HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe
advertisement
HOOFDSTUK 4 4 HOOFDSTUK 64 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 GESTRIPT a Duid de periode aan op de tijdlijn waarin Vesalius (1514-1564) geleefd heeft. Zet een kruisje op de tijdlijn bij het jaar waarin Vesalius als lijfarts van Karel V werd aangesteld. nieuwe tijd 1492 ontdekking van Amerika 1789 Franse Revolutie b Uit welk land kwam Andreas Vesalius? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ c In welke taal liet Vesalius zijn naam veranderen? Waarom deed hij dat? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ d Wat was zijn Nederlandse naam? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ e Vesalius had het over Galenus. Wie was hij? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ f Waarom wilde Vesalius een lijk stelen? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ g In de Katholieke Kerk werden dagelijks gebeden voorgeschreven. Zo had je de vespers rond 17 uur. Wanneer zouden de completen plaatsgevonden hebben? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ Wist je dat ... … de vrienden van Vesalius, die te zien zijn op het eerste prentje, ook klinkende namen hadden? Het waren Gerard Mercator, de beroemde cartograaf en Rembert Dodoens, plantkundige en geneesheer. 65 HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst ONTRAFELD 1 Ontstaan van een nieuwe visie Geleidelijk ontstond in de 15e eeuw een nieuw mensbeeld. Dat had zijn wortels in het 13e-eeuwse Italië, eerst in Firenze en later in andere Italiaanse steden. Waarom ontstond het daar? Bekijk de kaart. … marmergroeve kerngebied Gotische kunst verspreidingsgebied Gotische kunst universiteiten Italiaanse stadstaten Padua Venetië Milaan Florence Turijn Genua Pisa Napels Amalfi a Dankzij de handelsbetrekkingen die de Italianen tijdens de middeleeuwen onderhielden met het Byzantijnse Rijk, bleven ze in contact met de klassieke cultuur. Wat gebeurde er met het Byzantijnse Rijk in de loop van de 15e eeuw? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ b Welke politieke structuur was in de 15e eeuw aanwezig in Italië? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ c De schitterende economische positie van het schiereiland gaf de intellectuelen, kunstenaars en universiteiten een ware boost. Hoe verklaar je dat? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ d Zoek op uit welk materiaal de meeste beeldhouwwerken werden vervaardigd. ______________________________________________________________________________________________________________________________________ e Vergelijk de aanwezigheid van gotische kunst in Italië met de andere Europese landen. Waarom was juist Italië de wieg van de nieuwe kunststroming? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ Dat de renaissance in Italië is ontstaan, kunnen we dus zowel terugbrengen naar de politieke situatie, de economische situatie, de ligging in Europa en de grondstoffen die te vinden waren in het Italiaanse gebergte. 66 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 2 Kenmerken van de nieuwe visie Beeldhouwkunst De kunst van de renaissance heeft als uitgangspunt de beeldtaal van de klassieke oudheid, meer bepaald die van de Grieken en de Romeinen. In Italië zijn er nog steeds voorbeelden te vinden van die beeldtaal, denk bijvoorbeeld aan Rome. Beeldhouwkunst Kenmerken van de renaissance Met welke materialen werd er gewerkt? Welke thema’s kwamen voornamelijk aan bod? Hoe probeerden de kunstenaars beweging in de beelden te krijgen? Is er sprake van realisme (natuurgetrouwe weergave) in de beeldhouwwerken? Verklaar dit aan de hand van enkele voorbeelden. De renaissancekunstenaars grepen terug naar de kunst van de oudheid. Welke kenmerken van de Griekse en Romeinse kunst vind je terug in deze renaissancewerken? 67 HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst Schilderkunst Terwijl in de beeldhouwkunst duidelijk de invloed blijkt van Griekse en Romeinse beelden, is dit bij de schilderkunst niet het geval. Dat kon ook niet, want de Italianen hadden van de schilderkunst geen antieke voorbeelden beschikbaar om zich aan te spiegelen. Schilderkunst Welke kleuren zie je? Hoe werden de personen op de schilderijen afgebeeld? Let op emoties, anatomie … Hoe kregen de renaissancekunstenaars diepte in hun schilderijen? Welke techniek pasten ze toe? Hoe probeerden de kunstenaars beweging in hun schilderijen te krijgen? Hoe gingen de renaissancekunstenaars om met de natuur in het schilderij? Welke thema’s werden geschilderd? 68 Kenmerken van de renaissance Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 Architectuur In de architectuur vinden we weer typisch Griekse en Romeinse bouwstijlkenmerken terug. Architectuur Kenmerken van de renaissance De architecten grepen terug naar de Griekse en Romeinse bouwkunst. Staaf deze stelling met voorbeelden. Welke kenmerken zie je aan de buitenkant? Welke kenmerken zie je aan de binnenkant? Wat valt je op als je het grondplan bekijkt? Welke indruk geven deze gebouwen? 69 HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst 3 Humanisme: terugtocht naar de bronnen van de kennis We zagen dat de renaissance een nieuwe stroming was op het gebied van de kunst. Het humanisme was een nieuwe stroming uit dezelfde periode, maar dan op het gebied van de literatuur en de filosofie (het denken over mens en maatschappij). Een belangrijke humanist was Desiderius Erasmus. Andere voorbeelden zijn Thomas More en Nicolo Macchiavelli. Desiderius Erasmus Desiderius Erasmus was een Nederlandse filosoof en een van de belangrijkste humanisten van de renaissance. Het bekendste boek van Erasmus is ‘Lof der zotheid’. In dat boek beschreef Erasmus allerlei menselijke dwaasheden zoals oorlog voeren. Maar wij zien vandaag dat bijna elke oorlog voortkomt uit een of andere aanspraak en uit verdragen van prinsen. Om hun heerschappij te kunnen vestigen over een klein stadje brengen zij hun hele rijk in gevaar. Nu kan iemand zeggen: “Wil je niet dat vorsten voor hun rechten opkomen?” Ik weet dat het mij niet toekomt om vrijmoedig te discussiëren over de zaken van de vorsten, en zelfs als het veilig was om dat te doen, zou dat langer duren dan we hier tijd voor hebben. Ik zal alleen zeggen: als een aanspraak op de bezittingen voldoende zou zijn om een oorlog te rechtvaardigen, dan is er niemand die niet zo’n aanspraak heeft. Welk volk is niet op één of ander moment in zijn geschiedenis verdreven uit zijn land of heeft andere volkeren verdreven? Hoe vaak is er geen overdracht van soevereiniteit geweest, door het toeval of door een verdrag? Misschien verwachten de Romeinen vandaag wel de heerschappij over Afrika en Spanje omdat dat eens Romeinse provincies waren. Daarbij komt dat datgene wat wij heerschappij noemen in feite niets meer is dan bestuur. Niemand kan dezelfde rechten uitoefenen over van nature vrije mensen zoals over kuddes vee. Het recht dat u vorsten bezit, heeft de volkswil u gegeven. Als ik mij niet vergis, kan de hand die geeft het ook terugnemen. Erasmus, Dulce bellum inexpertis, 1515 a Wat waren de opvattingen van Erasmus over oorlog? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ b Hoe verklaarde hij het ontstaan van deze oorlogen? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ c Ben je het eens met Erasmus? Ondersteun je mening aan de hand van een actuele oorlogssituatie. ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ d Bekijk het filmpje (http://www.youtube.com/watch?v=En8tlcrWEKc). 1 Hoe bracht Erasmus de klassieke talen (Grieks, Latijn, Hebreeuws) terug onder de aandacht? __________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________ 2 Maak duidelijk dat het voor Erasmus niet alleen ging om het levendig houden van de klassieke talen, maar dat hij ook kritiek had op de maatschappij waarin Erasmus leefde. __________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________ 70 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 3 Welke houding nam Erasmus aan over religie? __________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________ Bekrompen geestelijken beweren dat er iets ongeoorloofds geschiedt, wanneer een vrouw of een schoenmaker over de Heilige Schrift spreekt. Maar ik hoor liever meisjes en vrouwen van Christus spreken dan geleerden. Let eens op degenen, die Christus zelf onder zijn gehoor heeft gehad. Was het niet het gewone volk? En waren er onder hen geen blinden, kreupelen, bedelaars, tollenaars, soldaten, hoofdmannen, arbeiders, vrouwen en kinderen? Of wil Christus dan, dat Hij niet gelezen wordt door dezelfde mensen, die Hij wel onder zijn gehoor wilde hebben? Als het aan mij lag, dan zouden de boer, de smid, de metselaar, ja zelfs de publieke vrouwen en ook de Turken de Schrift lezen.’ Erasmus, voorwoord uit zijn vertaling van de Bijbel. Voor de humanisten was de studie van de klassieke oudheid geen doel op zich, maar ze gebruikten deze kennis om een persoonlijke visie op mens en maatschappij te ontwikkelen. Ze wilden allerlei wantoestanden in de maatschappij aan de kaak stellen. De teksten van de klassieke filosofen hielpen hen hun eigen mening over de maatschappij te ontwikkelen. 4 Verspreiding van het nieuwe ideeëngoed: boekdrukkunst Johannes Gutenberg zorgde rond 1450 voor een ware revolutie in de boekdrukkunst. Al langer werden er blokboeken gedrukt, waarbij een volledige pagina uit een blok hout werd gesneden, maar het snijden van zo’n houtblok kostte veel tijd en het moest na het drukken van dat ene boek worden weggegooid. a Omschrijf in je eigen woorden welke veranderingen Johannes Gutenburg heeft doorgevoerd in het drukproces. Gebruik hiervoor de afbeeldingen. ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ 71 HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst Vanuit Mainz verspreidden collega’s van Gutenberg de typografie. Ze reisden van stad tot stad, op zoek naar opdrachtgevers en geldschieters die hun drukwerk wilden financieren. De eerste boeken waren dus voornamelijk in het Latijn, later kwam de literatuur in de volkstalen in opgang. b Hoe veranderde de boekdrukkunst het leven van veel 15e-eeuwse mensen? ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________ c In 1993 werd het internet opengesteld voor bedrijven en particulieren. Ervoor werd het uitsluitend gebruikt door de Amerikaanse overheid. 1 Vergelijk de impact van het openstellen van het internet met het ontstaan van de boekdrukkunst. __________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________ 2 Zoek gelijkenissen tussen de boekdrukkunst uit de 15e en 16e eeuw en het internet vandaag in verband met de verspreiding van kennis en het ondermijnen van gezagsdragers. __________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________ 5 Boekdrukkunst, renaissance en humanisme en de wetenschappelijke vooruitgang nieuwe tijd oude Nabije Oosten nieuwe steentijd 3300 klassieke oudheid 800 a Duid het ontstaan van de boekdrukkunst aan op de tijdlijn. b Markeer de periode van de renaissance en het humanisme op de tijdlijn. 72 middeleeuwen 476 eigen tijd nieuwste tijd 1492 1789 1945 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 Het begin van de nieuwe tijd werd gekenmerkt door een grote wetenschappelijke vooruitgang. Dankzij de boekdrukkunst werd kennis snel gedeeld. Door de opkomst van het humanisme hechtten meer en meer geleerden geloof aan hun eigen waarneming en stapten af van het geloof in gezagsargumenten. c Enkele bekende humanisten zijn Copernicus, Galilei, Kepler, Vesalius en Mercator. 1 Verbind de wetenschapper met de juiste theorie. Wetenschapper Wetenschappelijke theorie geocentrisch heliocentrisch 090 VOLGT 73 HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst 2 Deze humanisten verrichtten baanbrekend werk. Noteer per wetenschapper een verschil met de middeleeuwse theorie. middeleeuwse theorie invloed humanisme Copernicus Galilei Kepler Vesalius Mercator 74 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 KERN De renaissance ontstond halverwege de 14e eeuw in Firenze (Italië). De term renaissance betekent wedergeboorte. Na de ‘donkere middeleeuwen’ was er veel bewondering voor de klassieke beschavingen van het oude Griekenland en het Romeinse Rijk. De renaissance ontstond in Italië, omdat er contact was met het Byzantijnse rijk en de invloed van de gotische kunst bovendien kleiner was. Bovendien waren er rijke Italiaanse handelssteden en was Italië tot 1494 afgezonderd van de rest van Europa. Er ontstond een nieuw mensbeeld waarin de mens centraal stond. De kunststroming was gebaseerd op optimisme, zelfbewustzijn en vertrouwen in de rede (het verstand). Belangrijke kenmerken van de renaissance zijn het gebruik van realisme in de kunst. Dit komt tot uiting door het gebruik van het perspectief, oog hebben voor de anatomie van het menselijke lichaam en aandacht voor het landschap. De werken werden ook beweeglijker en persoonlijker. Getuige hiervan zijn de vele portretten uit die tijd en de kunstenaar die zijn werken signeerde. Enkele belangrijke renaissancekunstenaars waren: Michelangelo, Da Vinci, Rafael, Brunelleschi en Donatello. De Italiaanse renaissance kreeg navolging in de rest van Europa. Geleerden die in de literatuur naar de wedergeboorte van de klassieke beschavingen teruggrepen, worden humanisten genoemd. De fundamentele gedachte van de humanisten was dat de mens zich kon ontwikkelen en bijschaven tot een kritische persoon. God speelde dus niet meer de belangrijkste rol, zoals in de middeleeuwen. De mens moest rekening houden met de westerse universele waarden zoals vrijheid, tolerantie en verantwoordelijkheid. De humanisten gingen in heel Europa op zoek naar oude Griekse en Romeinse manuscripten. Ze legden zichzelf het doel op om het denken, het scheppen en de vrijheid van de mens te activeren. De uitvinding van de boekdrukkunst door Johannes Gutenberg in 1450 was zeer belangrijk voor de verspreiding van de renaissancegedachte en het evolueren van de Westerse maatschappij. Boeken werden veel goedkoper waardoor meer mensen boeken konden kopen. Kennis kon zich snel verspreiden en er ontstond een wetenschappelijke revolutie. Geleerden hechtten meer belang aan hun eigen waarnemingen dan aan de Bijbel of oude geschriften. Belangrijke wetenschappers uit de 16e eeuw waren Copernicus, Galilei en Kepler (heliocentrisme), Mercator (cartografie) en Vesalius (anatomie). Er bestond dus een duidelijk verband tussen de renaissance, de vooruitgang van de wetenschap in de 16e eeuw en de uitvinding van de boekdrukkunst. 75 HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HISTORISCH SPEUR- EN DENKWERK LEONARDO DA VINCI Leonardo da Vinci werd op 15 april 1452 geboren in Vinci in de Florentijnse Republiek. Tijdens zijn leven groeide hij uit tot een veelzijdige kunstenaar. Hij was niet alleen een schilder, maar ook een architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, beeldhouwer, schrijver en componist. We zetten enkele van zijn bekendste verwezenlijkingen op een rij. Da Vinci als schilder Een van de belangrijkste schilderijen van Leonardo da Vinci is ‘Het laatste avondmaal’ uit 1498. Het is een muurschildering gemaakt in opdracht van hertog Ludovico Sforza, in de refter van het Santa Maria delle Grazie, een dominicanerklooster in Milaan. a De verfsoort die Leonardo gebruikte om het schilderij te verwezenlijken, wordt tempera genoemd. Beschrijf deze techniek. ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ b Heeft het gebruik van deze verfsoort impact gehad op het voortbestaan van dit schilderij? Zo ja, welke? ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ 76 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 Da Vinci als anatomist De bekendste tekening van Leonarda da Vinci is ‘De Vitruviusman’ uit 1487. De tekening was een studie over de menselijke proporties en de geometrie van het menselijke lichaam. a De Vitruviusman wordt aanzien als het symbool van het humanisme. Waarom? ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ b Wat wilde Leonardo Da Vinci duidelijk maken met deze tekening? Kijk vooral naar de geometrische figuren die aanwezig zijn. ___________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________ Dit is een anatomische studie van een foetus in de baarmoeder door Leonardo da Vinci. Het is een van de eerste tekeningen van een foetus in de baarmoeder. c Had Leonardo da Vinci een zwangere vrouw van nabij bestudeerd? Of een zwanger lijk onderzocht? Wat denk jij? Stel jezelf in de tijdsgeest van de 15e eeuw. ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ 77 HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst d Hoe kwam da Vinci aan zijn informatie? ________________________________________________________________________________________________________________________________ e De middeleeuwen werden gekenmerkt door het autoriteitsgeloof. Dat betekent dat men de beweringen en ideeën van anderen vaak zonder kritisch nadenken overnam of geloofde. Onder invloed van het humanisme legde de wetenschap zich toe op waarnemen en experimenteren. Waaruit blijkt dat da Vinci bij die groep van wetenschappers hoorde? ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ Da Vinci als uitvinder Leonardo da Vinci heeft ook talrijke uitvindingen op zijn naam staan. Hij maakte veel schetsen. Niet alle uitvindingen werden in de praktijk gebracht of werkten. Aan het begin van de 16e eeuw droomde Leonardo da Vinci er van om te kunnen vliegen. Hij maakte tekeningen van parachutes en helikopters en observeerde het vlieggedrag van vogels. Hij probeerde zelfs een salamander te doen vliegen door hem te voorzien van vleugels. a Welke uitvinding heeft Leonardo Da Vinci hier gedaan? _________________________________________________________ _________________________________________________________ b Welk materiaal gebruikte Leonardo om zijn uitvinding te doen werken? ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ c Werkte deze uitvinding volgens jou? ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ 78 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 Leonardo was gefascineerd door oorlogsvoering. Sommige van zijn uitvindingen waren ronduit gruwelijk, omdat ze de soldaten ontzettend konden verminken. d Dit is de voorloper van het machinegeweer. Hoe werkt het volgens jou? ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ Da Vinci als schrijver a Leonardo was ook een begenadigd schrijver en schreef voornamelijk fabels. Wat is een fabel? ___________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________ b Een bekende fabel van Leonardo is ‘De muis en de kat’. Een muis werd in zijn holletje belegerd door een wezel, die met ijzeren geduld op zijn kans wachtte. Wanhopig gluurde de muis naar het bloeddorstige dier dat hem opgesloten hield. Toen kwam een kat langs, die de wezel besprong en hem met huid en haar opat. De muis dankte Jupiter voor zijn tussenkomst en offerde een deel van zijn voedselvoorraad op aan de god. Daarna verliet hij zijn holletje om van de herwonnen vrijheid te genieten. Die was hij meteen weer kwijt, en zijn leven ook, want buiten werd hij onmiddellijk door de begerige kat gegrepen en verslonden. 1 Welke boodschap gaat er schuil achter deze fabel? ______________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________ 2 Waarom schreef Leonardo da Vinci fabels? ______________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________ 79 HOOFDSTUK 4 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst Da Vinci’s handtekening a Wat valt je op aan deze handtekening? ____________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________ b Waarom zette Leonardo da Vinci zijn handtekening onder zijn werken? ___________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________ c Da Vinci wordt nog steeds aanzien als genie en als het schoolvoorbeeld van het renaissanceideaal van de ‘homo universalis’. 1 Wat betekent deze term? ______________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________ 2 Vaak wordt gezegd dat het ideaal van ‘homo universalis’ in onze tijd niet meer haalbaar is. Waarom niet? ______________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________ d Da Vinci signeerde zijn schilderijen niet met zijn handtekening, maar met een monogram. 1 Wat is een monogram? _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ 2 Wat kun je herkennen in het monogram van Leonardo da Vinci? _______________________________________________________________________________________________________ 3 Waarom zou hij op schilderijen niet zijn hele handtekening gebruikt hebben? _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ 4 Ook de vroegmiddeleeuwse Karel de Grote ondertekende met een monogram. Wat was zijn reden hiervoor? _______________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________ 80 Humanisme en renaissance: nieuwe visie op mens en kunst HOOFDSTUK 4 OVERZICHT Mindmap renaissance = wedergeboorte In Italië: Kenmerken humanisten boekdrukkunst Kennen en kunnen Je kunt uitleggen waarom de renaissance precies in Italië ontstond. Je kunt een aantal kenmerken herkennen in een kunstwerk uit de renaissance. Je kunt het begrip ‘humanisme’ uitleggen en verklaren waarom Erasmus een humanist genoemd wordt. Je kunt uitleggen waarom de uitvinding van de boekdrukkunst verschillende voordelen had en belangrijk was voor de renaissance. Je kunt een paar belangrijke wetenschappers uit de renaissance en hun discipline opnoemen. ______________________________________________________________________________________________________________________________________ 81
