De koning en de regering

Project Algemene Vakken
BZL______
Naam: __________________
Klas: __________ Nr: ____
Datum: __________________
De koning en de regering
In tegenstelling tot een groot aantal Europese vorsten wier rol zich beperkt tot het afnemen van de
eed bij het aantreden van een nieuwe regering (met name in Denemarken, Luxemburg en GrootBrittannië) of die helemaal niet tussenbeide komen bij het aantreden van de regering (in Zweden
bijvoorbeeld) speelt de koning der Belgen een zeer belangrijke politieke rol die in sommige
omstandigheden zelfs essentieel kan blijken te zijn. Zijn tussenkomst vindt zowel plaats bij de
formatie en de samenstelling van de regering als bij het aftreden van de regering in geval van een
crisis. Dit is het meest zichtbare aspect van de rol die de koning speelt in het politieke leven .
Formatie
Tijdens de formatie van de federale regering vormt het paleis het hart van de politieke activiteit
van het land omdat, in overeenstemming met de grondwet, `de koning zijn ministers benoemt'.
In landen waar twee grote partijen tegenover elkaar staan is de formatie van een regering een soort
exacte wetenschap, een wiskundige vergelijking, maar in landen als België, waar de meerderheid
uit een coalitie bestaat, behoort de formatie meer tot de menswetenschappen. De rol van de koning
bestaat erin een regeringscoalitie tot stand te brengen die niet alleen mogelijk is op rekenkundig
vlak, maar eveneens op politiek, linguïstisch, sociaal, economisch en zelfs op psychologisch vlak.
Een eventuele wens tot toenadering of overdreven na-ijver, zowel als sympathieën of antipathieën
tussen politieke leiders of politieke formaties kunnen inderdaad even belangrijke parameters zijn
als ideologische of programmatische overeenkomsten of verschillen.
Dit is eens te meer het geval bij politieke crises. Door een persoonlijk gesprek, of zelfs een
gezamenlijk onderhoud indien de situatie volledig is vastgelopen, en sinds 1958 eveneens door
middel van missies tot informatie, bemiddeling` of onderhandeling die meestal worden
toevertrouwd aan een minister van Staat die vervolgens verslag uitbrengt aan de koning, fungeert
de vorst in zekere zin als een bemiddelaar.
Hij zet zich in om een consensus te bereiken tussen de partijen, niet alleen op het gebied van een
politiek programma, maar ook op het vlak van de persoon die de coalitie gaat leiden. Dit is een lid
van de grootste politieke partij of politieke familie in het federaal Parlement en meerbepaald in de
Kamer van Volksvertegenwoordigers. De koning, die de ene keer optreedt als vertrouweling, de
andere keer als bemiddelaar of bewaker van het algemeen belang, maar zich altijd bewust is van de
grenzen van het mogelijke binnen de politiek, maakt op dat moment optimaal gebruik van zijn
hoog ambt van invloed door de betrokkenen aan te moedigen, af te remmen, te adviseren, te
waarschuwen of aan te sporen.
Samenstelling
Wanneer de politieke coalitie is vastgelegd, het regeringsprogramma is opgesteld en de formateur
benoemd, soms na meerdere pogingen, dan pas begint de eigenlijke samenstelling van de federale
regering, waarbij de (laatste) formateur de functie van premier krijgt toebedeeld.
De koning speelt een centrale rol in de benoeming van de premier na de verkiezingen, maar niet bij
diens benoeming wanneer het Parlement tijdens de zittingsperiode een motie van wantrouwen
heeft ingediend of een motie van vertrouwen heeft verworpen. In dat geval bepaalt de Kamer wie
de nieuwe premier wordt en de koning beperkt zich ertoe om deze officieel te benoemen. Dit heeft
zich echter tot op heden nog nooit voorgedaan.
Wat de benoeming van de overige leden van de federale regering betreft, is de keuze van de
ministers en staatssecretarissen formeel een taak van de koning. In werkelijkheid leggen de
formateur en de voorzitters van de partijen die deel uitmaken van de coalitie een voorstel voor aan
de koning. In sommige gevallen ziet de koning zich genoodzaakt een naam te weigeren, een ander
naar voren te schuiven, een twijfelaar over de streep te trekken (soms de premier zelf, zoals
Wilfried Martens in 1988), zich te verzetten tegen het toekennen van een portefeuille aan een
bepaalde persoon of aan een lid van een bepaalde politieke partij, enzovoort. Allemaal zeer
belangrijke, maar uiterst discrete interventies die alleen maar aan het daglicht zijn gekomen
doordat bij die gelegenheden de kroon werd ontbloot, in sommige gevallen door de formateur zelf.
Benoeming en eedaflegging
Wanneer de lijst met de leden van de regering is opgesteld wordt deze door het paleis
gepubliceerd. De koning ondertekent dan de koninklijke besluiten voor het ontslag van de leden
van de aftredende regering en die voor de benoeming van de leden van de zojuist gevormde
regering. Omdat de onverantwoordelijkheid van de koning een ministerieel contraseign vereist
tekent de aftredende premier de benoeming van de nieuwe premier, die op zijn beurt de benoeming
van de overige regeringsleden van een contraseign voorziet. Vaak benoemt de koning de afgetrede
premier tot minister van Staat
De koning ontvangt de nieuwe regeringsleden
ofwel op het kasteel te Laken ofwel in het paleis in
Brussel voor de eedaflegging. In aanwezigheid van
de hoofddignitarissen leggen ze overeenkomstig de
protocollaire volgorde (premier, vice-premiers,
ministers en vervolgens staatssecretarissen) de eed
af in de handen van de koning door te zeggen: ‘Ik
zweer trouw aan de koning, gehoorzaamheid aan de
grondwet en de wetten van het Belgische volk.’ Ze
doen dit in hun moedertaal of, indien ze dit wensen,
in het Nederlands, in het Frans, en eventueel in het
Duits. De premier wordt geacht de eed in beide
talen en eventueel ook in het Duits af te leggen,
tenminste als er geen linguïstische pariteit is, dat wil zeggen bij een ongelijk aantal ministers.
De ceremonie van eedaflegging, een van de zeldzame momenten waarop de koning en de
voltallige regering samen zijn, is bij uitstek de gelegenheid voor de koning om de nieuwe regering
een politieke boodschap mee te geven. Deze boodschap wordt niet openbaar gemaakt vanwege het
geheim van het gezamenlijk onderhoud.
Afzetting en ontslag
De koning heeft eveneens de macht om ministers uit hun ambt te ontzetten. Deze hypothese hangt
echter af van de medewerking van de premier omdat deze kan weigeren de koninklijke besluiten
mede te ondertekenen, tenzij het initiatief van hem uitgaat. Behalve de vruchteloze pogingen om
ministers af te zetten (gedwongen ontslag) ten tijde van de koningskwestie, en in 1960 tijdens de
koloniale crisis, heeft de koning in 1977 de ministers van het Rassemblement Wallon (RW) uit hun
ambt ontzet en in 1980 de ministers van het Front des Francophones (FDF). Recent nog (voorjaar
2003), in het zogeheten dossier van de nachtvluchten, hebben de vice-premier en de
staatssecretaris van Ecolo ontslag genomen, nadat een koninklijk besluit de minister haar
bevoegdheid voor Verkeer had ontnomen. Dit was volgens sommige grondwetspecialisten een
verholen vorm van ontzetting uit het ambt.
In geval van (vrijwillig) ontslag van de regering speelt de koning een nog belangrijkere rol omdat
de regering haar lot in de handen legt van de koning die vervolgens kan besluiten dit ontslag al dan
niet te aanvaarden. Hoewel er in sommige gevallen geen andere oplossing is dan het ontslag te
aanvaarden, zoals het ontslag na verkiezingen, of om het te weigeren, zoals het puur protocollaire
ontslag bij een troonswisseling, zijn er andere gevallen, zoals ontslag vanwege een politieke crisis,
waarbij het van cruciaal belang is dat de koning zijn hoog ambt van invloed aanwendt alsook zijn
talent om te bemiddelen. Al naargelang de omstandigheden kan de koning, door het ontslag te
weigeren, een machtsvacuum vermijden en voorkomen dat het land een periode van onzekerheid
doormaakt. Door het ontslag te aanvaarden kan hij voor het land een nieuw tijdperk inluiden. De
koning kan vrijelijk besluiten om het ontslag van een regering te aanvaarden of te weigeren. Hij
doet dit naar eer en geweten, overeenkomstig datgene dat hij goed acht voor het land binnen de
grenzen van het mogelijke van de politieke context. Hij kan overleg plegen, maar hij blijft de
uiteindelijke scheidsrechter.
Tot midden in de jaren negentig, in navolging van de beroemde uitspraak van Leo Tindemans – ‘Ik
ga naar de koning’- na het mislukken van het Egmontpact in 1978, kwam het vaak voor dat de
regering om politieke redenen ontslag nam. Sinds de aanvaarding van de nieuwe grondwet in 1994
lijkt deze periode van instabiliteit voorbij.
Overgenomen uit ‘Beroep: Koning der Belgen’ (Pierre-Yves Monette)
Opdrachten
1. Haal 10 moeilijke woorden uit de tekst en verklaar ze met behulp van je woordenboek.
2. Probeer in een 5-tal regels samen te vatten welke rol onze koning speelt bij het vormen van
een regering.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3. Welke rol speelt de koning bij de keuze van de ministers?
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
4. Leg uit wat een Minister van Staat is.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
5. Zoek een afbeelding van het paleis van Laken en het Koninklijk Paleis in Brussel en zet ze
hieronder.
6. Welke vice-premier en staatssecretaris van Ecolo nam in 2003 ontslag o.w.v. het dossier
van de nachtvluchten in Zaventem?
________________________________________________________________________
7. Naast wat in de tekst hierboven wordt vermeld, heeft de koning ook nog andere
bezigheden: hij verleent audiënties, maakt buitenlandse reizen, brengt bezoeken aan
fabrieken en tentoonstellingen en nog veel meer. Ook de rest van de koninklijke familie
heeft heel wat taken en verplichtingen.
Surf naar www.monarchie.be en zoek de antwoorden op de volgende vragen.

Aan wie verleent onze koning de volgende 14 dagen audiëntie?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Welke buitenlandse reizen maakten Filip en Mathilde in 2005?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Voor wie zet het Fonds Prinses Mathilde zich in?
___________________________________________________________________

Wanneer kun je een bezoek brengen aan het Koninklijk Paleis?
___________________________________________________________________