Geboorte en afscheid

Obstetrie
Geboorte en afscheid
Zonder
Houd mij stevig vast.
Dit kan ik niet alleen.
Dit verdriet is hartverscheurend groot.
Een toekomstdroom, ons kind, zo welkom,
groeiend in mijn schoot.
Geboren, zo volmaakt, maar teer.
Een naam, door ons gegeven.
Zo mooi, maar stil, het mag helaas
slechts in gedachten leven.
Ons kind, ons wonder.
Wij moeten samen verder.
Zonder….
102312 02042008
S.H. Arntz
1
Geboorte en afscheid
Voor u ligt het informatieboekje van het ZRT “Geboorte en afscheid”.
U wordt geconfronteerd met een groot verdriet: uw baby is voor,
tijdens of direct na de geboorte overleden. Geboorte is afscheid
geworden. Met dit boekje doen wij slechts een poging u enigszins op
weg te helpen dit verdriet te verwerken.
Het boekje bestaat uit drie delen:
1. Het inleiden van de bevalling in geval van een in de zwangerschap overleden baby.
2. De eerste dagen na de geboorte van uw overleden baby.
3. Weer thuis met lege handen.
Wij raden u aan de eerste twee delen te lezen kort nadat u vernomen
heeft, dat uw baby is overleden, omdat hierin praktische informatie
staat, die u in de komende dagen van nut kan zijn.
Het derde deel, weer thuis met lege handen, kunt u eventueel ook
later lezen, omdat dit betrekking heeft op de moeilijke periode, die
daarop volgt.
Dit boekje kan slechts een aanvulling zijn op gesprekken die u met uw
arts, met anderen en met elkaar zult voeren.
De hulp en steun uit uw omgeving heeft u het meest nodig en deze
kan door dit boekje niet vervangen worden.
Deel 1:
Het inleiden van de bevalling in geval van een in de zwangerschap overleden baby.
Wanneer men een kind verwacht, staat men aan het begin van een
nieuw leven. U wordt vader of moeder en daar probeert u zich zo
goed mogelijk op voor te bereiden. Er worden plannen gemaakt en
men droomt over hoe het zal zijn. En nu is deze droom uiteen gespat:
de baby is in de zwangerschap overleden. Misschien had u zelf al een
vermoeden, dat er iets niet goed ging.
2
Misschien kwam de klap volkomen onverwacht, tijdens een routinecontrole bij de verloskundige of gynaecoloog. Na de eerste schrik en
tranen komen de vragen: waarom gebeurt dit, is er een oorzaak voor
het overlijden en hoe gaat het nu met de bevalling?
De gynaecoloog
Wanneer in de zwangerschap wordt vastgesteld, dat de baby is overleden, wordt u zo spoedig mogelijk gezien door de gynaecoloog in
het ziekenhuis. D.m.v. een echografisch onderzoek wordt bevestigd,
dat de baby is overleden. Soms is met de echo al direct de oorzaak
van overlijden te zien.
De gynaecoloog en een verpleegkundige of verloskundige van de
afdeling gynaecologie en verloskunde geven u informatie over de
bevalling. In overleg met u wordt gestart met onderzoek naar de oorzaak van overlijden (waarover later meer.) Er wordt een datum afgesproken, wanneer u verwacht wordt voor de bevalling. Dit is meestal
enkele dagen nadat is vastgesteld, dat uw baby is overleden, om u
even de tijd te geven te beseffen, dat uw baby is overleden en u voor
te bereiden op de bevalling.
De afdeling
U wordt opgenomen op de afdeling gynaecologie, op een aparte
kamer. Natuurlijk kan uw partner de hele dag aanwezig zijn en wordt
er voor de nacht ook voor hem een bed op uw kamer bijgezet. De
verpleegkundige en verloskundige zullen een lange vragenlijst met
u doornemen. Tijdens de bevalling wordt u begeleid door een verloskundige van de afdeling en/of de gynaecoloog. Maaltijden voor u
beiden worden verzorgd door het ziekenhuis. Wij waken ervoor, dat
u niet wordt overvallen door onverwacht bezoek. Wanneer u bezoek
wenst, is dit altijd mogelijk.
Sinds 1 januari 2004 geldt in het gehele ziekenhuis een algeheel
rookverbod.
Het algemene telefoonnummer van de afdeling is: (0344) 67 46 30.
Met een telefoonkaart kunt u ook rechtstreeks telefoon vanuit uw
kamer krijgen. Deze kaart is verkrijgbaar in de hal van het ziekenhuis.
3
De bevalling
De bevalling wordt opgewekt d.m.v. het medicijn Cytotec®, dat
samentrekkingen van de baarmoeder veroorzaakt. Hierdoor wordt de
baarmoedermond week en gaat open staan, waarna de baby geboren kan worden. De tablet Cytotec® wordt door de verloskundige
of gynaecoloog met de vingers voorzichtig zo diep mogelijk in de
vagina ingebracht. U moet hierna een uur plat op bed blijven liggen,
opdat de tablet er niet uitvalt. Dit wordt elke 12 uur herhaald. Het is
de bedoeling dat u weeën krijgt. Hoe lang het duurt, voordat de baby
geboren wordt, is niet te zeggen. Vaak is de baarmoeder nog niet rijp
om te bevallen en duurt het even, voordat de bevalling gaat beginnen.
U moet rekening houden met 1 dag tot meerdere dagen.
Wanneer de baby geboren is, komt het regelmatig voor dat de
placenta niet (in zijn geheel) spontaan geboren wordt. U kunt dan
veel bloed verliezen. Bij twijfel wordt de baarmoeder met de echo
gecontroleerd op placentaresten. Wanneer er placentaresten in de
baarmoeder achterblijven, worden deze door de gynaecoloog onder
algehele narcose op de operatieafdeling verwijderd.
Belangrijk voor u is te weten, dat u bij de bevalling niet onnodig pijn
hoeft te lijden. Er wordt voor adequate pijnstilling gezorgd d.m.v.
medicatie of een ruggenprik op het moment, dat u dat aangeeft.
Bij uitzondering komt het voor, dat de tabletten Cytotec® niet tot een
bevalling leiden. De bevalling wordt dan ingeleid d.m.v. een infuus
met weeënopwekkers.
Wat neemt u mee voor de bevalling?
-
-
-
-
-
-
-
-
4
Ponskaartje
Verzekeringspapieren
Fototoestel met (nieuw) rolletje
Nachthemd / T-shirt voor bevalling
Schoon nachtgoed voor na de bevalling
Ondergoed
Kamerjas en pantoffels
Steungevende BH
- Toiletartikelen
- Kleding / knuffel voor de baby indien gewenst
- Iets om de tijd mee door te komen (lectuur, spelletje)
Wanneer u nog thuis bent, aarzelt u niet contact op te nemen
met de afdeling, wanneer u:
- Regelmatige weeën heeft om de 5 minuten gedurende een uur.
- Vaginaal vochtverlies heeft
- Bloedverlies heeft
- Ongerust bent.
De dienstdoende verloskundige of verpleegkundige krijgt u rechtstreeks aan de telefoon via telefoonnummer: (0344) 67 49 19.
Onderzoek
De vraag, die u en ook uw behandelend verloskundige en gynaecoloog natuurlijk bezighoud is: Waarom is deze baby overleden? Het
is mogelijk allerlei onderzoeken te doen, om een medische verklaring te vinden voor het overlijden van uw kindje. Dit kan voor u van
groot belang zijn. Enerzijds om mogelijk te weten te komen, waarom
uw kindje is overleden, anderzijds omdat bepaalde afwijkingen, die
gevonden kunnen worden, van belang kunnen zijn bij eventuele
volgende zwangerschappen. Wel moet hier worden opgemerkt, dat
het ondanks de vele onderzoeken regelmatig voorkomt, dat er geen
duidelijke oorzaak voor het overlijden gevonden wordt.
Onderzoek naar de mogelijke doodsoorzaak van uw kindje gebeurt
alleen als u ons daar toestemming voor geeft. Met deze vraag zult u
zeker al in een vroeg stadium te maken krijgen. Daarom is het prettig
daar van tevoren al over te kunnen lezen en praten. Om achteraf misverstanden te voorkomen, zal in uw medisch dossier altijd schriftelijk
worden vastgelegd voor welke onderzoeken u wel en niet toestemming geeft.
In eerste instantie kan het zijn dat u (bepaalde) onderzoeken afwijst,
vaak op emotionele gronden. U wilt zo min mogelijk poespas, u vindt
dat uw kind al genoeg heeft geleden, ‘het is nu genoeg geweest’.
5
Toch hebben ouders achteraf (soms jaren later) vaak behoefte aan
nadere informatie, bij een volgende zwangerschap of zelfs in de verre
toekomst bij een zwangerschap van een van uw kinderen. Ook kunt
u het gevoel hebben dat uw godsdienstige of culturele achtergrond u
niet toestaat bepaalde onderzoeken te laten doen. Overlegt u dan met
de geestelijke die uw geloofsovertuiging kent. Dit kan uw dominee,
priester, bibal, rabbi of iman zijn. Belangrijk is dat u een weloverwogen beslissing neemt. Als u na het gesprek met uw arts nog twijfels
heeft, kan een gesprek met iemand die u na staat (familie of vrienden)
maar ook uw huisarts of een geestelijk begeleider nuttig zijn.
Welke onderzoeken zijn mogelijk?
- Bloedonderzoek moeder: o.a. infecties, interne afwijkingen,
stollingsstoornissen.
- Bloedonderzoek vader (soms op stollingsstoornissen)
- Onderzoek placenta: o.a infectie, aanleg bloedvaten, opbouw
van het weefsel
- Chromosoomonderzoek baby: uit bloed of kraakbeen van de
baby worden cellen gekweekt om het chromosomenpatroon
(de dragers van de erfelijke eigenschappen) te bekijken, bijvoorbeeld naar een afwijkend aantal of afwijkende vorm.
- Babygram: een röntgenfoto of MRI-scan van het skelet van de
baby.
- Obductie.
Obductie
Obductie wordt ook wel sectie of postmortaal onderzoek genoemd.
Het wordt verricht door een patholoog-anatoom in het Universitair
Medisch Centrum te Utrecht. Uw kindje wordt daar door een begrafenisondernemer naartoe gebracht. Het onderzoek kan het beste
binnen 24 uur na de geboorte van uw kindje plaatsvinden. Resultaten
zijn dan betrouwbaarder dan wanneer dit later gebeurt. Het onderzoek duurt ongeveer 1 tot 2 uur. Uw kindje kan daarna weer bij u
worden teruggebracht.
Obductie bestaat uit een uitwendig en een inwendig onderzoek.
Bij het uitwendig onderzoek bekijkt de arts uw kindje nauwkeurig en
meet lengte en gewicht.
6
Bij het inwendig onderzoek worden de borst- en buikholte geopend.
Nagekeken wordt of de organen normaal zijn aangelegd en er worden
uit verschillende organen stukjes weggenomen voor nader onderzoek.
Na dit onderzoek worden borst en buik zorgvuldig dichtgemaakt. Als
uw kindje daarna kan worden aangekleed, is van het onderzoek niets
meer te zien. Soms kan het van belang zijn ook de hersenen te onderzoeken. Hiervoor is het nodig de schedel te openen. Hoewel ook deze
na het onderzoek weer zorgvuldig wordt dichtgemaakt, kan dit toch
gedeeltelijk zichtbaar blijven. Voor dit onderzoek moet u daarom apart
toestemming geven.
Een alternatief voor obductie is een “beperkt” onderzoek, waarbij de
arts met een zogenaamde “biopsienaald” hele kleine stukjes weefsel uit verschillende organen wegneemt voor onderzoek. Er kan dan
slechts iets worden gezegd over de opbouw van deze weefsels, niet
over de ligging van en het verband tussen de organen. Dit kan een
alternatief zijn, indien u emotionele of godsdienstige bezwaren tegen
het gehele onderzoek zou hebben.
Na ongeveer 6 tot 8 weken is het onderzoek van de patholooganatoom afgerond. De resultaten worden op het nagesprek met uw
gynaecoloog uitgebreid met u besproken. Ook kunt u (een kopie
van) het rapport meekrijgen om de gegevens met uw huisarts of een
andere arts te bespreken.
Deel 2:
De eerste dagen na de geboorte van uw overleden baby.
Wanneer een kindje overlijdt rond de geboorte valt de start van nieuw
leven samen met het einde ervan. Het is een proces van kennis
maken en afscheid nemen ineen. Dat geldt niet alleen voor de ouders,
maar ook voor hun omgeving, eventuele andere kinderen, familie,
vrienden. Het is een verwarrende, emotionele en zeer ingrijpende tijd,
waarin soms heel tegenstrijdige gevoelens bovenkomen. Sommige
ouders voelen zich tot hun verbazing heel rustig en gevoelloos, alsof
zij verlamd zijn. Dit is een reactie, die het lichaam beschermt tegen
een teveel aan ellende.
7
Het gevoel van verlamming zal na verloop van tijd zakken en ruimte
maken voor het eigenlijk beleven van het verlies. Anderen voelen eerder verdriet, woede, verzet en onmacht om de situatie te veranderen.
De boosheid richt zich vooral op iedereen die met de baby te maken
had, bijvoorbeeld de verloskundige, arts of verpleegkundige. Maar
ook vaak voelen ouders boosheid op zichzelf of God.
Daarnaast is er vaak ook een andere kant: vreugde om het pasgeboren kind, een gevoel van trots ouder te zijn van dit unieke wezentje.
De kennismaking
Een kind verliezen rond de geboorte is een zeer ingrijpende gebeurtenis in een leven. Het is daarom heel belangrijk dat u de kans krijgt
én neemt uw kindje goed te leren kennen. Dit om later ook goed
afscheid te kunnen nemen.
Afhankelijk van de omstandigheden waaronder uw kindje is geboren,
bent u daar zelf wel of niet (bewust) bij aanwezig geweest. Misschien
was u wel onder narcose en overleed uw kindje tijdens of kort na de
geboorte, zonder dat u de kans had hem of haar te zien.
Hoe de omstandigheden ook zijn geweest, het helpt om samen in
alle rust het kindje te bekijken, vast te houden, aan te raken. Dit helpt
om een goed beeld te krijgen van uw baby. Ook wanneer er sprake is
van zichtbaar aangeboren afwijkingen, is het goed het kindje toch te
bekijken en aan te raken. De ideeën, die u kan vormen over hoe het
kindje er uit ziet, zijn meestal veel erger dan de werkelijkheid.
Wanneer u de baby echt niet wilt zien, zal dit ook gerespecteerd
worden.
Ook kunt u de baby zelf verzorgen, eventueel met hulp van de verpleging of iemand anders. Denk hierbij aan wassen, kleertjes uitzoeken
en aantrekken, misschien een mooie doek om de baby in te wikkelen,
een knuffeltje om mee te geven, een wiegje of mandje om de baby in
te leggen. Op de afdeling zijn speciaal hiervoor mandjes beschikbaar.
Het is zeer aan te raden eventuele andere kinderen hierbij aanwezig te
laten zijn. Afhankelijk van de leeftijd is het verstandig hen te betrekken
bij wat er gebeurt. Als ouders kunt u inschatten of zij dit aankunnen.
8
Het is belangrijk dat ook zij kennis kunnen maken met de baby, zodat
ze weten van wie ze afscheid nemen. Het lijkt misschien zwaar voor
kinderen, maar zij kunnen er belang bij hebben te delen in de emoties. Niets is erger voor een kind dan buiten gesloten te worden van
de belangrijke gebeurtenissen in een gezin. Vaak vinden zij het fijn
mee te helpen, door bijvoorbeeld kleertjes uit te zoeken of een mooie
tekening te maken. Wanneer u de behoefte voelt, kunt u ook andere
mensen uit uw naaste omgeving met de baby laten kennismaken.
Erkennen dat er een kindje is en dat werkelijk zien maakt ook voor
hen afscheid nemen minder onwerkelijk. Bovendien geeft het u de
mogelijkheid uw verdriet te delen met de mensen die u na staan.
Tastbare herinneringen
Na de geboorte helpen wij u met het verzamelen van allerlei dingen
van de baby, die later van onschatbare waarde voor u kunnen zijn:
bijvoorbeeld een afdrukje van handjes of voetjes, een haarlokje,
navelklemmetje, naambandje, echofoto, stukje ctg. Ook raden wij u
aan foto’s van uw overleden baby te (laten) maken. Denkt u er rustig
over na of u dit wilt. Een foto is snel gemaakt en de periode waarin
dit kan is maar kort. Misschien staat de gedachte aan een foto u nu
niet aan, maar dit kan later veranderen. Wij kunnen altijd foto’s voor
u bewaren in uw medisch dossier, zodat u, als u nu geen foto’s wilt,
maar later toch de behoefte voelt om te kijken, de foto’s altijd bij ons
kunt opvragen. Uw overleden kindje is voor u een persoon. Het hebben van foto’s kan een kostbare herinnering worden. Verschillende
ouders vertelden ons hoe fijn ze het vonden over foto’s te beschikken. Anderen vertelden ons hoe jammer het wel was, dat ze zich
geen enkel beeld meer konden vormen van hun baby, omdat er niets
tastbaars meer was.
De burgerlijke stand
Aangifte van geboorte en/of overlijden moet gedaan worden door
de ouders of de begrafenisondernemer binnen drie werkdagen na
de geboorte bij de burgerlijke stand in het gemeentehuis van Tiel.
Aangifte is verplicht bij geboorte vanaf een zwangerschapsduur van
24 weken of wanneer de baby levend geboren is bij een zwangerschapsduur onder de 24 weken.
9
Wordt uw kindje levenloos geboren onder de 24 weken mag u ook
aangifte doen, maar hoeft het niet. Wanneer u getrouwd bent, kan
uw kindje ongeacht de zwangerschapsduur worden bijgeschreven
in uw trouwboekje. Het kan erg moeilijk zijn om naar het gemeentehuis te gaan voor aangifte. De begrafenisondernemer kan het voor u
doen, maar vaak vinden mensen het ook erg belangrijk zelf aangifte te
doen. Wanneer u wenst, kunt u vragen aan de begrafenisondernemer
van tevoren telefonisch contact op te nemen met het gemeentehuis,
zodat men rekening kan houden met uw komst.
Begraven of cremeren
De wetgeving verplicht u uw baby te begraven of te cremeren, wanneer u ook een aangifteplicht heeft (zie boven) Bij een levenloos
geboren kindje onder de 24 weken heeft u de keuze, of u een begrafenis of crematie wenst.
Er zijn verschillende mogelijkheden om te begraven/ te cremeren:
- U kunt hulp inroepen van een begrafenisondernemer, desgewenst kunnen wij u aan een ondernemer helpen die ervaring
heeft met de uitvaart van overleden kindjes. Het is raadzaam
van tevoren te informeren bij uw uitvaartverzekering, of de kosten wel vergoed worden op de polis van de ouders. Dit is niet
altijd het geval.
- U kunt rechtstreeks contact opnemen met de begraafplaatshouder om de begrafenis te regelen. De zorg eromheen moet u
zelf regelen.
- Onder de 24 weken mag u uw levenloos geboren baby ook vrij
in de natuur begraven, bijvoorbeeld in uw tuin. U moet toestemming vragen aan de grondeigenaar, wanneer u dit niet zelf bent.
- Ook is het mogelijk na obductie de baby in het UMCU achter
te laten, om gecremeerd te worden. Hier zijn geen kosten aan
verbonden. Het is het cremeren van meerdere baby’s tegelijk,
samen met stoffelijke resten van lichamen, die na overlijden ter
beschikking van de wetenschap zijn gesteld. Dit vindt pas een
aantal weken tot maximaal twee maanden na geboorte plaats.
Eenmaal hiertoe besloten, kan deze beslissing niet meer worden teruggedraaid. U kunt hier niet bij aanwezig zijn. De datum
kan desgewenst achteraf worden opgevraagd.
10
In deze moeilijke dagen moet u beslissen, wat voor uitvaart u wilt.
In het algemeen geldt, dat hoe meer mensen eraan doen om een
uitvaart een eigen vorm te geven, des te beter ze zich daar achteraf
bij voelen. Daarom is het belangrijk zoveel mogelijk zelf ideeën naar
voren te brengen en zo mogelijk ook uit te voeren. Waarschijnlijk hebt
u nog nooit nagedacht over de mogelijkheden bij een begrafenis of
crematie van een baby. Uw begrafenisondernemer kan u adviseren.
Afhankelijk van uw wensen kunt u een samenkomst of dienst houden
met familie en vrienden, of juist in besloten kring afscheid nemen van
jullie kindje. Wanneer er ook andere kinderen in het gezin zijn, raden
wij u sterk aan samen met uw kinderen afscheid te nemen, wanneer
zij ouder zijn dan twee jaar. Het beleven van een begrafenis of crematie helpt ook jonge kinderen een duidelijk besef van het overlijden van
de baby te krijgen, hetgeen hen zal helpen het verlies een plaats te
geven.
Geboortekaartje – overlijdensannonce
Uw omgeving verwacht een geboorteaankondiging. Is uw kindje
overleden voor u geboortekaartjes mocht verzenden, dan kan dit
onbedoeld aanleiding geven tot pijnlijke vragen en opmerkingen. Wij
adviseren u dan ook op een of andere wijze officieel te laten weten,
dat uw kindje is overleden. Een kaartje en/of een overlijdensannonce
in de (regionale) krant kan dan nuttig zijn. Hetzelfde geldt wanneer uw
kindje overleed, nadat u geboortekaartjes verzonden heeft. Wij raden
u aan ervoor te zorgen, dat de mensen met wie u regelmatig contact
heeft tijdig op de hoogte zijn, zodat ook zij voorbereid hun medeleven
kunnen tonen. Bij de begrafenisondernemer, de drukker, op internet
en op onze afdeling zijn talloze voorbeelden van kaartjes, teksten
en gedichtjes aanwezig, maar ook een eigen ontwerp kan als basis
dienen voor een persoonlijk getint kaartje.
Borstvoeding
Na de bevalling gaan uw borsten automatisch borstvoeding produceren. Het is zeer verdrietig te beseffen, dat er geen kindje meer is, dat
uw borstvoeding nodig heeft. Door het stuwen van de borsten voelt u
de leegte zonder baby heel bewust en lichamelijk.
11
Net als de naweeën, het vloeien en de slapte van de buikwand kan dit
verdriet en boosheid op uw lichaam veroorzaken. Een nauwsluitende
BH, ijskompressen of pijnstillers kunnen verlichting geven. Na enkele
dagen zal de melkproductie vanzelf ophouden. Het is ook mogelijk
d.m.v. medicatie (Dostinex®) de melkproductie tegen te gaan. De
gynaecoloog of verloskundige kan hiervoor een recept uitschrijven.
Naar huis
Het ontslag wordt in overleg met de gynaecoloog vastgesteld. Het
kan voorkomen, dat u om medische redenen na de bevalling nog
enige dagen in het ziekenhuis moet blijven. U blijft dan op uw eenpersoonskamer en uw partner is de hele tijd welkom. Wanneer u
behoefte heeft om te praten, dan moedigen wij u zeker aan om dit te
doen. Naast de mensen, die bij u op visite komen, kunt u altijd een
gesprek aanvragen met de gynaecoloog, verloskundige, verpleegkundige, een maatschappelijk werkende of een van de ziekenhuispastores. Wij streven er echter naar, mits medisch verantwoord, u zo
spoedig mogelijk na de bevalling naar huis te laten gaan. In uw eigen
omgeving is het gemakkelijker zich aan uw verdriet over te geven. Het
is wenselijk, de aangevraagde kraamhulp thuis gewoon door te laten
gaan. U bent immers bevallen. Regel de kraamhulp in overleg met uw
ziektekostenverzekering en kraamcentrum.
Met lege handen thuiskomen is heel erg. U had zich op een blijde
thuiskomst verheugd. Thuis staat misschien alles al klaar voor uw
baby. Misschien bent u geneigd, alle sporen van de babyspullen vóór
uw thuiskomst te laten uitwissen. Dit is niet goed voor de rouwverwerking. Het zou u de kans ontnemen, hoe hard het ook is, afscheid
te nemen van uw baby en uw voorbereidingen. Dit zal u helpen beter
met uw verdriet en de gevoelde leegte om te gaan. Er is geen haast:
wat u met de babyspulletjes doet, kunt u altijd nog beslissen.
De eerstvolgende dagen en nachten zullen gekenmerkt worden door
uw gedachten aan de baby. Aarzel niet om medische hulp in te roepen bij problemen, bijvoorbeeld als u niet kunt slapen. Het is normaal
dat u veel huilt, droomt en praat over de baby. Alles wat u voelt is
juist en normaal.
12
Weer thuis
U moet zich realiseren, dat de mensen in uw omgeving, vrienden
en familie, het soms erg moeilijk vinden nu met u te praten over het
verlies van uw baby. De eerste woorden zijn voor hen het moeilijkste:
als u er behoefte aan heeft met familie of vrienden te praten, moet
u er rustig over beginnen. Dan blijkt vaak dat ook zij een duidelijke
behoefte hebben er met u over te praten en u daarmee te helpen. Het
zelf benaderen van mensen kan al een sterke aanzet zijn om hen over
de moeilijke drempel van het contact maken heen te helpen.
Een reactie van ouders:
“Daags nadat ons kindje was overleden, hebben we al onze vrienden
en kennissen opgebeld en veel daarvan hebben gezegd, als jullie niet
gebeld hadden, hadden wij niet durven komen.”
Nacontroles
Ongeveer 3 weken en 6 weken na de geboorte zien wij u graag terug
op de polikliniek. Na 3 weken krijgt u een afspraak met uw gynaecoloog en/of de verloskundige die bij de bevalling aanwezig was. Na 6
weken komt u nog een keer terug bij uw behandelend gynaecoloog,
omdat dan in de regel alle uitslagen bekend zijn van de onderzoeken,
die gedaan zijn. In deze gesprekken wordt u de gelegenheid geboden
over alle vragen, die u bezighouden nadere opheldering te verkrijgen.
Naast medische vragen zal er ook ruimte zijn om te vertellen, hoe het
met u gaat. Deze nagesprekken kunnen u van streek maken, omdat
u over dingen praat die tijdens en in de dagen na de bevalling plaatsvonden en u deze zo opnieuw beleeft. Het is daarom aan te raden van
tevoren vragen die u bezighouden op papier te zetten, zodat u niets
vergeet.
Een ander aspect, dat tijdens de nacontrole zeker ter sprake zal
komen, is uw verwachting voor de toekomst t.a.v. opnieuw zwanger
worden en bevallen. De uitslagen van de onderzoeken en de consequenties hiervan zullen met u worden besproken en u wordt voorgelicht over erfelijkheidsonderzoek en prenatale diagnostiek, als dat
mogelijk en gewenst is.
13
Deel 3:
Weer thuis met lege handen
U bent weer thuis. Thuiskomen was moeilijk. U begint te beseffen, dat
u het zonder dit kindje moet redden. De volgende maanden, misschien
wel jaren, zult u veel verdriet, pijn en leegte beleven bij de gedachte
aan uw baby en alles wat er gebeurd is. Veel vragen en tegenstrijdige
gevoelens zullen u overvallen. Met dit boekje proberen wij u enigszins
verder te helpen, u wegwijs te maken en u aan te moedigen om uw
verdriet te uiten en zodoende het verlies te verwerken. De thema’s die
wij aanhalen zijn gebaseerd op de meest voorkomende vragen van
ouders die in dezelfde situatie verkeerd hebben als u nu.
Na begrafenis of crematie
Met de begrafenis of crematie van uw kind is de moeilijke periode die
u doormaakt zeker niet afgesloten. Vaak begint dan de zwaarste tijd.
Aan de ene kant moet u leren leven met het verlies van uw baby. Dat
vraagt veel tijd en energie. Aan de andere kant vragen uw gezin, uw
werk, uw omgeving en uw familie gewoon weer om aandacht. Het
is heel begrijpelijk en gewoon dat u het liefst rust wilt hebben, dat u
geen zin heeft om de draad weer op te pakken.
Het is alsof u nu pas echt de leegte voelt, alsof het verdriet u nu pas
overmant. Soms proberen ouders hun gevoelens te verbergen en
storten zij zich weer in hun dagelijkse bezigheden. Zij doen of er niets
meer aan de hand is.
Wanneer u zich ruimte gunt om het verdriet te beleven en desnoods
die ruimte opeist van anderen, kunt u het overlijden van de baby
verwerken en zult u op den duur de toekomst weer met vertrouwen
tegemoet zien. U moet veel tijd nemen voor uzelf en leven naar uw
eigen behoefte.
Rouwverwerking
Rouwverwerking is het proces waarbij het verdriet om het verlies van
uw baby geleidelijk aan dragelijker wordt. Vergeten zult u uw baby
echter nooit. Rouwen is een persoonlijk proces, iedereen uit zijn
verdriet anders. Sommigen willen voortdurend over hun verdriet en de
baby praten, andere ouders willen dit juist niet en trekken zich helemaal in zichzelf terug. Weer anderen kunnen alleen maar huilen.
14
Elk van dit soort reacties is normaal en begrijpelijk. Het is goed om te
tonen hoe u zich voelt. Als u uw verdriet kunt delen met iemand, kan
het gemakkelijker zijn deze te dragen. Huilen is een goede manier om
gevoelens te uiten, die te sterk zijn om voor u te houden of om onder
woorden te brengen.
Verschillende gevoelens kunnen u in de war brengen, zo erg, dat
u denkt dat u “gek” wordt. Hierover hoeft u zich niet ongerust te
maken. Het is niet ongewoon, dat u zich nu eens verdrietig of schuldig, dan weer kwaad of zelfs laconiek voelt. Soms kan het helpen een
dagboekje bij te houden, zodat u alle emoties van u af kunt schrijven.
Dit kan ertoe bijdragen om u door deze moeilijke tijd heen te helpen.
U overkwam iets dat uw hele leven verstoord heeft, uw verwachtingen tenietgedaan heeft en uw aanvankelijke vreugde zinloos heeft
gemaakt. Om dit te boven te komen is veel tijd, kracht en moed
nodig: uw leven wordt nooit meer hetzelfde, u zult hoe dan ook op
een andere manier verder leven dan voor de dood van de baby.
Ouders rouwen beiden
Na de geboorte van een dood kindje of na het overlijden van een
pasgeboren baby is de moeder soms niet in staat om te helpen bij het
regelen van praktische zaken, die om de hoek komen kijken. De vader
staat hier dan alleen voor. Hij regelt de praktische zaken en lijkt soms
niet zoveel last te hebben van verdriet. Vele/de meeste gevoelens
van medeleven gaan vaak uit naar de moeder en soms ziet men de
gevoelens van de vader dan over het hoofd.
Soms hebben mannen ook moeite hun emoties te tonen. Zij zelf (en
ook de omgeving) vinden dikwijls dat ze sterk moeten zijn om hun
vrouw te steunen. Sommige vaders kunnen dan ook moeilijk praten
over wat hen beweegt. Ze vluchten in hun werk, het organiseren
van het huishouden of in nietsdoen om zo hun gevoelens de baas te
blijven. Sommigen willen niet meer over de baby praten om het hun
vrouw niet nog moeilijker te maken.
Heel belangrijk is daarom het besef dat beide ouders een persoonlijk
rouwproces doormaken, dat niet altijd gelijk opgaat en dat het verdriet bij ieder van u op een eigen manier en op een eigen tijdstip tot
uiting komt en verwerkt wordt.
15
Misschien heeft u veel behoefte om te praten, terwijl uw partner zich
terugtrekt en ogenschijnlijk snel de draad van het gewone leven weer
lijkt op te pakken. Geef elkaar de ruimte hierin, maar zorg ook dat
u samen blijft praten over wat u voelt en wat u van elkaar opmerkt,
zodat u elkaar kunt steunen om het verdriet, de leegte en het gemis
gezamenlijk te dragen. Een gebeurtenis, zo intens als deze, kan u
heel dicht bij elkaar brengen, maar kan ook een uiteindelijk onoverbrugbare kloof veroorzaken. Zoek hulp als u er samen niet uit komt!
Waarom?
Veel ouders houden zich bezig met vragen als: Waarom? Waarom
moest ons dit overkomen? Waarom was de baby zo zwak? Waarom
laat God dit toe? Waarom heeft dit kunnen gebeuren?
Een deel van deze vragen kan worden beantwoord door de onderzoeksresultaten. Maar de vraag waarom nu juist uw baby moest
sterven, zal nooit beantwoord worden. Er is geen antwoord op de
vraag naar de dood. Gelovige mensen zoeken troost in hun geloof,
anderen in een andere levensovertuiging. Ook de vaststelling dat de
dood de baby van pijn en leed verlost heeft of dit voorkomen heeft,
kan mensen troost bieden. Het gaat er hier niet om het antwoord op
de “waarom”vraag te geven. Dit antwoord is er niet.
Waar het wel om gaat is het leren te accepteren dat uw kindje niet
meer bij u is en dat het bereiken van die aanvaarding een lang en
pijnlijk proces kan zijn. Uiteindelijk vindt een ieder zijn eigen antwoord
of berusting. De weg op zoek naar dit “antwoord” wordt soms extra
pijnlijk, omdat ouders, vooral moeders, zich vaak schuldig voelen
aan de dood van hun kind. Deze schuldgevoelens kunnen het leven
ondraaglijk maken. De dood wordt soms gezien als straf. Hierover
praten kan helpen om de dingen meer helder en realistischer te zien.
U zult nooit weten waarom u uw baby heeft verloren, maar u zult altijd
weten wat de baby voor u heeft betekend
Reactie van ouders:
We vroegen ons af waarom deze vreselijke gebeurtenis ons moest
overkomen, terwijl we zo graag een baby wilden om van te houden.
Er zijn zoveel mensen die een abortus laten verrichten of ongewenst
kinderen hebben. Het is zo moeilijk te begrijpen.
16
Je zou kunnen zeggen dat we ons op de een of andere manier verantwoordelijk voelen voor wat er gebeurd is, hoewel we verstandelijk
weten dat we er niets aan konden doen en er geen manier was om het
te voorkomen. Maar toen ik de baby vasthield, bad ik dat God hem tot
zich zou nemen zodat hij niet langer hoefde te lijden.
De andere kinderen
Uw leven zal nog lange tijd beïnvloed worden door het overlijden
van uw kindje. Als u nog andere kinderen heeft, vergen die tegelijkertijd veel van uw aandacht. Veel vragen komen waarschijnlijk in
u op. Afhankelijk van de leeftijd van de oudere kinderen ziet u zich
voor het probleem geplaatst wat u hen moet vertellen. Moeten zij wel
weten dat de baby overleed? Zullen ze wel of niet meegaan naar de
begrafenis?
Alle gezinsleden leefden toe naar het moment dat de nieuwe baby
geboren zou worden. In hun spel maakten de kinderen plannetjes, ze
wilden helpen met de inrichting van de babykamer of legden speelgoed klaar. Met belangstelling volgden zij u en vroegen zij u misschien
honderduit over het kindje dat u droeg. Misschien voelden ze het wel
bewegen, wanneer zij hun hand op uw buik legden.
Om uw kinderen goed op te kunnen vangen, is het belangrijk dat u
met uw partner bij deze gedachten stil blijft staan.
Ook al zijn de kinderen in uw gezin nog jong, vertel hen wat er is
gebeurd. Ook kleine kinderen begrijpen dan dat er iets met de baby
aan de hand is en kunnen uw gevoelens van verdriet beter plaatsen.
Ook al toont een kind zijn gevoelens niet op dezelfde wijze als u, dat
wil nog niet zeggen dat het sterven van de baby hem of haar niets
doet. Kinderen hebben daar vaak hun eigen uitingswijze voor via spel,
verhaaltjes, tekeningen of gesprekjes onder elkaar of met u. Vertel
hen op eenvoudige wijze wat er gebeurd is. Vertel hen wat u voelt en
laat hen vertellen wat zij voelen. Het is beter hun vragen te beantwoorden dan hen in onzekerheid te laten.
Welke voorstelling uw kinderen zich er ook bij maken, geef hen de
kans op hun eigen wijze het sterven van het nieuwe broertje of zusje
te beleven. Wanneer u uw kinderen laat delen in wat u en uw gezin
overkwam, houdt u de mogelijkheid open om later steeds vrij over de
overleden baby te kunnen blijven praten.
17
Sommige ouders, met name moeders, voelen zich geïrriteerd door
de aanwezigheid van hun andere kinderen. Dit gevoel van afwijzing
kan op zich weer schuldgevoelens veroorzaken. Zo’n reactie is niet
vreemd. Een mogelijkheid is om uw kind tijdelijk aan een vertrouwd
persoon over te laten (misschien maar enkele uren per dag of per
week), zodat u de ruimte krijgt om u aan uw gevoelens over te geven.
Opmerking van een moeder:
Mijn grootste probleem was mijn zoontje van drie. Ik kon het niet
uithouden, hem veel om mij heen te hebben. Hij leek me mateloos te
irriteren. Ik was een tijdlang behoorlijk streng voor hem, maar nu kan
ik hem veel meer waarderen.
Familie, vrienden, lotgenoten
Weer thuisgekomen kunt u zeer verschillende reacties verwachten
uit uw omgeving. Steun of precies de juiste woorden komen vaak uit
onverwachte hoek, terwijl soms mensen, waarvan u meer verwacht,
nooit meer komen opdagen. Meestal hebben ouders het liefst slechts
enkele zeer vertrouwde mensen om zich heen. Familie, vrienden en
buren kunnen een grote hulp zijn. Zij kunnen u met praktische dingen
helpen. Zij kunnen naar u luisteren of simpelweg er zijn. Het is goed
als u uw behoefte duidelijk en eerlijk kenbaar maakt (bijvoorbeeld
geen behoefte aan gezelligheid, alleen gelaten willen worden of juist
niet) Soms is een vakantie met uw partner of een avondje uit een
gezonde afleiding. Zo’n uitje is geen vlucht, maar verzet de zinnen en
kan u zo nieuwe kracht geven en heilzaam werken. Voor buitenstaanders is het vaak moeilijk om de juiste dingen te doen of te zeggen,
al proberen ze zich in uw situatie in te leven. Ze zullen echter nooit
dat voelen, wat u voelt. Daardoor kunnen ze zich wat onbeholpen
gedragen en opmerkingen maken, die u pijn doen (“Gelukkig was jullie baby nog maar enkele uren oud”, “Jullie zijn nog jong”’, “Gelukkig
hebben jullie er nog eentje over”).
In uw woonomgeving zult u terughoudendheid en verlegenheid
bespeuren. Misschien krijgt u het gevoel genegeerd te worden. U kunt
zich in de steek gelaten voelen. Vaak is het nuttig een eerste stap te
nemen en te laten weten hoe u zich het liefst behandeld ziet.
18
Mensen, die u meestal meer vanzelfsprekend zullen aanvoelen, zijn
ouders die in het verleden hetzelfde als u hebben meegemaakt. Deze
lotgenoten hebben weinig uitleg nodig om te begrijpen wat er in u
omgaat. Mogelijkheden, om met zulke ouders in contact te komen,
staan vermeld achter in dit boekje.
Lichamelijke reacties
Naast alle emotionele problemen, uw verdriet en uw wanhoop, voelt u
ook lichamelijk de leegte en de pijn die uw kindje heeft achtergelaten.
Lichamelijke reacties als naweeën, pijn door hechtingen, stuwing of
de nacontrole bij de gynaecoloog worden veelal door vrouwen als
zinloos beleefd. Ook het vertellen over de bevalling, de baby en hoe
het daarna ging, valt in het contact met anderen nu soms weg. Men
praat er liever niet over. Dit alles maakt het besef voor de ouders des
te indringender.
Nu u weer enige tijd thuis bent, komen er wellicht een aantal vragen op wat betreft lichamelijk contact met uw partner. Veel vrouwen
hebben behoefte aan steun en een arm om hen heen, maar hebben
begrip, tijd en warmte nodig voordat ze weer zin hebben om te vrijen.
Het gebruik van voorbehoedsmiddelen wordt soms als tegenstrijdig
ervaren: leven verhinderen als je leven bent verloren. Met deze gevoelens leren leven, kost veel tijd en energie. Heeft u vragen hierover,
dan kunt u deze bespreken met uw gynaecoloog, verloskundige of
huisarts.
De toekomst
Uw gedachten zullen in de eerste weken/maanden vrijwel voortdurend om uw verloren baby draaien. Al in deze tijd is het mogelijk dat
u zich afvraagt hoe het nu verder zal moeten gaan (“Kunnen wij nog
kinderen krijgen”, “Durven wij een nieuwe zwangerschap aan?”, “Met
welke risico’s moeten we rekening houden?”).
Bovendien zal ook uw omgeving zich met dergelijke vragen bezighouden en u proberen met adviezen van dienst te zijn. Het is belangrijk
dat u hier als ouders over praat en uw vragen in het nagesprek met
de arts bespreekt.
19
Op grond van ervaring raden wij u aan om enige tijd te wachten
voordat u weer in verwachting raakt. In het algemeen heeft men
geruime tijd nodig om sterk genoeg te zijn voor het aanvaarden van
een nieuwe zwangerschap. Niet zelden ervaren vrouwen schuldgevoelens ten opzichte van de overleden baby als zij opnieuw een kind
verwachten. Maar ook kan een nieuwe baby geen vervanging zijn van
uw overleden kind. Bij een te snel intreden van een nieuwe zwangerschap hebben ouders wellicht te weinig tijd gehad zich emotioneel op
het nieuwe kindje voor te bereiden.
Nawoord
Met dit boekje hebben wij gepoogd u enigszins te steunen in een tijd
die voor u bitter en verdrietig is. Dit boekje is zeker niet compleet, het
is evenmin een vervanging van persoonlijke steun door mensen in uw
omgeving. Er is een poging gedaan om u op de hoogte te stellen van
zaken, die nuttig kunnen zijn om te weten.
Nog twee praktische tips:
- Veel ouders zijn erbij gebaat alle dingen die hen bewegen op
te schrijven, bijvoorbeeld in de vorm van een dagboek. U voelt
vaak dingen, die u liever aan zwijgzaam papier toevertrouwt
dan aan een persoon in uw omgeving.
- Wanneer u liever ook met anderen wilt praten, dan met alleen
mensen in uw directe omgeving, aarzel dan niet en neem contact op met uw huisarts, pastor, een maatschappelijk werker, of
met iemand van de Landelijke Zelfhulporganisatie “Ouders van
een overleden kind”, waar u ook leesmateriaal kunt krijgen.
Het zal nog veel tijd en energie vergen, voordat uw verdriet naar de
achtergrond is geschoven. Elk jaar opnieuw zal de geboortedag en
sterfdag van uw kind een droeve dag blijven. Veel ouders zeggen dat
hun leven niet meer zo is als vóór het overlijden van hun baby. En
velen vinden ook dat het terugdenken aan hun baby een droevige,
maar kostbare herinnering is.
20
Waar kunt u verdere informatie krijgen?
De landelijke zelfhulporganisatie: “Vereniging van Ouders van een
overleden kind”
In Nederland bestaat een organisatie van ouders die hun kind verloren
hebben. Het doel is informatieverschaffing en het bieden van lotgenotencontact, onder andere via gespreksgroepen. De organisatie heeft
contactpersonen in het hele land. Aarzelt u niet met deze organisatie
contact op te nemen.
Het centraal contactadres is:
Toos Kool, Postbus 418, 1400 AK te Bussum.
Website:
www.vook.nl
Het centraal telefoonnummer is:
(0900) 202 27 23 (0,05 euro per minuut) op werkdagen tussen
09.00-12.00 uur, 14.00-17.00 uur en 19.00-22.00 uur.
Internet:
Veel informatie is o.a. te vinden op:
- www.rouwverwerking.pagina.nl
- www.lieve-engeltjes.nl
- www.kindenrouw.nl
21
Een greep uit de literatuur:
We hadden haar Anna willen noemen door Ida de Vries.
Dagboek van de gebeurtenissen rond de geboorte van een in de
zwangerschap overleden meisje.
Uitgeverij van Arkel, Utrecht.
Zwemmer in de geheime zee door William Kotzewinkel.
Drie lange dagen uit het leven van twee jonge mensen, waarin hun
baby wordt geboren, sterft en wordt begraven.
Uitgeverij Arbeiderspers, Amsterdam.
Is jouw kindje verdwaald? Door Ellen Lenaarts.
Een echtpaar beschrijft hoe ze het verdriet om hun doodgeboren kind
hebben verwerkt.
Uitgeverij Flora, Lelystad.
Uit het nest gevallen door Henk Mochel.
Over miskramen en sterfte rondom geboorte.
Uitgeverij Kok, Kampen.
Als geboorte afscheid nemen wordt van Monuta
Uitvaartzorg en –verzekeringen.
Uitgave: Monuta Uitvaartzorg en –verzekeringen,
telefoon (0800) 023 05 50.
22
Ruimte voor aantekeningen
23
Ziekenhuis Rivierenland Tiel
Pres. Kennedylaan 1
4002 WP Tiel
Postbus 6024
4000 HA Tiel
Tel. (0344) 67 49 11
Fax (0344) 67 44 19
Internetsite: www.zrt.nl