tussen “goede” en “slechte” nanodeeltjes. Daarbij
wordt nu ook onderscheid gemaakt tussen rode (medische), groene (agrarische) en witte (industriële) nanotechnologie. Binnen het kader van het onderhavige onderzoek is deze bezorgdheid van minder belang, maar het valt niet te ontkennen dat men zich in toenemende mate bewust is van het feit
dat een overmatig enthousiasme over de toepasbaarheid van de vindingen niet op zijn plaats is. Men
spreekt over een moratorium op de commerciële productie van nanomaterialen, totdat de risico’s
voor de consument helder zouden zijn. Men wil dus eerst duidelijkheid over de effecten op het milieu
en de gezondheid, totdat het vertrouwen van het publiek breed genoeg is. De tot nu toe forse investeringen in de opkomende nanotechnologie-industrie zouden anders wel eens verloren kunnen gaan.
4.2
Wat zijn de ontwikkelingen in de tijd?
Tussen 1995 en 2005 is het aantal EP- en WO-aanvragen voor nano-octrooien verviervoudigd. Gelet
op de gemiddelde groei in het aantal gepubliceerde octrooiaanvragen en de specificatie-indexcijfers
over de periode 1995-2005, voorzien we dat de groei van het aantal octrooiaanvragen door zal zetten. De toepassingsmogelijkheden kunnen een vergelijkbare sterke groei doormaken.
4.3
Welke is de herkomst van de nano-octrooien?
De Verenigde Staten koploper.
De meeste octrooien op het gebied van nanotechnologie komen uit de Verenigde Staten.
Verenigde Staten belangrijkste speler bij nanobiotechnologie.
In de nanobiotechnologie is de Verenigde Staten het land met veruit de meeste octrooien. Op vijf van
de zes gebieden van de nanotechnologie is de Verenigde Staten koploper. Alleen op het gebied van
nano-magnetics vraagt Japan meer octrooien aan dan de Verenigde Staten.
ICT en Materials grootste deelgebieden.
Binnen de nanotechnologie worden voor het deelgebied ICT en Materials veruit de meeste octrooien
aangevraagd.
Bondsrepubliek Duitsland voert de Europese landen aan.
Van de Europese landen is Duitsland het land met de meeste octrooien op het gebied van nanotechnologie. Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk volgen op enige afstand.
4.4
Welke rol speelt de “BV Nederland”?
ICT Nederlands sterkste tak.
Van de zes deelgebieden die worden onderscheiden in de nanotechnologie is ICT de sterkste tak
van Nederland, gevolgd door Magnetics.
Philips koploper in Nederland.
Van de Nederlandse bedrijven is Philips veruit de grootste op het gebied van nanotechnologie. Philips is in alle deelgebieden aanwezig.
23
ASML tweede op gebied van ICT.
Op het gebied van ICT is ASML de tweede partij in Nederland als het gaat om nanotechnologieoctrooien.
DSM tweede op gebied van Materials
Op het gebied van Materials is DSM de tweede partij in Nederland als het gaat om nanotechnologieoctrooien.
Hitachi tweede op gebied van Magnetics
Op het gebied van Magnetics is Hitachi de tweede partij in Nederland als het gaat om nanotechnologie-octrooien.
Universiteiten
De aanvraag en publicatie van een octrooi via de internationale wegen, veroorzaken een “pijplijn”
van 30 tot 50 maanden. Deze storende factor heeft zijn grootste invloed op kleine verzamelingen. Op
basis van de voor ons toegankelijke octrooidatabases, heeft de Technische Universiteit Delft, één
van de negen Nederlandse universiteiten die octrooien bezitten in de nanotechnologie, de meeste
octrooien.
4.5
Verschillen met uitkomsten rapport 2004
De belangrijkste verschillen uit het onderzoek in vergelijking met het onderzoeksrapport uit 2004 zijn:
• De meeste octrooien op het gebied van nanotechnologie komen nog steeds uit de Verenigde Staten, maar op het deelgebied van de nano-magnetics komen de meeste octrooien uit
Japan.
• Nanobiotechnologie is niet meer het grootste deelgebied, dat zijn nano-ICT en nanomaterials nu.
• Uit het huidige onderzoek komt naar voren dat de technische universiteit Delft als Nederlandse universiteit de meeste octrooien op haar naam heeft staan in plaats van de universiteit van Utrecht.
24
Bijlagen
1. Literatuurverwijzingen
[1] Ministerie van Economische zaken:
Besluit subsidies investeringen in de kennisinfrastructuur (BSIK) (november 2003)
[2] SenterNovem:
Kenmerken gehonoreerde projecten; Microsysteem- en nanotechnologie
[3] Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), Directorate for Science,
Technology and Industry (STI):
Methodology used to calculate patent-based indicators (juni 2004)
[4] Nanotechnology Expert Group & Eurotech Data:
Mapping Excellence in Nanotechnologies – Preparatory Study (December 2001)
2. Gebruikte afkortingen
Afkorting
Verklaring
ECLA
European CLAssification system. Classificatie systeem dat door het EOB wordt
gebruikt om octrooiaanvragen te classificeren.
Europees Octrooi Bureau, een regionaal bureau dat de octrooiverlening afhandelt voor de landen aangesloten bij het Europees Octrooi Verdrag (EOV)
Bij het EOB ingediende aanvragen krijgen een nummer EPxxxxxxx en worden
daarom ook wel aangeduid EP-aanvragen.
Route die octrooiaanvragen volgen die bij het EOB worden ingediend.
Patent Cooperation Treaty, een verdrag waarbij een groot aantal landen is
aangesloten. Octrooien kunnen bij de WIPO worden ingediend. Na indiening
gaan de octrooien de regionale- of nationale fase in.
Route die octrooiaanvragen volgen die via de WIPO onder het PCT-verdrag
worden ingediend.
World Intellectual Property Organisation, onderdeel van de Verenigde Naties,
gevestigde in Génève, dat zich bezighoudt met IE.
Aanvragen die worden ingediend via de PCT-route krijgen als nummer
WOxxxxxx. Om die reden worden ze ook wel WO-aanvragen genoemd.
EOB
EP
EP-route
PCT
PCT-route
WIPO
WO
25