Stapeling - Telenet Users

Stapeling
2008-2009
EXTRACELLULAIRE
STAPELING
– Amyloied
– Calcium
– Uraat
Amyloidose
• Extracellulaire neerzetting van een eiwitcomplex
• Er bestaan verschillende aandoeningen
gekenmerkt door amyloied stapeling
• Indeling
– Vlg lokalisatie: Veralgemeend & gelokaliseerd
– Vlg type amyloied:
• AA & non-AA
• Meer specifiek
Amyloidose
• Definitie
– Extracellulaire neerzetting van eiwitcomplex
bestaande uit
• Fibrillaire component
– Verschilt naargelang type amyloid
• S A P (serum amyloid P component)
– Identiek in verschillende soorten amyloidose
– Hierop zijn de klinische dosages gebaseerd
Amyloidose
Eigenschappen van alle amyloied- neerslagen:
– Fibrillair eiwit (>20 ≠ soorten beschreven)
– Schikking van de polypeptideketens in ßvouwblad structuur
– Histochemische kleuring met Congo-rood:
positief en groen dubbelbrekend
– “Onoplosbaar” in fysiologische omstandigheden
Amyloidose
Aantonen amyloied
• Algemeen
– Macroscopisch: met lugol
– Histochemisch met Congo-rood kleuring:
• oranje-rode kleur
• groen birefringent
• KMnO4 behandeling vóór Congo-rood:
> rode kleur verdwijnt bij amyloidose van het AAtype
• Specifiek :
– Immuunhistochemie met antilichamen tegen de
verschillende types amyloied
Klinische vormen van
Amyloidose
• Systemisch of veralgemeend
• Gelokaliseerd
Veralgemeende amyloidose
Kliniek
•
Bij plasmacel dyscrasie
(AL of monoclonale amyloidose)
•
Bij chronische aandoeningen
(AA of reactieve amyloidose;
45% vd veralgemeende amyloidoses)
•
Hemodialyse
•
Familiale vormen
– Familiale Middellandse Zee koorts
– Familiale amyloied
polyneuropathie
•
Systemische seniele amyloidose e.a.
Amyloid type (voorloper)
•
AL (lichte keten Ig)
•
AA (SAA)
•
AB (ß2 microglobuline)
•
•
AA (SAA)
AF (prealbumine, meestal Transthyretine)
• AS (pre-albumine, meestal Transthyretine)
Gelokaliseerde Amyloidose
Klinische vorm
•
Cerebraal
– Hereditaire cerebrale bloeding
• Ijslands type
• Nederlands type
–
–
–
–
–
•
•
•
Ziekte van Alzheimer
Down Syndroom
Sporadische amyloied angiopathie
Normale veroudering
Infectieuze spongiforme encefalopathie
(Kuru, Scrapie, Gerstmann-Sträussler,
Creutzfeldt-Jacob, fatale familiale
insomnie)
Endocrien
– Medullair schildklier carcinoom
– Pancreas
• insulinoom
• TypeII Diabetes Mellitus
Andere
– Huid, aorta, tracheobronchiaal, prostaat,
hartkleppen, niet endocriene neoplasieën
Amyloid tumoren
– Niet-neoplastisch!!!
• Secundaire amyloidose
• Tracheobronchiaal (stemband)
• Long
• Palatum
• Maag
• Ureter
• Bindweefsel
• Dialyse
Amyloied type (voorloper)
AFi (cystatine C)
AFd (ß-proteine)
ASb
ASb
ASb
ASb
PrP
(ß-proteine)
(ß-proteine)
(ß-proteine)
(ß-proteine)
(Protease resistent proteine Abno Prion proteïne)
AEt (procalcitonine)
AEi (islet amyloid polypeptide-IAPP)
AL (lichte keten Ig als (geass x foc plasmacel
dyscrasie) of niet gekend
AL (lichte keten Ig (als geass x foc plasmacel
dyscrasie))
AB (ß2 microglobuline)
Bespreking van enkele klinische
vormen van amyloidose
•
•
•
•
•
AA (reactieve amyloidose)
AL (lichte keten amyloidose)
Hemodialyse
Familiale vormen van veralgemeende amyloidose
Prion ziekten
– Kuru
– CJD
– GSS
– FFI
Klinische vormen van amyloidose
• AA (reactieve systemische) amyloidose
Voorkomen : 45% vd veralgemeende amyloidoses
• X inflammatoire aandoeningen
• lokale of veralgemeende infecties
• neoplasieën
Pathogenese : het onderhouden van een acute fase
respons van de inflammatoire reactie;
hierbij wordt o.a. SAA(SerumAmyloidA)
gesynthetiseerd en gesecreteerd door de
hepatocyten - (functie niet gekend)
Lokalisatie: eerst milt, dan lever en nier (nefrotisch
syndroom), gevolgd dr bloedvaten en
interstitium van andere organen
•AL of monoclonale amyloidose
Voorkomen: Plasmaceldyscrasie
» Benigne gammopathie
» Multiple myeloom (in 15% van de patiënten )
» Lymfoom (lymfoplasmocytoid lymfoom)
Pathogenese : volledige lichte keten of fragmenten ervan,
of een mengsel van de volledige lichte keten
en fragmenten slaan neer als amyloid
Lokalisatie : vooral:
- perifere en autonome zenuwen  neuropathie
(o.a. Carpal Tunnel Syndroom)
- tong  macroglossie
n medianus
- gewrichten artropathie
ook:
- hart - nier - enz.
QuickTime™ and a
TIFF (Uncompressed) decompressor
are needed to see this picture.
•Dialyse
Voorkomen : patienten met hemodialyse - peritoneale dialyse of zeer
belangrijke nierinsufficiëntie (vóór dialyse)
Pathogenese : ß2 microglobuline (= lichte keten van klasse I MHC Ag)
wordt continu afgescheiden van de membranen van alle
gekernde cellen en wordt gefilterd door en gemetaboliseerd
in de normale nier. De dialyse membranen kunnen het
ß2-microglobuline niet metaboliseren
-> zeer hoge plasmaspiegels van ß2-microglobuline
Lokalisatie :
Vooral:
- gewrichten (artralgieën)
- bot (botkysten)
- periarticulair
Ook
- andere organen
•Familiale vormen van veralgemeende amyloidose
• Familiale Middellandse Zee koorts
– Voorkomen: in beperkte zone rond de Middellandse
Zee (Joden, Armeniers, Turken, Arabieren)
– Autosomaal recessief (MEFV-mediterranean fever- gen mutatie)
– Pathogenese : koorts + serosale inflammatie (peritonitis,
arthritis, pleuritis) -> SAA en AA amyloidose
– : colchicine
• Familiale Amyloied Polyneuropathie
– Voorkomen : familiaal
– Pathogenese : afwijkend transthyretine-gen
Transthyretine is een plasma proteine dat retinol en thyroxine bindt . Meerdere vormen van amyloidose zijn te wijten aan punt
mutaties in het TTRgen dat codeert voor transthyretine. Transthyretine wordt ook prealbumine genoemd (omdat het sneller migreert
in een gel dan albumine).
• Systemische Seniele Amyloidose
– Voorkomen : Amyloied neerslag kan fokaal
gevonden worden in alle bejaarde patiënten
vanaf 70J. Soms wordt het teruggevonden
op meerdere plaatsen en dan spreekt men
van systemische seniele amyloidose (15% van
de patiënten > 90J). Het hart is dan steeds
aangetast.
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - milt
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - hart
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - nier
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - lever
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - lever
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - maag
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - milt
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - milt
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - nier
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - nier
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - darm
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - maag - KR kleuring
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - bloedvaten - KR kleuring
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - hart
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - hart
Extracellulaire stapeling
Amyloidose - EM
•Prionziekten
Neurodegeneratieve aandoeningen
Voorkomen : 3 vormen
– Sporadisch
– Erfelijk
– “Infectieus” of beter: “overdraagbaar”
 OSE (Overdraagbare Spongiforme Encefalopathie)
- De overdraagbare vormen hebben meestal een lange“incubatietijd”
vandaar dat men vroeger aannam dat deze ziektes
veroorzaakt werden door “slow viruses”
- De sporadische en erfelijke vormen zijn overdraagbaar!
Er worden bij al deze vormen dikwijls amyloied neeslagen thv de
hersenen aangetroffen.
Prion proteine
“protein infectious particle”
• PrPc
– Normaal cellulair proteine (vooral in hersenen, maar ook in longen,
hart, nieren, pancreas, testes, RBC,WBC)
– Oplosbaar
– Niet pathogeen
• PrPsc Scrapie prion proteine “infectieuze vorm”
– Onoplosbaar
– Pathogeen voor CZS
PrPc + PrPsc  PrPsc + PrPsc + PrPsc + PrPsc + PrPsc + PrPsc
Al deze PrPsc gaan aggregeren; bij muizenproeven heeft men gezien dat enkel wanneer de
PrPsc aggregaten zich kunnen binden aan de celmembraan van neuronen, ze aanleiding
geven aan spongiforme encefalopathie
Kuru
• Komt voor bij de Fore Stam in Nieuw Guinea. Wordt
overgedragen door rituele kannibalistische praktijken
waarbij de hersenen van aangetaste personen worden
gegeten. Zo lang kannibalisme bedreven werd was het er
de meest voorkomende doodsoorzaak.
• Begint met moeilijk stappen en dan progressieve
cerebellaire dysfunctie.
• Overlijden 3m- 1j na begin symptomen.
• 70% van de gevallen -> amyloied in hersenen.
Creutzfeldt-Jacob (CJD)
– Symptomen:
• dementie, myoclonieën en typisch EEG.
• Soms meer cerebellaire symptomen.
– Hersenen:
• meestal spongiose; in 10% van de gevallen: amyloied
Vormen:
– Sporadische CJD:
• 1/106 incidentie; 60j.
• Overleving: < 1j
– Familiale CJD:
• zz; < 60j
• Overleving: 1-5j
– Iatrogene vorm: zzz: wanneer weefsel gebruikt wordt van CJ pt
• transplantaties van hoornvlies of dura mater
• groeihormoonbehandeling
– nieuwe variant CJD (BSE- gekke koeien ziekte):
• adolescenten, jonge volwassenen
• overleving: +/- 1,5j
Gerstmann-Sträussler-Scheinker (GSS)
•
•
•
•
•
Familiale cerebellaire aantasting;
soms + dementie
Mutaties in PrP gen (codon 102)
Overlijden 6-10J na begin symptomen
In alle patiënten: amyloied in de hersenen
Fatale Familiale Insomnia (FFI)
• Doet zich voor onder de vorm van insomnie en
autonome insufficiëntie
• Mutatie in PrP gen op codon 178, waardoor
asparagine door aspartinezuur vervangen
wordt (zelfde mutatie als erfelijke vorm CJD)
• Overlijden 1-3J na symptomen.
Menselijk PrP gen -> polymorf
kan coderen voor ‘val’ of ‘met’
zijn meer vatbaar:
• Voor FFI
 met/met homozygoot
• Voor Erfelijke CJD
 val/val homozygoot
• Voor Sporadische CJD  homozygoten:
val/val
met/met
Calcium
Definitie :
– Pathologische calcificatie is een
abnormale neerzetting van
calcium in weefsel
(frequent samen met andere
mineralen, zoals Fe & Mg)
Calcium
Morfologie
• Macroscopisch : witte harde of krijtachtige
knobbeltjes
• Microscopisch :
– Calcium is hematoxyfiel  neemt dus blauwe
kleur op bij HES
• Eerst kleine blauwe stipjes, dan grotere
vlekken
• Oudere neerslagen: centraal eosinofiel
– Alizarine kleurt Ca zouten rood (negatief bij
oude Ca afzettingen)
Calcium
Types
• Dystrofische calcificatie
• Metastatische calcificatie
Dystrofische calcificatie
• Definitie
– Dystrofische calcificaties zijn kalkafzettingen die voorkomen in weefsel
tgv afwijkingen in het weefsel waarin de neerslag gebeurt.
• Voorkomen
– Na sclerose van bindweefselstructuren (arteriën bij oude mensen;
myomen scleroseren soms na menopauze -> calcifiëren)
– Evolutie van littekenweefsel: hartkleppen na reumabeschadiging
– In necrotisch weefsel: pancreatitis, ateroomplaten, tuberculose, dode
parasieten (echinococcus)
– In tumoren: “psammoma bodies” o.a. in papillair schildklier
carcinoom, mesothelioom, ovarium carcinoom, meningioom,
psammomabodies in prostaat
– In materiaal aanwezig in ducti of lumina :
• Pus in abcessen
• Fekalomen in apendix
• trombi in vaten -> fleboliet
• Evolutie
– kan ossifiëren met vorming van adipeus of hematopoietisch merg
Metastatische calcificatie
• Definitie
– Metastatische calcificaties zijn kalkafzettingen die voorkomen bij stoornissen in het
calcium metabolisme.
• Voorkomen
•
– Verhoogde calciumabsorptie thv tractus digestivus: hypervitaminose D
– Verhoogde mobilisatie van Ca uit bot:
• Bij botdestructie: multiple myeloom
• Bij hyperparathyroidie
 adenoom van de bijschildklier (primaire HPT)
 bij nierinsufficiëntie (secundaire HPT)
Morfologie: Ca neerslagen worden aangetroffen
– Vnl in nier:
• Arteriële wanden en interstitieel weefsel
• Basale membraan van het tubulair epitheel
– Ook in: myocard, long, maagmucosa
– Soms worden tumoren gevormd: “ tumorale calcificatie”
 stapeling van kalk op 1 bepaalde plaats (geen verband met neoplasieën)
• Gevolgen
– Meestal geen functionele gevolgen
– als zeer ernstig -> long & nier: functionele stoornissen
Extracellulaire stapeling
Calcificatie - long
Extracellulaire stapeling
Calcium - long
Extracellulaire stapeling
Calcium - hartklep
Extracellulaire stapeling
Calcium - bloedvaten
Extracellulaire stapeling
Calcium - bloedvaten
Extracellulaire stapeling
Calcium - bloedvaten
Extracellulaire stapeling
Calcium - schildklier
Extracellulaire stapeling
Calcium - hartklep
Extracellulaire stapeling
tumorale calcificatie
Extracellulaire stapeling
tumorale calcificatie
Uraat
• Definitie
– Een overmaat aan urinezuur in bloed
noemt men “hyperuricemie” (>7mg%).
– Wanneer dit urinezuur wordt
neergeslagen onder vorm van
uraatkristallen en daardoor klinische
symptomen optreden, spreekt men van
JICHT.
– Wanneer er geen symptomen optreden
spreekt men van hyperuricemie.
Uraat
• Herkomst
– Urinezuur is afkomstig van het
katabolisme van nucleïnezuren :
deze worden normaal geëxcreteerd
door de nier.
Uraat
• Types hyperuricemie
– Primair : 90% der gevallen
– Secundair : 10% der gevallen
• Secundair aan :
– Teveel urinezuurproductie : bij
belangrijke celafbraak bvb. leukemie
– Slechte excretie: nierpathologie
– Combinatie teveel productie & slechte
excretie
Uraat
Hyperuricemie
+
Symptomen
Artritis
Tophi
 in Niertubuli
JICHT
Extracellulaire stapeling
Uraat - gewricht
Uraat
• Vorming van tophi in zacht weefsel
Extracellulaire stapeling
Uraat - subcutaan
Extracellulaire stapeling
Uraat - subcutaan
Extracellulaire stapeling
Uraat - subcutaan
Uraat
• Neerzetting in niertubuli
– Symptoomloos of gevolgd door steenvorming
• Macroscopie: geel-oranje strepen in medulla
nier (bvb bij autopsie van kinderen met
deshydratie premortem).
Extracellulaire stapeling
Uraat - nier