vijftigplussers behouden voor de zorg

Management & Verpleging
| Tineke van der Kruk
Vijftigplussers behouden
voor de zorg
De komende tien jaar neemt het aantal vijftigplussers in de verpleegkundige beroepsgroep sterk toe. De trend is dat zeker twintig procent van
hen nog voor hun zestigste het beroep zal verlaten. Wat moet er gedaan
worden om vijftigplussers voor het verpleegkundig beroep te behouden?
Op 30 januari jl. werd de slotconferentie van
het project ‘Werken in de zorg na je vijftigste’1
gehouden. Dit project werd uitgevoerd in de
provincie Groningen, waar verspreid over de
provincie acht regionale bijeenkomsten gehouden werden voor verpleegkundigen, verzorgenden en begeleiders van verstandelijk
gehandicapten. Daarbij stonden vragen centraal als: Waar heb je last van gezien je leeftijd?, Hoe houd je het werk aantrekkelijk?,
Wat heb je nodig om na je 50e met plezier te
blijven werken?, Wat zou je je werkgever adviseren te doen om vijftigplussers voor de
zorg te behouden?. Ook waren er gesprekken
met werkgevers in de zorg.
Bij de afsluiting van het project verscheen de
publicatie Werken in de zorg na je vijftigste
van Vilans. Daaruit komt naar voren dat de
meeste werkgevers in de zorg nog geen concreet beleid ontwikkeld hebben om de 50+
verpleegkundigen en verzorgenden te behouden. Er zijn wel projecten gericht op leeftijdsfasebewust personeelsbeleid, maar die zijn
niet specifiek genoeg voor de categorie ouderen. Als werkgevers al specifieke maatregelen
nemen, dan zijn die vooral gericht op de gevolgen van lichamelijke veroudering. Dat is
niet voldoende. De 50+ medewerkers vragen
vooral ook aandacht voor zaken die hun motivatie ondermijnen, zoals het gebrek aan
waardering voor hun inzicht en ervaring. Ook
gebrek aan waardering voor hun inzet zit hen
hoog. Zij worden vaak gevraagd extra diensten te doen en het wordt volstrekt normaal
gevonden dat ze dat dan ook doen. Tegelijkertijd krijgen zij minder mogelijkheden om
cursussen te volgen of een opleiding, zodat
hun kennis op een gegeven moment tekort
schiet. Ook zijn 50+ medewerkers vaak ontevreden over de kwaliteit van de zorg die zij
kunnen bieden aan hun cliënten. Deze optelsom van factoren maakt dat hun ontevredenheid groeit en dat zij de zorg vaarwel zeggen
36 |
of hun werk versneld afbouwen. Vaak nog
voordat zij de (vroeg)pensioenleeftijd van 60
jaar behalen.
Cijfers
In veel studies wordt voorspeld dat in de nabije toekomst een krapte op de arbeidsmarkt
zal ontstaan door de vergrijzing en ontgroening van de bevolking. In zijn rapport Arbeidsmarkt en zorgvraag (2006) deed de
Raad voor de Volksgezondheid en Zorg
(RVZ) een aantal voorstellen om de verwachte tekorten het hoofd te bieden. Eén
van de voorstellen was het uitbreiden van de
omvang van de gemiddelde deeltijdaanstelling van verpleegkundigen en verzorgenden.
Langer doorwerken van ouderen behoorde
niet tot de aanbevelingen. Uit het rapport
Arbeid in Zorg en Welzijn (Prismant, 2005)
was namelijk gebleken dat een groot deel
van de medewerkers in de zorg ruim voor
hun 65e de sector verlaat. Zelfs al zouden
alle huidige werknemers in de zorg tot hun
65e blijven werken, dan nog zou dit slechts
voor 14 tot 22 procent een oplossing bieden
voor het verwachte tekort op de arbeidsmarkt.
Berekeningen van Prismant die in 2009 verschenen, laten zien dat op dit moment een
50-jarige verpleegkundige of verzorgende
een kans van 20 procent heeft op voortijdig
vertrek uit de zorg. Dat betekent tegelijkertijd dat 80 procent van de huidige 50-jarigen
eventueel nog minstens tien jaren zal blijven
werken.
derzoek naar manieren om vijftigplussers voor
de verpleegkundige beroepsgroep te behouden. De top vijf van de aanbevelingen zijn
weergegeven in onderstaand kader.
In de Verenigde Staten is al langer aandacht
voor het behoud van oudere verpleegkundigen
(Buerhaus e.a., 2000). De Robert Wood Johnson Foundation is een stichting die een aantal
onderzoeksprojecten gefinancierd heeft die
het behoud van oudere verpleegkundigen voor
de (ziekenhuis)zorg als onderwerp hadden.
Het rapport Wisdom at Work (2006) benoemt
de waarde van de oudere en ervaren verpleegkundige. Eén van de aanbevelingen uit het
rapport is deze verpleegkundigen vooral te behouden voor de directe zorg in het ziekenhuis.
In het kader van ‘ouderenbeleid’ worden deze
verpleegkundigen vaak weggepromoveerd
Aanbevelingen
Top vijf aanbevelingen om vijftigplussers te
behouden voor de zorg op basis van acht
publicaties in volgorde van het aantal keren
dat de aanbeveling genoemd wordt (bron:
RCN, 2008)
1 Mogelijkheid bieden om flexibel te werken,
zowel wat betreft de aard van het werk, het
aantal uren en de aard van de diensten
2 Toegang tot opleidingen en cursussen, op
peil houden van computer- en technische
vaardigheden
3 Continue informatieverschaffing over en
planning van het pensioen en financiële en
praktische haalbaarheid hiervan
4 Erkenning en waardering voor het werk en
de specifieke kwaliteiten van de oudere verpleegkundige, stimuleren, aanmoedigen en
Onderzoek en beleid in het
buitenland
positieve feedback door de leidinggevende
Het Royal College of Nursing, afdeling Schotland, kwam in november 2008 met een rapport onder de titel Older…. but wiser? Policy
responses to an ageing nursing workforce.
Het rapport bevat een uitvoerig literatuuron-
5 Mogelijkheid tot stapsgewijze of flexibele
pensionering in combinatie met financiële
prikkels die het lonend maken om langer te
blijven werken
TvZ | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2009 nr. 3
naar administratieve ‘luwteplekken’. Maar
juist hun klinische ervaring is van grote waarde op de verpleegafdeling, zowel voor patiënten als voor jongere collega’s. Het zijn de klinische experts, zoals beschreven door Patricia
Benner, die juist daar nodig zijn. Gestimuleerd moet worden dat deze experts aan het
bed blijven en dat dit zowel gewaardeerd als
beloond wordt, aldus het rapport.
De International Council of Nurses (ICN)
bracht in 2007 een fact sheet uit met als titel
‘An Ageing Nursing Workforce’. De aanbevelingen komen grotendeels overeen met de
aanbevelingen van Older….but wiser?
Analyse
Opvallend aan de buitenlandse bevindingen is
dat een aantal klassieke oplossingen ontbreken. Zoals de maatregelen die gericht zijn op
de vermindering van de fysieke belasting of het
creëren van luwtebanen. Ze worden wel genoemd, maar niet op de eerste plaats. De behoefte aan erkenning en waardering voor datgene wat vijftigplussers toevoegen aan de
werkplek, loopt als een rode draad door alle
publicaties heen. Dit kwam ook als belangrijkste resultaat uit het Groningse project (www.
venvn.nl). Het stimuleren van scholing en het
bijhouden van kennis en vaardigheden is een
aanbeveling die eveneens in alle publicaties terugkomt, maar die – ook volgens het Groningse
project – nog lang geen gemeengoed is in de instellingen. Het bieden van flexibiliteit om werk
en zorg op elkaar af te stemmen wordt zelden
gehoord in het kader van 50+beleid. Misschien is het een blinde vlek in de beeldvorming over oudere verpleegkundigen dat zij
geen zorgtaken meer zouden (willen) hebben.
Het bespreekbaar maken van pensioenplannen
en het inzichtelijk maken van de financiële
consequenties zijn zaken die tot nu toe ontbreken in de Nederlandse beleidsaanbevelingen.
fase, mentale of fysieke conditie, wensen en
ambities. En dat leeftijdsdiscriminatie dus
bestreden moet worden. Direct leidinggevenden zijn bij uitstek degenen die dat inzicht
een gezicht kunnen geven in hun stijl van
leiding geven aan vijftigplussers. ■
Human Resources in Nursing. (www.icn.ch/factsheets).
Prismant (2005). Arbeid in zorg en welzijn 2005.
www.prismant.nl, zoeken op titel.
Prismant (2008) Arbeid in zorg en welzijn 2008.
www.prismant.nl, zoeken op titel.
Nawoord
Met veel dank aan Jan Mulder, regiocoördinator Noord
voor V&VN, en Carla Engelsman, projectleider bij Vilans,
voor hun informatie over het project ‘Werken in de zorg
na je vijftigste’.
Robert Wood Johnson Foundation (2006). Wisdom at
work: the importance of the older and experienced
nurse in the workplace. www.rwjf.org, zoeken op titel.
James Buchan, Fiona O’May, Dolly McCann (2008).
Older…. but wiser? Policy responses to an ageing nursing workforce. A report for the Royal College of Nur-
Noot
1 Het project ‘Werken in de zorg na je vijftigste’ werd
uitgevoerd door Verpleegkundigen & Verzorgenden
Conclusie
Nederland (V&VN), Vilans (kenniscentrum voor lang-
Specifiek beleid in zorgorganisaties om verpleegkundigen van vijftig jaar en ouder langer te behouden voor het beroep staat in Nederland nog in de kinderschoenen. Op de
verpleegafdeling en in teams is men voor een
groot aantal aanbevelingen afhankelijk van
het personeelsbeleid dat in de instelling
wordt gevoerd. Het belangrijkste lijkt om
met de vijftigplusser in gesprek te blijven
over het werk. Minstens zo belangrijk is het
besef dat leeftijd niet zoveel zegt over levens-
durige zorg), de provincie Groningen en Zorgplein-
TvZ | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2009 nr. 3
Nursing Workforce. Factsheet International Centre for
sing Scotland. www.rcn.org.uk, zoeken op titel.
Vilans (2009) Werken in de zorg na je vijftigste. Utrecht:
Vilans. www.venvn.nl/actueel/nieuwsarchief.
Noord (samenwerkingsverband van werkgevers in de
zorg in Groningen en Drenthe). Het project werd
financieel mogelijk gemaakt door een subsidie van
Relevante websites
VWS en de gemeente Groningen.
www.arbeid.tno.nl
www.ageproof.nl
Literatuur
www.grijswerkt.nl
Buerhaus, P.I., Staiger, D.O. & Auerbach, D.I. (2000).
www.leeftijdophetwerk.nl
Implications of an aging registered nurse workforce.
www.minszw.nl, zoekterm ‘arbeid/ouderen’
JAMA 283, 2948-2954.
www.senior-power.nl
International Council of Nurses ICN (2007). An Ageing
| 37