Draaiboek
advertisement
Draaiboek Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Maart 2010 Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding RIVM - Centrum Infectieziektebestrijding Postbus 1, Interne postbak 13 3720 BA Bilthoven T 030 2747000 F 030 274 4455 [email protected] www.rivm.nl/CIb Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................................. 1 1 Introductie .......................................................................................................................... 2 1.1 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek ............................................ 2 1.2 Wettelijk kader ............................................................................................................. 2 1.3 Indeling meldingsplichtige infectieziekten ..................................................................... 3 2 Stroomschema gedwongen isolatie en quarantaine ........................................................... 6 3 Stroomschema gedwongen onderzoek .............................................................................. 8 4 Procedure........................................................................................................................... 9 4.1 Melding ........................................................................................................................ 9 4.2 Beoordeling van melding.............................................................................................. 9 4.3 Beschikking.................................................................................................................12 4.4 Opsporing en vervoer .................................................................................................12 4.5 Rechterlijke toetsing ....................................................................................................14 4.6 Opheffing van de gedwongen maatregelen .................................................................15 4.7 Gedwongen onderzoek ...............................................................................................15 4.8 Bijzondere gevallen.....................................................................................................16 5 Betrokken actoren .............................................................................................................18 5.1 Betrokken persoon ......................................................................................................18 5.2 Meldingsplichtigen ......................................................................................................18 5.3 Arts infectieziektebestrijding c.q. arts tbc-bestrijding van de GGD...............................18 5.4 Burgemeester .............................................................................................................18 5.5 Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport .........................................................18 5.6 Politie ..........................................................................................................................19 5.7 Ambulancedienst ........................................................................................................19 5.8 Ziekenhuis ..................................................................................................................19 5.9 Piketadvocaat .............................................................................................................19 5.10 Officier van justitie.....................................................................................................19 5.11 Rechter .....................................................................................................................19 5.12 Inspectie voor de Gezondheidszorg ..........................................................................19 6 Financiering .......................................................................................................................20 6.1 De kosten in verband met gedwongen maatregelen ...................................................20 6.2 De kosten in verband met behandeling .......................................................................20 7 Persbeleid .........................................................................................................................21 7.1 Voorbeeld persbericht .................................................................................................21 Bijlage I Wet publieke gezondheid (deeltekst) ......................................................................22 Bijlage II Checklist voor de GGD ..........................................................................................26 Bijlage III Brief voor burgemeester .......................................................................................28 Bijlage IV Beoordelingsformulier noodzaak tot dwangmaatregelen ......................................29 Bijlage V Beschikking tot gedwongen isolatie .......................................................................31 Bijlage VI Beschikking tot gedwongen quarantaine ..............................................................32 Bijlage VII Beschikking tot gedwongen medisch onderzoek .................................................33 Bijlage VIII Criteria voor het opheffen van gedwongen maatregelen per infectieziekte .........34 Bijlage IX Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen in relatie tot de Wet publieke gezondheid ............................................................................................................36 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Voorwoord Dit draaiboek is geschreven voor de gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD’en) in het geval dat deze betrokken raken bij gedwongen isolatie, quarantaine of onderzoek in het kader van de Wet publieke gezondheid1 (Wpg). Dit document is een herziening van het draaiboek ‘Gedwongen opname en gedwongen onderzoek’ uit 1999. In dit draaiboek wordt voornamelijk aandacht besteed aan de taken en verantwoordelijkheden van de verschillende actoren die betrokken zijn bij gedwongen maatregelen, zoals gemeenten, ziekenhuizen, politie en natuurlijk de GGD zelf. Gedwongen maatregelen zijn de laatste 10 jaar vrijwel uitsluitend toegepast bij tuberculose. In dit document kan overal waar ‘arts infectieziektebestrijding’ staat ook ‘arts tuberculosebestrijding’ gelezen worden. Waar mogelijk is casuïstiek toegevoegd om het probleem te verduidelijken. Voor het opstellen van dit draaiboek is medewerking verkregen van twee begeleidingscommissies: een praktische en ministeriële begeleidingscommissie. Met beide begeleidingscommissies is een workshop gehouden, waarbij praktische en juridische problemen van de procedure zijn besproken. Praktische begeleidingscommissie: Dhr. mr. drs. G.B. Haringhuizen, senior adviseur CIb/BBA Mevr. drs. M. Siebbeles, regionaal arts-consulent infectieziektebestrijding CIb/LCI, arts infectieziektebestrijding GGD Amsterdam Mevr. drs. A. Timen, arts infectieziektebestrijding CIb/LCI Dhr. dr. G. de Vries, hoofd unit Nationaal, KNCV Tuberculosefonds Ministeriële begeleidingscommissie: Dhr. dr. P.J. van Dalen, sectieleider infectieziekten, afdeling publieke gezondheid, ministerie van VWS Mevr. drs. G.D. van Dijk, beleidsmedewerker infectieziekten, afdeling publieke gezondheid, ministerie van VWS Mevr. drs. M.M. Kraaij-Dirkzwager, arts, beleidsmedewerker infectieziekten, afdeling publieke gezondheid, ministerie van VWS Dhr. mr. S.J.C. Pinxteren, jurist, ministerie van VWS Naast het Landelijk Overleg Infectieziekten (LOI) heeft de Commissie Praktische Tuberculosebestrijding een waardevolle bijdrage geleverd. Beide overlegorganen zijn akkoord gegaan met het draaiboek. Met dank aan mevr. M. Dijkstra, student Management, Policy Analysis and Entrepreneurship in Health and Life Sciences, Athena Instituut - Vrije Universiteit Amsterdam. Zij heeft de basis van dit draaiboek geschreven. André Jacobi RIVM/CIb/LCI Versiebeheer 2010: vaststelling September 2014: aangepast aan nieuwe indeling voor invoegen van MERS-CoV en Virale hemorragische koorts als A -ziekten en humane influenza van dierlijke oorsprong ipv aviaire influenza als B1-ziekte. 1Zie: www.rivm.nl/cib/themas/wetgeving/ LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 1 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 1 Introductie 1.1 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Personen met een specifieke infectieziekte, vastgesteld of hiervan ernstig verdacht op basis van ziekteverschijnselen of laboratoriumuitslagen, kunnen een gevaar voor de volkgezondheid opleveren omdat zij deze infectieziekte kunnen verspreiden. Als uiterste middel ter bescherming van de volksgezondheid kunnen dwangmaatregelen worden getroffen. De overdracht van de ziekte naar andere personen kan worden voorkomen door isolatie. Isolatie is een verblijf in afzondering en wordt in ziekenhuizen veelvuldig toegepast bij een specifieke groep infectieziekten, zeker wanneer andere middelen ter preventie van verspreiding tekort schieten. Personen die in aanraking zijn geweest met patiënten met een ernstige en besmettelijke ziekte, maar zelf nog niet de verschijnselen van de infectieziekte vertonen, kunnen wel al besmettelijk zijn voor anderen. Daarom kunnen deze personen in quarantaine worden geplaatst. Quarantaine is dan ook een verblijf in afzondering, waarbij de betrokken personen gedurende de incubatieperiode regelmatig worden gecontroleerd op de eerste verschijnselen van de infectieziekte. Deze maatregel kan worden toegepast bij een specifieke groep infectieziekten wanneer minder ingrijpende preventie maatregelen niet voldoende zijn. Isolatie en quarantaine kunnen als gedwongen maatregel worden opgelegd als er ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat en de betrokken persoon niet vrijwillig meewerkt aan infectiepreventiemaatregelen. Tijdens de isolatie of quarantaine kan medisch onderzoek noodzakelijk zijn om een juiste diagnose te stellen. Ook dit onderzoek kan de betrokken persoon worden opgelegd. Gedwongen onderzoek heeft verstrekkende gevolgen voor de lichamelijke integriteit. Deze maatregel mag daarom alleen worden toegepast onder bepaalde voorwaarden als er onmiddellijk gevaar dreigt voor de volksgezondheid. Men kan de geïnfecteerde persoon echter niet verplichten om mee te werken aan bron- en contactopsporing. 1.2 Wettelijk kader In de Wet publieke gezondheid staan de voorwaarden waaraan moet worden voldaan om een persoon gedwongen maatregelen op te leggen. Deze wet is in december 2008 ingevoerd vanwege de introductie van de nieuwe Internationale Gezondheidsregeling (International Health Regulations of IHR)2. De IHR heeft als doelstelling het voorkomen van, beschermen tegen en beheersen van internationale verspreiding van ziekten, zonder onnodig het handels- en personenverkeer te belemmeren. Concreet betekent dit dat de IHR een juridisch kader biedt om maatregelen te nemen om de internationale volksgezondheid te beschermen, die mogelijk belemmerend zijn voor het handels- of reizigersverkeer. De oude IHR bood deze mogelijkheid ook al, maar richtte zich slechts op drie ziekten: cholera, pest en gele koorts. De invoering van de nieuwe IHR door de WHO in 2005 heeft geleid tot een grondige herziening van de Nederlandse infectieziekteregelgeving. Voorheen was die regelgeving verdeeld over drie wetten: de Wet collectieve preventie volksgezondheid, de Infectieziektewet en de Quarantainewet. De bestaande en nieuwe of uitgebreide regels zijn nu ondergebracht in één nieuwe wet: de Wet publieke gezondheid. Daarin is in artikel 17 bepaald dat de GGD (arts infectieziektebestrijding) de burgemeester verzoekt een gedwongen opname, quarantaine of onderzoek op te leggen aan een individu. Bij een A ziekte is het niet de burgemeester maar de voorzitter van de veiligheidsregio die dwingende maatregelen kan opleggen. Waar in dit draaiboek burgemeester staat kan in het geval van een A-zieket ook de voorzitter van de veiligheidsregio bedoeld worden. In geval van tuberculose treedt de arts tbc-bestrijding in de meeste gevallen in de plaats van de arts 2 2 Zie www.who.int/ihr/en/ Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek infectieziektebestrijding. Het verdient aanbeveling dat de directeur van de GGD vooraf de betreffende arts(en) infectieziekten en tbc-bestrijding hiertoe aanwijst en dit bekend maakt bij de burgemeesters van de gemeenten waarin de GGD actief is. Een lijst met de namen van de artsen inclusief hun handtekening dient aan de burgemeester ter beschikking te worden gesteld. Wanneer de burgemeester door middel van een beschikking gedwongen opname mogelijk maakt, zal de officier van justitie vervolgens besluiten deze beschikking met tussenkomst van de rechter te bevestigen dan wel te vernietigen. De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft een algemeen adviserende en toezichthoudende rol in het gehele proces van gedwongen maatregelen. In de Wet publieke gezondheid wordt vanaf hoofdstuk V, paragraaf 3 ingegaan op de maatregelen die kunnen worden getroffen, gericht op het individu. Eerst wordt in artikel 30 beschreven dat nadere medische en epidemiologische gegevens door de GGD kunnen worden opgevraagd wanneer gedwongen isolatie of quarantaine wordt overwogen. Vervolgens worden de voorwaarden voor gedwongen isolatie beschreven in artikel 31 (eerste lid), artikel 32 en artikel 34. Gedwongen quarantaine wordt weergegeven in artikel 35 en artikel 36. Gedwongen medisch onderzoek wordt behandeld in artikel 31 (tweede, derde en vierde lid) en artikel 33. Artikel 37 bepaalt dat de verantwoordelijkheid van de uitvoering van de gedwongen maatregelen is gelegd bij de GGD’en. In hoofdstuk V, paragraaf 4 wordt daarna ingegaan op de rechtsbescherming en rechterlijke toetsing van de gedwongen maatregelen. Bijlage I bevat de relevante deeltekst van de Wet publieke gezondheid. Opbouw draaiboek De procedures in dit draaiboek worden visueel verduidelijkt door middel van stroomdiagrammen. Hiervoor worden de hieronder afgebeelde symbolen gebruikt. Casuïstiekbeschrijvingen illustreren daarbij de overwegingen en beslissingen die bij dit proces horen. Alle betrokken actoren en hun verantwoordelijkheden zijn beschreven in hoofdstuk 5. De kosten van gedwongen opname komen in hoofdstuk 6 aan bod. Het draaiboek is voorzien van negen bijlagen die naast relevante wetteksten praktische voorbeelddocumenten zoals beschikkingen en formulieren bevatten. Dit draaiboek dient door de GGD geïmplementeerd te worden aan de hand van de ingevulde checklist in bijlage II. 1.3 Indeling meldingsplichtige infectieziekten Sinds de invoering van de Wpg berust indeling van infectieziekten in groepen A, B en C op de mate waarin gedwongen maatregelen opgelegd kunnen worden. Tabel 1 laat zien welke gedwongen maatregelen mogelijk zijn bij welke infectieziekte. Niet bij alle meldingsplichtige infectieziekten zijn gedwongen maatregelen toe te passen. Alleen bij infectieziekten uit groep A kan gedwongen isolatie, quarantaine of medisch onderzoek worden overwogen. Bij infectieziekten uit groep B1 kan gedwongen isolatie of medisch onderzoek worden LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 3 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek overwogen. Infectieziekten uit groep B2 of C kunnen geen grond zijn voor gedwongen isolatie, quarantaine of medisch onderzoek. Voor alle infectieziekten uit groep A, B1 of B2 kan de burgemeester een verbod opleggen om beroeps- en bedrijfsmatige activiteiten uit te voeren. Tabel 1. Indeling infectieziekten in groepen A, B1, B2 en C en mogelijke wettelijke maatregelen die opgelegd kunnen worden Groep A B1 B2 C Infectieziekten Pokken Polio Severe acute respiratory syndrome (SARS) MERS-CoV Virale hemorragische koorts Humane infectie veroorzaakt door een influenzavirus van dierlijke oorsprong Difterie Pest Rabiës Tuberculose Buiktyfus (typhoid fever) Cholera Hepatitis A, B en C (recent opgelopen) Kinkhoest Mazelen Paratyfus Rubella Shigatoxineproducerende E. coli / enterohemorragische E. coli-infectie Shigellose Invasieve groep A-streptokokkeninfectie Voedselinfectie voor zover vastgesteld bij 2 of meer patiënten met een onderlinge relatie wijzend op voedsel als bron Antrax (miltvuur) Bof Botulisme Brucellose Ziekte van Creutzfeldt-Jakob (klassieke en variantvorm) Gele koorts Invasieve Haemophilius influenzae type b-infectie Hantavirusinfectie Legionellose Leptospirose Listeriose Malaria Meningokokkenziekte MRSA-infectie (clusters buiten ziekenhuis) Invasieve pneumokokkenziekte bij kinderen t/m 5 jaar Psittacose Q-koorts Tetanus Trichinose Mogelijke wettelijke maatregelen Gedwongen isolatie of thuisisolatie3, gedwongen quarantaine (inclusief medisch toezicht), gedwongen medisch onderzoek, verbod van beroepsuitoefening. Gedwongen isolatie of thuisisolatie, gedwongen medisch onderzoek, verbod van beroepsuitoefening. Verbod van beroepsuitoefening. Dwingende maatregelen kunnen niet opgelegd worden. 3 Gezien de ernst van de ziektebeelden die in groep A en B1 zijn opgenomen is thuisisolatie in de meeste gevallen niet mogelijk. Gedwongen isolatie zal daarom altijd in een ziekenhuis plaatsvinden. 4 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek West-Nilevirusinfectie LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 5 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 2 Stroomschema gedwongen isolatie en quarantaine Taken meldingsplichtige Verdacht, waarschijnlijk of bewezen geval van infectieziekte uit groep A of B1 Meld verdenking of geval aan GGD in de plaats waar meldingsplichtige werkt Taken arts infectieziektebestrijding van GGD Geef melding door aan GGD in woon-/verblijfplaats betrokkene Taken arts infectieziektebestrijding van GGD in woon-/verblijfplaats betrokkene Bepaal in overleg met de behandelend arts of isolatie of quarantaine n.a.v. de melding wenselijk is Ja, isolatie is wenselijk Is de betrokkene bereid om de maatregelen op te volgen? Ja, quarantaine is wenselijk Nee, maatregelen zijn niet nodig Is de betrokkene bereid om de maatregelen op te volgen? Geen noodzaak voor gedwongen maatregelen Ja Ja Nee Nee Ga na of gedwongen isolatie juridisch mogelijk is d.m.v. onderstaande vragen: Artikel 31 Artikel 35 Bestaat er ernstig gevaar voor de volksgezondheid? Geen mogelijkheden voor Ja gedwongen maatregelen Nee Ga na of gedwongen quarantaine juridisch mogelijk is d.m.v. onderstaande vragen: Heeft de persoon een dusdanig contact gehad met een persoon met een (vermoedelijke) infectieziekte uit groep A, dat de persoon mogelijk ook is besmet? Nee Ja Ja Bestaat er ernstig gevaar voor de volkgezondheid? Kan het gevaar op andere wijze worden afgewend? Nee Ja Nee Ja De situatie voldoet aan de wettelijk criteria op basis waarvan gedwongen maatregelen of gedwongen onderzoek opgelegd kunnen worden. Overweeg andere oplossingen ter voorkoming van gedwongen isolatie of quarantaine, alvorens de burgemeester te verzoeken een beschikking af te geven Wordt vervolgd op volgende pagina NB: de arts infectieziektebestrijding van de GGD in de woon-/verblijfplaats van de betrokkene heeft nog meer taken, zie volgende pagina. Figuur 1. Stroomschema voor gedwongen isolatie en quarantaine. Dit schema beslaat het eerste deel van de procedure 6 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Taken arts infectieziektebestrijding/ arts tbc-bestrijding van GGD waar betrokkene woont of verblijft Taken burgemeester Taken politie Vervolg van vorige pagina Neem contact op met de burgemeester en adviseer deze schriftelijk Stel beschikking op en teken deze Spoor betrokkene op Neem altijd contact op met het ziekenhuis waar isolatie zal plaatsvinden Verspreid binnen 24 uur kopieën van de beschikking aan de officier van justitie, GGD, ziekenhuis, politie en IGZ Reik beschikking uit aan betrokkene Neem indien nodig contact op met piketadvocaat en officier van justitie Geef indien nodig opdracht tot opsporing aan politie Begeleid de betrokkene zonodig naar het ziekenhuis Bied piketadvocaat aan aan de betrokkene Taken ziekenhuis Regel indien nodig vervoer naar het ziekenhuis, eventueel onder begeleiding van politie Isoleer of plaats betrokkene in quarantaine in een gesloten afdeling Taken officier van justitie Ja Nee Hef gedwongen isolatie of quarantaine op Controleer of de procedures zijn gevolgd en of aan de criteria voor het opleggen van maatregelen wordt voldaan Zet gedwongen isolatie of quarantaine voort, totdat er niet langer een gevaar voor de volksgezonheid bestaat of totdat de betrokkene vrijwillig meewerkt Vraag machtiging bij rechter aan Verleent betrokkene vrijwillige medewerking, is het besmettingsgevaar voor de volksgezondheid geweken of heeft de rechter geoordeeld dat de opgelegde maatregelen onwettig zijn? Deel aan betrokkene, burgemeester en ziekenhuis mee dat verzoek is gedaan Hoofdinspecteur Volksgezondheid Taken rechter Adviseer burgemeester over voortzetting of opheffing van de maatregelen Hoor betrokkene en piketadvocaat Houd toezicht en beoordeel of de procedure op de juiste gronden is uitgevoerd Raadpleeg eventueel onafhankelijke deskundigen Neem binnen 3 dagen een beslissing over de voortzetting van gedwongen isolatie of quarantaine Figuur 2. Stroomschema voor gedwongen isolatie en quarantaine. Dit schema beslaat het tweede deel van de procedure en is het vervolg van figuur 1 LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 7 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 3 Stroomschema gedwongen onderzoek Taken behandelend arts Procedure voor gedwongen onderzoek. Het onderzoek dient ertoe om vast te stellen of de ter isolatie opgenomen persoon daadwerkelijk lijdt aan de infectieziekte. Verzoek om onderzoek om de infectieziekte vast te stellen Taken arts infectieziektebestrijding van GGD in woon-/verblijfplaats betrokkene Bepaal of onderzoek wenselijk is en of betrokkene bereid is mee te werken Onderzoek is wenselijk, maar betrokkene weigert mee te werken Ga na of gedwongen onderzoek juridisch mogelijk is, d.m.v. van onderstaande vragen: Onderzoek is wenselijk en betrokkene is bereid mee te werken Onderzoek is niet nodig Geen noodzaak voor gedwongen onderzoek Kunnen de aard en de omvang van dit gevaar op andere wijze dan door onderzoek worden vastgesteld? Ja Geen mogelijkheden voor gedwongen onderzoek Nee Is de uitkomst van het onderzoek noodzakelijk om dit gevaar effectief te kunnen afwenden? Artikel 31 Nee Ja Verzoek de burgemeester een beschikking af te geven voor gedwongen onderzoek Taken burgemeester Stel beschikking op en teken deze Reik beschikking uit aan betrokkene Taken rechter Verleen al dan niet machtiging voor gedwongen onderzoek Figuur 3. Stroomschema voor gedwongen onderzoek bij gedwongen isolatie of quarantaine 8 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 4 Procedure De procedure en voorwaarden voor gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek staan beschreven in de Wpg. De abstracte wettekst is in dit hoofdstuk vertaald naar een praktische handleiding om doelmatig en conform de bevoegdheden te handelen. De schematische weergaven van de procedure voor gedwongen maatregelen (figuur 1, 2 en 3) zullen in stappen worden besproken. Voordat de procedure gevolgd kan worden is het van belang dat de checklist van bijlage II waar mogelijk vooraf is ingevuld. 4.1 Melding Meld verdenking of geval aan GGD in de plaats waar meldingsplichtige werkt Behandelend artsen en laboratoriumhoofden zijn door de Wpg aangewezen als primair meldingsplichtigen. Voor welke infectieziekten en op welke wijze de verschillende beroepsgroepen verplicht zijn een melding te maken bij de GGD, kan worden geraadpleegd in de brochure ‘Melden van infectieziekten conform de Wet publieke gezondheid’, uitgegeven door het RIVM. De meldingsplichtige meldt tijdens kantooruren de infectieziekte met behulp van het standaardmeldingsformulier van het RIVM aan de arts infectieziektebestrijding van de GGD in de plaats waar hij zijn praktijk uitoefent. De snelheid van de melding moet conform de in de wet bepaalde tijd plaatsvinden (groep A direct en groep B1 binnen 24 uur). In geval van tuberculose wordt de casus gemeld aan de arts tbc-bestrijding. Praktisch gezien gebeurt dit in de regel telefonisch. Buiten kantooruren zal de melding zo nodig worden gedaan bij de dienstdoende arts infectieziektebestrijding. Dit houdt in dat iedere GGD zorg moet dragen voor de bereikbaarheid voor infectieziekten buiten kantoortijden. Indien de bereikbaarheid geregeld is via de dienstdoende arts voor forensische geneeskunde of rampenbestrijding, is overleg noodzakelijk met de achterwacht voor infectieziekten. Wanneer in het weekend problematiek rond gedwongen opname te verwachten is, moet de dienstdoende arts geïnformeerd zijn. Handelt het om tbc-problematiek dan is het aan te raden om een arts tbc-bestrijding achter de hand te hebben voor consultatie. Geef melding door aan GGD in woon-/verblijfplaats betrokkene Deze stap kan overgeslagen worden indien de betrokkene woonachtig is in de gemeente van de GGD waaraan gemeld wordt. Indien nodig geeft de (dienstdoende) arts infectieziektebestrijding de melding door aan de arts infectieziektebestrijding van de GGD van de gemeente waar de geïnfecteerde zijn woonof verblijfsplaats heeft. Op de site van GGD Nederland is een up-to-date adressenlijst te vinden van alle GGD’en in Nederland (www.ggdkennisnet.nl/kennisnet/inkaart). Wanneer de betrokkene geen vaste woon- of verblijfplaats heeft, is de GGD in de regio waar de betrokkene is aangetroffen verantwoordelijk voor het verloop van de procedure. 4.2 Beoordeling van melding Bepaal in overleg met de behandelend arts of isolatie of quarantaine n.a.v. de melding wenselijk is Indien de betrokkene zich onttrekt aan de preventiemaatregelen, wordt de arts infectieziektebestrijding c.q. de arts tbc-bestrijding geïnformeerd door de behandelend arts. Vervolgens beoordeelt de arts infectieziektebestrijding van de GGD in de woon- of verblijfplaats van de betrokkene of gedwongen isolatie of quarantaine mogelijk is volgens de Wpg. In de wet staan de noodzakelijke criteria beschreven waaraan de melding moet voldoen om de gedwongen maatregelen toe te kunnen passen. In artikel 31 staan de voorwaarden voor gedwongen isolatie en in artikel 35 de voorwaarden voor gedwongen quarantaine. In de meeste regio’s bestaat geen bereikbaarheidsregeling voor artsen tbc-bestrijding. In die gevallen verdient het aanbeveling dat de arts tbc-bestrijding een mogelijk geval van LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 9 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek gedwongen isolatie, dat meestal kan worden voorzien, tijdens reguliere werktijd voorbespreekt met de dienstdoend arts infectieziektebestrijding, zodat deze op de hoogte is. Zo nodig kan hij/zij buiten kantooruren voor advies contact opnemen met een van de artsen van de unit Nationaal van KNCV Tuberculosefonds. Deze zijn bereikbaar via de LCI: 0302747000. Ga na of gedwongen isolatie juridisch mogelijk is d.m.v. onderstaande vragen: Een persoon kan tot isolatie gedwongen worden, indien: a. er gegronde redenen zijn om aan te nemen dat de betrokkene lijdt aan een infectieziekte behorend tot groep A of B1, of dat is vastgesteld dat de betrokkene lijdt aan een infectieziekte behorend tot groep A of B1; b. ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat door verspreiding van die infectieziekte; c. dit gevaar niet op andere wijze effectief kan worden afgewend; d. de betrokkene niet tot opneming ter isolatie bereid is. Aan alle voorwaarden moet worden voldaan om conform de Wpg de betrokken persoon te isoleren. Ga na of gedwongen quarantaine juridisch mogelijk is d.m.v. onderstaande vragen: Een persoon kan tot quarantaine gedwongen worden, indien: a. er redenen zijn om aan te nemen dat die persoon recentelijk een dusdanig contact met een lijder of een vermoedelijke lijder aan een infectieziekte behorend tot groep A heeft gehad, dat deze persoon mogelijk met dezelfde ziekte is geïnfecteerd; b. ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat door verspreiding van die infectieziekte; c. die persoon niet tot vrijwillige onderwerping aan die maatregel bereid is. Aan alle voorwaarden moet worden voldaan om conform de Wpg de betrokken persoon in quarantaine te plaatsen. De situatie voldoet aan de wettelijk criteria op basis waarvan gedwongen maatregelen of gedwongen onderzoek opgelegd kunnen worden. Overweeg andere oplossingen ter voorkoming van gedwongen isolatie of quarantaine, alvorens de burgemeester te verzoeken een beschikking af te geven Om te bepalen of in de bewuste situatie gedwongen isolatie of quarantaine de meest geschikte oplossing is, kunnen onderstaande vragen worden gesteld: Waaruit bestaat het risico voor de volksgezondheid? Wat zijn de gevolgen voor de volksgezondheid indien u geen maatregelen treft? Waarom kan het risico niet op andere manier afgewend worden? Is vrijwillige isolatie of quarantaine besproken; reden voor weigering? Zijn er behalve zuiver medische ook sociale redenen voor gedwongen isolatie? Zijn werkelijk alle mogelijkheden overwogen om het risico voor de volksgezondheid op een andere manier af te wenden? Blijft de patiënt vrijwillige isolatie en behandeling weigeren ondanks toegesneden zorgverlening, zoals methadonvoorziening bij drugsverslaafden? Zal de patiënt die nog als besmettelijk wordt beschouwd zich aan een vrijwillige behandeling onttrekken door vroegtijdig het ziekenhuis te verlaten? De volgende drie casussen geven een aantal dilemma’s weer die bij de overwegingen tot gedwongen maatregelen kunnen voorkomen. 10 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Casus 1: Een behandelend arts overweegt gedwongen isolatie voor een hivgeïnfecteerde zonder vaste woon- of verblijfplaats, omdat hij bewust andere mensen heeft besmet. De arts vindt dat er risico is voor de volksgezondheid en dat dit niet op een andere manier afgewend kan worden. De arts is van mening dat het voor de patiënt ook beter zal zijn om gedwongen opgenomen te worden in plaats van op straat te leven. Bespreking: In de Wpg is er geen plaats voor dwangmaatregelen bij hivgeïnfecteerden. Een hivinfectie behoort niet tot een van de meldingsplichtige ziekten. Deze casus maakt duidelijk dat u niet bij alle infectieziekten gedwongen maatregelen kunt treffen. De wet voorziet ook niet in sociale redenen voor gedwongen opname. Casus 2: In een asielzoekerscentrum verblijft een man bij wie de diagnose ‘difterie’ is gesteld. Hij wil niet behandeld worden, maar gaat akkoord met isolatie op zijn kamer. In het centrum verblijven mensen die nooit gevaccineerd zijn. Wel is iedereen bereid om zich te laten vaccineren en chemoprofylaxe in te nemen. De behandelaar vindt toch dat er een risico is voor de volksgezondheid en dat een gedwongen opname moet plaatsvinden. Bespreking: Door vaccinatie en chemoprofylaxe kan het risico voldoende afgewend worden. Gedwongen maatregelen zijn niet nodig. Casus 3: Een drugsverslaafde met open longtuberculose van wie bekend is dat hij niet aan de behandeling meewerkt, wordt vrijwillig opgenomen in een ziekenhuis. Na enkele dagen verlaat hij het ziekenhuis. De behandelend arts vindt dat hij besmettelijk is voor zijn omgeving. Kan de betrokkene gedwongen worden geïsoleerd? Bespreking: De besmettelijke persoon staat onder toezicht van de GGD. Wanneer de persoon het ziekenhuis verlaat en nog gevaar oplevert voor de volkgezondheid vanwege zijn besmettelijkheid, kan de betrokkene alsnog gedwongen worden geïsoleerd. Om de vragen die leiden tot gedwongen opname te beantwoorden, wint de arts infectieziektebestrijding zo nodig informatie in bij andere hulpverleners, zoals de arts tbcbestrijding. In geval van tuberculose zal de arts tbc-bestrijding in vrijwel alle gevallen in de plaats treden van de arts infectieziektebestrijding. Ook kan overleg worden gepleegd met de dienstdoende arts van de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI) of via deze met de dienstdoend arts van het KNCV Tuberculosefonds. Bovendien voert de arts infectieziekte- c.q. tuberculosebestrijding een gesprek met de patiënt. Bij tuberculose is ook de sociaal verpleegkundige van groot belang, omdat deze de omgevingsfactoren van de patiënt kent. In de praktijk zal deze dan ook de meeste gesprekken met de patiënt voeren. Bij niet-Nederlands sprekende patiënten is de aanwezigheid van een tolk of tolkentelefoon gewenst. De arts of sociaal verpleegkundige bespreekt de noodzaak en de gevolgen van weigering van isolatie of quarantaine met de patiënt. Hij brengt in kaart waarom de patiënt zich niet aan vrijwillige isolatie wil of kan houden en bespreekt of er een minder ingrijpende methode is dan gedwongen isolatie. Het spreekt voor zich dat er tijdens het gesprek de noodzakelijke persoonlijke bescherming van de arts infectieziektebestrijding en andere aanwezigen gewaarborgd is. Daarna stelt de arts infectieziektebestrijding een verzoek op, bestaande uit een brief voor de burgemeester (bijlage III) en een beoordelingsformulier tot gedwongen maatregelen (bijlage IV). LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 11 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 4.3 Beschikking Neem contact op met de burgemeester en adviseer deze schriftelijk De arts infectieziektebestrijding informeert de burgemeester in de woon- of verblijfplaats van de betrokkene over de melding van de infectieziekte en stelt hem op de hoogte van de overweging om gedwongen maatregelen toe te passen. De arts infectieziektebestrijding stuurt het verzoek (naar voorbeeld van bijlage III en IV) via een fax met voorblad naar de burgemeester of overhandigt deze hem/haar persoonlijk. Wanneer nog geen duidelijkheid is verkregen over de aard en omvang van het gevaar van verspreiding van de infectieziekte, verstrekt de behandelend arts op verzoek van de burgemeester nadere medische en epidemiologische gegevens aan de arts infectieziektebestrijding. Ofschoon in deze procedure de verantwoordelijkheid door de wetgever direct bij de arts infectieziektebestrijding c.q. tbc-bestrijding is gelegd, verdient het aanbeveling ook de directeur van de GGD van de ontwikkelingen op de hoogte te houden. Neem altijd contact op met het ziekenhuis waar isolatie zal plaatsvinden De arts infectieziektebestrijding neemt contact op met het ziekenhuis waar de gedwongen maatregelen plaats zullen vinden. Gedwongen quarantaine kan in elk ziekenhuis plaatsvinden of bij de betrokkene thuis. Gedwongen isolatie vindt plaats op de afdeling van een door de minister van VWS aangewezen ziekenhuis. In eerste instantie is dat voor alle infectieziekten het Universitair Medisch Centrum Groningen, locatie Beatrixoord in Haren, tel. nr. 050-5338911 of 06-53158403 of 050-3616161 (vragen naar dienstdoende longarts). Neem indien nodig contact op met piketadvocaat en officier van justitie De arts infectieziektebestrijding neemt vervolgens contact op met de piketadvocaat en de officier van justitie. De GGD dient vooraf de piketadvocaat en de officier van justitie te informeren over hun taken in geval van gedwongen maatregelen (zie checklist van bijlage II). Stel beschikking op en teken deze De burgemeester stelt de beschikking voor gedwongen isolatie op met behulp van bijlage V. In de praktijk levert de GGD deze samen met de adviesbrief. In de beschikking geeft de burgemeester aan in welk ziekenhuis de isolatie plaatsvindt. Voor gedwongen quarantaine stelt de burgemeester de beschikking op met behulp van bijlage VI. In deze beschikking staat aangegeven hoe en waar de maatregel wordt uitgevoerd, waar bij het medisch toezicht in ieder geval op wordt gelet en aan welke regels de persoon zich heeft te houden. De burgemeester kan onder bepaalde voorwaarden de quarantaine toestaan in de woning van de persoon. Tijdens de quarantaine zal medisch toezicht worden gehouden. Dit is de verantwoordelijkheid van een geneeskundige die wordt aangewezen door de GGD. De burgemeester tekent de beschikking en maakt hiervan 6 kopieën. Het origineel is voor de patiënt. 4.4 Opsporing en vervoer Verspreid binnen 24 uur kopieën van de beschikking aan de officier van justitie, GGD, ziekenhuis, politie en IGZ De burgemeester (in de praktijk is dit vaak de GGD-arts) stuurt de kopieën van de beschikking binnen 24 uur naar de officier van justitie, de GGD, het ziekenhuis waar de patiënt geïsoleerd of in quarantaine geplaatst wordt, het politiebureau en de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Eén kopie houdt de burgemeester zelf. 12 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Geef indien nodig opdracht tot opsporing aan politie Indien nodig geeft de burgemeester opdracht aan de politie tot opsporing van de betrokkene. De burgemeester informeert hiervoor de wachtcommandant. Spoor betrokkene op Indien nodig spoort de politie de betrokkene op. In contacten met de patiënt houdt men de hygiënemaatregelen aan zoals omschreven in de LCI- en WIP-richtlijnen. Reik beschikking uit aan betrokkene De politie reikt de beschikking uit aan de betrokkene. In de Wpg is het uitreiken van de beschikking de verantwoordelijkheid van de burgemeester. Deze taak is uitbesteed aan de politie vanwege veiligheidsoverwegingen. Bied piketadvocaat aan aan de betrokkene De burgemeester (in de praktijk zal de arts infectieziektebestrijding dit doen) biedt de betrokkene een raadsman aan. In de meeste gevallen zal dat de piketadvocaat zijn. De betrokkene heeft zowel bij isolatie als quarantaine recht op een piketadvocaat die de belangen van de patiënt bewaakt, maar mag deze altijd weigeren. Regel indien nodig vervoer naar het ziekenhuis, eventueel onder begeleiding van politie De GGD (arts of sociaal verpleegkundige) regelt het vervoer naar het ziekenhuis. Dit kan zo nodig per ambulance plaatsvinden. De GGD waarschuwt de Centrale Post Ambulancevervoer (CPA). Vanwege het risico op verspreiding van een infectieus agens worden specifieke infectiepreventie maatregelen getroffen volgens LCI- en WIP-richtlijnen tijdens het vervoer per ambulance, afhankelijk van de aard van de infectie. De arts of sociaal verpleegkundige adviseert het ambulancepersoneel en de politie over de noodzakelijke beschermende maatregelen. Er is geen principieel bezwaar tegen eigen vervoer onder begeleiding mits de toestand van de patiënt dit toelaat. Om pragmatische redenen lijkt het vervoer per ambulance de makkelijkste en veiligste oplossing. De betrokkene mag niet vervoerd worden met het openbaar vervoer. Eventueel begeleidt de politie de patiënt naar het ziekenhuis. Isoleer of plaats betrokkene in quarantaine in een gesloten afdeling Het ziekenhuis isoleert of plaatst de betrokkene direct in quarantaine op een eenpersoonskamer en regelt de noodzakelijke bewaking. Alle ziekenhuizen moeten een ruimte hebben om een patiënt te isoleren conform de WIP-richtlijnen. Het gaat hierbij dan niet om een gedwongen opname in het kader van de Wpg, maar het houdt in dat in geval van nood ieder ziekenhuis een kortdurende gedwongen opname kan verzorgen. De eventuele kosten voor de bewaking worden vergoed door het Rijk (ministerie van VWS, directie Publieke Gezondheid). De eisen waaraan de isolatie voor een patiënt met tuberculose moet voldoen zijn in 2003 door het landelijk overleg van de Commissie voor Praktische Tuberculosebestrijding (CPT) vastgesteld. De eisen voor de isolatie van personen met andere infectieziekten worden op basis van de besmettingsrisico’s door de behandelende arts opgesteld. De betrokkene krijgt zoveel mogelijk dezelfde hulpverleners. Er wordt zoveel mogelijk hetzelfde team artsen, verpleegkundigen en voedingsassistenten ingezet. Overige patiënten hebben geen toegang tot de isolatiekamer. Afhankelijk van de aard van de infectie en de klinische toestand van de LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 13 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek patiënt beoordelen de dienstdoende arts en de arts infectieziektebestrijding of en wanneer de patiënt bezoek kan ontvangen. In ieder geval hebben de arts infectieziektebestrijding, de eigen huisarts, de piketadvocaat, de officier van justitie en de rechter toestemming om de patiënt te bezoeken. De eisen voor quarantaine en het medisch toezicht vinden plaats onder zodanige voorwaarden en omstandigheden en gedurende zodanige periode als noodzakelijk is om het gevaar voor de volksgezondheid te voorkomen. Thuisquarantaine is mogelijk als potentieel besmette personen niet in één ruimte worden samengebracht. 4.5 Rechterlijke toetsing Beslis of voortzetting noodzakelijk is De officier van justitie beslist of de door de burgemeester ingestelde isolatie of quarantaine gecontinueerd moet worden. In de meeste gevallen zal hieraan gehoor worden gegeven. De officier kan hiervoor de rechter vragen de betrokkene te horen. Wanneer continuering niet noodzakelijk is, zal de officier van justitie geen verzoek bij de rechter doen voor machtiging. Dit kan gebeuren als de opname bijvoorbeeld niet voldoet aan de wettelijke criteria. Een goede verslaglegging van de gevolgde procedure en de inhoudelijke overwegingen is essentieel. Indien de officier van justitie beslist dat de isolatie of quarantaine niet terecht is, dan worden de gedwongen maatregelen direct opgeheven. Er is dan ook geen mogelijkheid voor beroep. Het besluit de gedwongen maatregelen op te heffen neemt de officier van justitie niet voordat hij het advies van de hoofdinspecteur van het Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft ingewonnen. Vraag machtiging bij rechter aan Wanneer de officier van justitie de gedwongen maatregelen noodzakelijk acht, vraagt hij om een machtiging bij de rechter voor voortzetting van de isolatie of quarantaine. Volgens de wet is de rechtbank van de plaats waar het ziekenhuis gelegen is waar de isolatie en/of onderzoek plaatsvindt, bevoegd tot het opleggen van de gedwongen maatregel, en in geval van quarantaine is de rechtbank in de verblijfplaats van de betrokkene hiertoe bevoegd. Het aanvragen van de machtiging moet binnen 24 uur plaatsvinden nadat de officier van justitie de kopie van de beschikking heeft ontvangen van de burgemeester. Deel aan betrokkene, burgemeester en ziekenhuis mee dat verzoek is gedaan De officier van justitie deelt aan de betrokkene, de burgemeester en het ziekenhuis schriftelijk mee dat hij het verzoek bij de rechter heeft gedaan of dat hij heeft besloten geen verzoek te doen. Hoor betrokkene en piketadvocaat De rechter hoort de betrokkene op zijn verblijfplaats. Ook stelt de rechter de piketadvocaat van de betrokkene in de gelegenheid om zijn visie kenbaar te maken. Raadpleeg eventueel onafhankelijke deskundigen Voordat hij een beslissing neemt kan de rechter zich laten voorlichten, getuigen en deskundigen zoals de arts infectieziektebestrijding, sociaal verpleegkundigen en de behandelaar oproepen en onderzoek door deskundigen laten uitvoeren. Neem binnen 3 dagen een beslissing over de voortzetting van gedwongen isolatie of quarantaine 14 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek De rechter neemt zo snel mogelijk een beslissing, in ieder geval binnen 3 dagen vanaf de datum waarop het verzoek is gedaan door de officier van justitie. Ook kan de ter isolatie opgenomen persoon of de in quarantaine geplaatste persoon de rechter verzoeken de maatregelen op te heffen. Wanneer echter geen nieuwe feiten of omstandigheden worden aangevoerd, kan de rechter het verzoek direct afwijzen. Ook kunnen de maatregelen worden beëindigd als de rechter beslist om geen machtiging voor verlening van de gedwongen isolatie of quarantaine af te geven. 4.6 Opheffing van de gedwongen maatregelen Adviseer burgemeester over voortzetting of opheffing van de maatregelen De arts infectieziektebestrijding adviseert de burgemeester of gedwongen maatregelen voortgezet worden of opgeheven moeten worden. Hiervoor beoordelen zowel de behandelend arts als de arts infectieziektebestrijding het infectiegevaar voor derden. Ook kijkt men in geval van tuberculose naar de vermoede therapietrouw na ontslag. In geval van isolatie informeert de arts infectieziektebestrijding het betreffende ziekenhuis. Indien nodig kan hij ook de huisarts van de patiënt inschakelen. Hef gedwongen isolatie of quarantaine op Voorwaarden om gedwongen isolatie op te heffen zijn: de betrokkene verleent vrijwillige medewerking aan isolatie of quarantaine; de betrokkene veroorzaakt geen risico meer voor de volksgezondheid. Het is moeilijk om per infectieziekte criteria voor het opheffen van de maatregel vast te stellen. Bijlage VIII geeft overwegingen gebaseerd op de huidige kennis over de besmettelijkheid en de wijze van verspreiding van de infectieziekten uit groep A en B1. De burgemeester heft de gedwongen isolatie op. Houd toezicht en beoordeel of de procedure op de juiste gronden is uitgevoerd De Inspectie voor de Gezondheidszorg houdt toezicht op het gehele traject en beoordeelt naderhand of de procedure op juiste gronden is uitgevoerd. 4.7 Gedwongen onderzoek Verzoek om onderzoek om de infectieziekte vast te stellen Er zijn situaties waarin de behandelaar van mening is dat aanvullende diagnostiek noodzakelijk is. In de meeste gevallen zal de patiënt daaraan meewerken. De wet biedt ook de mogelijkheid om onder dwang onderzoek te doen bij mensen die zich niet willen laten onderzoeken. Gedwongen onderzoek is een inbreuk op de lichamelijke integriteit. Toch is in de meeste gevallen van gedwongen maatregelen medisch onderzoek noodzakelijk om de verwekker van de infectie te achterhalen en het ziektebeeld te volgen. Voor onderzoek aan het lichaam is een beschikking van de burgemeester voldoende. Is onderzoek in het lichaam nodig dan moet daarnaast de rechter daartoe machtiging verlenen. Voorbeelden van dergelijk onderzoek in het lichaam zijn de huid penetrerende ingrepen, zoals het afnemen van bloed, biopsie-ingrepen, onderzoek via lichaamsopeningen zoals bronechoscopie (met lavage), en onderzoek met gebruik van ioniserende straling (Xthorax), echografie of nuclear magnetic resonance onderzoek. Onderzoek onder dwang is zeer ingrijpend. Bovendien kan de patiënt zich fysiek verzetten tegen het onderzoek. Het verdient aanbeveling om de patiënt te overtuigen vrijwillig mee te werken aan het onderzoek. Schakel desnoods de huisarts of de sociaal verpleegkundige hierbij in. Vergeet niet om bij niet-Nederlands sprekende patiënten een tolk te regelen die in de eigen taal kan uitleggen waarom onderzoek nodig is en waaruit het onderzoek bestaat. LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 15 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Ga na of gedwongen onderzoek juridisch mogelijk is Gedwongen onderzoek kan volgens artikel 31 alleen plaatsvinden bij gedwongen isolatie, indien aan de volgende vier voorwaarden is voldaan: a. als ten gevolge van de infectieziekte onmiddellijk gevaar dreigt voor de gezondheid van derden; b. als de aard en de omvang van dit gevaar niet op andere wijze dan door onderzoek kunnen worden vastgesteld; c. als de uitkomst van het onderzoek noodzakelijk is om dit gevaar effectief te kunnen afwenden; d. als de betrokkene niet bereid is het onderzoek te ondergaan. Verzoek de burgemeester een beschikking af te geven voor gedwongen onderzoek De arts infectieziektebestrijding brengt de burgemeester op de hoogte van de noodzaak tot nader onderzoek. Stel beschikking op en teken deze De burgemeester stelt de beschikking voor gedwongen medisch onderzoek op met behulp van bijlage VII. In de beschikking geeft de burgemeester aan waaruit het onderzoek bestaat, welke arts het onderzoek verricht en binnen welk termijn het onderzoek zal plaatsvinden. Het onderzoek omvat echter niet meer dan nodig is om derden tegen het gevaar van besmetting te beschermen. Dit betekent dat indien minder ingrijpende vormen van onderzoek volstaan, zoals onderzoek van feces, urine of sputum, daarvoor moet worden gekozen. De burgemeester tekent de beschikking. Vervolgens maakt hij 4 kopieën en stuurt deze naar de GGD, het ziekenhuis waar de patiënt geïsoleerd is en de Hoofdinspecteur voor de Gezondheidszorg. Eén kopie houdt de burgemeester zelf. Het origineel gaat naar de patiënt. Reik beschikking uit aan betrokkene De burgemeester is verantwoordelijk voor de uitreiking van de beschikking aan de betrokkene. Hij kan deze taak uit laten voeren door de politie. Verleen al dan niet machtiging voor gedwongen onderzoek Vervolgens zal de rechter, die vanwege de gedwongen opname ook al de beslissing moet nemen of deze gecontinueerd moet worden, wel of geen machtiging verlenen om gedwongen medisch onderzoek in het lichaam uit te laten voeren. 4.8 Bijzondere gevallen Regelmatig komt het in praktijk voor dat patiënten die voor een gedwongen isolatie of quarantaine in het kader van de Wpg in aanmerking komen, eveneens een psychische stoornis vertonen, waardoor de patiënt een gevaar voor zichzelf vormt. Psychische omstandigheden kunnen een reden zijn voor gedwongen opname volgens de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz).4 De vraag is dan welke wet als eerste toegepast moet worden in het kader van de gedwongen isolatie, de BOPZ omdat betrokkene een gevaar voor zichzelf vormt en/of de omgeving, of de Wpg vanwege het gevaar voor de volksgezondheid. 4 De Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen is onderwerp van een grondige herziening. Wanneer op enig moment deze wetgeving is aangepast zal de consequentie daarvan in het draaiboek verwerkt worden. 16 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Wanneer de betrokkene risico oplevert voor de volksgezondheid door besmetting met een infectieziekte uit groep A of B1, maar daarnaast een psychische stoornis heeft, kan een opname in het kader van de Wet Bopz niet gebruikt worden. In dit geval wordt de betrokkene gedwongen geïsoleerd op basis van de Wpg, omdat er risico voor de volksgezondheid bestaat. Wanneer de betrokkene gedwongen geïsoleerd is, maar daarna niet behandeld wil worden voor de psychische stoornis (bijvoorbeeld door paranoïde wanen), wordt eerst de psychische stoornis behandeld op basis van de Wet Bopz. Als de betrokkene daarna wel vrijwillig meewerkt, kan de behandeling voor de infectieziekte worden gestart. Als iemand deze behandeling weigert en er levensgevaar voor de betrokkene dreigt, kan de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) worden aangewend wegens het individuele belang, om betrokkene alsnog te behandelen. Casus 4: Een psychotische drugsverslaafde heeft multiresistente tuberculose. Kan hij in het kader van de BOPZ opgenomen worden ter isolatie en dwangbehandeling voor tuberculose? Bespreking: De drugsverslaafde kan niet worden opgenomen ter isolatie en behandeling van tuberculose in het kader van de Wet Bopz. Gedwongen isolatie kan alleen in het kader van de Wpg, waarbij aan de verschillende criteria moet zijn voldaan, zoals ernstig gevaar voor verspreiding (een besmettelijke vorm), dat niet op andere wijze effectief kan worden afgewend, en het ontbreken van bereidheid tot opneming ter isolatie. De gedwongen behandeling van de psychose kan worden uitgevoerd op basis van de Wet Bopz, de gedwongen behandeling van de tuberculose echter niet, tenzij direct levensgevaar dreigt. Voordat gedwongen maatregelen opgelegd kunnen worden, moet getoetst worden of vrijwillige medewerking ontbreekt. In een aantal gevallen kan dit lastig zijn: Minderjarigen (0-12 jaar) Wanneer de ouders van het kind gedwongen maatregelen weigeren, geldt de Wpg. Minderjarigen (12-16 jaar) Volgens de WGBO is toestemming vereist van de ouders en het kind. Bij weigering van de ouders of het kind, kan een opname ter isolatie in het kader van de Wpg worden overwogen. De minderjarige kan alsnog worden behandeld als het kind daartoe zelf toestemming geeft. Wilsonbekwamen Wanneer de wettelijke vertegenwoordiger gedwongen maatregelen weigert, geldt de Wpg. Psychische stoornis Dit is niet gelijk aan wilsonbekwaamheid. In het kader van de Wet Bopz is opname in een psychiatrisch ziekenhuis of op een psychogeriatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis mogelijk van patiënten die vanwege hun psychische stoornis een gevaar vormen voor derden of voor henzelf. Ze kunnen niet behandeld worden voor een infectieziekte, tenzij vanwege deze infectie direct levensgevaar dreigt. Betrokkene in levensgevaar De betrokkene die vanwege de besmettelijke ziekte in levensgevaar verkeert, kan gedwongen geïsoleerd en behandeld worden in het kader van de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst. Als de betrokkene vanwege zijn ziekte niet in staat is toestemming te geven voor isolatie of behandeling, is er toestemming van de rechter nodig. Bijlage IX geeft meer inzicht in de relatie tussen de Bopz, de Wpg, en de WGBO. Aan de hand van acht vragen, die in volgorde moeten worden beantwoord, kan een beslissing worden gemaakt in welk geval de Wet Bopz geldt en in welk geval de Wpg. LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 17 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 5 Betrokken actoren In dit hoofdstuk worden de actoren beschreven die zijn betrokken bij een geval van gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek. Tevens staat bij elke betrokkene beschreven aan welke verantwoordelijkheden en organisatorische voorwaarden deze dient te voldoen om zo adequaat en efficiënt mogelijk te reageren op een melding waarbij men dwangmaatregelen overweegt. 5.1 Betrokken persoon De betrokkene die een gevaar voor de volksgezondheid vormt, kan dwingende maatregelen opgelegd krijgen als hij niet vrijwillig meewerkt aan de infectiepreventie. Nadat de persoon de beschikking voor gedwongen maatregelen heeft ontvangen, heeft hij recht op een piketadvocaat. Betrokkene wordt gehoord door de rechter, die beslist over het voortzetten dan wel afbreken van gedwongen maatregelen. 5.2 Meldingsplichtigen Behandelend artsen en laboratoriumhoofden zijn door de Wpg aangewezen als primair meldingsplichtigen. Zij dienen de infectieziekten van groep A, B1, B2 en C te melden volgens de procedure conform de Wet publiek gezondheid. 5.3 Arts infectieziektebestrijding c.q. arts tbc-bestrijding van de GGD De arts infectieziektebestrijding van de GGD is de spil in het gehele organisatorische kader rondom dwingende maatregelen. Artikel 17 van de Wet publieke gezondheid regelt dat voor de toepassing van de hier relevante wetsartikelen ”een door de directeur van de gemeentelijke gezondheidsdienst aangewezen arts in dienst van de gemeentelijke gezondheidsdienst die gespecialiseerd is in infectieziektebestrijding” optreedt namens de GGD. In geval van tuberculose kan de arts tbc-bestrijding in de plaats treden van de arts infectieziektebestrijding. Het verdient dus aanbeveling vooraf formeel te regelen wie dit kunnen zijn, en dit mee te delen aan de burgemeester. Sommige taken zullen in de praktijk door de sociaal verpleegkundige worden uitgevoerd. De GGD die de melding ontvangt zal deze doorgeven aan de GGD in de woon- of verblijfplaats van de betrokken persoon. De GGD licht de burgemeester in en beoordeelt vervolgens of gedwongen maatregelen kunnen worden opgelegd. Bovendien zorgt de GGD voor de afhandeling van de gedwongen maatregelen door het vervoer naar het ziekenhuis te regelen, de procedure te coördineren en te peilen of de gedwongen maatregelen voort moeten worden gezet. Om voorbereid te zijn op deze taak is de checklist in bijlage II een praktisch hulpmiddel. 5.4 Burgemeester De burgemeester is verantwoordelijk voor het besluit tot gedwongen maatregelen. Om de gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek op te leggen, dient de burgemeester een beschikking op te stellen en te tekenen. Hij laat deze uitreiken aan de betrokkene en voorziet de persoon van een piketadvocaat. Daaropvolgend stelt de burgemeester de officier van justitie op de hoogte van de beschikking. Ook zal de burgemeester de getroffen maatregelen op een gegeven moment weer opheffen. 5.5 Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport De minister besluit in welk ziekenhuis in Nederland met een gesloten afdeling gedwongen isolatie zal plaatsvinden en regelt de regelgeving hiervoor. Eventueel kan de minister in geval van infectieziekten uit groep A aanwijzingen geven aan de burgemeester hoe en wanneer gedwongen maatregelen in te zetten. 18 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 5.6 Politie De politie kan door de burgemeester worden ingeschakeld om de betrokkene op te sporen, de beschikking uit te reiken en medewerking aan de gedwongen maatregelen af te dwingen. 5.7 Ambulancedienst De ambulancedienst kan de betrokkene op een veilige wijze vervoeren naar de isolatie- of quarantainelocatie. Het dienstdoend hoofd van de Centrale Post Ambulancevervoer (CPA) wordt gewaarschuwd door de arts infectieziektebestrijding. Vanwege het risico op verspreiding van een infectieus agens treft de ambulancedienst infectiepreventiemaatregelen voor veilig vervoer per ambulance, zoals adembescherming, handschoenen, schorten, mondmaskers en brillen. 5.8 Ziekenhuis Het door de minister van VWS aangewezen ziekenhuis verzorgt de gedwongen isolatie. De quarantainemaatregel kan door elk ziekenhuis worden uitgevoerd. De gesloten afdeling dient over een eigen protocol te beschikken met betrekking tot het omgaan met iemand die gedwongen isolatie of quarantaine opgelegd heeft gekregen. 5.9 Piketadvocaat De piketadvocaat staat de betrokkene bij wanneer sprake is van gedwongen maatregelen en betrokkene gehoord zal worden door de rechter. 5.10 Officier van justitie De officier van justitie beslist of er een machtiging wordt aangevraagd bij de rechter voor voortzetting van de isolatie, quarantaine of medisch onderzoek. De officier van justitie deelt aan de betrokkene, de burgemeester en in voorkomend geval het ziekenhuis, schriftelijk mee dat hij het verzoek heeft gedaan of dat hij heeft besloten geen verzoek te doen. 5.11 Rechter De rechter zal de betrokken persoon en zijn piketadvocaat horen en vervolgens besluiten of de gedwongen opname zal worden voortgezet of zal worden afgebroken, of dat onderzoek in het lichaam mag worden gedaan (ex art. 31.3). 5.12 Inspectie voor de Gezondheidszorg De hoofdinspecteur van de Inspectie voor de Gezondheidszorg geeft advies of gedwongen maatregelen terecht zijn opgelegd of kunnen worden beëindigd, wanneer de officier van justitie overweegt al dan niet een vordering in te stellen. Daarnaast houdt de Inspectie voor de Gezondheidszorg toezicht op het gehele traject en beoordeelt naderhand of de procedure op juiste gronden is uitgevoerd. LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 19 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 6 Financiering 6.1 De kosten in verband met gedwongen maatregelen De burgemeester en de gemeente dragen de kosten voor de algemene taak voor de infectieziektebestrijding. De gemeente ontvangt hiervoor financiering via het gemeentefonds. Er zijn echter twee uitzonderingen op deze regel: Ten eerste komen de kosten van gedwongen isolatie die wordt toegepast bij iemand die lijdt aan tuberculose, ten koste van het Rijk. Personen met tuberculose die onvrijwillig moeten worden geïsoleerd, dienen doorgaans langdurig te worden opgenomen. De kosten hiervoor kunnen dusdanig oplopen dat het niet meer redelijk wordt geacht om de gemeenten hiermee te belasten. Ten tweede kunnen gemeenten een beroep doen op financiële ondersteuning door het Rijk indien de minister van VWS gebruik maakt van de bevoegdheid om de burgemeester te verplichten maatregelen te treffen. De minister kan en zal van deze bevoegdheid alleen gebruik maken in zeer bijzondere situaties, zoals bij een uitbraak van een infectieziekte behorend tot groep A of bij een aanbeveling van de WHO. Vooraf is niet aan te geven welke kosten hiermee gepaard zullen gaan. Deze kunnen aanzienlijk zijn. Afhankelijk van de omstandigheden kunnen de kosten redelijkerwijs mede of geheel door het Rijk worden gedragen. 6.2 De kosten in verband met behandeling Als de patiënt akkoord gaat met de behandeling is er geen sprake meer van dwang en zal de verzekeraar de kosten betalen. Bij illegalen (die dus niet verzekerd zijn) geldt sinds januari 2009 de nieuwe regeling Tegemoetkoming in de kosten voor de zorg voor illegale vreemdelingen. Deze regeling is in de plaats gekomen van de Regeling Stichting Koppeling en bepaalt in de Zorgverzekeringswet (Zvw) de financiering van de oninbare kosten van medisch noodzakelijke zorg geleverd aan vreemdelingen zonder verblijfsvergunning. Het College voor zorgverzekeringen (CVZ) zal verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de wettelijke regeling. Meer informatie is te vinden op www.cvz.nl 20 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 7 Persbeleid In geval van gedwongen isolatie kiest de arts infectieziektebestrijding tijdig samen met de directeur van de GGD en de burgemeester voor een actief of passief persbeleid. Als de directeur van de GGD en burgemeester met het persbericht eens zijn, kan het verzonden worden. Het is van belang om duidelijke afspraken te maken tussen de GGD, het ziekenhuis en de burgemeester over wie de woordvoerder is en wie de perscontacten onderhoudt. Uit praktische overwegingen lijkt de GGD de aangewezen instantie om de vragen van de pers te beantwoorden. Binnen de GGD moet bekend zijn wie de pers te woord staat (bijvoorbeeld arts infectieziektebestrijding, arts tuberculosebestrijding, sociaal verpleegkundige, persvoorlichter of directeur). Verder moet de GGD ook bereikbaar zijn voor eventuele publieksvragen. 7.1 Voorbeeld persbericht Op <datum> is in het <naam ziekenhuis> een man/vrouw gedwongen opgenomen (in het kader van de Wet publieke gezondheid). Betrokkene is besmet (of is verdacht van besmetting) met het <naam> virus of de <naam> bacterie). Dit virus/deze bacterie veroorzaakt <naam> ziekte. De ziekteverschijnselen zijn: <symptomen>. De infectie kan worden overgebracht door <wijze van besmetting>. Om verspreiding van de infectie te voorkomen zijn isolatie en behandeling van de besmettelijke persoon noodzakelijk. De persoon weigert isolatie en behandeling. Hierdoor ontstaat een potentieel risico op besmetting voor de algemene bevolking. Om het gevaar voor de volksgezondheid af te wenden heeft de burgemeester op advies van de GGD de betrokkene de maatregel van gedwongen isolatie opgelegd. De opname duurt zolang de persoon besmettelijk is of zolang er een gevaar blijft voor de volksgezondheid. (De contacten van de besmettelijke persoon zijn/zullen worden behandeld en vormen verder geen risico voor verspreiding). Door de betrokkene te isoleren bestaat er verder geen risico voor de algemene bevolking. De GGD is voor informatie bereikbaar op werkdagen tussen <tijd> en <tijd> uur op telefoonnummer <nummer>. Noot voor de redactie: Voor vragen over dit persbericht kunt u contact opnemen met: <naam>, persvoorlichter van <instelling>, telefoonnummer <nummer> LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 21 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage I Wet publieke gezondheid (deeltekst) § 1 Algemeen Artikel 17 Voor de toepassing van dit hoofdstuk wordt verstaan onder gemeentelijke gezondheidsdienst: een door de directeur van de gemeentelijke gezondheidsdienst aangewezen arts in dienst van de gemeentelijke gezondheidsdienst die gespecialiseerd is in infectieziektebestrijding. § 3. Maatregelen gericht op het individu Artikel 30 Op verzoek van de burgemeester verstrekt de behandelend arts van een persoon die naar het oordeel van de burgemeester een gevaar oplevert voor de overbrenging van een infectieziekte behorend tot groep A, B1 of B2 aan de gemeentelijke gezondheidsdienst zo spoedig mogelijk de hem bekende nadere medische en epidemiologische gegevens die noodzakelijk zijn om de aard en de omvang van het gevaar van verspreiding van de infectieziekte vast te stellen. Artikel 31 1. De burgemeester kan een persoon onverwijld ter isolatie in een ziekenhuis doen opnemen, indien: a. 1° hij gegronde redenen heeft om aan te nemen dat de betrokkene lijdt aan een infectieziekte behorend tot groep A, 2° ten aanzien van de betrokkene de melding ingevolge artikel 22, derde lid, heeft plaatsgevonden, of 3° de betrokkene lijdt aan een infectieziekte behorend tot groep A of B1, b. ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat door verspreiding van die infectieziekte, c. dit gevaar niet op andere wijze effectief kan worden afgewend, en d. de betrokkene niet tot opneming ter isolatie bereid is. 2. De burgemeester kan een ter isolatie opgenomen persoon door een arts doen onderzoeken indien: a. ten gevolge van de infectieziekte onmiddellijk gevaar dreigt voor de gezondheid van derden, b. de aard en de omvang van dit gevaar niet op andere wijze dan door onderzoek kunnen worden vastgesteld, c. de uitkomst van het onderzoek noodzakelijk is om dit gevaar effectief te kunnen afwenden, en d. de betrokkene niet bereid is het onderzoek te ondergaan. 3. De burgemeester kan een ter isolatie opgenomen persoon door een arts in het lichaam doen onderzoeken indien aan de voorwaarden, bedoeld in het tweede lid, is voldaan en de rechter daartoe een machtiging heeft verleend. 4. Het onderzoek, bedoeld in het tweede en derde lid, omvat niet meer dan nodig is ter afwending van het gevaar voor derden. Artikel 32 1. De burgemeester doet de beschikking tot opneming ter isolatie aan de betrokkene uitreiken. 2. In de beschikking geeft de burgemeester aan in welk ziekenhuis, aangewezen op grond van artikel 34, de opneming ter isolatie ten uitvoer wordt gelegd. 3. Na uitreiking van de beschikking voorziet de burgemeester in bijstand van de betrokkene 22 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek door een raadsman, tenzij de betrokkene daartegen bedenkingen heeft. 4. Wanneer redelijkerwijs kan worden aangenomen dat het gevaar, bedoeld in artikel 31, eerste lid, onder b, is geweken of op minder ingrijpende wijze kan worden afgewend, heft de burgemeester de opneming ter isolatie onverwijld op. Artikel 33 1. De burgemeester doet de beschikking tot het onderzoek, bedoeld in artikel 31, derde lid, aan de betrokkene uitreiken. 2. In zijn beschikking geeft de burgemeester aan waaruit het onderzoek bestaat, welke arts het onderzoek verricht en binnen welke termijn het onderzoek plaatsvindt. Artikel 34 1. De opneming ter isolatie wordt ten uitvoer gelegd in een gesloten afdeling van een door Onze Minister aangewezen ziekenhuis. 2. Het ziekenhuis neemt de betrokkene onverwijld op. 3. Bij algemene maatregel van bestuur kunnen eisen worden gesteld waaraan de opneming ter isolatie en het onderzoek moeten voldoen. 4. De burgemeester is bevoegd tot het opleggen van een last onder bestuursdwang ter handhaving van het bepaalde in het eerste, tweede en derde lid, indien de omstandigheden onmiddellijk ingrijpen noodzakelijk maken. Artikel 35 1. De burgemeester kan een persoon onverwijld doen onderwerpen aan de maatregel van quarantaine om de verspreiding van infectieziekten behorend tot groep A tegen te gaan, indien: a. er redenen zijn om aan te nemen dat die persoon recentelijk een dusdanig contact met een lijder of een vermoedelijke lijder aan een infectieziekte behorend tot groep A heeft gehad, dat deze persoon mogelijk met dezelfde ziekte is geïnfecteerd, b. ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat door verspreiding van die infectieziekte, en c. die persoon niet tot vrijwillige onderwerping aan die maatregel bereid is. 2. De burgemeester kan toestaan dat de quarantaine onder zonodig te stellen voorwaarden plaatsvindt in de woning van de af te zonderen persoon. 3. Tijdens de quarantaine wordt medisch toezicht verricht. Het toezicht wordt verricht onder medische verantwoordelijkheid van een door de gemeentelijke gezondheidsdienst aangewezen geneeskundige. 4. De quarantaine en het medisch toezicht vinden plaats onder zodanige voorwaarden en omstandigheden en gedurende een zodanige periode als noodzakelijk is om het gevaar, bedoeld in het eerste lid, onder b, af te wenden. Zodra redelijkerwijs kan worden aangenomen dat dit gevaar is geweken of op minder ingrijpende wijze kan worden afgewend, heft de burgemeester de maatregel onverwijld op. 5. Artikel 31, tweede en vierde lid, zijn van overeenkomstige toepassing. Artikel 36 1. De burgemeester doet de beschikking tot onderwerping aan de maatregel van quarantaine aan de betrokkene uitreiken. 2. In de beschikking geeft de burgemeester aan: a. hoe en waar de maatregel ten uitvoer wordt gelegd, b. waarop bij het medisch toezicht in ieder geval wordt gelet, en c. aan welke regels betrokkene zich heeft te houden. 3. Na uitreiking van de beschikking voorziet de burgemeester in bijstand van de betrokkene door een raadsman, tenzij de betrokkene daartegen bedenkingen heeft. Artikel 37 De burgemeester draagt de tenuitvoerlegging van de maatregelen, bedoeld in de artikelen LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 23 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek 31 en 35 op aan de gemeentelijke gezondheidsdienst. Artikel 38 1. De burgemeester kan een persoon die gevaar oplevert voor de verspreiding van een infectieziekte behorend tot groep A, B1 of B2 het verbod opleggen om beroeps- of bedrijfsmatig werkzaamheden te verrichten, die een ernstig risico inhouden voor de verspreiding van die infectieziekte. 2. Voordat de maatregel wordt genomen, hoort de burgemeester de werkgever van de betrokkene, tenzij betrokkene hiertegen bezwaar maakt. 3. De burgemeester heft de maatregel op als het gevaar is geweken of op minder ingrijpende wijze kan worden afgewend. § 4. Rechterlijke toetsing maatregelen tot isolatie, medisch onderzoek en quarantaine Artikel 39 1. De burgemeester stelt de officier van justitie terstond op de hoogte van de beschikking tot opneming ter isolatie, bedoeld in artikel 31, eerste lid, van de beschikking tot het onderzoek, bedoeld in artikel 31, derde lid, en van de beschikking een persoon te onderwerpen aan de maatregel van quarantaine, bedoeld in artikel 35. 2. Zo spoedig mogelijk nadat de beschikking is gegeven, maar in elk geval niet later dan de volgende dag, zendt de burgemeester de officier van justitie een afschrift van de beschikking. 3. Ingeval van een beschikking tot opneming ter isolatie als bedoeld in artikel 31, eerste lid, en van een beschikking tot het onderzoek als bedoeld in artikel 31, derde lid, is de rechtbank van de plaats waar het aangewezen ziekenhuis is gelegen bevoegd. Ingeval van een beschikking een persoon te onderwerpen aan de maatregel van quarantaine, bedoeld in artikel 35, is de rechtbank van de verblijfplaats van betrokkene bevoegd. Artikel 40 1. Indien de officier van justitie van oordeel is dat aan de voorwaarden voor de opneming ter isolatie, bedoeld in artikel 31, eerste lid, het onderzoek, bedoeld in artikel 31, derde lid, of de maatregel van quarantaine, bedoeld in artikel 35, is voldaan, doet hij uiterlijk op de dag na de datum van ontvangst van de beschikking een verzoek tot een machtiging tot voortzetting van de isolatie, de quarantaine of tot het onderzoek. 2. De officier van justitie deelt aan de betrokkene, de burgemeester en in voorkomend geval het ziekenhuis, schriftelijk mede dat hij het verzoek heeft gedaan of dat hij heeft besloten om geen verzoek te doen. 3. Het besluit geen verzoek te doen neemt de officier van justitie niet dan nadat hij het advies van de hoofdinspecteur van het Staatstoezicht op de volksgezondheid heeft ingewonnen. 4. Met het besluit geen verzoek te doen, vervalt de beschikking tot opneming ter isolatie, bedoeld in artikel 31, eerste lid, de beschikking tot het onderzoek, bedoeld in artikel 31, derde lid, of de beschikking een persoon te onderwerpen aan de maatregel van quarantaine, bedoeld in artikel 35, van rechtswege. Artikel 41 1. Voordat op het verzoek van de officier van justitie wordt besloten, hoort de rechter degene ten aanzien van wie de maatregel is gevorderd. 2. De rechter hoort de betrokkene op zijn verblijfplaats. 3. De rechter kan zich laten voorlichten, getuigen en deskundigen oproepen en onderzoek door deskundigen bevelen. 4. De rechter stelt de raadsman in de gelegenheid zijn zienswijze kenbaar te maken. 5. De rechter beslist binnen drie dagen, te rekenen vanaf de dag na die van het instellen van de vordering. 6. Tegen de beschikking staat geen voorziening open. 24 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Artikel 42 1. De ter isolatie opgenomen persoon of de in quarantaine geplaatste persoon kan de rechter verzoeken de maatregel op te heffen. 2. Artikel 41, tweede tot en met vijfde lid, is van overeenkomstige toepassing. 3. De rechter kan het verzoek zonder toepassing van artikel 41 afwijzen, indien geen nieuwe feiten of omstandigheden worden aangevoerd. Artikel 43 1. Degene ten aanzien van wie een beschikking tot opneming ter isolatie als bedoeld in artikel 31, eerste lid, tot onderzoek als bedoeld in artikel 31, tweede of derde lid, of tot onderwerping aan een maatregel van quarantaine als bedoeld in artikel 35 is genomen, kan de rechter bij een zelfstandig verzoek bij een verweerschrift als bedoeld in artikel 282, vierde lid, van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, of bij een desbetreffend verzoekschrift ter gelegenheid van het verhoor van de betrokkene, dan wel, indien de officier van justitie geen verzoek als bedoeld in artikel 40, eerste lid, doet, bij een afzonderlijk verzoekschrift, verzoeken een naar billijkheid vast te stellen schadevergoeding toe te kennen op de grond dat de beschikking van de burgemeester onrechtmatig was. 2. Indien het verzoek wordt ingediend bij verzoekschrift ter gelegenheid van het verhoor van betrokkene is artikel 282, vierde lid, van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van overeenkomstige toepassing. Artikel 44 1. Indien degene ten aanzien van wie een beschikking is genomen tot opneming ter isolatie als bedoeld in artikel 31, eerste lid, tot onderzoek als bedoeld in artikel 31, tweede of derde lid, of tot onderwerping aan een maatregel van quarantaine als bedoeld in artikel 35, nadeel heeft geleden doordat de rechter of de officier van justitie een van de bepalingen uit deze paragraaf niet in acht heeft genomen, kent de rechter deze op diens verzoek een naar billijkheid vast te stellen schadevergoeding toe ten laste van de Staat. 2. Het verzoek kan worden ingediend als een zelfstandig verzoek bij het verweerschrift als bedoeld in artikel 282, vierde lid, van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, of bij een desbetreffend verzoekschrift ter gelegenheid van het verhoor van betrokkene, dan wel bij een afzonderlijk verzoekschrift, binnen drie maanden te rekenen vanaf de dag waarop betrokkene redelijkerwijs bekend kon zijn met de schending van het voorschrift waarop zijn verzoek betrekking heeft. 3. Indien het verzoek wordt ingediend bij verzoekschrift ter gelegenheid van het verhoor van betrokkene is artikel 282, vierde lid, van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van overeenkomstige toepassing. Artikel 45 De Algemene termijnenwet is van toepassing op de termijnen gesteld in de artikelen 39, tweede lid, 40, eerste lid, en 41, vijfde lid. Artikel 46 Ingeval een verzoekschrift als bedoeld in artikel 42, eerste lid, of artikel 43, eerste lid, wordt ingediend, dan wel een van de daartoe bevoegde personen beroep instelt, behoeft de indiening van het verzoekschrift niet bij procureur te geschieden. LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 25 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage II Checklist voor de GGD Het verdient aanbeveling dat elke GGD vooraf de zaken van de onderstaande checklist regelt of ten minste uitzoekt in de eigen regio. Omdat de informatie verschillend is per regio, is het de verantwoordelijkheid van de GGD om deze gegevens up-to-date te houden. o Noteer contactgegevens van de burgemeester(s). Een faxnummer dient bekend te zijn voor het versturen van het verzoek tot afgifte van een beschikking voor gedwongen opname. Naam:……………………………………………………………………………………………….. Adres:……………………………………………………………………………………………….. Postcode/plaats:…………………………………………………………………………………… Telefoonnummer:………………………………………………………………………………….. Faxnummer:……………………………………………………………………………………..…. E-mail:…………………………………………….…(niet gebruiken voor persoonsgegevens!) o Bespreek met de directeur van de GGD hoe deze op de hoogte zal worden gehouden van datgene wat met de burgemeester en anderen over een eventuele casus wordt besproken. o Stel de burgemeester op de hoogte van zijn verantwoordelijkheden bij eventuele gedwongen maatregelen. o Geef de burgemeester een lijst met de namen van de arts(en) infectieziekten- en tbcbestrijding inclusief hun geautoriseerde handtekening. o Noteer contactgegevens van het kantoor van de wachtcommandant van de politie: Bureau:…......………………………………………………………………………………………. Adres:……………………………………………………………………………………………….. Postcode/plaats:……………………………………………………………………………........... Telefoonnummer:………………………………………………………………………………….. o Contactgegevens van het door de minister van VWS aangewezen ziekenhuis voor gedwongen isolatie: Centrum voor Revalidatie, UMCG locatie Beatrixoord Dilgtweg 5 9751 ND Haren Telefoon: (050) 533 89 11 Faxnummer TBC-afdeling: 050-5338650 o Noteer contactgegevens van de piketadvocaat of piketdienst van advocaten in de regio die wil meewerken bij eventuele gedwongen maatregelen: Naam piketadvocaat/piketdienst van advocaten:..……………………………………………. Adres:………………………………………………………………………………………………. Postcode/plaats:…………………………………………………………………………………... Telefoonnummer:…………………………………………………………………………………. Faxnummer:……………………………………………………………………………………….. o Stel piketadvocaat op de hoogte van de Wpg en zijn taken bij eventuele gedwongen maatregelen. o Noteer contactgegevens officier van justitie in de regio: Naam officier van justitie:………………………………………………………………………… Adres:………………………………………………………………………………………………. 26 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Postcode/plaats:…………………………………………………………………………….......... Telefoonnummer:…………………………………………………………………………………. Faxnummer:……………………………………………………………………………………….. o Stel de officier van justitie op de hoogte van zijn taken bij eventuele gedwongen maatregelen. o Leg het telefoonnummer van de Centrale Post Ambulancevervoer (CPA) vast. Telefoonnummer:…………………………………………………………………………………. o Stel een verzendlijst op voor de kopieën van de beschikking met de adresgegevens van het ziekenhuis, de wachtcommandant van de politie, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, de officier van justitie en het hoofd van dienst van de GGD. LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 27 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage III Brief voor burgemeester GGD <regio> Bezoekadres: <adres> <postcode> <plaats> Postadres: <adres> <postcode> <plaats> Contactpersoon: <naam> Telefoon: <nummer> Fax: <nummer> E-mail: <adres> Stadhuis <plaats> De heer/mevrouw Burgemeester <naam burgemeester> Postbus <nummer> <postcode><plaats> Datum: <datum> Betreft: Gedwongen isolatie/quarantaine in verband met <infectieziekte> Geachte heer/mevrouw <naam burgemeester>, Hierbij wend ik mij tot u met het verzoek om een beschikking af te geven voor gedwongen isolatie/quarantaine en uit te reiken aan de heer/mevrouw <naam betrokkene>, geboren <dag>-<maand>-<jaar>, wonende <adres>, <postcode> <plaats>. Gezien de onwil van de heer/mevrouw <naam betrokkene> om zich aan infectiepreventieadviezen te houden en het gebrek aan ziekte-inzicht, adviseer ik u maatregelen te treffen zoals die in de Wet publieke gezondheid beschreven staan voor gedwongen isolatie onder artikel 31, lid 1 en voor gedwongen quarantaine onder artikel 35, lid 1. Het <naam ziekenhuis> heeft zich bereid verklaard de heer/mevrouw <naam betrokkene> op te nemen, mits aan bepaalde veiligheidsvoorwaarden wordt voldaan. Ter beoordeling van de noodzaak tot gedwongen maatregelen vindt u als bijlage bij dit schrijven een formulier met relevante informatie over de betrokkene. Hoogachtend, <naam arts infectieziektebestrijding> Arts infectieziektebestrijding 28 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage IV Beoordelingsformulier noodzaak tot dwangmaatregelen Datum:.…………………………..……………………………………………………………………… Naam GGD:...………………………….……………………………………………………………….. Naam arts:.……………………………………………………………………………………………… Functie:………………………………………………………………………………………………….. Identificatie patiënt:.……………………………………………Datum melding:……….…………… Aandoening:.………………………………………………………………………………………….... Gegevens melder (behandelaar of melding via een andere GGD): …………………………………………………………………………………………………………… Ziektebeeld en beloop: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Mate van besmettelijkheid: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Wijze van besmettelijkheid voor derden: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Waaruit bestaat het gevaar voor derden: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Andere maatregelen overwogen: ja / nee Zo ja, welke: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Redenen waarom minder vergaande maatregelen niet mogelijk zijn: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Reden weigering van isolatie/quarantaine: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Inschatting gevolgen indien betrokkene geen isolatie/quarantaine ondergaat: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 29 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Gesprek met betrokkene: ja / nee Resultaat: bereidheid voor isolatie/quarantaine? ja / nee …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Overleg met de arts tuberculosebestrijding: ja / nee Resultaat: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Overleg met andere deskundigen (bijvoorbeeld LCI of huisarts): ja / nee Met wie: ……………………………………………………………………………………………....... Datum: ………………………………………………………………………………………………….. Resultaat: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Conclusie: gedwongen maatregel noodzakelijk: Isolatie Quarantaine ja / nee ja / nee Zo ja, op welke termijn: ……………………………………………………………………………….. 30 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage V Beschikking tot gedwongen isolatie Gemeente <plaats> Bezoekadres: <adres> <postcode> <plaats> Postadres: <adres> <postcode> <plaats> Contactpersoon: <naam> Telefoon: <nummer> Fax: <nummer> E-mail: <adres> <naam betrokkene> <adres betrokkene> <postcode betrokkene><plaats betrokkene> Datum: <datum> Betreft: Gedwongen isolatie in verband met <infectieziekte> Geachte heer/mevrouw <naam betrokkene>, Gelet op artikel 31 van de Wet publieke gezondheid en gezien het door <naam arts infectieziektebestrijding> van de GGD <regio> gegeven advies op <datum>, gelasten wij de opname ter isolatie van de heer/mevrouw <naam>, geboren <dag>-<maand>-<jaar>, wonende <adres>, <postcode> <plaats>, in het <naam ziekenhuis>, zulks tot het moment dat het gevaar voor de volksgezondheid door verspreiding van de infectieziekte bedoeld in artikel 31 lid 1 onder b geweken is of op een andere wijze afgewend kan worden. Hoogachtend, De burgemeester van <plaats> <naam burgemeester> LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 31 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage VI Beschikking tot gedwongen quarantaine Gemeente <plaats> Bezoekadres: <adres> <postcode> <plaats> Postadres: <adres> <postcode> <plaats> Contactpersoon: <naam> Telefoon: <nummer> Fax: <nummer> E-mail: <adres> <naam betrokkene> <adres betrokkene> <postcode betrokkene><plaats betrokkene> Datum: <datum> Betreft: Gedwongen quarantaine in verband met <infectieziekte> Geachte heer/mevrouw <naam betrokkene>, Gelet op artikel 35 van de Wet publieke gezondheid en gezien het door <naam arts infectieziektebestrijding> van de GGD <regio> gegeven advies op <datum>, gelasten wij de quarantaine onder medisch toezicht van de heer/mevrouw <naam>, geboren <dag><maand>-<jaar>, wonende <adres>, <postcode> <plaats>, in <locatie quarantaine>. De quarantaine onder medisch toezicht bestaat uit: <onderdelen> en vindt plaats onder de volgende voorwaarden: <voorwaarden en regels >. De periode van de quarantaine onder medisch toezicht beslaat <aantal> dagen, wat noodzakelijk is om het gevaar, bedoeld in artikel 35, eerste lid, onder b, af te wenden. Zodra redelijkerwijs kan worden aangenomen dat dit gevaar is geweken of op minder ingrijpende wijze kan worden afgewend, heft de burgemeester de maatregel onmiddellijk op. Hoogachtend, De burgemeester van <plaats> <naam burgemeester> 32 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage VII Beschikking tot gedwongen medisch onderzoek Gemeente <plaats> Bezoekadres: <adres> <postcode> <plaats> Postadres: <adres> <postcode> <plaats> Contactpersoon: <naam> Telefoon: <nummer> Fax: <nummer> E-mail: <adres> <naam betrokkene> <adres betrokkene> <postcode betrokkene><plaats betrokkene> Datum: <datum> Betreft: Gedwongen medisch onderzoek in verband met <infectieziekte> Geachte heer/mevrouw <naam betrokkene>, Gelet op artikel 31, tweede en derde lid van de Wet publieke gezondheid, en omdat het door de behandelend arts <naam behandelend arts> en arts infectieziektebestrijding <naam arts infectieziektebestrijding> van de GGD <regio> noodzakelijk wordt geacht ter afwending van het gevaar voor derden, gelasten wij het medisch onderzoek van de reeds ter isolatie opgenomen heer/mevrouw <naam>, geboren <dag>-<maand>-<jaar>, wonende <adres>, <postcode> <plaats>. Het medisch onderzoek zal bestaan uit <onderzoek>, wordt uitgevoerd door <naam arts> en zal plaatsvinden binnen de termijn van <aantal> dagen in het <naam ziekenhuis>. Het onderzoek, bedoeld in artikel 31, het tweede en derde lid, omvat niet meer dan nodig is ter afwending van het gevaar voor derden. Aangezien voor dit laatste ook onderzoek in het lichaam aangewezen is, vraag ik hierbij machtiging van de rechter voor dit onderzoek. Hoogachtend, De burgemeester van <plaats> <naam burgemeester> LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 33 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage VIII Criteria voor het opheffen van gedwongen maatregelen per infectieziekte Infectieziekten uit groep A: Pokken: Overdracht: wordt van mens tot mens verspreid door druppels vanuit de mondkeelholte (gezichtscontact!) en/of direct contact met het vocht uit de blaasjes en de korsten van een patiënt. Indirect contact is ook mogelijk via aerosolen. Duur besmettelijkheid: vanaf het ontstaan van koorts is men besmettelijk. Men is zeker besmettelijk wanneer ulcera zijn ontstaan in de mondkeelholte. Dit valt in de overgrote meerderheid van de gevallen samen met het ontstaan van de huiduitslag. De patiënt blijft infectueus totdat de laatste korsten zijn afgevallen. Overwegingen: gedwongen isolatie duurt totdat alle door de pokken ontstane korsten van de patiënt zijn afgevallen en/of totdat de patiënt instemt met de vrijwillige isolatie. Polio: Overdracht: fecaal-oraal via ontlasting, aerogeen via druppels (praten, hoesten, niezen, etc.). Duur besmettelijkheid: de eerste dagen voor en na de aanvang van de symptomen is de patiënt het meest besmettelijk. Overwegingen: het poliovirus kan worden aangetoond in de feces 3 tot 17 weken en in de keel één week na besmetting. Personen die niet meewerken aan diagnostiek kunnen (theoretisch) wekenlang worden geïsoleerd. Ontslag kan plaatsvinden bij twee negatieve feceskweken (afgenomen met één dag ertussen). Severe acute respiratory syndrome (SARS): Overdracht: besmetting is aangetoond bij mensen die in nauw contact hebben gestaan met personen die klinische verschijnselen vertonen. Transmissie vindt vermoedelijk plaats van mens op mens via druppels (tijdens praten, hoesten, niezen, etc.) of door direct contact met lichaamsvloeistoffen van een besmettelijke patiënt. Ook fecale transmissie door middel van fecesaerosolen is aangetoond. Duur besmettelijkheid: patiënten zijn besmettelijk vanaf het moment dat ze symptomen ontwikkelen (koorts en hoesten). Uitscheiding van virussen via de ontlasting kan duren tot 3 weken na de eerste ziektedag. Overwegingen: de isolatie duurt tot 2 weken na het verdwijnen van de koorts, onder voorwaarde dat de respiratoire symptomen verminderd of verdwenen zijn. Infectieziekten uit groep B1: Humane infectie veroorzaakt door een aviair influenzavirus: Overdracht: de feces van besmette watervogels kan overal terechtkomen en zo bijvoorbeeld pluimvee en/of andere (huis)dieren en de mens besmetten. Efficiënte transmissie van mens op mens kan voorkomen bij een hoogpathogeen influenzavirus. Duur besmettelijkheid: als besmettelijke periode wordt beschouwd de periode vanaf 1 dag vóór het begin van de symptomen tot 7 dagen na het verdwijnen van de symptomen en op geleide van virologisch onderzoek. Overwegingen: bij een uitbraak met een hoogpathogeen influenzavirus is er kans op besmetting van personen. Gedwongen isolatie duurt zolang de patiënt besmettelijk is en/of totdat de patiënt instemt met de behandeling. 34 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Difterie: Overdracht: direct contact (het gaat hierbij om nauwe, langdurige contacten), contact met wondexsudaat, aerogeen (via druppeltjes: praten, hoesten, niezen, etc.). Duur besmettelijkheid: de besmettelijke periode verschilt van persoon tot persoon, gemiddeld 2 weken. Overweging: chronisch dragerschap (langer dan 6 maanden) komt zelden voor. Ontslag uit isolatie kan plaatsvinden bij 2 negatieve keelkweken (afgenomen met één dag ertussen). Na behandeling met antibiotica stopt uitscheiding vrijwel onmiddellijk. Pest: Overdracht: besmetting van mens op mens vindt plaats via aerosolen (bij longpest). Duur besmettelijkheid: risico voor derden treedt op bij mensen met longpest. Onbehandelde patiënten blijven besmettelijk zolang ze hoesten. Overweging: gedwongen isolatie duurt zolang de patiënt hoest en/of totdat de patiënt instemt met de behandeling. Rabiës: Overdracht: besmetting van mens op mens treedt zeer zelden op (eventueel door bijtwonden) Duur besmettelijkheid: mensen zijn vermoedelijk alleen besmettelijk tijdens ziekte. Overwegingen: hondsdolheid is een ziekte met dodelijke afloop. In het geval van hondsdolheid kan de patiënt worden opgenomen ter behandeling in het kader van de WGBO (levensgevaar voor de patiënt)! Een gedwongen opname in geval van hondsdolheid is theoretisch mogelijk, maar de kans dat dit in de praktijk gebeurt is klein. Tuberculose: Overdracht: aerogeen, via druppeltjes (praten, hoesten, niezen, etc.). Duur besmettelijkheid: in het algemeen zijn patiënten met longtuberculose na ten minste 3 weken adequate behandeling niet meer besmettelijk (driemaal een negatief ziehlneelsen- of auraminepreparaat van het ochtendsputum, met telkens tussenpozen van 24 uur). Overwegingen: risico voor derden treedt op bij open tbc (longtuberculose). Opname ter isolatie moet plaatsvinden zolang bij onbehandelde patiënten het sputum positief blijft. Het beëindigen van de gedwongen opname bij patiënten die vrijwillig meewerken aan de behandeling moet ook worden beoordeeld aan de hand van de vraag waar iemand naartoe gaat na ontslag uit het ziekenhuis. Ook de bereidheid tot behandeling in het algemeen na ontslag mag onderdeel van de weging tot ontslag uitmaken. Virale hemorragische koorts (onder andere Ebola en Lassa): Overdracht: van persoon op persoon, door nauwe contacten (contact met bloed/excreta van de patiënt). Bij lassakoorts is de keel van patiënten ook rijk aan virus. Duur besmettelijkheid: via bloed tijdens de klinische fase van de ziekte. In de urine blijven de virussen soms enkele maanden aantoonbaar. Overweging: aerogene overdracht is niet uitgesloten. Na klinisch herstel kan ontslag uit isolatie plaatsvinden. LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 35 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Bijlage IX Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen in relatie tot de Wet publieke gezondheid Vraag 1: Vormt betrokkene op grond van zijn psychische stoornissen een gevaar voor zichzelf en/of zijn omgeving? Anders gezegd: is er op grond van de Wet Bopz een indicatie voor gedwongen opname? Deze vraag dient beantwoord te worden door degene die in het kader van de Wet Bopz de indicatie stelt (psychiater). Antwoord: Indien de vraag bevestigend beantwoord wordt, vindt er op grond van de Wet Bopz een gedwongen opname plaats. Vraag 2: Waar dient betrokkene te worden opgenomen wanneer er gedwongen opname plaatsvindt in het kader van de Wet Bopz en er tevens sprake is van een besmettelijke ziekte die isolatie noodzakelijk maakt? Antwoord: De plaats van opname wordt in deze situatie bepaald door het gegeven dat isolatie noodzakelijk is vanwege de besmettelijke ziekte. Opname kan alleen in een instelling plaatsvinden waar èn de noodzakelijke psychiatrische zorg geboden kan worden èn de noodzakelijke isolatie mogelijk is vanwege de besmettelijkheid, waarbij tevens de ziekte (somatisch) adequaat behandeld moet kunnen worden. In de praktijk komen daarmee psychiatrische ziekenhuizen niet voor opname in aanmerking vanwege het ontbreken van de mogelijkheid voor adequate isolatie en behandeling van de besmettelijke ziekte. Het alternatief is het Universitair Medisch Centrum Groningen, locatie Beatrixoord in Haren (het ziekenhuis dat door de minister is aangewezen als instelling waar gedwongen isolatie in het kader van de Wet publieke gezondheid plaatsvindt). Vraag 3: Mag de patiënt die met een maatregel in het kader van de Wet Bopz is opgenomen, gedwongen behandeld worden tegen de besmettelijke ziekte? Antwoord: Dit mag alleen indien de psychische stoornis (mede) ertoe leidt dat de patiënt niet in redelijkheid een afweging kan maken of hij al dan niet behandeld wil worden. Anders gezegd: de stoornis maakt een redelijke oordeelsvorming onmogelijk, de patiënt is niet ‘compos mentis’. Somatische behandeling kan dan plaatsvinden op grond van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst, artikel 450, 465 en 466. Een voorbeeld is een patiënt met tuberculose met tevens een paranoïde waan, waardoor hij geen enkele dokter meer vertrouwt. In dit geval maakt de paranoïdie een redelijke afweging onmogelijk en kan de patiënt gedwongen tegen de tuberculose worden behandeld zolang de waan voortduurt. Indien er wel een onvrijwillige opneming is, maar de psychische stoornis is niet van dien aard dat de patiënt niet zelf kan afwegen of hij al dan niet medicatie wil nemen tegen zijn besmettelijke ziekte en vervolgens medicatie weigert, dan kan hij niet gedwongen worden behandeld. Ook dient de gedwongen behandeling te worden gestaakt indien de stoornis, die aanvankelijk een eigen afweging in de weg stond, voldoende is genezen om de patiënt wel in staat te stellen zelf te beslissen, en de patiënt weigert de medicatie te continueren. Vraag 4: Wat moet er gebeuren wanneer de patiënt niet langer gedwongen opgenomen kan worden vanwege de Wet Bopz, maar de patiënt is nog wel besmettelijk èn er bestaat een indicatie voor gedwongen isolatie op grond van de Wet publieke gezondheid? Antwoord: In dat geval dient de beschikking van de burgemeester die de gedwongen isolatie gelast op grond van de Wet publieke gezondheid in te gaan op het tijdstip dat de gedwongen opname op grond van de Wet Bopz eindigt. 36 Maart 2010 Gedwongen isolatie, quarantaine en medisch onderzoek Vraag 5: Indien de psychiater oordeelt dat er onvoldoende grond is voor een gedwongen opname op grond van de Wet Bopz, maar de patiënt vertoont toch gestoord gedrag, wat moet er dan gebeuren? Antwoord: In dat geval is het gestoord gedrag geen relevante factor in juridische zin en dient de Wet publieke gezondheid te worden toegepast. Vraag 6: Indien de patiënt uitsluitend op grond van de Wet publieke gezondheid gedwongen opgenomen en geïsoleerd wordt, mag hij dan gedwongen worden behandeld tegen de besmettelijke ziekte? Antwoord: Nee, dit mag niet. De patiënt heeft in deze situatie het recht om medicatie te weigeren, ook al leidt dit tot een verlenging van de besmettelijke periode en een verslechtering van de gezondheidstoestand. Vraag 7: Hoe zit het dan in het geval er geen Wet Bopz-indicatie bestaat, maar de patiënt in een zodanige psychische conditie verkeert dat hij geen redelijke beslissingen meer kan nemen? Antwoord: In dat geval is een beroep op de WGBO mogelijk (artikel 450). Dit geldt bijvoorbeeld voor iemand die dement is. De rechter kan in een dergelijk geval een voogd aanwijzen die namens de patiënt kan beslissen over het al dan niet nemen van medicatie. Vraag 8: Wie zijn de juridische autoriteiten betrokken bij de Wet Bopz en de Wet publieke gezondheid? Antwoord: In beide gevallen is het de burgemeester die de beschikking afgeeft die de gedwongen opname (direct) mogelijk maakt. Eveneens in beide gevallen is het de officier van justitie in het arrondissement van de gemeente waar de burgemeester de beschikking afgeeft die de vordering instelt voor de rechtelijke machtiging. In het geval van de Wet Bopz is het de rechter in wiens arrondissement de woonplaats van de patiënt valt, die beslist over de machtiging. Voor gedwongen isolatie in het kader van de Wet publieke gezondheid is het de rechter in wiens arrondissement het ziekenhuis waar de isolatie plaatsvindt. Voor gedwongen quarantaine in het kader van de Wet publieke gezondheid is het tevens de rechter in wiens arrondissement de woonplaats van de patiënt valt. LCI/CIb/RIVM draaiboek infectieziektebestrijding 37
