Kometen en dwergplaneten

Kosmologie
SERIE De hemelen
vertellen Gods eer
tekst Gert-Jan van Heugten
Deel 7: Kometen en
dwergplaneten
In deze rubriek staan telkens
objecten uit het zonnestelsel centraal.
Kometen en
dwergplaneten
Manen en planeten zijn niet
de enige objecten in het zonnestelsel. In dit laatste deel van
deze korte serie komen nog
wat andere interessante hemellichamen aan bod: kometen,
dwergplaneten en transneptunische objecten.
TNO’s
Voorbij Neptunus
D
wergplaneten maken deel uit van een klasse
objecten die 'transneptunische objecten'
(TNO’s) worden genoemd. Ze heten zo omdat ze
voorbij de baan van Neptunus rond de zon draaien.
Doordat deze objecten zo ver weg staan is er weinig
over bekend. Wel is duidelijk dat er vulkanische
activiteit op veel van deze TNO’s is. Hun helderheid
verandert namelijk. Die helderheid wordt door twee
factoren bepaald:
de afstand tot de aarde
en de hoeveelheid reflecterend materiaal dat op
de dwergplaneet aanwezig is.
n
Dwergplaneten
Meer weten over Pluto
P
luto werd ontdekt in 1930. Er is nog niet veel over deze dwergplaneet bekend. Maar in juli 2015 komt daar als alles goed gaat
verandering in. De ruimtesonde New Horizons is onderweg naar Pluto
om deze voormalige planeet te bezoeken. Voormalig, omdat in 2006
de definitie van planeet werd aangepast. Na de ontdekking van Pluto
zijn er nog meer kleine ‘planeten’ ontdekt. Deze worden nu, samen
met Pluto, ‘dwergplaneten’ genoemd.
Over Pluto is
weinig bekend.
Daar moet in juli
2015 verandering
in komen. Dan
bezoekt een
ruimtesonde deze
dwergplaneet.
december 2013
Kometen
Spectaculaire hemellichamen
M
isschien wel de spectaculairste hemellichamen zijn kometen. Zij
bestaan uit gesteente, en ze volgen elliptische banen om de zon. Als
een komeet dichter bij de zon komt, kun je een prachtig gekleurde staart
zien. In de laatste jaren zijn er enkele sondes naar kometen gestuurd om
te analyseren waar ze uit bestaan. Men dacht eerst dat kometen voor een
groot gedeelte uit waterijs zouden bestaan, maar het lijkt er nu op dat dat
niet het geval is. Er moet nog meer onderzoek worden gedaan voor je hier
met zekerheid iets over kunt zeggen.
probleem
Volgens de gangbare theorie – het accretiemodel – is het zonnestelsel ontstaan uit een draaiende schijf van stof en gas. Deeltjes botsten in die schijf
en vormden zo over miljoenen jaren de zon en planeten. Het accretiemodel
werkt echter in de praktijk niet (zie het eerste deel van deze serie in Weet
18). Toch zijn er nog veel wetenschappers die dit model aanhangen. Volgens
deze wetenschappers zouden er bepaalde zwaardere elementen dichter bij
de zon moeten zijn gevormd (de rotsachtige planeten) en lichtere elementen
verder weg. Maar met ruimtesondes ontdekten wetenschappers dat kometen
voor een groot gedeelte uit het relatief zware element silicium bestaan. En
die kometen bevinden zich juist vér van de zon.
Er is nóg een groot probleem met kometen. Elke keer wanneer er eentje
langs de zon vliegt, verliest de komeet een deel van zijn materiaal. Uiteindelijk is hij helemaal ‘opgebrand’ en valt hij uit elkaar.
Er zijn kometen die in minder dan 200 jaar hun rondje om de zon maken.
Dit worden korteperiodekometen genoemd. Misschien wel de bekendste
daarvan is de komeet van
Halley, die in 2061 weer wordt
verwacht. De aanwezigheid
van korteperiodekometen wijst
erop dat het zonnestelsel niet
miljoenen jaren oud kan zijn.
Ze zouden dan allang opgeKomeet Halley
brand moeten zijn.
Oortwolk
Nog nooit gezien
A
stronomen proberen om het probleem van het bestaan van korteperiodekometen heen te werken
door te stellen dat er een constante aanvoer is van
nieuwe kometen. Dit gebeurt dan vanuit de Oortwolk
en de Kuipergordel.
De Oortwolk zou een schil zijn om het zonnestelsel
waarin zich kometen bevinden. Maar de Oortwolk is
nog nooit waargenomen. Hij is denkbeeldig; bedacht
met uitsluitend de bedoeling om het bestaan van kometen te kunnen verklaren (Weet 10, pagina 46-47).
Waar astronomen tegenaan lopen is dat de Oortwolk
zo ver weg ligt dat de meeste kometen de reis naar ons
zonnestelsel niet zouden overleven. De Oortwolk kan
dus geen korteperiodekometen leveren.
Artist
impression van
de Oortwolk.
Kuipergordel Vol brokken steen
D
e Kuipergordel is een ring om het
zonnestelsel heen van grotere en
kleinere brokken steen. Hij lijkt een
beetje op de asteroïdengordel die zich
tussen Mars en Jupiter bevindt, maar de
Kuipergordel ligt ver voorbij de baan van
Neptunus. Astronomen speculeren dat
er soms een rotsblok uit de Kuipergordel
wordt getrokken (bijvoorbeeld door de
zwaartekracht van Neptunus) en hierdoor
in een komeetbaan terechtkomt. Om dit
model te laten werken zou de Kuipergordel honderdduizenden komeetkernen
moeten bevatten. Er zijn nu zo’n 1000
‘Kuipergordel-objecten’ (KGO’s) bekend,
maar het lijkt erop dat er te weinig zijn
om het bestaan van korteperiodekometen
te verklaren. De voorspellingen zijn dat
er vele tienduizenden, misschien zelfs
honderdduizenden gevonden moeten
worden. Om dit te testen heeft de NASA
een keer een stukje van de hemel grondig
onderzocht. De voorspelling was dat ze
85 KGO’s zouden vinden. Ze vonden er
slechts 3…
Zowel de Kuipergordel als de Oortwolk
zijn nodig om het bestaan van korteperiodekometen vanuit het standaardmodel te
verklaren. Maar ze falen daarin beide.
n
Dat die hoeveelheid reflecterend materiaal (denk
aan water-, stikstof- en methaanijs) verandert, betekent dat er geisers of vulkanen actief zijn op het
oppervlak. Dat zou niet kunnen als deze objecten
al miljoenen jaren oud zouden zijn. Dan zouden ze
vanbinnen helemaal zijn afgekoeld.
32
the end
Dit is het laatste deel van deze serie. Je hebt gelezen waarom de
zon, planeten en manen niet miljoenen jaren oud kunnen zijn.
Alleen op basis hiervan kun je nog niet stellen dat de Bijbelse
scheppingsgeschiedenis waar is. Maar het is wel zo dat de feiten
die je in het zonnestelsel waarneemt prima in dat plaatje passen. Koning David had gelijk toen hij 3000 jaar geleden schreef:
‘De hemelen vertellen Gods eer’. Dat doen ze ook nu nog!
33