feesten - Jart Voortman
advertisement
Als een priester in de Rooms-Katholieke Kerk ingewijd wordt, moet hij languit op de grond liggen als teken van overgave aan God. Voor Protestaants-evangelische Godsdienst in de derde graad ASO/TSO samengesteld door Jart Voortman feesten feesten in België wanneer is een feest een goed feest? Wat is een van de mooiste feesten die je hebt mee gemaakt? Wat maakte dat feest zo bijzonder? ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... oud en nieuw .............................................................................................................. valentijn .............................................................................................................. carnaval .............................................................................................................. 1 mei .............................................................................................................. 11 juli .............................................................................................................. 21 juli .............................................................................................................. 15 augustus .............................................................................................................. 1 november .............................................................................................................. 11 november .............................................................................................................. protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 1 6 december .............................................................................................................. het kerkelijke jaar advent .............................................................................................................. kerst .............................................................................................................. 40 dagen tijd .............................................................................................................. goede vrijdag .............................................................................................................. Pasen .............................................................................................................. hemelvaartsdag .............................................................................................................. protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 2 pinksteren .............................................................................................................. hervormingsdag 31 oktober .............................................................................................................. zondag van de voleinding .............................................................................................................. kalenders Het christelijke jaar bestaat uit 365 dagen of 12 maanden. Een keer in de vier jaar is er een schrikkeljaar van een extra dag op 29 februari. Als we ons daar aan houden dan komen we niet snel in de knoei Het jodendom heeft een andere kalender. In het jodendom is een maand echt een maand en niet langer. De ene keer is een maand 30 dagen, een andere keer 29. Op die manier bestaat een jaar uit 354 dagen. Zo kom je natuurlijk niet uit. Daarom heeft de jood een keer in de zoveel keer (7 keer in de 19 jaar) een schrikkelmaand. De islamitische jaartelling begint met de verhuizing van Mohammed van Mekka naar de stad Medina (op 16 juli 622 n. Chr.). Moslims volgen een zuivere maankalender. De maand begint bij de nieuwe maan. Het moslimjaar telt 12 maanmaanden van afwisselend 29 en 30 dagen, in totaal 354 dagen. Hierdoor valt het elk jaar circa 11 dagen vroeger in het zonnejaar van 365 dagen (de internationale, westerse kalender). De Ramadan, verschuift dus in ons jaar. In de zomer is de Ramadan zwaarder, omdat dan de nachten korter zijn en er weinig gelegenheid is om te eten. protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 3 feesten in verschillende godsdiensten .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... joodse feesten .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 4 .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................. .................................................. .................................................. .................................................. protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 5 .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... .................................................... islamitische jaarcyclus In de eerste maand van het islamitisch jaar viert men Ashura. De sjiieten herdenken op deze dag de moord op Hoessein, de kleinzoon van Mohammed. Sjiieten verwonden zichzelf als ze deze moord herdenken. Sjiieten aanvaarden het kalifaat in de lijn van het nageslacht van de profeet Mohammed. Soennieten zijn voor een gekozen kalifaat. De vastenperiode in de maand Ramadan wordt afgesloten met het Suikerfeest. Bij dit feest zoekt men elkaar op en eet men veel zoetigheid. protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 6 .................................................................................... .................................................................................... .................................................................................... feesten in het hindoeïsme ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... feesten in het boeddhisme ...................................................................................................... ...................................................................................................... ...................................................................................................... ...................................................................................................... protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 7 Rituelen Alle mensen die geloven verrichten ook handelingen voor dat geloof; ze hebben rituelen. In de protestantse wereld zijn we erg sober met rituelen. Het is een beetje zoals met onze kerkgebouwen: geen beelden, geen schilderingen, want het gaat tenslotte om het Woord van God. Wel gebruiken we in de protestantse kerk het begrip sacrament voor gewijde handelingen. Eigenlijk komt dat begrip niet uit de Bijbel en je kunt je afvragen of met doop en avondmaal alles gezegd is. Waarom is bijvoorbeeld handoplegging geen sacrament? De Rooms-katholieke Kerk erkent 7 sacramenten: de doop, het vormsel, de communie, de biecht, het huwelijk, de priesterwijding en het laatste oliesel. Op al de kwesties die er zijn geweest over de sacramenten gaan wij hieronder niet in. Het gaat ons vooral om de vraag: wat beleven gelovigen bij hun rituelen? beschrijf hieronder op welke manier bij jullie in jullie kerk het avondmaal gevierd wordt; wat voor gevoelens heb jij erbij? ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... .............................................................................................................................. overgangsrituelen Er zijn markeringsmomenten in een mensenleven: de eerste dag dat je naar school gaat, je eerste baan, een huwelijk enz. Zeker als we zelf niet alles in de hand hebben, zoeken wij als mensen houvast bij ons geloof. Daarom zijn er bij de verschillende godsdiensten uiteenlopende rites de passage. Hieronder zie je foto’s; schrijf er zelf bij om welk overgangsritueel het gaat bij welke godsdienst. geboorte ................................................................... ................................................................... ................................................................... ................................................................... protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 8 In het christelijk geloof is de doop ook een overgangsrite, beschrijf een belangrijk verschil tussen de foto’s. Hoe wordt in jullie kerk de doop bediend? Beleef je er wat bij? ………........................................................... ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... huwelijk * Heb jij wel eens een trouwfeest meegemaakt? joods huwelijk: man en vrouw tekenen een huwelijksakte (ketoeba), waarin de wederzijdse verplichtingen staan opgesomd. Daarna wisselen zij ringen uit en drinken zij wijn uit eenzelfde beker. Dat gebeurt onder de hoeppah, een baldakijn dat tegelijk het nieuwe thuis en het huis van Israël symboliseert. Aan het einde van de plechtigheid verbrijzelt de echtgenoot een glas onder zijn hiel ter herinnering aan de verwoesting van de tempel van Jeruzalem. Het hindoeïsme heeft een zeer uitgebreide huwelijksceremonie die enkele dagen in beslag neemt. Twee dagen voor het huwelijk wordt door vrouwen onder gezang tegen het vallen van de avond gelukbrengende aarde opgegraven. Deze wordt op een altaar gelegd en rond een haardvuur. De dag voor het huwelijk zijn er rituelen die voorspoed moeten brengen. Een huwelijkstent wordt gemaakt, en er wordt rijst gepoft. Hiernaast het ritueel van de zeven schreden rond het haardvuur, dat deel uit maakt van de eigenlijke huwelijksvoltrekking. Hierin doen bruidegom en bruid 7 geloften. Deze laatste gewoonte bestaat al 3500 jaar protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 9 dood beschrijf hoe een begrafenis in België plaats vindt; misschien heb je er wel een meegemaakt. Wat voor geloof steekt erachter? Na het sterven wordt de moslim door een medegelovige gewassen. Daarna wordt hij ingewikkeld. Er is geen kist, in verband met de verwachting van de opstanding. Moslims hechten aan een begraafplaats voor islamieten. Bij de begrafenis worden gebeden uitgesproken. Daarna wordt de lijkwade aan hoofd- en voeteneinde losgemaakt, waarna het lijk in het graf wordt gelegd, met het gezicht richting Mekka. ………………………………………........... ………………………………………........... ………………………………………........... ………………………………………........... .......................………………… ………………………………….. .......................………………… ………………………………….. protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 10 beelden en relikwieën ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...................................................... ................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... In het protestantisme zijn we niet zo voor beelden en relikwieën. Dat komt omdat in de tien geboden nadrukkelijk gezegd wordt dat wij geen afgodsbeelden mogen maken. In het O.T. wordt voordurend gewaarschuwd tegen afgoderij, gewijde palen, enz. In de Islam wordt deze lijn nog wat verder doorgetrokken dan bij ons protestanten. Daar zijn afbeeldingen van figuren uit de heilige geschiedenis zelfs verboden. Daarom vinden we in moskeeën alleen decoratieve figuren en kaligrafisch teksten, zoals hiernaast de naam van Allah vormen van gebed * Beschrijf hieronder kort hoe jij bidt ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 11 boeddhisme Tibet: bij de tempel van Jokhang in Lhassa wordt een gouden Boeddha-beeld aanbeden. In een vermoeiend ritueel knielen de pelgrims voortdurend neer om daarna weer op te staan. ...................................................................................................... ...................................................................................................... ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 12 ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... Het soefisme is de mystieke richting in de Islam. In ‘de orde van de dansende derwisjen’ beleeft men door de dans de vereniging met God. .................................................................................................. .................................................................................................. Offers komen bijna in alle godsdiensten voor. Maar niet in het christelijke geloof. Lees Hebreeën 10:11,12 en leg in een regel uit, waarom wij christenen het niet nodig vinden om te offeren. ....................................................................................................................................................................... protestants evangelische godsdienst 5A.2, www.jartvoortman.be 2011 13 Bedevaarten en processies ............................................................................... Islam De bedevaart naar Mekka is de 5e zuil van de Islam. Iedere Moslim wordt geacht die te verrichten. Bij aankomst in Mekka maken de moslims zeven maal een rondgang rond de Ka’ba. Moslims geloven dat deze kapel door Abraham en zijn zoon Ismael is gebouwd. Daarna lopen de pelgrims heen en weer tussen Safa en Marwa ter nagedachtenis aan Hagar en drinken ze uit de bron Zamzam. Andere rituelen zijn: het gebed om vergeving in Arafat en op de derde dag gooien de pelgrims kiezelstenen naar een zuil die symbolisch is voor de Satan. .................................................................................. .................................................................................. Eten In het jodendom zijn er strikte regels over eten: men mag geen varkensvlees eten, men mag geen producten gebruiken waarin vlees en melk met elkaar zijn vermengd (op grond van Deutr 14:21). De protestants evangelische godsdienst tweede graad www.jartvoortman.be 2011 14 regels voor kosher eten worden zeer strikt toegepast. Een joodse keuken heeft alles (fornuis, aanrecht, koelkast, enz.) dubbel. Verder moet het bloed uit het vlees gereinigd zijn. In de Islam is eveneens varkensvlees verboden, maar ook het drinken van alcoholhoudende dranken. Toegestaan eten noemen ze Halal. In het boeddhisme en hindoeïsme is vegetarisme belangrijker dan bij ons. In het jaïnisme is het vegetarisme tot in het extreme toegepast. een bezem om ..................................................................... een lap voor de mond om ............................................... In het christelijk geloof is het niet echt van belang wat je eet. Jezus heeft ons geleerd dat de onreinheid in het hart zit en niet in wat wij eten (Marc 7:19). Paulus zegt dat ieder voor zichzelf tegenover God moet uitmaken wat hij eet (Rom 14:3). Maar daar zit wel een hele geschiedenis achter voor deze verandering ten opzichte van het jodendom definitief was. Een belangrijk verhaal daarbij is het verhaal van Cornelius, dat aan het eind besproken wordt. Op de eerste synode van de kerk werd besloten dat de spijswetten van het O.T. niet meer nageleefd hoefden te worden. Maar men moest zich wel ver houden van geofferd vlees en vlees met bloed erin (Hand 15:20). Lichaam Dit zijn twee tegenstrijdige foto’s. Bij de sikhs in Punjab is het verboden om je haar af te knippen, want God heeft ons zo gemaakt. Bij boeddhisten is het kaalscheren van het hoofd bij nieuwe maan juist een teken dat men de wereld mijdt. Er is in het O.T. een verhaal van een man die zijn haar niet mocht afknippen. Wie was dat? .............. protestants evangelische godsdienst tweede graad www.jartvoortman.be 2011 15 In het hindoeïsme neemt de zelfkastijding soms extreme vormen aan. De man linksboven wordt als een heilige vereerd; hij staat al 12 jaar op een been. Daarnaast mediteert een man op het heetst van de dag in een cirkel van smeulend vuur. Op die manier wil hij aan deze zichtbare werkelijkheid ontsnappen om te komen tot de goddelijke kern in zichzelf. De sadhoe hiernaast ontzegt zich slaap en wereldlijke geneugden en vergt het uiterste van zijn lichaam om zo de verlossing te vinden. Spreken met anderen mensen doet hij ook niet * Wat zou de christelijke boodschap zijn voor mensen die zo leven? ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ……….............................................................. ……….............................................................. ……….............................................................. ……….............................................................. protestants evangelische godsdienst tweede graad www.jartvoortman.be 2011 16 ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... uitgangspunten hindoeïsme Hindoeïsme is de verzamelnaam die vanaf de 19e eeuw wordt gegeven aan diverse godsdiensten van Indiase oorsprong. De benaming is afgeleid van het Perzische woord 'hindoe', dat "rivier" betekent. Later verwees het woord 'hindoe' naar de bewoners van de Indusvallei en ging zo "Indiër" betekenen. Van de 1 miljard tellende bevolking van India noemt 80% zichzelf hindoe. Binnen het hindoeïsme bestaan veel verschillende stromingen. Er zijn hindoes die monotheïstisch zijn, hindoes Het Ohm-teken is het symbool voor die polytheïstisch zijn en hindoes die monistisch zijn. De geestelijke volmaaktheid en duidt het geluid monotheïsten zien elke 'god' als facet van de ene God. De aan dat aan de oorsprong ligt van ons universum monisten geloven dat God en de ziel één zijn. Hindoe’s geloven in Karma en reïncarnatie. Daaraan verbonden is het kastenstelsel. De belangrijkste goden in het hindoeïsme zijn: Karma ........................................................................................................................................... Reïncarnatie ................................................................................................................................. Brahma vertegenwoordigt het genererende of scheppende aspect van God Vishnu is het onderhoudende (beschermende) aspect van God Shiva vertegenwoordigt het transmuterende of vernietigende aspect van God. Krishna is van oorsprong waarschijnlijk een historisch persoon en wordt wel de God van de bhakti (overgave) of devotie genoemd. Rama is de held van het prachtige heldenepos de Ramayana Ganesha, de god met het "olifantenhoofd", neemt hindernissen weg en is de beschermheilige van reizigers. boeddhisme Het verhaal van het boeddhisme begint met het optreden van Siddhartha Gautama, een prins die hevig schrok toen hij het ellendige leven ontdekte buiten het paleis. Siddhartha sluit zich aan bij een groep asceten, maar keert zich later van hen af. Onder een boom krijgt hij zijn inzichten, die later de vorm kregen van de vier nobele waarheden: 1. Er is lijden en ontevredenheid in het leven 2. Er is een oorzaak voor dit lijden: verlangens 3. Er is een einde aan het lijden wanneer er een permanent einde komt aan het ontstaan van verlangens door het behalen van de bevrijding/verlichting protestants evangelische godsdienst tweede graad www.jartvoortman.be 2011 17 4. Er is een weg die hier naartoe leidt: Het Achtvoudige Pad. Het edele achtvoudige pad bestaat uit: juist begrijpen, juiste intenties, juist spreken, juiste handelingen, juist levensonderhoud (beroep), juiste aandacht, juiste inspanning en juiste mentale absorptie. De vijf voorschriften zijn het basisniveau van moraliteit voor een praktiserende boeddhist: niet doden, stelen, liegen, seksueel wangedrag of bedwelmende middelen gebruiken. Je zou kunnen zeggen dat het boeddhisme een correctie is op het hindoeïsme. Boeddha wees het (1) veelgodendom en (2) het kastenstelsel af. Het idee van Karma en reïncarnatie aanvaarde hij wel. Tolerantie en identiteit Godsdienst kan het hoogste in een mens naar boven halen en mensen aanzetten tot bewonderingswaardige offers. Moeder Theresa en M.K. Gandhi zijn daar voorbeelden van. Maar in veel landen leidt Godsdienst tot conflicten. In Indonesië bestaat er af en toe gewelddadige conflicten tussen christenen en moslims. In India zijn er conflicten tussen hindoe’s en moslims. Uitspelen van fragmenten van het toneelstuk van Philippe Blasband in Goden een handleiding. * Bekijken via www.uitzendinggemist.nl Sporen uit het Oosten - India - zelfbewustzijn en verwarring * Onderstaande foto werd gemaakt van een tekst bij de muur die Israël scheidt van Palestijns gebied. Wat vind je van de tekst? Hoe we ook over geloof denken en hoe absoluut ook onze standpunten zijn - toch zullen wij als mensen samen moeten leven. Door exclusivisme kunnen we onszelf afsluiten voor onze medemens. Om onze samenleving leefbaar te houden is tolerantie noodzakelijk. Als we ons open stellen voor de ander kunnen we vervallen tot relativisme. We gaan alles betrekkelijk vinden ook ons eigen geloof. Maar dat hoeft niet. Ook als we open omgaan met anderen kunnen we onze eigen identiteit, ons geloof, behouden. Het juiste evenwicht tussen tolerantie en identiteit vinden we in het verhaal van Cornelius. protestants evangelische godsdienst tweede graad www.jartvoortman.be 2011 18 tolerantie ................................................................................................................................... exclusivisme .............................................................................................................................. relativisme ................................................................................................................................. identiteit .................................................................................................................................... Cornelius Cornelius was een militair in Caesarea, die veel bad tot God, maar hij was geen jood. Op een dag kreeg hij een visioen van een engel die zei dat hij een paar van zijn mensen moest sturen naar Simon bijgenaamd Petrus in Joppe. De volgende dag was Petrus rond 12 uur aan het bidden en hij zag in een visioen een linnen kleed met daarop allemaal verschillende soorten dieren. 12 Op het kleed bevonden zich alle lopende en kruipende dieren van de aarde en alle vogels van de hemel. 13 Hij hoorde een stem zeggen: ‘Ga je gang, Petrus, slacht en eet.’ 14 Maar Petrus antwoordde: ‘Nee, Heer, in geen geval, want ik heb nog nooit iets gegeten dat verwerpelijk of onrein is.’ 15 En voor de tweede maal hoorde hij de stem: ‘Wat God rein heeft verklaard, zul jij niet als verwerpelijk beschouwen.’ 16 Tot driemaal toe hoorde hij de stem, en direct daarna werd het voorwerp weer in de hemel opgenomen. 17 Petrus vroeg zich verbijsterd af wat de betekenis kon zijn van het visioen dat hij had gezien. Juist op dat moment arriveerden de afgezanten van Cornelius bij de poort, nadat ze overal navraag hadden gedaan naar het huis van Simon. 18 Ze trokken door geroep de aandacht van de bewoners en vroegen of Simon Petrus in dit huis verbleef. 19 Terwijl Petrus nog nadacht over het visioen, zei de Geest tegen hem: ‘Er zijn hier drie mannen die naar je op zoek zijn. 20 Ga meteen naar beneden en ga zonder aarzelen met hen mee, want ik heb hen gezonden.’ De volgende dag ging Petrus met de mannen naar Caesarea. Daar stonden een heleboel mensen hem op te wachten. 28 Hij zei tegen hen: ‘U weet dat het Joden verboden is met niet-Joden om te gaan en dat ze niet bij hen aan huis mogen komen, maar God heeft me duidelijk gemaakt dat ik geen enkel mens als verwerpelijk of onrein mag beschouwen. Daarna vertelde Cornelius over het visioen dat hij gehad had. 34 Daarop nam Petrus het woord en zei: ‘Nu begrijp ik pas goed dat God geen onderscheid maakt tussen mensen, 35 maar dat hij zich het lot aantrekt van iedereen, uit welk volk dan ook, die ontzag voor hem heeft en rechtvaardig handelt. 36 God heeft aan de Israëlieten bekendgemaakt dat hij door Jezus Christus het goede nieuws van de vrede is komen brengen. Deze Jezus is de Heer van alle mensen. 37 U weet wat er in heel het Joodse land is gebeurd, hoe het begon in Galilea, hoe God, na de doop waartoe Johannes opriep, 38 Jezus uit Nazaret met de heilige Geest heeft gezalfd en met kracht heeft bekleed. Hij trok als weldoener door het land en genas iedereen die in de macht van de duivel was, want God stond hem bij. 39 Wij zijn de getuigen van alles wat hij gedaan heeft, in het land van de Joden en ook in Jeruzalem. Zeker, ze hebben hem gedood door hem aan een kruishout te hangen, 40 maar God heeft hem op de derde dag weer tot leven gewekt en hem aan de mensen laten verschijnen, 41 niet aan het hele volk, maar aan enkele getuigen die daartoe door God waren aangewezen, aan ons namelijk, die samen met hem gegeten en gedronken hebben nadat hij uit de dood was opgestaan. 42 Hij heeft ons opgedragen daarvan getuigenis af te leggen en aan het volk bekend te maken dat hij het is die door God is aangesteld als rechter over de levenden en de doden. 43 Van hem getuigen alle profeten dat iedereen die in hem gelooft door zijn naam vergeving van zonden krijgt.’ 44 Terwijl Petrus nog aan het woord was, daalde de heilige Geest neer op iedereen die naar zijn toespraak luisterde. 45 De Joodse gelovigen die met Petrus waren meegekomen, zagen vol verbazing dat ook heidenen het geschenk van de heilige Geest ontvingen, 46 want ze hoorden hen in klanktaal spreken en God prijzen. Toen merkte Petrus op: 47 ‘Wie kan nu nog weigeren deze mensen met water te dopen, nu ze net als wij de heilige Geest hebben ontvangen?’ 48 En hij gaf opdracht hen te dopen in de naam van Jezus Christus. Daarna vroegen ze hem of hij nog enkele dagen wilde blijven. * Wat kunnen volgens jou uit dit verhaal leren? protestants evangelische godsdienst tweede graad www.jartvoortman.be 2011 19 herhalingsvragen Verklaar alle foto’s van dit programma Wat zijn de publieke feesten in België? Leg het verschil uit tussen de joodse, christelijke en islamitische kalender Wat is in het kort de jaarcyclus in het jodendom en in de Islam? Wat is de jaarcyclus in het christelijk geloof? Noem 3 goden in het hindoeïsme; wat betekent karma en reïncarnatie? In welke twee opzichten brak het boeddhisme met het hindoeïsme Wat is het achtvoudige pad in het boeddhisme; wat zijn de vier nobele waarheden? Leg uit naar welke godsdienst en naar welke gedachte de afgebeelde foto’s verwijzen. Wat is het verhaal van Cornelius? verantwoording Het concept van dit programma werd ontleend aan de tentoonstelling God[en] in 2006 in Brussel. verantwoording foto’s Barnavi en Kleinberg, God[en] een handleiding, Borgerhoff & Lamberigts Gent 2006, 69, 70, 82, 91, 95, 97, 99, 101, 107, 114, 121, 125, , 129, 144,145, 149 God[en] een handleiding, Museum van Europa 2006, 53, 56, 64, 69, 76, 77, 92 , 124 Terhart en Schulze, Wereldreligies, Parragon Books Ltd, 2007, 94, 105, 153, 154. 201 Sperna Weiland, Antwoord, Meulenhoff Amsterdam 1975, 130,131 Doreen Fine, Wat weten wij over het jodendom?, KIT en Novib, 1995, 18, 24 Joseph Poindexter, A la conquête des sommets, Könemann 1998, 57 Niet meer te achterhalen: 2 christelijke jaarcyclus, 8 (rondgang Kaaba en kosher en halal eten), 9 Sikh, 18 uit MO magazine zonder datum. protestants evangelische godsdienst tweede graad www.jartvoortman.be 2011 20 inhoud feesten .................................................................................................................................. 1 feesten in België .............................................................................................................. 1 het kerkelijke jaar ............................................................................................................ 2 kalenders .......................................................................................................................... 3 feesten in verschillende godsdiensten .............................................................................. 4 joodse feesten............................................................................................................... 4 de islamitische jaarcyclus ............................................................................................ 6 feesten in het hindoeïsme............................................................................................. 7 feesten in het boeddhisme ............................................................................................ 7 rituelen ................................................................................................................................. 8 overgangsrituelen ............................................................................................................. 8 beelden en relikwieën .................................................................................................... 10 vormen van gebed .......................................................................................................... 11 bedevaarten en processies .............................................................................................. 14 eten ................................................................................................................................. 14 lichaam ........................................................................................................................... 17 uitgangspunten ................................................................................................................... 17 hindoeïsme ..................................................................................................................... 17 boeddhisme .................................................................................................................... 17 Tolerantie en identiteit ....................................................................................................... 18 herhalingsvragen ................................................................................................................ 20 verantwoording .................................................................................................................. 20 protestants evangelische godsdienst tweede graad www.jartvoortman.be 2011 21
