de toekomstige waarde van onze bezittingen

DE TOEKOMSTIGE WAARDE VAN
ONZE BEZITTINGEN
Eerste druk
Boek: DE TOEKOMSTIGE WAARDE VAN ONZE BEZITTINGEN
Schrijver: Ir. Bernard J. Verdoes
Bernard Verdoes studeerde aan de TU in Delft werktuigbouwkunde en toegepaste
wiskunde. Daarna volgde hij postdoctoraal onderwijs in de organisatiekunde en maakte
in zijn werkzame leven de ontwikkeling mee van de informatietechnologie in theorie en
praktijk. Hij publiceerde over toepassingen van informatietechnologie in de luchtvaart
en schreef samen met collegae een boek getiteld ‘Principes van Onderhouds
management’. Vervolgens schreef hij het boek ‘Roots’, een filosofisch getint boek over
de noodzaak van herijking van (lees: onderhoud aan) religie. Religie zou begrepen
moeten worden vanuit de wetmatigheid van de natuur.
De meest recente financiële crisis en de daaruit voortvloeiende economische stagnatie
waren de aanleiding voor dit boek. Nog steeds is niet geheel duidelijk hoe dit allemaal
heeft kunnen gebeuren en wat ons nog te wachten staat. Duidelijk is dat de besturing
van de economie en de financiële systemen aan een onderhoudsbeurt toe is.
Getracht is om een beschrijving van de economie te maken. Het doel is om een breed
publiek meer inzicht te verschaffen over hoe de economie in grote lijnen werkt en wat
de belangrijkste vraagstukken zijn. Het onderwerp dat ons nog het meeste zorgen baart
is de toekomst van onze kinderen. Vandaar de titel van dit boek. Hebben onze
bezittingen in de toekomst een waarde en hoeveel? Heeft het zin om te sparen? Kunnen
we de onzekerheden in beeld brengen en daar ons handelen op baseren?
Waarnemingen
Egoïsme, narcisme en zelfoverschatting staan een rechtvaardige
verdeling van werk en inkomen in de weg. De markteconomie
faciliteert deze eigenschappen, maar lijkt desondanks vooralsnog de
beste optie.
Markten blijken een chaotisch karakter te kunnen hebben, ondanks
de stabiliserende onzichtbare invloed van vraag en aanbod. Markten
moeten beheerd en beheerst worden.
Hoe internationaler de markt is, des te groter is de kans op
marktverstoring. De mondiale geldmarkt is de belangrijkste bron van
instabiliteit. Er is geen uniform mondiaal beheer.
Instabiliteit wordt voornamelijk veroorzaakt
manipulatie en machtsmisbruik.
door
corruptie,
Instabiliteit ondermijnt het vertrouwen in de besturing van het
economische en financiële systeem. Gebrek aan vertrouwen
versterkt de instabiliteit.’ There is a hole in the bucket’.
De toekomstige waarde van onze bezittingen is onder andere sterk
afhankelijk van het vertrouwen in de continuïteit en stabiliteit van
het economische en financiële systeem.
De relatie tussen de waarde van onze bezittingen op dit moment en
de toekomstige waarde wordt gekenmerkt door grote onzekerheid.
De veronderstelde mate van onzekerheid is een belangrijke
parameter in de financiering van bedrijvigheid. Helaas is de waarde
van deze parameter afhankelijk van de waan van de dag.
Europa kan alleen voortbestaan als er op alle fronten solidariteit
wordt getoond.
Eerste uitgave
DE TOEKOMSTIGE WAARDE VAN ONZE BEZITTINGEN / Bernard J. Verdoes
Noordwijk ZH: Wortel Publishing
1e druk
Met lit. opgave (beperkt)
ISBN/EAN: 978-90-817999-2-8
NUR: 100
Uitgever: Wortel Publishing
Copyright © 2015: Ir. B.J. Verdoes
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op
welke andere wijze dan ook en evenmin in een (retrieval) systeem worden
opgeslagen, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
TEN GELEIDE
De veronderstelde toekomstige waarde van onze bezittingen is in recordtijd
wereldwijd met duizenden miljarden euro’s gedaald. Ons land heeft daar ook
behoorlijk last van. We hebben het over de waarde van huizen, ander
onroerend goed, aandelen, vorderingen op andere landen, et cetera.
Wat bepaalt eigenlijk de waarde van bezit, bijvoorbeeld van een huis? Kosten
van de grond en bouwkosten minus de waardevermindering door veroudering
geven een indicatie. De echte waarde wordt echter bepaald door de markt. Het
bestaan van markten wordt veroorzaakt door vraag en aanbod. Er zijn markten
voor bezittingen (zoals voor grondstoffen en onroerend goed), voor arbeid
(arbeidsmarkten), enzovoort. De ‘invisible hand’ van Adam Smith moet er
voor zorgen dat vraag en aanbod in een markt in evenwicht blijven. Als er véél
vraag is stimuleert dat de omvang van het aanbod. Véél aanbod stimuleert de
vraag. Volgens de theorie van Adam Smith ontstaat er vanzelf een evenwicht
alsof er een onzichtbaar mechanisme is dat dit evenwicht tot stand brengt.
Ons kapitalistische systeem blijkt echter de mogelijkheid van grote
verstoringen in zich te hebben. De ‘invisible hand’ blijkt ook een
psychologische dimensie te hebben en wordt af en toe op een niet bedoelde
manier een handje geholpen. De recente crisis is het gevolg van zo’n
verstoring. De oorzaken kunnen velerlei zijn. Het is daarom nodig dat
bijvoorbeeld marktmanipulatie zoals die zich onder andere in de Amerikaanse
huizenmarkt heeft voorgedaan en nog in de financiële markten voortwoekert,
door regelgeving aan banden wordt gelegd. Markten hebben een boven- en
ondergrens nodig en markten moeten beheerd kunnen worden. De
belangrijkste markt, de financiële markt, blijkt moeilijk te beheren en moeilijk
van grenzen voorzien te zijn, omdat dit een mondiale markt is. Nederland en
zelfs Europa hebben die markt niet in de hand. Meedoen heeft risico’s.
Het gedrag van de burgers als producent en als consument bepaalt voor een
belangrijk deel onze welvaart. In feite is de hoeveelheid werk die burgers
willen verrichten en de toegevoegde waarde ervan, één op één te vertalen in
welvaart. Het grootste deel van het resultaat van de arbeid wordt in de meeste
gevallen direct geconsumeerd. Wat er over blijft wordt gespaard en is later
voor uitgestelde consumptie beschikbaar. Bij voorbeeld: de belegging in een
pensioenfonds wordt na de pensioendatum geconsumeerd.
Hoeveel er in de toekomst geconsumeerd kan worden hangt indirect af van de
toekomstige waarde van onze bezittingen. De inschatting van deze
toekomstige waarde kan enorm fluctueren zoals we dat nu zien in de
onroerendgoedmarkt. Vertrouwen in de toekomstige waarde is bepalend.
Vertrouwen is gebaseerd op continuïteit. Als bijvoorbeeld de consument
minder koopt zakken de prijzen. Als iedereen hetzelfde wil hebben gaan de
prijzen omhoog. De waarde in het verleden is geen garantie voor de waarde in
de toekomst. Wat bepaalt eigenlijk het vertrouwen van de consument?
Wanneer ontstaat er discontinuïteit? Is een te hoge schatting van toekomstige
waarde het gevolg van een overschatting van de eigen mogelijkheden? Komt
hoogmoed voor de val? Bestaat een juiste schatting wel? Of is er per definitie
sprake van fluctuatie?
Sparen voor toekomstige consumptie heeft alleen zin als er een grote kans is
dat de waarde van datgene wat gespaard wordt minimaal intact blijft.
Bijvoorbeeld als er economische groei door wordt gestimuleerd, zoals in
innovatieve sectoren. Sparen voor een huis heeft natuurlijk altijd zin omdat het
prettig is om op die manier bezit te kweken en in je eigen bezit te wonen.
Bovendien is het voordelig als de hypotheekrente hoog is in vergelijking met
de spaarrente en er niet te veel waardeverlies van het bezit optreedt.
Waardedaling van onze bezittingen en de onzekerheid die dat met zich
meebrengt kan tot gevolg hebben dat het nationale inkomen lager wordt. Er
wordt dan minder besteed waardoor ook de productie afneemt. Gemiddeld
genomen zou dit betekenen dat we allemaal een beetje minder zouden moeten
hoeven te werken en ook minder verdienen. Wellicht hebben we aan iets
minder ook genoeg. Zo simpel is het echter niet. Er zijn werkenden en nietwerkenden. Er zijn rijke en arme mensen. Er is werk dat méér nodig is dan
ander werk. Er zijn mensen die willen blijven werken ten koste van anderen.
Er zijn internationale en nationale arbeidsmarkten. Er is nu eenmaal een
machtsverdeling in de polder die in het voordeel werkt van de machtige
groeperingen. Werkgelegenheid van groepen met macht wordt soms in stand
gehouden ten koste van banen die nuttiger en gewenster zijn. Verdelen van
armoede is moeilijker dan verdelen van welvaart. Het verschil tussen rijk en
arm dreigt groter te worden.
Wij verwachten van onze beleidsmakers dat ze stabiliteit tot stand brengen in
de verschillende markten. Er moet een boven- en ondergrens zijn. Verder
verwachten wij dat zij er voor zorgen dat zoveel mogelijk burgers deelnemen
aan het arbeidsproces en dat de beloning als eerlijk en reëel wordt ervaren.
Dit laatste kon wel eens de sleutel blijken te zijn voor het terugkeren van het
vertrouwen en het doen groeien van de economie. Vertrouwen creëert
welvaart.
Links en Rechts zijn beide nodig. Dat wat er is, moet eerlijk worden verdeeld.
Tegelijkertijd moet onderkend worden dat er stimuli nodig zijn om de talenten
onder ons kansen te geven. Talenten zijn nodig voor innovatie en economische
groei waar we allemaal van kunnen profiteren. De verschillen in beloning
dienen echter in balans te zijn met de verschillen in kennen en kunnen. Er zijn
zeepbellen ontstaan in een aantal arbeidsmarkten, zoals in de markt van de
hogere managementfuncties en in de markt van bestuurders. Regulering zou
op internationaal niveau nodig zijn. Het streven naar een bestaansminimum in
de wereld voor iedereen zou de Westerse wereld niet misstaan. Regulering van
de bovengrens van de arbeidsmarkt zou kunnen helpen.
Dit boek is bedoeld om meer inzicht te verschaffen in de huidige economische
problematiek. Het begint met een aantal verklarende hoofdstukken die als doel
hebben om meer te kunnen begrijpen van de actuele problemen die aan de
orde zijn. Uiteindelijk gaat het om een rechtvaardige verdeling van werk en
inkomen en om een verantwoorde prognose van de toekomstige waarde van
onze bezittingen. Door het wegvallen van grenzen -voornamelijk in Europaen de grenzeloze verspreiding van kennis met het Internet is er een
ontwikkeling in gang gezet die uitdagend, maar niet zonder risico’s is. Er zijn
steeds méér honden die om hetzelfde been strijden. De vraag is of we het been
zodanig kunnen laten groeien dat alle honden aan hun trekken komen.
INHOUDSOPGAVE
TEN GELEIDE
INLEIDING
BALANS, STAAT EN GROEI
WELVAART EN VERDELING
HET ECONOMISCH PROCES
MARKTEN EN BESTURING
GELD
SAMENVATTING
OVERWEGINGEN EN STELLINGEN
Appendix A: Nooit meer onder water
Appendix B: Hoe komt het geld in de wereld
Appendix C: Schuldbewust
HOOFDSTUK
BALANS, STAAT EN GROEI
Balans als momentopname
Waarom zijn Nederlanders rijk?
Hoe is de rijkdom verdeeld?
Begroting en balans van de Staat
WELVAART EN VERDELING
Arbeid en welvaart
Welvaart en toekomst
HET ECONOMISCH PROCES
Privépersonen en/of gezinnen en
groepen
Bedrijven
MARKTEN EN BESTURING
De crisis vanaf 2007
GELD
De rol van geld
Risico en speculatie
Geldcreatie
Welvaart, geld en crisis
(samenvatting)
Meerdere soorten geld
Onderwerpen
Onderwerpen in groen kader
Hoe ziet een balans er uit?
Baten en lasten
Overheidsschuld
Activiteiten van de Nederlandse
Staat
Zijn we arm als er veel
overheidsschuld is?
Schulden in Europa
Balans en winst- en verliesrekening
Stille reserve
Onrechtvaardige verschillen
Begrotingstekort
Ombuigingen
Bezuinigingen
Korte termijn
Waarom zorgen over de dag
van morgen?
Waarom is economische groei nodig?
Productie en productiviteit
Welvaartverschillen
Zekerheden en onzekerheden
Communicerende vaten
Egalisatie van welvaart
Productieverschillen
Effect van krimp op welvaart
Wisselkoersen
Prestaties binnen de groep
Ruilen of zelf doen
Vrije keuzen van ruilen
Ruilen en vermogen
Wankel evenwicht
Teren en neren
Binnen en buitenland
Schaal en bezetting
Wachttijden
Met de Euro is niets mis
Geld uitlenen is nog geen
Marshall hulp.
Werkloosheid
Kennis
Spiraal en vertrouwen
Waarom na 65 jaar nog werken?
Moet ik investeren in een
eigen woning?
Bevoordeling
Werkgelegenheid
Korte termijn en bonus
Verandering van de economie
Markten
Arbeidsmarkt
Hoe werkt de arbeidsmarkt?
Financiële markten
Evenwicht
Consumptiegedrag
Oorzaken
Aanleiding
Bandbreedte
Waarom is de verwachting voor de
toekomstige opbrengst van bezittingen
naar beneden bijgesteld?
Instabiliteit
Waarom valt de inflatie mee?
Wantrouwen
Huidige systeem
Money is debt
Bezwaren
Crisis
Grondmarkt
Risico
Solvabiliteit en hypotheken
Voorstellen
Prijsopdrijving
I. INLEIDING
Na een periode van ongekende groei, zit de wereldeconomie nu al een paar
jaar in de problemen. Wereldleiders komen periodiek bijeen om na te denken
over mogelijkheden om de stagnerende economische groei weer op gang te
brengen. Ook worden er honderden miljarden te voorschijn getoverd om te
voorkomen dat landen failliet gaan. Dit verhindert niet dat de moeilijkheden
groter worden. Er gaan dagelijks bedrijven over de kop. Het aantal werklozen
is onrustbarend groot en de bezuinigingsronden volgen elkaar in een steeds
sneller wordend tempo op. Het lijkt erop dat de stoelpoten onder de economie
worden weggezaagd en dat heeft tot gevolg dat velen zich onzeker voelen over
de toekomst. Wat hangt ons nog meer boven het hoofd nu zelfs onze
goudgerande pensioenen lijken te verwateren?
Dit boek heeft als doelstelling om een breed publiek te informeren over hoe
ons economisch systeem in grote lijnen werkt. Er zijn geen formules gebruikt.
Getracht is om de diverse onderwerpen op een toegankelijke manier te
beschrijven. Regelmatig is ingegaan op actuele problemen. Er is niet
ingezoomd op specifieke groepen. Als het gaat over burgers wordt de
gemiddelde burger bedoeld, tenzij anders is vermeld.
Een aantal hoofdstukken heeft betrekking op het functioneren van de
financiële huishouding van individuen, bedrijven en overheid en het
onderlinge verband. Andere delen gaan over welvaart en de verdeling ervan.
Tevens komen de economie, en het financiële systeem dat als smeermiddel
fungeert aan de orde. In de gedachten van de schrijver heeft geld de functie
van smeermiddel voor de economie. Geld heeft echter ook een internationaal
gokcircuit doen ontstaan en de vraag is of we daar blij mee moeten zijn.
Het totaal vormt een kader waarin de problemen en vraagstukken over
financiën en economie, waarover dagelijks in de kranten wordt geschreven, te
plaatsen zijn.
Aandacht wordt besteed aan onzekerheid die er over de toekomst bestaat. De
vraag is of wij deze onzekerheid kunnen inperken en hoe wij ons dan behoren
te gedragen. Vertrouwen blijkt een belangrijk gegeven te zijn in onze
economie van alledag. Wat is nodig om dat te herwinnen en in stand te
houden?