Dwangstoornis - GGZ Friesland

 Angst
stoorniss en
Dwangstoornis
haal het beste uit uw leven
GGZ Friesland is de grootste aanbieder van
geestelijke gezondheidszorg in de provincie
Friesland. We bieden u hulp bij alle mogelijke
psychische problemen. Met meer dan 160 locaties
zijn we te vinden door heel Friesland. Ruim 2000
medewerkers dragen iedere dag bij aan de zorg
die we leveren.
De behandelingen bij GGZ Friesland zijn
gebaseerd op de landelijke behandelrichtlijnen
die door het Trimbos Instituut zijn opgesteld.
In deze richtlijnen, die zijn gebaseerd op
wetenschappelijk onderzoek, staat beschreven
wat de aanbevolen behandelvormen zijn bij de
verschillende psychische aandoeningen.
De behandelaren van GGZ Friesland zijn BIGgeregistreerd. De wet BIG (Beroepen in de
Individuele Gezondheidszorg) bevat regels die
de kwaliteit van de zorg door behandelaren
bewaakt. Het Bigregister is door de overheid
ingesteld en behandelaren kunnen in dit register
worden ingeschreven wanneer zij voldoen aan
de opleidingseisen die voor de verschillende
beroepsgroepen gelden.
Wat is een dwangstoornis
Een dwangstoornis wordt ook wel obsessiefcompulsieve stoornis genoemd. Deze benaming
geeft aan dat er sprake is van twee belangrijke
onderdelen, namelijk obsessies en compulsies.
Obsessies zijn steeds terugkerende, hardnekkige
gedachten of (denk)beelden die als akelig
en storend worden ervaren. U kunt proberen
ze te onderdrukken, maar vaak stoppen ze
pas wanneer bepaalde handelingen worden
uitgevoerd.
Voert u bepaalde handelingen bewust op een
bepaalde manier uit om de angst en onrust te
stoppen, dan is er sprake van dwanghandelingen
of compulsies. U móet bijvoorbeeld tot vier tellen
voordat u mag oversteken, omdat uzelf of een
familielid anders een ongeluk zal krijgen. Of u
móet uw handen langdurig wassen omdat u
denkt dat anders uzelf of anderen ziek zullen
worden.
Behalve uit het verrichten van handelingen,
kunnen compulsies ook bestaan uit het
dwangmatig geruststelling vragen aan anderen
(veelal gezinsleden) of uit het uitvoeren van
zogenaamde gedachterituelen. Een voorbeeld
van het laatste is de persoon die na het bezoeken
van een receptie wordt bevangen door de angst
dat hij mogelijk iets beledigends tegen iemand
heeft gezegd. Om vervolgens geruststelling te
krijgen probeert u alle gebeurtenissen tijdens de
receptie zo gedetailleerd mogelijk in gedachten
terug te halen.
Zowel spontaan optredende onaangename
gedachten als dwangmatig gedrag komen bij
iedereen voor. De meeste mensen besteden
echter weinig aandacht aan hun onaangename
gedachten en het dwangmatig gedrag
(bijvoorbeeld toch nog een keer controleren of
de deur wel op slot zit) weten ze te beperken.
Er is een geleidelijke overgang van ‘normale’
dwangmatige eigenschappen naar ‘ziekelijke’
dwang.
haal het beste uit uw leven
Bij de meeste mensen die lijden aan een
obsessief-compulsieve stoornis is er sprake van
zowel obsessies als van dwanghandelingen.
Obsessieve gedachten gaan vaak over agressie,
seksuele onderwerpen, godslastering, het
benadelen en schaden van anderen, zelf schade
oplopen. Compulsies hebben meestal de
vorm van dwangmatig geruststelling vragen,
controledwang, was- of schoonmaakdwang,
ordenings- of netheidsdwang, herhalingsdwang,
dwangmatige traagheid, teldwang en
gedachterituelen.
Mensen met een dwangstoornis weten dat hun
angst en de uitgebreide dwangrituelen die zij
uitvoeren overdreven zijn, maar het ‘gevoel’ is
sterker.
Hoe ontstaat een dwangstoornis
Van alle Nederlanders krijgt 1% ergens in het
leven een dwangstoornis, waarbij smetvrees
de meest voorkomende is. Vaak openbaart de
aandoening zich in de vroege volwassenheid,
tussen de twintig en dertig jaar. Wanneer u er
niets aan doet is de aandoening vaak chronisch. U
kunt er dan tientallen jaren last van hebben.
Een eenduidige oorzaak is onmogelijk aan te
wijzen. Obsessief-compulsieve klachten komen
in bepaalde families veel vaker voor dan in
andere families. Er zijn erfelijke factoren die een
rol spelen, maar er is vaak ook voor een deel
sprake van aangeleerd gedrag: als u opgroeit met
een ouder met bijvoorbeeld smetvrees, krijgt u
van jongs af aan de boodschap dat ‘viezigheid’
verschrikkelijk is en dat u overdreven hygiënisch
moet zijn.
Bij belangrijke gebeurtenissen of bij langdurig
bestaande belastende omstandigheden
verergeren de klachten vaak, omdat u door middel
van dwangmatig gedrag als het ware extra
controle over het leven probeert te krijgen.
Wat betekent dit voor u
Een dwangstoornis werpt een schaduw op uw
leven. Werken gaat u minder gemakkelijk af,
omdat u constant bezig bent met uw zorgelijke
gedachten en uw werk controleert.
Ook voor familieleden en uw partner is het
niet gemakkelijk omdat mensen met een
dwangstoornis hun omgeving vaak overtuigen
mee te gaan in het dwanggedrag. Dit zorgt
voor spanningen in sociale contacten en het
teruglopen hiervan.
Vaak leidt een dwangstoornis tot depressieve
klachten. Ook leidt het veelal tot het uit de weg
gaan van allerlei dagelijkse situaties.
Bijvoorbeeld wie vaak bang is tijdens het
autorijden (zonder het te merken) iemand te
hebben aangereden, zal de neiging hebben om
niet meer achter het stuur te kruipen. Wie bang
is de deur van het huis niet goed af te sluiten, zal
vermijden als laatste uit huis te gaan, zodat een
ander gezinslid de verantwoordelijkheid voor het
afsluiten krijgt.
Wie veel vermijdt, zal uiteindelijk een
steeds beperkter leven leiden en ook steeds
afhankelijker worden van anderen.
haal het beste uit uw leven
De behandeling
Voor de behandeling van een obsessiefcompulsieve stoornis baseren we ons op de
Multidisciplinaire Richtlijn voor Angststoornissen.
De behandeling van eerste voorkeur bestaat
uit cognitieve gedragstherapie. Daarnaast kan
in sommige gevallen tevens medicatie worden
voorgeschreven, bijvoorbeeld wanneer er
zeer veel situaties zijn waarin de obsessies en
dwanghandelingen een rol spelen of wanneer
er naast de obsessief-compulsieve klachten ook
sprake is van een depressie.
Cognitieve gedragstherapie is een
combinatie van twee vormen van psychotherapie,
nl. cognitieve therapie en gedragstherapie.
voor afname van de angst, maar op de lange
duur leidt het er toe dat u steeds minder durft en
steeds angstiger wordt.
Cognitieve therapie
Hierbij is de aandacht gericht op de invloed
die het denken heeft op uw gevoelens. Door
eenzijdige of negatieve denkgewoontes kunnen
er ongewenste gevoelens of emotionele klachten
ontstaan. Bij cognitieve therapie leert u uw eigen
denkpatronen te ontdekken en te wijzigen, zodat
u uiteindelijk op een meer evenwichtige wijze
gaat kijken naar de voor u moeilijke situaties.
Hierdoor kunnen de ongewenste gevoelens
afnemen.
In de gedragstherapie oefent u met het stap voor
stap weer opnieuw aangaan van allerlei situaties
die u tot nu toe steeds uit de weg ging. Hierdoor
kunt u geleidelijk uw angst overwinnen en uw
zelfvertrouwen opbouwen. Deze werkwijze
wordt ‘blootstelling’ genoemd (blootstelling
aan de moeilijke situaties). Daarnaast wordt er
gewerkt aan het geleidelijk verminderen van
de veiligheidsmaatregelen. Daarbij kan een
onderdeel ook zijn dat u nieuwe vaardigheden
aanleert, zodat u beter in staat bent om de voor u
moeilijke situaties te hanteren.
Gedragstherapie
Bij gedragstherapie is de aandacht gericht op
het gedrag, dat wil zeggen datgene wat u doet
of laat. Bij angstklachten bestaat het gedrag
meestal uit het voortdurend ontlopen van
situaties die angst zouden kunnen oproepen of
uit het treffen van allerlei veiligheidsmaatregelen.
Het vermijden van situaties en het treffen van
veiligheidsmaatregelen zorgen op korte termijn
Cognitieve gedragstherapie is een werkwijze die
zich vooral bezig houdt met vermindering van
klachten of problemen die zich in uw huidige
leven afspelen. Om het ontstaan van uw huidige
klachten te kunnen begrijpen wordt er soms ook
gekeken naar gebeurtenissen die zich eerder
in uw leven hebben afgespeeld, maar hier ligt
niet de nadruk op. Zowel cognitieve therapie
als gedragstherapie zijn werkwijzen waarbij
de verschillende stappen in de behandeling
worden gepland in nauw overleg tussen u en de
behandelaar.
Huiswerkopdrachten
Tevens is een belangrijk onderdeel van deze
behandelvorm dat u regelmatig allerlei
huiswerkopdrachten moet gaan doen,
zoals het bijhouden van registraties van
klachten, het bijhouden van zogenaamde
‘gedachtedagboekjes’ of het doen van oefeningen
om u zelf aan moeilijke situaties bloot te stellen.
Cognitieve gedragstherapie is een behandelvorm
die een actieve inzet van u vraagt en waarbij u en
de behandelaar een soort samenwerkingsrelatie
aangaan.
haal het beste uit uw leven
Behandelduur
De duur van de behandeling hangt af van
het soort klacht dat wordt behandeld en
de ernst van de klacht. Ook maakt het
verschil of het een individuele behandeling
betreft of een groepsbehandeling. Bij een
individuele behandeling van angstklachten
ligt de behandelduur tussen de 8 en de 24
behandelbijeenkomsten.
In de eerste fase van de behandeling zullen de
bijeenkomsten in de regel één keer per week
plaats vinden, verderop in de behandeling
vinden de bijeenkomsten eens per twee
weken plaats. In de meeste gevallen duurt een
behandeling maximaal een half jaar. Bij een
groepsbehandeling van angstklachten is er
meestal sprake van 16 behandelbijeenkomsten,
die afhankelijk van de soort klacht eens per week
of eens per twee weken plaats vinden.
Cognitieve gedragstherapie bij een
obsessief-compulsieve stoornis
De kern van de behandeling wordt gevormd
door een combinatie van enerzijds ‘blootstelling’
aan situaties of obsessies waar u bang voor bent
en met anderzijds het achterwege laten van
dwanghandelingen, het vragen van geruststelling
en het uitvoeren van gedachterituelen. Dit vindt
plaats via een geleidelijke, stapsgewijze aanpak.
Daarnaast is er aandacht voor de niet-realistische
denkwijzen die mede bijdragen aan het
voortbestaan van de dwangstoornis. Met een
dwangstoornis schat u de kans op problemen,
gevaren en rampen veel hoger in dan realistisch is,
evenals uw eigen verantwoordelijkheden daarin.
Angstladder
Bij de geleidelijke blootstelling maakt u samen
met de behandelaar eerst een zogenaamde
‘angstladder’. Dit is een overzicht op papier van
alle situaties die tot dwanggedrag leiden. Deze
situaties worden in volgorde van moeilijkheid
onder elkaar gezet.
Daarnaast maakt u samen met de behandelaar
een lijst van de verschillende manieren die u
gewoonlijk toepast om de spanning en angst
te verminderen. Dit zijn bijvoorbeeld het vragen
van geruststelling bij anderen, het uitvoeren
van dwanghandelingen of het toepassen van
gedachterituelen.
‘Denkbeeldige blootstelling’
Wanneer u vooral last heeft van obsessies in de
vorm van ongewenste onaangename gedachten,
zoals over agressie of seksualiteit, zonder dat
dit in specifieke situaties optreedt, dan kan
blootstelling aan deze gedachten een zinvolle
werkwijze zijn.
Blootstellingoefeningen
Bij deze oefeningen maakt de behandelaar
samen met u afspraken over het stap voor stap
opzoeken van de verschillende situaties. Ook
maakt u afspraken over het achterwege laten
van de verschillende manieren om de angst te
verminderen.
Het ‘wegdrukken’ van de ongewenste gedachten,
bijvoorbeeld door het zoeken van afleiding, werkt
vaak averechts: de gedachten komen dubbel zo
hard terug. Door de onaangename gedachten
juist uitgebreid op te roepen (denkbeeldige
blootstelling) gaat uiteindelijk de lading er af
waardoor u er met minder angst en spanning op
reageert. De oefeningen worden zowel tijdens de
behandelafspraken als thuis uitgevoerd.
Hierdoor leert u geleidelijk aan anders om te
gaan met de moeilijke situaties en de spanning
en angst te verdragen. In plaats van het uitvoeren
van dwangrituelen leert u stap voor stap op een
andere manier allerlei dagelijkse handelingen uit
te voeren, bijvoorbeeld om het toilet twee maal
per week schoon te maken in plaats van drie
maal per dag.
Wanneer een dwangstoornis mede in stand
wordt gehouden door een onrealistische manier
van denken dan wordt hier in de behandeling
aandacht aan besteed door middel van
cognitieve therapie. Het gaat dan vooral om het
realistischer leren inschatten van kansen, gevaren
en verantwoordelijkheden.
haal het beste uit uw leven
Ontspannen
Bij het overwinnen van een dwangstoornis kan
het nuttig zijn om ook ontspanningstechnieken
aan te leren. Wanneer het lukt om in een
beangstigende situatie het lichaam te
ontspannen, zult u de situatie beter kunnen
hanteren.
Individueel of in groepsverband
De behandeling van een obsessief-compulsieve
stoornis kan zowel individueel als in de vorm van
een groepsbehandeling plaats vinden. Hierbij
heeft een groepsbehandeling als voordeel
dat u samen met ‘lotgenoten’ werkt aan het
overwinnen van de klachten, wat meestal als
extra stimulerend wordt ervaren.
Wat zijn de kosten
Psychische hulpverlening valt onder de
basisverzekering voor ziektekosten. De
kosten worden daaruit vergoed. Wel kan een
eigen risico in rekening worden gebracht. In
uw verzekeringspolis vindt u hierover meer
informatie.
Uw belangen, rechten en klachten
Voor vragen en hulp kunt u altijd terecht bij
uw behandelaar. Ook kunt u de geestelijke
verzorger, de patiëntenvertrouwenspersoon, de
Cliëntenraad en/of de Familieraad benaderen.
Contactgegevens vindt u in de folder
‘Patiëntenrechten’. Ook vindt u in deze folder
meer informatie over rechten en plichten rondom
uw behandelplan, behandeling en dossier.
De folder ‘Een klacht, en dan..’ vertelt u waar
u terecht kunt bij eventuele klachten. Deze
brochures zijn te vinden in de wachtkamers of u
kunt ze opvragen bij de afdeling Communicatie
via [email protected] of via tel: 058-2848715.
Afspraak afzeggen
Om een behandeling succesvol te laten verlopen
is het belangrijk dat u aanwezig bent op de
geplande afspraakmomenten.
Als u onverhoopt niet kunt komen, verzoeken wij u
dringend uw afspraak tijdig, minimaal 24 uur van
te voren, af te zeggen.
Adressen
Leeuwarden
Sixmastraat 2
8932 PA Leeuwarden
Tel. 058 28 48 888
Heeft u vragen
Voor vragen of meer informatie kunt u terecht
bij een locatie van GGZ Friesland bij u in de
buurt. Kijk voor meer informatie ook op www.
ggzfriesland.nl
Drachten
Compagnonsplein 1
9202 NN Drachten
Tel. 0512 58 89 57
Dokkum
Birdaarderstraatweg 80b
9101 PK Dokkum
Tel. 0519 22 99 30
Sneek
Hegedyk 2
8601 ZR Sneek
Tel. 0515 43 62 24
Colofon
Deze brochure is door de afdeling Communicatie van
GGZ Friesland met de grootste zorg gemaakt. Ze zijn
hierbij door de Centrale Cliëntenraad geadviseerd.
Mochten er onduidelijkheden in staan, neem dan
contact op met de afdeling Communicatie. Tel. 0582848715 of stuur een mail naar [email protected]
Angst_zb_dwangstoornis_2010.08
este uit
‘Haal het b
uw leven’
Mst.o.1210
Heerenveen
Kastanjelaan 1
8441 NC Heerenveen
Tel. 0513 61 90 00