Meulebeke in De Groote Oorlog

~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
KASTEEL TER BORCHT
HET EEUWENOUDE HOL VAN DE BEER
Kasteel Ter Borcht kent een lange en bewogen geschiedenis en is volledig verweven met Meulebeke. Het huis is de pleisterplaats van de
heren van Meulebeke. Voor hen is het veeleer een zomerverblijf want
hun vaste, comfortabele stek vinden ze meestal in een aantal Vlaamse
versterkte steden zoals Brugge en Gent. De familie de Beer zal nagenoeg
250 jaar lang, tot 1819, dit stukje Meulebeeks grondgebied in bezit hebben.
Gedurende de negentiende en twintigste eeuw wordt Ter Borcht onafgebroken door telgen uit de hogere burgerij bewoond.
Het huidige kasteel dateert uit de zeventiende eeuw, men liet het optrekken rond een oudere kern. Het gebouw bestaat uit twee ongeveer
identieke vleugels. De tweede vleugel wordt nog vóór 1654 gerealiseerd.
1
2
De familie Thienpont start in 1859 een ingrijpende renovatie van het kasteel en de gevels krijgen een classicistische invulling. De originele afwerking in bak- en natuursteen verdwijnt onder een dikke bepleistering. Enkel
de vroeg zeventiende-eeuwse poorttorentjes bewaren vandaag nog altijd
hun oorspronkelijke uitzicht.
Het park in Engelse landschapsstijl (1850-1875) telt een aantal oude
zichtassen: richting kerk, de (verdwenen) Borchtmolen en de kapel van
Onze-Lieve-Vrouw van Eeuwigdurende Bijstand. Dorp en omgeving ontsnappen op die manier niet aan het alziend oog van de kasteelheer. In de
loop van de tijd verdwijnen deze uitkijken nagenoeg volledig.
FLUGPLATZ EN SCHLOSS MEULEBEKE
Naarmate de Eerste Wereldoorlog vordert, leggen de Duitsers een stevig
netwerk van kleine en primitieve vliegveldjes aan. Vlaamse dwangarbeiders moeten op gevaar van hun leven de klus klaren. De bezetter eist
17 kamers in het kasteel op en verbant de kasteelbewoners naar de keuken. Kerstmis 1914 nadert en mijnheer Aimé Thienpont wordt verplicht
tweeduizend flessen uit zijn rijke wijnvoorraad in te leveren.
3
Reeds begin 1917 worden percelen nabij de hoeve Deefakker (vandaag
in de Meulebekestraat in Ingelmunster) in beslag genomen, geëffend
en ingericht als vliegveld. Omwille van de zeer nabije ligging van Meulebeke duidt men het plein aan als ‘Flugplatz Meulebeke’. Het commandogebouwtje, dat aanleunt bij de historische hoeve, blijft tot op vandaag
bewaard. De soms piepjonge jachtpiloten, waarvan velen van adellijke
komaf, hebben op ‘Schloss Meulebeke’, zoals ze Ter Borcht noemen, hun
riant verblijf.
De vlieg-en levensduur van de meeste oorlogspiloten zijn vaak heel kort
want aan waaghalzerij ontbreekt het hen niet. Wanneer één van de vele
vliegcompagnies muteert van Flugplatz Meulebeke naar een andere plek,
noteert de Meulebeekse dagboekschrijver Gustave Vuylsteke (19001996) (…) kwam er nog eerst eenen vlieger zeer leeg tot juist boven de
daken der huizen en ik zag klaar den vlieger erin zitten en ik denkte dat
hij ging tegen de kaven der huizen vliegen.
4
1
Uit het landboek van 1654.
2
Tekening van Serafijn Vermote uit 1813.
3
Kasteelheer Aimé Thienpont.
4
Een Duitse Albatros maakt een neuslanding op
5
Flugplatz Meulebeke - zomer 1917.
5
Duitse militairen van Flugplatz Meulebeke.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
BROUWERIJ VONDEL
ROODBRUIN BIER MET PIT
De brouwerij Vondel heeft een lange geschiedenis. Reeds in de eerste
helft van de negentiende eeuw start de familie Carpentier hier een brouwerij. Bij het begin van de twintigste eeuw verwerft Meulebekenaar en
selfmade man Camiel Vande Vondele (1862-1929) de gebouwen. De
rasondernemer start hier zijn borstelfabriek De Gouden Leeuw en brengt
ook nieuw leven in een eigen brouwerij. Zijn familienaam ligt aan de oorsprong van de merknaam Vondel, een bier dat vanaf 1930 onder leiding van de brouwers Petyt naam en faam verwerft in West- en OostVlaanderen. De glorieperiode van de brouwerij duurt tot de jaren 1950.
De brouwerij Rodenbach uit Roeselare verwerft in 1957 de brouwerij.
Men richt het complex in tot bier- en drankendepot. Tot 1961 vloeit op
deze plaats nog Vondel uit de eikenhouten en metershoge ‘foeders’. Het
product sluit aan bij de Vlaamse roodbruine bierstijl. In Roeselare zal men
Vondel blijven brouwen tot begin 1967, een aantal foeders verhuist zelfs
naar de Rodenbachstad.
1
Aan het oostelijke deel van het imposante complex bevindt zich de
mouterij met moutast (1903-1905). Aan de westzijde ziet men de gebouwen van de voormalige brouwerij in art-decostijl uit 1938 en links van
de ingang een bronzen gedenkplaat. Het is een eerbetoon aan Karel van
Mander, geboren in Meulebeke in 1548. Hij was niet alleen schilder maar
is vooral bekend als auteur van het vermaarde ‘Schilder-boeck’, tot vandaag nog altijd een mijlpaal in de Europese kunstgeschiedenis.
KAZERNE, VERZAMELPLAATS EN SCHUILOORD
Tijdens de Eerste Wereldoorlog vordert de Duitse bezetter alle koperwerk uit de brouwerijen op en zo komt de productie van bier stil te vallen.
Duitse soldaten houden hier kazerne. De brouwerij zelf is een paar keer
het decor van dramatische spanning. West-Vlaamse burgers uit de frontstreek vertrekken begin september 1917 van hieruit richting Kempen,
een gedwongen evacuatie weg van het strijdtoneel. Sommigen mogen
blijven zodat Meulebeke naast duizenden soldaten ook honderden vluchtelingen herbergt.
2
4
Tijdens het bevrijdingsoffensief van oktober 1918 schuilen doodsbange
burgers in de stevige brouwerijkelders. Er vallen gasbommen, die gelukkig
niet exploderen. Er heerst een chaos van jewelste!
Op hetzelfde moment zitten Franse officieren samen met brouwersbaas
Camiel Vande Vondele op een veilige plek in de brouwerij. De gesprekken
gaan over de verbetenheid van de Duitse weerstand en een naderende
vrede. Bij het afscheid schenkt de brouwer aan de Fransen een jonge
herdershond ‘Fax’, een geschenk dat hij op zijn beurt gekregen heeft
van...een Duitse generaal. Dus toch nog een menselijk gebaar aan het
einde van een ongekende zware lijdensweg.
3
1
Brouwersgasten van Emile Goethals in 1888.
2
De Verenigde Kuipers van brouwerij Vondel poseren
voor een reusachtige foeder.
3
Portret van Karel van Mander.
4
De brouwerij Vondel in de jaren 1950.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
1
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
DE GOETHALSPLAATS
HET MONUMENT VAN DE GESNEUVELDEN EN DE
VRIJHEIDSBOOM: EEN ICOON CENTRAAL IN HET DORP
Het driehoekige perceel, waarop in de zeventiende eeuw herberg De
Swaene stond, wordt in 1900 ingehuldigd als de Goethalsplaats. Het pleintje is genoemd naar brouwer Emile Goethals (1854-1932), burgemeester
van Meulebeke van 1888 tot 1920.
In 1924 onthult de goegemeente het gedenkteken voor de militaire
slachtoffers van de Groote Oorlog. Een bronzen beeldengroep van de
Dentergemse kunstenaar Gustave Delafontaine versiert het monument.
Men telt er 34 namen van omgekomen Meulebekenaren. Achteraan het
monument leest men ook de namen van mannen en jongens die omkwamen in Noord-Franse werkkampen.
2
Na de Tweede Wereldoorlog worden er namen van gesneuvelden toegevoegd, de meesten stierven in 1940. De symbolische vrijheidsboom
hoort bij dit geheel. Enkele weken voor de bevrijding van het dorp in september 1944 trachten geallieerde vliegtuigen het station te bombarderen. De schade en de menselijke tol zijn in deze omgeving zeer groot. Op
de sokkel van het monument bemerkt men nog altijd de sporen van die
mislukte raid.
DUIZENDEN DUITSE SOLDATENLAARZEN,
IN 1914 HEEN, IN 1918 TERUG
3
3
De kaarsrechte Kasteelstraat die op de Goethalsplaats uitkomt, is een
belangrijke verbindingsweg richting Ingelmunster. Op 16 oktober 1914
komen de Duitsers in Meulebeke aan. Ze zetten hun opmars naar het westen onverbiddelijk verder, dwarsen het dorp en verlaten het centrum via
de Kasteelstraat. Er kwamen hier circa 18.000 Duitsche soldaten, ruiterij
en voetvolk aan uit de richting Dentergem, zingend over de marktplaats
trekkend naar Ingelmunster, in gesloten gelederen. Een deel ervan bleef
hier een dag en nacht kamperen, op doortocht naar het IJzerfront, weet
Leopold Sacrez te vertellen. De bevolking vergaapt zich aan die indrukwekkende kolonnes voet-en paardenvolk.
Bijna dag op dag vier jaar later, op 17 oktober 1918, zal de Franse luitenant François de Hauteclocque, commandant van het 2de eskadron van
het 28ste dragonderregiment, via dezelfde Kasteelstraat samen met zijn
manschappen het centrum van het dorp ontzetten. Het kan verkeren.
Dagboekschrijver Gustave Vuylsteke noteert nauwgezet: Ten 7 ure hoorde ik zeggen dat er eene patrouille Fransche soldaten van 50 man in de
Kasteeldreef waren. 5 minuten later stonden ze op de Goethalsplaats.
De gemeente Meulebeke was gelijk in den hemel. De burgers staken hun
Belgische driekleur uit.
4
1
Boldersclub op de koer van herberg ’t Oud Gemeentehuis in de
Regentiestraat. We herkennen als zesde van links achteraan burge-
meester Emile Goethals; uiterst rechts zit uitbater Jean Buyse.
2
De Goethalsplaats tijdens de Eerste Wereldoorlog met in het
midden de publieke pomp. Rechts in herberg De Centrale is de
Duitse Ortskantine ondergebracht.
3
op 16 oktober 1914.
4
Duitse troepen op doortocht naar Ingelmunster in de Kasteelstraat
Vlaggen en vaandels bij de jaarlijkse toewijding van de gemeente
De bevolking is dol van vreugde en ontvangt haar bevrijders na vier lange jaren van angst, honger en andere oorlogsellende met open armen.
Klokslag elf wordt de officiële boodschap doorgegeven dat Meulebeke in
geallieerde handen is. In het legerbulletin van het Franse 7de legerkorps
klinkt het kort en zakelijk à 11 heures on signale que Meulebeke est à
nous.
Nochtans is de oorlog nog niet voorbij en er staan Meulebeke nog twee
bange dagen en nachten te wachten. De felle gevechten en bombardementen in en rond het centrum zullen nog tientallen doden en gekwetsten eisen.
aan het H. Hart.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
DE PAANDERS
HET TERRAS VAN MEULEBEKE
De Paanders is een van de vier wijken van Meulebeke die ooit tot een zelfstandige parochie uitgroeiden (1956-1994). Nabij het eenvoudige kerkje
bevindt zich de school, verderop ligt de begraafplaats.
1
2
De wijk is gelegen op een heuvelrug, waarvan de hoogte lichtjes daalt
van 35 m in deze omgeving naar ongeveer 23 m nabij Lotenhulle. Wetenschappelijk-geologisch noemt men deze formatie ‘het terras van Meulebeke’, een landschap ooit gevormd door de oer-Leie, die een aantal ijstijden geleden kronkelend langs hier haar weg naar zee zocht. Het gebied
toont schitterende vergezichten over de Mandel-Leie en de Scheldevallei. Men kan van hieruit gemakkelijk de Kluisberg zien, 25 km verderop
gelegen, of de windmolens van het Evolis business park nabij de E17 in
Kortrijk.
STRATEGISCH GELEGEN IN HET LANDSCHAP
Omwille van de ruime blik over grote delen van zuidelijk Vlaanderen hadden de Paanders een groot strategisch belang tijdens conflicten. Zo werd
hier in het begin van de zeventiende eeuw tijdens de woelige Spaanse
periode een fort gebouwd; een deel van de wijk wordt er nog altijd naar
genoemd. Zowel tijdens de Eerste als de Tweede Wereldoorlog komt het
krijgsgeweld op de Paanders langs.
3
HET FRANSE 152STE INFANTERIEREGIMENT BEVRIJDT
IN 1918 DE HEUVELRUG
Na de val van Roeselare op 14 oktober 1918 trekken de geallieerde
legers verder oostwaarts richting Leie. De Belgische karabiniers stranden
in de avond van 17 oktober 1918 net voor de Paanders. Ze worden afgelost door het Franse 152ste infanterieregiment. Pas na hevige gevechten
en grote verliezen slagen de Fransen erin om tijdens de nacht van 18 op
19 oktober de heuvelrug te veroveren op de Duitsers. Daarna trekt het
regiment verder richting Wakken.
4
Twee nachten en een dag schuilen de bewoners van de Paanders in brouwerij Vondel. Gewaarschuwd voor het oorlogsgeweld waren de meeste burgers gevlucht, doch blijkbaar niet iedereen. Gustaaf Vuylsteke
noteert in zijn dagboek: Dan ging ik naar de Panders, eerst naar de woning
van Demeulemeester Aloïs. Alles was daar ingestort. Zijn vrouw, zijnen
oudsten knecht van 17 jaar lag er nevens en tusschen dezen jongen en
de moeder lag hun minste kind van 14 maanden oud. (…) Adolf Strobbe
was ook dood, zijn rechterbeen was af en zijne handen gesmeierd, nog
veel wonden en scheuren en daarbij gansch onkennelijk. Ook de vrouw
van Adolf en zijn twee stiefzonen zijn omgekomen. In totaal vallen er
negentien Meulebeekse slachtoffers. Bijna alle huizen op de Paanders zijn
beschadigd en het schoolgebouw is volledig vernield.
1
5
toen herberg De Pandere stond, bevindt zich nu de Paandersschool.
2
Leerlingen van de Paandersschool in 1953.
3
Ook het Franse 166ste infanterieregiment speelt een hoofdrol bij de
bevrijding van Meulebeke.
4
Op 18 oktober 1918 worden er bij de eindstrijd op de Paanders
‘tirailleurs sénégalais’ ingezet.
5
Tekening van de ʻPandermuellene’ uit het landboek van 1654. Waar
Luchtfoto van 24 maart 1918 met rechts de Oostrozebekestraat en
onderaan links van de weg de talrijke bominslagen op Hulsvelde.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
DE HERENTMOLEN
MOLENS IN HET LANDSCHAP
Meulebeke, in haar oudste benaming uit 1096 Mulenbeca, betekent ‘molen aan de beek’. Duizend jaar geleden inspireerde een belangrijke watermolen wellicht de monniken van Elnone uit het Noord-Franse SaintAmand-les-Eaux om hier één van de vele woonkernen in de vruchtbare
Mandel- en Leievallei te stichten.
De Herentmolen is de laatste windmolen die op Meulebeeks grondgebied
bewaard blijft want in 1981 verhuist de Bosterhoutmolen van de Randweg naar Brugge, waar hij heropgebouwd wordt en vandaag de Koeleweimolen heet.
EEN OUDE GESCHIEDENIS
1
Het oudste landboek van Meulebeke (1654-1656) vermeldt vijf molens.
De Herentmolen duikt onder de naam Hernemuelene reeds op in 1575
met Franchois vander Muelene als eigenaar-molenaar en is in haar oorsprong wellicht nog een stuk ouder. Vanaf 1578 draait er naast de molen
op de Herentcautere ook nog een rosmolen, die voor de inwoners van
Meulebeke alle soorten graan maalt.
De Eerste Wereldoorlog betekent bijna het einde van dit stukje erfgoed
want de molen, toen een staakmolen op teerlingen, wordt tijdens het bevrijdingsoffensief in oktober 1918 volledig vernield.
Maar het gevaarte wordt een eindje verderop heropgebouwd, nu als een
staakmolen op torenkot met vliegende gaanderij. In 1956 volgt een nieuwe opknapbeurt met delen van drie andere oude molens. De vlucht bedraagt ca. 24 meter; de totale constructie vanaf de begane grond tot
aan de nok van het dak is 18 meter hoog. In 2005 wordt de molen opnieuw gerestaureerd.
2
3
De mooie, authentieke molenaarswoning van de Herentmolen bevindt
zich een eindje verderop en dateert uit de tweede helft van de achttiende eeuw of vroeger.
AMERIKAANSE TOERISTEN IN 1918
Amerikaanse militairen komen hier eind oktober 1918 aan in het zog van
de Fransen. Ze blijven in de streek tot na de wapenstilstand en zijn in hun
vrije tijd toerist in een hen compleet onbekend land, dat ze met verwonderde ogen bekijken.
Sergeant Smithhisler tekent met verkoolde lucifers de Bosterhoutmolen
en hospic Basil Lees schrijft op 27 november 1918 vanuit Meulebeke naar
zijn moeder in Delaware, Ohio: België is een erg productief land. (…) Deze
morgen ondernam ik een lange voettocht door het land en stopte bij een
grote windmolen, zoals het type dat je kunt opmerken op de prenten uit
Holland. Het land staat er vol van en het zijn krachtige machines. Het is
merkwaardig met hoe weinig moeite het werk door hen kan gedaan worden, net zoals de oude watermolens die je bij ons thuis voorheen overal
kon opmerken.
4
1
De authentieke molenaarswoning (Buysveldstraat 2) dateert uit de
tweede helft van de achttiende eeuw of vroeger.
2
De Herentmolen in het landboek van 1654.
3
De Amerikaan Paul Smithhisler schetst op 29 oktober 1918 ‘met
luciferstokjes gedoopt in water’ de Bosterhoutmolen.
4
Molenaar Michel Allaert aan het werk in 1994.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
HET VELD
‘WASTINE SANCTI AMANDI’: HET VELD WELLICHT
MEER DAN 1000 JAAR OUD
Het Veld, met haar 44 hectare bos- en recreatiegebied in Ardooie, is
vandaag vooral bekend als een provinciaal domein maar ook als een wijk,
gelegen op en rond de grens Meulebeke-Ardooie-Pittem. De wijde omgeving bevat nog tal van relicten die verwijzen naar een boeiend verleden
en een eigen identiteit.
Het Veld was ooit een open gebied midden in dicht bos, waar de omwonenden hun kleinvee vrijuit lieten grazen. In diezelfde omgeving zorgden
tal van veldvijvers voor verse vis; de grootste noemde de Swaene Vyver.
Er werden karpers en andere zoetwatervissen gekweekt. ‘Het Zeetje’ in
het provinciaal domein is de laatste getuige van een ooit bloeiende visexploitatie.
Reeds in de twaalfde eeuw vermeldt men deze hoek als de ‘Wastine Sancti Amandi’, een gebied met open graslanden begroeid met struikgewas
en schrale vegetatie. De Gentse textielhandelaar Theodoor de Jonghe
neemt in 1773 de omgeving in zijn bezit. De meeste vijvers worden gedempt, dreven worden aangelegd en er wordt bos aangeplant. De Jonghe
laat ook een kasteel bouwen; de kern ervan dateert uit 1780-1781 en is
vandaag in privébezit.
1
De Bruggesteenweg of N50 is de opvolger van een oude heerweg, die
vermoedelijk opklimt tot de Gallo-Romeinse tijd. De oorspronkelijk gekasseide weg wordt in 1750-1752 aangelegd als verbinding tussen Brugge
en Kortrijk.
1
2
In de directe omgeving van het Veld, op een uithoek van het dorp, bevonden zich twee galgen. De galg van Meulebeke stond ten noorden van de
Grote Roeselarestraat, die van Ingelmunster bevond zich aan de overkant
van de weg. Daar werden misdadigers opgehangen en hun lijken als waarschuwing te kijk gesteld.
‘DER KAISER WAR HIER !’
Tijdens de Eerste Wereldoorlog is keizer Wilhelm II, opperbevelhebber
van het Duitse leger, na een troepenschouw te gast op het kasteel van
Ardooie. ‘Der Kaiser’ is de spin in het oorlogsweb die in 1914 de hele
wereld meesleurt in een onwaarschijnlijke mensenslachting.
De Duitse keizer is het veelvuldige mikpunt van spot onder de bevolking.
In de lente van 1915 weet de jonge Meulebekenaar en dagboekschrijver
Gustave Vuylsteke (1900-1996) te vertellen dat aan het achterste van
een hond een bordje wordt gebonden waarop een olijkerd neerschreef: Al
ben ik nog maar eenen hond, toch vaag ik de keizer aan mijne kont. Na
dit incident zal de ijzeren hand van de bezetter alle kritiek meedogenloos
onderdrukken.
Het Veld heeft een eigen oorlogsverleden. Het Duitse leger verborg er
grote munitievoorraden en legde er een oefenterrein met loopgraven aan.
In het bos en aan de kant van de Bloemgatstraat wijzen talrijke bomputten en bomkraters erop waar de Duitse munitie tot ontploffing gebracht
werd.
1
Keizer Wilhelm II schouwt zijn troepen aan ’t Veld op 21 oktober
1916.
3
2
De Swaene Vyver op de Ferrariskaart (1771-1778).
3
De parochiekerk Sint-Antonius van Padua. De Tweede Wereldoorlog
legt de bouwwerken stil van 1942 tot 1951.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
KAPEL VAN ONZE-LIEVE-VROUW VAN
ALTIJDDURENDE BIJSTAND
BEDEVAARTSOORD MET EEN LANGE TRADITIE
De kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand is samen met
het nabijgelegen kapelhuis en kaarsenhuisje een beschermd monument
en dorpsgezicht. Het is kasteelheer Nicolas de Beer die in 1715 een oud
Mariakapelletje laat vervangen door een kapel op een open plek gelegen
in de Steenbossen. Het huidige gebouw dateert uit 1756, doch kreeg een
grondige heraanpak in de late negentiende eeuw. Dit merkt men op aan
de rode baksteenbouw en het veelvuldig gebruik van natuursteen.
Binnenin bevindt zich een imposant Mariabeeld met een maansikkel onder
de voeten en een kronkelende slang rond een wereldbol; het dateert uit
1756. Men merkt er eveneens nog recent (2014) gerestaureerde muurschilderijen, werk van burgemeester-kunstschilder en laatste kasteelbewoner Edgard Van Bavegem (1880-1952).
1
Naast de kapel bevindt zich de Devebeek, een belangrijke zijbeek van de
Mandel, die ontspringt in de hoogten rond Egem en Pittem en na ruim
negen kilometer uitmondt in de Mandel. De monding van de beek werd
eeuwen geleden uitgekozen als punt om de dorpsgrenzen van Meulebeke,
Ingelmunster en Oostrozebeke af te bakenen.
De kapel is generaties lang een toevluchtsoord geweest voor duizenden
bedevaarders die van heinde en ver naar de kapel afzakten. De omgeving
is nog altijd, en vooral tijdens de meimaand, een plek van vroom gebed en
vertier. In de volksmond kreeg de kapel de naam van kapel van Onze-LieveVrouw van Tertentee omdat de jeugd er op elkaars tenen trapte om een
huwelijk af te dwingen.
OORLOGSGEWELD EN HOOP OP VREDE
2
De angst en onzekerheid tijdens de warme augustusdagen van 1914
doen massa’s bedevaarders, luidop biddend, naar de kapel trekken. Dagelijks vertrok er om een uur in de namiddag een groep gelovigen; priesters
spraken hen moed en vertrouwen in. De Duitse bezetter was tijdens de
oorlogsjaren maar weinig enthousiast over die religieuze massamanifestaties.
Op 8 september 1918, het feest van Onze-Lieve-Vrouw-Geboorte, liep
het bijna verkeerd. De plaatselijke gezagdrager had zich tijdelijk laten
vervangen door een piepjonge officier, die zich tegenover de bevolking
liet gelden door de traditionele bedevaart te verbieden. Men kon het hem
nochtans uit het hoofd praten en de bedevaart trok toch uit.
We lezen in het dagboek van Gustave Vuylsteke dat duizende inwoners
van Meulebeke kwamen naar dit feest (…). De kleine kinderen, knechtjes
en meisjes, met hunne processieklederen, waren er ook tegenwoordig. De
stoet trok van de kerk recht van de Kasteeldreef door het kasteel door
de meerschen en vandaar naar de kapel van Bijstand. Onderpastoor Faict
sprak de menigte toe. Het was zulk een treffend, schoon sermoen dat
er velen een traan moesten afvegen. Het oorlogsleed duurde al bijna vier
jaar maar anderhalve maand later zou het dorp bevrijd worden.
1
geziene toeloop.
2
De bedevaart naar de kapel op 15 augustus 1914 kende een nooit
Detail van een muurschilderij van burgemeester-kunstschilder Edgard
Van Bavegem.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
KASTEEL BOSSUYT
DE DORPSKERN IN EEN NEGENTIENDE-EEUWS
KLEEDJE
De huidige ruimte gelegen ten zuiden van de Sint-Amanduskerk ontstaat
in het kader van een dorpskernvernieuwing eind de jaren 1970 wanneer
de Markt heraangelegd wordt.
Langs deze zijde van de Markt bevond zich eertijds een deel van het
kerkhof. Daar tegenaan lagen het domein Bossuyt en het huis en de
brouwerij Roelandts. In 1806 wordt de begraafplaats overgeplaatst naar
de Karel van Manderstraat; er komt hier een publiek bleekplein en ook
een gemeentelijke boomkwekerij. In 1807 koopt notaris Louis Roelandts
rechtover het kerkportaal een tweewoonst met stalling en erf, waar later
de brouwerij ondergebracht wordt.
Er woont nog meer rijk volk aan deze kant van de Markt. Notaris Emile
Alexandre Bossuyt geeft zijn herenhuis extra prestige door een dubbele
omwalling. In de periode 1874-1893 wordt de woning omgebouwd tot
een heus kasteeltje.
1
2
Tijdens ‘de slag om Meulebeke’, enkele dagen voor de Belgische capitulatie op 28 mei 1940, wordt het centrum van Meulebeke zwaar onder
vuur genomen en ook het kasteel Bossuyt brandt af. Op een deel van het
domein staat sinds 1981 het gemeentehuis. Een stuk van het vroegere
kasteelparkje bleef behouden en bevindt zich nu achter het gebouw als
kleine groenzone met enkele statige bomen.
Op de markt prijken twee standbeelden. De bronzen beer bij de kerk is
een werk van Meulebekenaar Frans Vercoutere. De beer is al jarenlang
hét symbool van Meulebeke, staat op het wapenschild van de gemeente
en verwijst naar de adellijke familie de Beer, die vroeger op het kasteel
Ter Borcht woonde. Het standbeeld van Karel Van Mander is van de hand
van Meulebekenaar Rik Vermeersch. De beroemde schilder-schrijver werd
in 1548 in Meulebeke geboren.
5
3
PLEZIER EN VERTIER IN EEN BEZET EN
HONGEREND DORP
Wanneer vanaf 18 oktober 1914 de Duitse troepen Meulebeke bezetten,
zal Rittmeister-majoor Müller het gezag in het dorp overnemen. Hij kiest
het prestigieuze herenhuis van Albert Roelandts als Ortskommandantur.
Maar niet alleen de familie Roelandts zal Duits soldatenvolk over de vloer
krijgen. Nagenoeg elke burger moet tijdens de Eerste Wereldoorlog in zijn
woning een of meer kamers vrijmaken voor de bezetter. Zelfs kasteelheer Thienpont van Ter Borcht en de pastoor worden naar hun achterkeuken verbannen.
4
1
Het prestigieuze herenhuis van Albert Roelandts.
2
Voerparkkolonne XII op de Markt in 1914-1915.
3
Twee Duitse ruiters poseren op 7 september 1915 in het park
Bossuyt.
4
De officieren en onderofficieren van voerparkkolonne XII, met in het
midden majoor Müller (met baard), poseren in de lente van 1915
voor het kasteel Bossuyt.
5
De Duitse officieren vinden het kasteel Bossuyt natuurlijk een schitterend
lusthof en majoor Müller neemt er samen met zijn staf met veel plezier
zijn intrek. Het wordt vier jaar lang een komen en gaan van schoon maar
geducht volk. Zij maakten het hier fijn en breed, levend met overvloed
van vleesch, boter in schijven gesneden als kaas op hun brood, roode wijn
in waterketels gegoten naar hun kwartieren dragen. Maar de bevolking,
gevangen in eigen dorp, lijdt honger.
Negen maanden lang blijft de staf van de voerparkkolonne XII in Meulebeke. Tweemaal per week rijden ze met hun hotsende wagens door het
dorp, daarna worden manschappen en karren luid schreeuwend op de
Markt gemonsterd. Het is voor de bevolking van Meulebeke een gehaat
bezettersritueel.
De Markt in het landboek van 1654.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
HET KERKHOF
DE OUDSTE TUIN VAN MEULEBEKE
De begraafplaats van Meulebeke-centrum wordt op 1 oktober 1806 in
gebruik genomen. In 1890 krijgt de dodenakker een opknapbeurt. Op basis van de oorspronkelijke structuur beplant men de dreven opnieuw met
rode beuken en omhaagt men de begraafplaats. Het dodenhuisje en de
calvarie dateren uit diezelfde periode. In het laatste kwart van de twintigste eeuw wordt de begraafplaats verder uitgebreid. Het geheel vormt
vandaag een bijzondere plek van rust en groen in het centrum van de
gemeente. Het gedichtenpad doet herinneren en biedt troost.
Rond de calvarie bevinden zich nog een aantal authentieke negentiende-eeuwse graven van enkele Meulebeekse notabele families.
MILITAIREN KENNEN OOK NA HUN DOOD GEEN RUST
1
3
Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) neemt de Duitse bezetter
een deel van de gemeentelijke begraafplaats in om het groeiende aantal
soldaten die na verzorging in de plaatselijke lazaretten aan hun verwondingen of door ziekte sterven, een laatste rustplaats te bezorgen. De
Duitse soldatengraven verdwijnen in 1931 en de overledenen rusten vandaag op het Deutscher Soldatenfriedhof Menen-Wevelgem. Alleen Leutnant Ernst Potthoff (1882-1918) is op uitdrukkelijk verzoek van zijn familie in Meulebeke gebleven. Het is uiterst zelden dat je op een Belgische
burgerbegraafplaats nog een Duits soldatengraf vindt.
De overleden militairen van het Commonwealth Army, onder wie enkele
vliegeniers van het Royal Flying Corps, vertrekken reeds in het begin van
de jaren 1920 naar het New British Cemetery in Harelbeke voor herbegraving.
Tijdens het bevrijdingsoffensief van 17-18 oktober 1918 sneuvelen meer
dan honderd Franse militairen tijdens le Combat de Meulebeke. In de beginjaren 1970 worden ook zij herbegraven, hetzij op de Franse militaire
begraafplaats van Machelen-aan-de-Leie, hetzij in het Waals-Brabantse
Chastre.
2
Na de bevrijding vertoeven vanaf november 1918 Amerikaanse troepen
in Meulebeke. Drie jongens krijgen hier hun laatste rustplaats maar ook
die verdwijnen. Het graf van een van hen, Guy Brian, is in ons land gebleven en bevindt zich thans op het Flanders Field American Cemetery in
Waregem.
EEN EREVELD VOOR DE MEULEBEEKSE
OUD-STRIJDERS UIT DE EERSTE WERELDOORLOG
4
5
Begin de jaren 1920 laten vijf Meulebeekse families de stoffelijke resten
van hun gesneuvelde jongens overbrengen, hun graven zijn hier bewaard
gebleven. Het is de start om de oud-strijders uit de Eerste Wereldoorlog op één grafveld te groeperen. Tussen deze graven bevindt zich een
uniek heldenhuldezerkje met Keltisch kruis naar ontwerp van Joe English
(1882-1918), het symbool van de Frontbeweging.
DE LEIESLAG VAN MEI 1940
1
Indrukwekkende rij van 39 betonkruisjes voor de Franse
gesneuvelden op het kerkhof in 1938.
2
In de Duitse militaire hoek kregen ook William Bishop en George
Matthews hun laatste rustplaats. Beide Britten werden op
2 oktober 1917 boven Marialoop neergehaald.
3
Eerste uitbreiding van het kerkhof in januari 1815.
4
Het treurende engelenkind aan de voet van het calvariekruis, een
prachtig kunststukje van Villeroy & Boch, sierde ooit het graf van de
kleine Julma Debo.
5
Het heldenhuldezerkje van timmerman Leo Vansteenkiste.
Naast de zerken van de soldaten uit de Eerste Wereldoorlog zijn tal van
grafmonumenten behouden die herinneren aan de verschrikkingen van
de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Je vindt hier militaire graven van
Belgische jongens die tijdens de meidagen van 1940 in en rond Meulebeke sneuvelen, het zijn de laatste getuigen van de bitsige gevechten op
het einde van de achttiendaagse veldtocht.
Een sobere gedenksteen voor zestien burgerslachtoffers, vier herinneringsstenen voor Meulebeekse weerstanders die in Duitse concentratiekampen omkwamen, en een grafmonument voor politieke gevangenen
ronden de trieste balans van de Tweede Wereldoorlog af.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
MARIALOOP
EEN EEUWENOUD MARIA-VERHAAL
Marialoop is een kerkdorp hoofdzakelijk gelegen op grondgebied Meulebeke; ook een stukje van Tielt maakt deel uit van de parochie.
‘Maerloope’ duikt voor het eerst op in 1180 en verwijst naar een uitgestrekte heerlijkheid, waar zich een houten boskapel bevindt. Het toponiem ‘maerle’ kan wijzen op de kalkrijke bodem van mergelgrond in die
omgeving en ‘loop’ op een beek of waterweg. Gaandeweg wordt de plek
een belangrijk bedevaartsoord en verandert de naam in Marialoop. Rond
de kapel zal zich een gemeenschap vormen.
De huidige neogotische kapel van Onze-Lieve-Vrouw ter Ruste, ook gekend als de kapel van Onze-Lieve-Vrouw Bezoeking of de Marialoopkapel,
wordt in 1906, kort na een brand, herbouwd en tot vandaag blijft het een
druk bezochte devotieplaats.
Pas in 1837 start pastoor Leo Dujardin in Marialoop met de bouw van een
sobere kerk. De twee eikenhouten zijaltaren, het fresco in de apsis en
het historische Lovaert-orgel zijn de meest opvallende elementen in het
interieur. Op 19 januari 1839 wordt Marialoop een zelfstandige parochie.
1
EEN BLOEDBAD TIJDENS DE BEVRIJDINGSDAGEN
VAN 1918
Op het West-Vlaamse front start het bevrijdingsoffensief van de Eerste
Wereldoorlog op 28 september 1918. De lijn Roeselare-Tielt-Gent vormt
een van de speerpunten in dit offensief.
Na een adempauze starten op 18 oktober 1918 de gevechten opnieuw.
Marialoop en ook de wijk de Paanders komen zwaar onder vuur te liggen tijdens ‘le combat’. De Duitse artillerie belaagt vanuit de kerktoren
de naderende Fransen, die onmiddellijk met grof geschut repliceren. Met
een goed gemikte obus die in de toren ontploft en enkele brandbommen
weten de Fransen uiteindelijk de laatste Duitse tegenstand op Marialoopplaats uit te schakelen.
2
Nochtans zal de balans van die dag verschrikkelijk zijn: meer dan honderd
Fransen, blank en zwart, zullen tijdens de eindaanval sneuvelen, amper
een tiental Duitsers…
EEN SYMBOLISCH MEMORIAAL
1
3
1
Dorpsbeelden uit het begin van de twintigste eeuw.
2
De schooljeugd van Marialoop dankt Amerika na de
Eerste Wereldoorlog.
3
De kapel van Onze-Lieve-Vrouw ter Ruste.
In oktober 2008, negentig jaar na de feiten, onthult het gemeentebestuur van Meulebeke voor de kerk een merkwaardig gedenkteken met als
naam ‘Le Combat’.
Dit bronzen kunstwerk van de hand van de Meulebeekse kunstenaar Frans
Vercoutere, verbeeldt een urne. De huid ervan wordt gevormd door relicten van het front als afdrukken en littekens van het slagveld. Tal van
authentieke bodemvondsten sieren het gedenkteken: scheermesjes van
frontsoldaten, kogels, knopen van Belgische, Franse en Britse uniformen,
een mondharmonica, glazen flessen, een stijgbeugel. Kortom, het DNA
van ‘le combat’.
De urne wordt afgesloten met een deksel waarop een klein huisje van
papaverknoppen gebouwd is. Via glazen openingen kan men in de urne
binnengluren. Op de wand staan meer dan vijfhonderd namen van militairen of burgers uit Meulebeke die door oorlogsconflicten op gewelddadige
wijze omkwamen.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
MARIALOOPKOUTER
DE MARIALOOPKOUTER
De Drongensveldweg kent een kronkelend parcours waarop geen andere
straten aansluiten. Men heeft een panoramisch zicht op Tielt met tussenin de vallei van de Marialoopbeek. Het gebied wordt gemeenzaam
de Marialoopkouter genoemd, een hoger gelegen stuk akkerland in het
landschap. Tot het einde van de achttiende eeuw is deze omgeving nog
grotendeels bos dat aansluit hij het Marialoopbos, ooit verderop gelegen
over de oude bedevaartskapel en de huidige weg Tielt-Marialoop.
LE COMBAT DE MARIALOOP
1
2
Op 28 september 1918 barst in Midden-West-Vlaanderen het eindoffensief van de Eerste Wereldoorlog los met als doel de Duitse troepen definitief uit het land te verjagen. Na vier uitzichtloze jaren van bloedvergieten
in een hopeloze loopgrachtenoorlog komen de geallieerde troepen eindelijk vooruit. De lijn van Roeselare over Tielt naar Gent vormt de centrale
as.
Vanaf Meulebeke nemen de Fransen de strijd van de Belgen over. Hun
‘tirailleurs sénégalais’ moeten voor een verrassingseffect zorgen want
omwille van de vele fabeltjes en wrede verhalen rond deze koloniale troepen zijn de Duitsers doodsbang voor hen. In de vroege ochtend van 18
oktober 1918 hangt er een dichte mist over de akkers. De Fransen geven het teken voor de aanval en rukken over de dorpskern van west naar
oost. De Duitsers laten zich niet verrassen, doch merken wel dat er tirailleurs in de strijd worden gegooid. Ze hebben hun artillerie en mitrailleurs
op strategische plaatsen gezet en de salvo’s volgen elkaar op. Nabij de
hoeve Pieters aan de Marialoopsesteenweg sneuvelen dertien Fransen.
Maar dankzij een perfect gericht Frans schot kan men het Duitse mitrailleurgeschut dat in de kleine kerktoren van Marialoop opgesteld staat,
neutraliseren. Die dag laten meer dan honderd militairen hier en in de wijde omgeving het leven, men telt een veelvoud aan gewonden.
3
De strijd valt stil en lijkt onbeslist maar eindigt toch onverwachts als de
Duitsers zich in de nacht van 18 op 19 oktober 1918 achter de Leie
terugtrekken. Vriend en vijand verlaten Meulebeke, de verdere gevechten
vinden plaats nabij Machelen, Gottem, Grammene en Olsene.
4
VERDRIET BLIJFT KNAGEN, OOK WANNEER
DE KANONNEN ZWIJGEN
In 1918 is de oorlog voorbij maar het leed blijft bij veel families groot.
Hun geliefden liggen begraven in een ver en onbekend land, velen rusten
in een eenvoudig ve-ldgraf. Ook onderluitenant Jean Rouveure, die in de
zomer van 1918 zijn twintigste verjaardag vierde, ligt begraven in een
nabijgelegen weide. Als de Fransen de stoffelijke resten van hun gesneuvelden kunnen overbrengen, zal vader Rouveure zijn zoon terug meenemen naar zijn geboorteplek ergens diep in Frankrijk. Kan het troosten?
5
1
Marialoop; Bishop en zijn boordschutter George Matthews komen hierbij om.
2
Een aantal gesneuvelde tirailleurs sénégalais liggen vandaag onder een islamzerkje op de Franse militaire begraafplaats van Machelen-aan-de-Leie.
3
Dappere tirailleurs sénégalais, door de Franse overheid in Afrika gerecruteerd, nemen deel aan de hevige veldslag in Marialoop en op de Paanders.
4
Zorgeloze veldfoto van het Franse 366ste infanterieregiment voordat ze op 18 oktober 1918 een sleutelpositie innemen tijdens de bevrijding
van Marialoop.
5
De vliegcarrière van de 21-jarige William Bishop duurt amper zeventien dagen. Een Duits eskader haalt op 2 oktober 1917 zijn toestel neer boven
Vlakbij de schuur van de hoeve Dubron in de Vijfstraat vechten onderluitenant Rouveure en zijn compagnie man tegen man. De Fransman sneuvelt
en wordt in de weide naast het hof begraven.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
1
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
MARKT EN SINT-AMANDUSKERK
EEN LANGE GESCHIEDENIS
Meulebeke duikt vanaf 1096 als Mulenbeca of ‘molen bij de beek’ op. De
oudste kern van de gemeente bevindt zich om en rond de Markt.
2
3
Vermoedelijk vanaf de zevende eeuw zal zich hier, aan een knooppunt
van verschillende verbindingswegen, geleidelijk aan een dorpsplein met
een eerste bidplaats in hout en leem ontwikkelen. Sint Amandus wordt
haar patroonheilige, overigens zoals in vele gemeenten rond Mandel en
Leie. De eerste stenen kerk komt er rond 1100, het wordt een romaanse
driebeukige hallenkerk met vieringtoren. In 1645 steken Franse troepen
op doortocht de kerk in brand. Pas in 1720 zullen de herstellingswerken
volledig voltooid zijn; op de Markt prijkt dan een kerkgebouw in renaissancestijl. De huidige neogotische kerk wordt opgetrokken in 1893-1896.
De blikvanger van het interieur is de prachtige kruisweg van de hand van
kunstschilder Philippe De Witte (1850-1854).
TEXTIELCENTRUM MET ALLURE
Meulebeke groeit in de achttiende eeuw uit tot een stevig textielcentrum.
Het dorp zal op basis van het inwonersaantal zelfs zijn plaats opeisen in
de top tien van West-Vlaanderen en is bijna even groot als Roeselare of
Izegem. De huisnijverheid met het spinnen en weven van vlas groeit en
bloeit ook hier, net zoals elders in Zuid- en Midden-West-Vlaanderen.
4
Na lange palavers, waarbij de stad Tielt haar oude voorrechten opeist,
verkrijgt de gemeente in 1784 het recht om op woensdag zelf markt te
houden. Tot op vandaag blijft die wekelijkse traditie bestaan, nu langs de
kant van het gemeentehuis.
MILITAIRE PARADES, OPTOCHTEN EN MUZIEK
De Markt vormt tijdens de Eerste Wereldoorlog het decor voor militaire
parades en optochten en is een verzamelpunt van Duits soldatenvolk. Er
bevindt zich een muziekkiosk, waar de Duitsers concerten van hoge kwaliteit houden maar de bevolking heeft er matig oren naar.
5
Huisnummer 7, de pastorie, en huisnummer 9 worden vanaf 1917 de
nieuwe Ortskommandantur waar Rittmeister Zschunke kantoor houdt. De
hooghartige militair deinst er niet voor terug de pet van het hoofd van
een argeloze burger te slaan wanneer die hem niet met de nodige eer
begroet. De pastorie zal in oktober 1918 tijdens het bevrijdingsoffensief
grotendeels vernield worden.
Heel wat huizen op de Markt worden door de Duitse bezetter opgeëist
voor militaire doeleinden. De thans verdwenen herberg Den Beer is een
‘Soldatenheim’ met lees-en schrijfzalen, biljart- en speelkamers. In het
vandaag eveneens afgebroken Hof van Commercie tegenover het westportaal van de kerk houdt men een bibliotheek open, waar de Duitse
soldaten in rust ook postkaarten, tijdschriften en boeken kunnen kopen.
Cultuur als balsem voor oorlogsgruwel?
6
1
Tekening van Serafijn Vermote uit 1814.
2
De Ortskommandantur bezet het hoekhuis van de weduwe Roelandts en de pastorij.
3
Herberg Den Beer wordt ingericht als ‘Soldatenheim’ met lees- en schrijfzalen, biljart- en speelkamers.
4
Het Hof van Commercie doet dienst als lees- en schrijfzaal en als bibliotheek. Naast de deur van het huis rechts hangt een pothulle om
bij vliegergevaar alarm te slaan.
5
Gezellig interieur van Het Hof van Commercie als ontspanningsruimte voor Duitse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog.
6
Duitse pinhelmen vlak voor een troepenschouwing op de Markt.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
DE MOLEN BRAET
MOLENS EN ASTEN
De heuvelrug de Paanders domineert het landschap in deze omgeving.
Hoogtes vangen veel wind, het is een plek bij uitstek om molens neer te
planten. Ooit stonden op de Paanders vlak in elkaars buurt drie windmolens.
Hier vlakbij stond een houten staakmolen, gekend als de molen Braet. Nu
blijft er nog enkel de oude cichoreiast uit 1894 over hoewel het gebouw
herhaaldelijk verbouwd werd. De Eerste Wereldoorlog laat ook hier haar
littekens na.
De cichoreiteelt kent vanaf de jaren 1880 een sterke groei. De teelt gedijt
uitstekend in de lichte zandleemgronden van Midden-West-Vlaanderen.
Een heuse agro-industrie ontstaat, die rond de jaren 1960 definitief zal
verdwijnen. Een aantal asten, die men nu nog in het landschap opmerkt,
zijn de laatste getuigen van dit epos.
1
Een andere verdwenen teelt in Meulebeke is de tabaksteelt. Deze was
vooral geconcentreerd op het Veld.
EEN BITSIGE STRIJD OP DE PAANDERS IN
OKTOBER 1918
Eind september 1918, het bevrijdingsoffensief is gestart. Het front in
Midden-West-Vlaanderen wordt doorbroken door Belgische eenheden. In
de avond van 17 oktober 1918 strandt een Belgisch karabiniersregiment
aan de voet van de heuvelrug de Paanders en het westelijker gelegen
Hulsvelde. ’s Nachts wordt het afgelost door Fransen. Dit 152ste infanterieregiment wordt ondersteund door enkele bataljons jagers te voet en
‘tirailleurs sénégalais’, Franse koloniale troepen.
In de ochtend van 18 oktober 1918 wil men de doorbraak forceren, doch
het zal niet lukken. Vanuit de sucrerie, de cichoreiast, nemen de Duitsers
de zuidflank van de Paanders continu onder vuur. De Franse en Belgische
artillerie proberen tevergeefs dit garnizoen te neutraliseren.
Pas wanneer de nacht gevallen is, kan men het bolwerk benaderen en
in de vroege ochtend van 19 oktober veroveren. De verrassing is compleet. Het garnizoen nabij de molen wordt herleid tot één enkele man,
een mitrailleur. De ganse dag bedekte hij de vlakte met zijn kogels, zelfs
vliegtuigen kregen ervan langs wanneer hij er de gelegenheid toe kreeg,
terwijl hij onverzettelijk weerstand bood tussen obussen, die hem in zijn
ruïnes probeerden te treffen. Deze ochtend heeft hij zich in orde terug
getrokken, rustig, met zijn wapen op de schouder. Eer aan deze onbekende tegenstander: een dappere! Galante woorden van een Franse officier
aan het adres van zijn verbeten Duitse rivaal.
2
De molen Braet is in de strijd flink gehavend en wordt enkele jaren later
afgebroken maar de sucrerie wordt hersteld en heropgebouwd.
1
troepen spelen een beslissende rol op de Paanders.
2
De familie Braet bij hun molen op de hoek van de Paanderstraat en
de Hondekerkhofstraat.
3
3
Franse ruiterij op 15 oktober 1918 op weg naar de strijd. De Franse
Een karrenvracht tabaksbladeren voor fabrikant De Neve in de
Gentstraat.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
HET STATION
PER SPOOR GAAT EEN NIEUWE WERELD OPEN
Het piepjonge België doet vanaf 1835, kort na de Onafhankelijkheid, enorme inspanningen om een netwerk aan spoorwegen over haar grondgebied
aan te leggen. In december 1854 wordt door de spoorwegmaatschappij
La Flandre Occidentale de spoorlijn Tielt-Ingelmunster plechtig ingereden. Meulebeke krijgt een halte met station en loskade. Het eenvoudige
gebouw wordt opgetrokken in typische neoclassicistische stijl en krijgt
hierdoor een serene en deftige aanblik. Het huidige gebouwtje met authentiek toilethuisje wordt in de loop van de jaren aangepast maar blijft
zijn oorspronkelijk uitzicht bewaren. Ook de gekasseide stationskoer uit
de jaren 1900-1901 is nagenoeg intact.
In 1984 wordt de spoorlijn definitief opgeheven en de spoorwegbedding
opgebroken. Enkele zeldzame relicten op het grondgebied van zowel Ingelmunster en Tielt als Meulebeke herinneren tot vandaag aan dit stukje
spoorweggeschiedenis.
1
EEN LOGISTIEKE DRAAISCHIJF TIJDENS DE EERSTE
WERELDOORLOG
Tijdens de Eerste Wereldoorlog kent het station vier jaar lang een ongekende drukte. De Duitse bezetter bouwt het uit tot een logistieke draaischijf
met tal van nieuwe rangeerstroken. Over een lengte van een kilometer
zijn er maar liefst acht spoorweglijnen! Wapens, materieel, voedsel, vee
en soldaten stomen massaal en onophoudelijk naar en van het westfront.
Aangevoerde gekwetsten worden ondergebracht in de kapel in de Schoolstraat, waar soms vier- tot vijfhonderd man verpleegd worden.
Het station is vaak het decor van verscheurende taferelen: het afscheid
nemen van de opgeroepen soldaten in 1914, gedeprimeerde vluchtelingen tijdens de volgende oorlogsjaren of een wanhopig contingent dwangarbeiders dat begin 1917 naar Noord-Frankrijk vertrekt en waarvan velen
nooit zullen terugkeren.
2
Bij de terugtocht op 16 oktober 1918 dynamiteert de Duitse bezetter
grote delen van de spoorweg. De explosies richten in de dicht bebouwde stationsbuurt een complete ravage aan. Vele ruiten waren uit tot ver
in ’t ronde en de stukken reels vlogen tot op de markt, getuigt Gustave
Vuylsteke met ontzetting. Een vrouw die niet vlug genoeg dekking gezocht heeft, wordt door een stuk ijzer getroffen en verliest haar been.
Het is het begin van 48 uur dood en vernieling in en rond het dorp.
HET 8STE LINIEREGIMENT IN MEI 1940
Net voor de capitulatie van het Belgische leger op 28 mei 1940, tijdens
de slag om Meulebeke, spelen er zich in de stationsbuurt alweer dramatische taferelen af wanneer manschappen van het Belgische 8ste linieregiment zich langs de spoorlijn ingraven in een vergeefse poging om de
Duitse opmars richting kust en Duinkerke te verhinderen. Een bronzen
gedenkplaat aan de zijgevel van het stationsgebouw herinnert aan de
tientallen Belgische soldaten die bij de hevige gevechten op en rond de
spoorwegbermen gesneuveld zijn.
3
1
Het Stationsplein in 1912 met op de hoek café Métropole.
2
De Statiemolen wordt bij de beschietingen van 1918 vernield en in
1922 volledig afgebroken.
3
4
Vier jaar lang evacueren Duitse hospitaaltreinen duizenden
gekwetsten van het front naar een veiliger hersteloord.
4
In 1984 loopt de laatste goederentrein het station binnen.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke
~ Meulebeke in De Groote Oorlog ~
HET ZEERHOOFDKAPELLEKE
HEREN EN ONDERHORIGEN
De gemeente Meulebeke bestond uit een bont lappendeken van vele grotere en kleinere heerlijkheden. Wie er woonde en werkte, moest zich onderdanig schikken naar de wil en gril van de heer. De belangrijkste heerlijkheid was meestal ook de dorpsheerlijkheid en de man aan het hoofd
ervan de heer van het dorp. Voor Meulebeke zijn de dorpsheren telgen uit
de familie de Beer, die vanaf de zestiende eeuw op het kasteel Ter Borcht
verblijven. De machtsverhouding tussen heren en onderhorigen verdwijnt
met de Franse Revolutie.
Hier vlakbij ligt de historische Dierdonckhoeve. Het is het centrum van
een belangrijke en oude heerlijkheid met een opper- en een neerhof. In
1344 noteert men voor het eerst de naam Dierdonck; haar heren zijn
vaak machtige Brugse poorters.
1
De huidige hoevegebouwen, zowel van het opperhof als het neerhof, dateren in hoofdzaak uit de negentiende en twintigste eeuw.
‘ZEERHOOFDKAPELLEKE’: EEN VIA DOLOROSA
Nabij het vroegere opperhof van Dierdonck, vandaag de mooie hoeve
Dobbels, staat de ’s Heren Hoofdkapel, een naam die in de volksmond
al vlug het Zeerhoofdkapelleke wordt; tot vandaag zoekt men er nog altijd verlichting tegen hoofdpijn. De kapel was ooit het startpunt van een
kruisweg met verschillende staties, die eindigde aan de kerk van Meulebeke. Historisch bekeken boordde de ommegang een eeuwenoude dorpskouter af.
2
3
Het oude veldkapelletje wordt in 1972 afgebroken en enkele jaren later
vervangen door een moderne kapel opgevat als een slakkenhuis; deze
plek van volksdevotie is zeker een bezoekje waard. Men bemerkt er een
houten beeld van ‘Christus op de koude steen’.
MARCHEREN EN CRASHEN IN DE VALLEI
VAN DE DEVEBEEK
De brede vallei van de Devebeek is tijdens de Eerste Wereldoorlog een
geliefd oefen- en marcheerterrein voor de Duitse troepen. Op 17 maart
1916 stort een Duits vliegtuigje neer nabij het Zeerhoofdkapelletje maar
de bemanning ontsnapt nagenoeg ongedeerd uit een ongelijk duel met
zeven Britse toestellen. Gustave Vuylsteke noteert: Ik hoorde zeggen dat
den naphtebak doorschoten was en dat al de naphte ontsnapte en dat zij
daarom, niet verder meer kunnende, haar moest laten vallen.
Het gecrashte vliegtuigje is niet het eerste en zal ook niet het laatste
zijn. Hier kon de bemanning haar hachje redden maar voor anderen loopt
het vaak minder goed af; verscheidene Duitse en Britse piloten vliegen
boven Meulebeke hun dood tegemoet.
4
1
Uit het landboek van 1654.
2
Het oude Zeerhoofdkapelleke.
3
In de zomer van 1917 draagt men op de hoeve Dierdonck
een Duits soldaat ten grave.
4
4
Winters zicht uit de Eerste Wereldoorlog op de Devemeersen,
Duitse soldaten op mars.
Deze infoborden werden ingehuldigd op 26 april 2015 naar aanleiding van het project ’14 -’18.
PRAKTISCH: alle borden staan opgesteld langs de Berenroute, Preiroute of Erfgoedwandelroute.
~ Berenroute: 48 km fietsroute; startplaats Markt
~ Preiroute: 48 km fietsroute; startplaats Ter Borchtlaan
~ Erfgoedwandelroute: 6 km; startplaats Markt
Meer info: WWW.MEULEBEKE.BE
© gemeente Meulebeke