Vette hap net zo verslavend als heroïne

auteur Gert Schuitemaker
Vette hap net zo
verslavend als heroïne
opmerkelijk dierexperiment
Onderzoek laat zien dat éérst de vette hap er is, dat deze leidt tot verslaving en
dat dan pas het probleem van het overgewicht ontstaat. Dit is in lijn met de oude
gedachte dat éérst de MacDonald’s er waren en toen pas de dikke mensen.
Tientallen jaren heeft het geduurd voordat de tabaksindustrie wilde toegeven dat roken schadelijk is voor
de gezondheid en kan leiden tot longkanker en harten vaatziekten. Het adagium was dat dit oorzakelijke
verband in wetenschappelijk onderzoek niet bewezen
was. Dus was het niet het geval, zo was de redenering.
De toestand nu met betrekking tot producten van de
voedingsindustrie wordt wel vergeleken met de
toestand van toen met sigaretten en andere tabakswaar. Er komt nog een tweede factor bij kijken, die
mogelijk geldt zowel voor junkfood als voor sigaretten.
Dat is de verslaafbaarheid. Van tabakswaar is dat
bekend en erkend. Maar voor junkfood is dat nog helemaal niet zo duidelijk. Anders gezegd: dit is wetenschappelijk niet aangetoond, dus is het (nog) niet zo.
28
Fit met Voeding
Eten als beloning
Verleden jaar werd een interessant dierexperiment
gepubliceerd in het gezaghebbende tijdschrift Nature
Neuroscience door de neurowetenschappers dr. Paul
Johnson en Paul Kenny van het Scripps Research
Institute in Florida.1 In eerder onderzoek bij mensen
was al gevonden dat het striatum in de hersenen een
belangrijke rol speelt bij gedragsreacties op voeding.
Zo bleek dat de activering van het striatum in reactie
op junkfood veel minder adequaat was bij veel te
zware mensen in vergelijking met slanke mensen.2
Het striatum bevindt zich in de hersenen en wordt
geactiveerd door allerhande stimuli waaronder die van
het al of niet krijgen van een beloning. Deze functie is
nauw betrokken bij compulsief overeten en ook bij
Eetverslaving zichtbaar in hersenen
Begin april is een opmerkelijk onderzoek gepubliceerd dat aantoont dat mensen met een eetverslaving dezelfde hersenactiviteit
hebben als bijvoorbeeld alcohol- en drugsverslaafden.3 Vrouwen
met een vorm van eetverslaving lieten meer hersenactiviteit zien
bij het bekijken van een foto van een milkshake dan bij een foto
van een glas water. Vooral in de hersengebieden die betrokken
zijn bij besluitvorming en gedragscontrole. Bij het drinken van
de milkshake was juist sprake van minder hersenactiviteit in het
gebied dat betrokken is bij het afremmen van bepaald gedrag.
‘Deze zelfde hersenpatronen vinden we terug bij mensen met
een andere vorm van verslaving’, verklaarde onderzoeker Asley
Gearhardt van de Amerikaanse Yale University. Wellicht hebben
obese mensen meer baat bij een verslavingsbehandeling dan
bij een traditionele obesitasbehandeling. Er bestaat echter geen
relatie tussen de scores van de hersenactiviteit en de BMI van de
proefpersonen. Ook dunnere mensen kunnen verslaafd raken
aan eten. Volgens Gearhardt is het bij hen zaak het risico op
gewichtstoename en eetproblemen in een vroeg stadium te
identificeren.
verslaving. De belangrijke vraag is wat ten grondslag
ligt aan compulsief overeten en daarmee het ontwikkelen van overgewicht. Is dat het onbeperkte aanbod
van junkfood zoals dat in de huidige Westerse maatschappij het geval is, waardoor de activering van het
striatum wordt gedempt en daarmee de beloningsdrempel wordt verlaagd? Dit heeft tot gevolg dat er
steeds meer gegeten moet worden om de beloning
– een prettig gevoel – steeds eerder te verkrijgen.
Met andere woorden:
junkfood leidt tot
compulsief eten
Als cocaïne en heroïne
Met deze gegevens als uitgangspunt zetten de Amerikaanse onderzoekers hun experiment op. Hiervoor
gebruikten ze ratten met hetzelfde normaalgewicht en die bovendien gelijkelijk reageerden op beloningen
(gelijke beloningdrempels). Ze werden in drie groepen
verdeeld en gedurende veertig dagen aan drie verschillende voedselpatronen blootgesteld. Eén ervan
was junkfood zoals die typerend is voor de Westerse
mens. De onderzoekers kwalificeerden dit als ‘lekkere
vette hap, die gemakkelijk binnen het bereik ligt van
de consument’. Zo bestond het uit bacon, worstjes,
kaascake, glazuur en chocola.
Groep 1 kreeg in plaats van junkfood gewoon voer;
groep 2 een beperkte blootstelling aan junkfood
gedurende 1 uur per dag en groep 3 maar liefst 18 tot
23 uur. De ratten in groep 2 en 3 hadden ook onbeperkt 24 uur per dag toegang tot het gewone voer
zoals de eerste groep.
De groep 3-ratten namen in verhouding tot de ratten
in de andere twee groepen enorm in gewicht toe. Met
deze gewichtstoename nam ook de beloningfunctiestoornis toe. Deze reactie was vergelijkbaar met die op
verslavende middelen als cocaïne en heroïne. De
ratten hadden steeds meer junkfood nodig om hetzelfde bevredigingsgevoel te verwerven. Uiteindelijk
verloren ze de controle over hun eetgedrag. De
verslaving was een feit. Dat ging zelfs zo ver dat, toen
ze groenten kregen voorgeschoteld, een hongerstaking verkozen boven het eten van de gezonde kost. De
slankere soortgenoten uit de andere twee groepen
hadden hier geen last van.
Compulsief eten
De onderzoekers concludeerden dat vette hap leidt tot
een stoornis in het beloningssysteem en zo leidt tot
overgewicht en zelfs verslaving aan de junkfood. Met
andere woorden: junkfood leidt tot compulsief eten.
De verslaving treedt pas op in de obese fase, niet
wanneer de ratten nog slank zijn. Zelfs bleek dat
naarmate het overgewicht toenam, de verslaving ook
groter werd. De verslaving is blijkbaar zo sterk dat
dikke mensen door blijven eten, ondanks dat ze weten
dat het slecht voor hun gezondheid is en ze sociaal in
Fit met Voeding
29
een isolement kunnen raken.
Ook al is een dergelijk experiment nog zo goed
uitgevoerd, het roept altijd weer vragen op.
Naarmate het overgewicht
toenam, werd de verslaving
ook groter
De eerste luidt: is uitsluitend het onbeperkte aanbod
van vette hap de oorzaak van eetverslaving en daarmee van overgewicht of zijn ook genetische factoren
van invloed? Dat hebben de onderzoekers eveneens
onderzocht en zagen dat ratten met een bepaald
genetisch profiel inderdaad gevoeliger waren. De
veranderingen traden op in het striatum. Dit was ook al
waargenomen in eerder onderzoek bij mensen.2 Maar
het genetische profiel had slechts invloed op de
snelheid waarmee de stoornis optrad, dus niet op de
stoornis als zodanig. Het is niet duidelijk of het een
kwestie is van genetische factoren of dat de expressie
van de genen door de vette hap nadelig wordt veranderd. Dit laatste zou dan ook van invloed kunnen zijn
op een volgende generatie. Ofwel dat het overgewicht
van moeder op kind kan worden overgebracht.
Eérst de MacDonald’s…
Met het antwoord op de eerste vraag is voor een
belangrijk deel ook de tweede vraag beantwoord,
namelijk in hoeverre de resultaten van dit dierexperiment
van toepassing zijn op de mens. Het zojuist genoemde
onderzoek wijst zeker in die richting doordat ook hier
het mechanisme van de beloningsdrempel een centrale
rol speelde, de plaats in de hersenen ook het striatum
betrof, waar gelijksoortige biochemische veranderingen
optraden. Echter het ultieme bewijs is niet zomaar te
leveren.
Met de resultaten van dit onderzoek is een verdere
stap gezet in de kennis over wat junkfood betekent
voor de obesitas-epidemie zoals die in de Westerse
wereld zich momenteel voordoet. Het onderzoek laat
zien dat éérst de vette hap er is, dat deze leidt tot
verslaving en dat dan pas het probleem van het
overgewicht ontstaat. Dit is in lijn met een eerdere
constatering dat wereldwijd éérst de MacDonald’s er
zijn en dan de dikke mensen.
1.
2. 3. Nat Neurosci 2010; 13(5): 635–641
Science 2008; 322:449–452
Gearhardt AN, Yokum S, [..], Brownell KD. Arch Gen Psychiatry. 2011 Apr 4. [Epub ahead of print]
( advertentie )
30
Fit met Voeding