KUNST EN CULTUURBELEID HILVERSUM 2015

METRUM
KUNST EN CULTUURBELEID HILVERSUM 2015 - 2020
Metrum een metrum is een vast schema of een vaste maat, vooral gebruikt in de muziek, maar ook in architectuur en poëzie. Binnen het metrum
zorgen verschillende ritmes voor variaties en dynamiek. Het samenspel van metrum en ritme past bij de karakteristieken van de culturele kwaliteit
van Hilversum. De beweging in muziek en media en de bijzondere karakteristieken van de architectuur zijn grensverleggend, in het verleden, nu
en in de toekomst. Deze nota ambieert precies dat: grenzen verleggen vanuit een solide fundament.
Nog geen voorwoord
In de komende weken zetten wij intensief het gesprek voort met de stad over onze opzet voor het
cultuurbeleid voor Hilversum. Dat gesprek zal het metrum voor de cultuur in Hilversum bepalen voor de
komende vijf jaar. Het zou voorbarig zijn nu een voorwoord aan deze nota toe te voegen. Dat voorwoord
volgt als wij uw bijdrage aan de nieuwe culturele richting hebben mogen vernemen en de eindversie van
het beleid aan de gemeenteraad van Hilversum voorleggen.
Wimar Jaeger
Wethouder Cultuur
3
4
Inhoud
Inleiding
7
Hoofdstuk 1
De waarde van cultuur voor een levendige stad
12
Hoofdstuk 2
De culturele functies
17
Hoofdstuk 3
De culturele kwaliteiten van Hilversum
24
Hoofdstuk 4
De doelgroepen
32
Hoofdstuk 5
Uitgangspunten voor uitvoering
39
5
EEN LEVENDIG CULTUREEL KLIMAAT
DRAAGT BIJ AAN
EEN AANTREKKELIJKE STAD
6
Inleiding
Cultuur versterkt de stad. De kracht van kunst en cultuur is dat het identiteit en traditie met
dynamiek en vernieuwing verbindt. Die kracht wordt in de komende periode nog beter ingezet.
De contrasten van Hilversum – stad en dorp, groot en klein, oud en modern, intiem en robuust
– bieden kansen om creativiteit, dynamiek en vernieuwing te stimuleren en zichtbaar te maken.
Hilversum herontdekt zichzelf.
ONZE VISIE: EEN LEVENDIG CULTUREEL KLIMAAT DRAAGT BIJ AAN EEN AANTREKKELIJKE STAD.
De afgelopen periode is op basis van de Veranderagenda Cultuur zowel bezuinigd als hervormd. Er is een
stevig beroep gedaan op culturele organisaties om organisatorische veranderingen en/of bezuinigingen te
verwerken en tegelijkertijd het culturele aanbod in de stad op peil te houden. De Veranderagenda wordt
in de zomer van 2015 afgerond en dan ontstaat ruimte om verder te ontwikkelen. Cultuur in Hilversum
is toe aan een stevige impuls. Er liggen veel kansen die omgezet moeten worden in zichtbaar resultaat.
Cultuurmakers zijn bij uitstek geschikt om grenzen te verleggen en nieuwe wegen te ontdekken, waar
samenleving en stad van kunnen profiteren. Daarvoor is een wel fundament nodig: een overheid die
staat voor cultuur, helder richting geeft en waar nodig faciliteert en stimuleert. Samen met culturele en
maatschappelijke organisaties, inwoners en bedrijven werken we aan een duurzaam en levendig cultureel
klimaat in Hilversum. Die levendigheid wordt vooral zichtbaar in het centrum: het podium van de stad.
Flashmobs: Het centrum van Hilversum is niet alleen en belevenis als het gaat om winkelen of creatieve
mediaschermen. Anno 2016 loop je zomaar tegen willekeurige flashmobs aan. Op de Kerkbrink staan
plotseling zingende mensen. Het Groot Omroepkoor blijkt uit het winkelend publiek voortgekomen en
stimuleert toegestroomde belangstellenden tot een daverend meezingconcert. In de Hilvertshof duikt
een klas streetdancers op, die nu maar eens op straat repeteren. Op zaterdag is het na de markt op het
Langgewenst vaste prik met een jamsessie die iedere keer door een andere organisatie georganiseerd
wordt.
Aansluiten op het coalitieakkoord en bestaand beleid
Cultuur is verbonden aan een scala aan maatschappelijke ontwikkelingen. Economie en cultuur zijn
belangrijke thema’s uit het Coalitieakkoord Draagvlak en daadkracht In Hilversum 2014. Een aansprekend
cultuuraanbod, versterking van het profiel van de Mediastad en het stimuleren van amateurkunst en
cultuureducatie zijn beleidsaccenten uit het akkoord die in dit beleidskader worden uitgewerkt. De
economische speerpunten zijn opgenomen in twee sterprogramma’s: Centrum en Mediastad. Visies op
het centrum en de mediastad worden in 2015 aan de raad voorgelegd. Het cultuurbeleid sluit daarnaast
aan op andere thema’s die de stad versterken: ook de relatie met buurten en nieuwe zorgtaken wordt
gelegd.
7
Dit beleid vervangt de Deelnotitie en Uitvoeringsplan Cultuureducatie en –participatie Jong Geleerd
Oud Gedaan 2013-2016, die in oktober 2013 door de gemeenteraad is vastgesteld. Cultuureducatie en
-participatie zijn onderdeel van deze nota.
De rol van de gemeente
De gemeente kiest voor een actieve rol. Het culturele klimaat wordt versterkt door initiatieven en
organisaties te faciliteren en stimuleren. Daarnaast stelt de gemeente zich actief op in het verbinden
van partijen, zowel binnen als buiten de culturele sector. De verantwoordelijkheid voor het bedenken,
ontwikkelen, produceren en uitvoeren van culturele programma’s en activiteiten blijft vanzelfsprekend bij
culturele instellingen, kunstenaars en de initiatiefnemers. Tot slot heeft de gemeente een taak om een
compacte culturele infrastructuur te garanderen, waarvoor locaties en organisaties nodig zijn. Financiering
die hiervoor nodig is wordt zoveel mogelijk ingezet als hefboom waarmee culturele organisaties andere
middelen kunnen aantrekken.
De gemeente wil aanjagen en nieuwe ontwikkelingen entameren, maar uiteindelijk kan de ondersteuning
vanuit de gemeente nooit het merendeel van de (financiële en organisatorische) inspanning zijn. De
gemeente Hilversum zal meer dan voorheen het vermogen van cultuurmakers aanspreken om bijdragen
vanuit de stad te verbinden aan die van de gemeente, en deze bijdragen meewegen bij het beoordelen
van programma’s en activiteiten.
Betrekken van culturele organisaties
De richting van het beleid is in gesprekken en bijeenkomsten aan (zowel gesubsidieerde als niet
gesubsidieerde) culturele organisaties in Hilversum voorgelegd. Er is sprake van een nieuwe koers: zowel
in de inhoudelijke focus als in de financiële structuur. Voor een aantal organisaties betekent het dat er
nieuwe kansen zijn om programmering te ontwikkelen. Tegelijkertijd heeft het nieuwe beleid ingrijpende
gevolgen voor andere organisaties. Het voornemen om nieuw beleid voor een langere periode vast te
stellen is positief ontvangen: culturele organisaties hebben behoefte aan een duidelijke koers, meerjarige
continuiteit van het beleid en een helder kader.
In de uitvoering van het beleid wordt het veld op eigen verzoek nadrukkelijk betrokken. Dat resulteert in
een Uitvoeringsprogramma voor de eerste 2,5 jaar en loopt van 2015-2017. Het Uitvoeringsprogramma
moet in het najaar van 2015 gereed zijn.
Opbouw van het beleid
Het cultuurbeleid gaat uit van vier pijlers. Allereerst worden de waarden van cultuur voor de stad
benoemd op het sociale, ruimtelijke, economische en culturele domein. De tweede pijler zijn de functies
van cultuur. We onderscheiden de functie van archieven en collecties, cultuureducatie, cultuurparticipatie
en professionele kunst en cultuur. De derde pijler wordt gevormd door culturele kwaliteiten die zijn
uitgewerkt op basis van de kunstvormen (muziek, media, architectuur, dans & drama, beeldend en
letteren) en de mate waarin die kunstvormen ontwikkeld zijn in Hilversum en onze omgeving (regio en
MRA). En tot slot de doelgroepen: op wie richten gemeente en culturele organisaties zich.
8
De vier pijlers verhouden zich tot elkaar en vormen samen het culturele kader. Ieder cultureel initiatief dat
een verbinding heeft met de gemeente wordt aan de hand van het kader beoordeeld. Als het goed gaat
met cultuur in de stad ontstaat een zichzelf versterkende cyclus. Iedereen die bezig is met cultuur kan een
bijdrage leveren aan die cyclus.
LEVENDIG
CULTUREEL KLIMAAT
Culturele
waarden
Culturele
functies
Doelgroepen
Culturele
kwaliteiten
HILVERSUM; STAD
VAN MUZIEK, MEDIA,
ARCHITECTUUR
Afbakening
Deze beleidsnota richt zich primair op de kunsten. Daarmee worden kunstzinnige objecten en
handelingen bedoeld die door mensen zijn gemaakt (de definities worden op pg 5 uitgebreider
toegelicht). Architectuur is eveneens deel van het cultuurbeleid, en daarmee breder dan monumenten.
Deze nota omvat geen uitgewerkte visie op het cultureel erfgoed, materieel of immaterieel.
Ontwikkelingen aangaande Zonnestraal, het Geopark en de toenemende belangstelling voor monumenten
dragen bij aan het onderscheidende karakter van Gooi, Vecht en Eem. Het culturele erfgoed in de regio is
onderscheidend en verdient meer aandacht. Daarom volgt nog een uitwerking over het culturele erfgoed.
9
Bijzondere collecties en archieven zijn wel in deze nota opgenomen omdat ze een basis bieden voor kunst
en cultuur en beheerd en gepresenteerd worden door culturele organisaties. Bijzondere collecties dragen
tot slot bij aan het versterken van de culturele kwaliteiten van de stad, die in Hoofdstuk 3 verder worden
uitgewerkt.
Begrippen
In het debat over cultuur, erfgoed en kunsten ontstaat nog weleens verwarring over de betekenis
van een aantal centrale begrippen. De Raad voor Cultuur gebruikt in de Agenda Cultuur 20172020 de volgende definities.
Kunst
Onder kunst worden objecten of handelingen verstaan die door mensen zijn gemaakt of bedacht en
vooral door de artistieke kwaliteiten van het werk worden gewaardeerd. Kunst is dynamisch, de grenzen
tussen verschillende kunstdisciplines veranderen met de tijd. Voorbeelden van objecten zijn een
interactieve installatie, een gedicht, net-based artwork, een film, een schilderij of land art. Voorbeelden
van zulke handelingen: een concert, een toneelproductie, een musicaluitvoering, een performance of de
uitvoering van een choreografie.
In Hilversum hanteren we de kunstvormen muziek, media (nieuwe media, film & fotografie), architectuur,
beeldende kunst, dans & drama en letteren.
Cultureel erfgoed
Onder cultureel erfgoed vallen uit het verleden geërfde materiële en immateriële bronnen, die in
de loop van de tijd tot stand zijn gebracht door de mens of zijn ontstaan uit de wisselwerking tussen
mens en omgeving. Deze bronnen geven uitdrukking aan zich voortdurend ontwikkelende waarden,
overtuigingen, kennis en tradities; ze bieden voor huidige en toekomstige generaties een referentiekader.
Mensen kunnen zich, onafhankelijk van het bezit ervan, identificeren met en spiegelen aan deze bronnen.
Voorbeelden van materieel erfgoed zijn monumenten, beschermde stadsgezichten, archieven en
andere relevante historische objecten; voorbeelden van immaterieel erfgoed zijn dialecten, ambachten,
processies en verhalen.
Media
De mediadefinitie van de Raad voor Cultuur is vooral relevenat voor het mediaprogramma. In de definitie
zijn media communicatievoorzieningen die het mogelijk maken content (data, informatie, meningen,
beelden, produc¬ties) met anderen mensen te delen. Het kan gaan om beelden of teksten, digitaal of
gedrukt. Bijvoorbeeld digitale (sociale) platforms, televisie- en radiozenders, websites en kranten.
10
In Hilversum voegen we hieraan toe dat nieuwe media worden beschouwd als de volgende stap in
communicatie en er vooral gestreefd wordt naar interactie; een dialoog in plaats van een monoloog.
Door gebruikers wordt dagelijks content toegevoegd op allerlei platforms (user generated content) die de
productie van content beïnvloedt en verbetert.
Cultuur
Met het begrip cultuur verwijst de raad in de Agenda Cultuur 2017-2020 naar de producten en
activiteiten op het brede gebied van de kunsten (waaronder architectuur, beeldende kunst en vormgeving,
film, letteren, podiumkunsten en cross-overs tussen deze disciplines) en het erfgoed (zoals archieven,
archeologie, historische collecties, monumenten en immaterieel erfgoed), en de mensen en instituties die
zich daarmee bezighouden. Het begrip ‘cultuur’ verwijst ook in deze beleidsnota niet naar een gangbare
sociologische definitie (die verwijst naar het collectieve gedrag van een groep mensen met min of meer
dezelfde waarden en overtuigingen).
11
Levendig
cultureel klimaat
Culturele
waarden
Culturele
functies
Doelgroepen
Culturele
kwaliteiten
Hilversum; stad
van muziek, media,
architectuur
Culturele
waarden
Sociale
domein
Ruimtelijke
domein
Economische
domein
Culturele
domein
12
1 De waarde van cultuur voor een levendige stad
Cultuur draagt bij aan de aantrekkelijkheid van de stad. Het gaat dan niet alleen om de
professionele kunsten die gemaakt en gepresenteerd worden op podia, in musea en ateliers, maar
ook om de verscheidenheid aan amateurverenigingen en de mogelijkheden voor kinderen en
volwassenen om les te nemen en hun talent te ontwikkelen. onderzoek doen in archieven en het
presenteren van bijzondere collecties hebben eveneens een toegevoegde waarde voor de stad.
Reuring, ontmoeting en plezier enerzijds, verrassing, verdieping en verwondering anderzijds: de
bijdrage van cultuur aan de samenleving is veelzijdig.
In lijn met de landelijke verkenningen en adviezen 1 die voorbereidend zijn op de Cultuurperiode 20172020 van het Ministerie van OCW wordt de bijdrage van cultuur aan de samenleving in dit beleid
uitgewerkt op drie domeinen: sociaal, cultureel en economisch. In Hilversum wordt het ruimtelijk domein
hier aan toegevoegd omdat de zichtbaarheid van cultuur voor de levendigheid in de stad van grote
waarde is. Wat opvalt aan de uitgebrachte rapporten is dat de aandacht voor de inhoudelijke ontwikkeling
van cultuur weer toeneemt. Vanuit de intrinsieke waarde van cultuur worden maatschappelijke
verbindingen gelegd.
1.1 Het sociale domein
Cultuur levert een bijdrage aan het welzijn en de verbondenheid van mensen. Het is belangrijk voor de
persoonlijke ontwikkeling en het creatief vermogen. In Nederland zijn circa 7 miljoen amateurkunstenaars
actief, waarvan de helft wekelijks met zijn kunst bezig is. Kennis maken met en leren over kunst en cultuur
begint op school – of al eerder – en kan een leven lang worden voortgezet. Actief kunst beoefenen,
bijvoorbeeld door les te nemen en talent te ontwikkelen biedt plezier, ontspanning en verrijking.
Samen spelen en zingen in verenigingsverband stimuleert ontmoeting en versterkt sociale netwerken.
Kunstprojecten kunnen succesvol worden ingezet om verbindingen tussen mensen tot stand te
brengen. Bijvoorbeeld door samen te werken aan een project in de buurt of door een voorstelling waar
maatschappelijke thema’s worden behandeld.
Sociale samenhang stimuleren door middel van cultuur begint bij het inzetten van het culturele product
door een professional of een amateur: bijvoorbeeld een voorstelling, tentoonstelling, een les, repetitie of
een workshop.
Er liggen volop kansen in de verbinding van cultuur en de transformatie in het sociaal domein.
Cultuurmakers kunnen nieuwe wegen ontdekken om participatie te vergroten en verlengen, om creatief
met thema’s als eenzaamheid en zelfredzaamheid om te gaan. Culturele producten kunnen worden inzet
om verbindingen tot stand te brengen tussen cultuurmakers en inwoners, tussen culturele organisaties,
maatschappelijke organisaties en tussen verschillende groepen van de bevolking.
1
Cultuurverkenning Raad voor Cultuur 2014, Verkenning Cultuur herwaarderen WWR 2015, De waarde van creativiteit Advies Raad voor Cultuur
en AWTI 2015, Cultuur Agenda 2017-2020 Raad voor Cultuur 2015
13
De waarden van cultuur voor het sociale domein in Hilversum:
1. Open en dichtbij: een toegankelijk cultureel aanbod, dat voor iedere inwoner bereikbaar is.
2.Culturele ontwikkeling: alle kinderen komen met alle kunstvormen in aanraking en er vindt verdieping
plaats op de kunstvormen media, muziek en architectuur.
3.Netwerken: meer mensen beoefenen zelf kunst en cultuur en de betrokkenheid tussen mensen wordt
versterkt door amateurverenigingen en community art projecten te ondersteunen.
4.Zorg en nabijheid: kunst en cultuur dragen bij aan een goede gemeentelijke uitvoering van de taken in
het sociaal domein.
1.2 Het ruimtelijke domein
De inrichting en vormgeving van de fysieke ruimte in de stad zijn een gevolg het gebruik van die ruimte
door mensen, door de eeuwen heen. Ingrepen van lange tijd geleden in de structuur en bebouwing
van de stad zijn nog steeds zichtbaar. Zowel structuren en gebouwen als de toevoeging van kunst en
cultuur hebben een effect op de wijze waarop mensen de ruimte beleven en gebruiken. Daarom wordt
geïnvesteerd in de kwaliteit, met name in het centrum. De toevoeging van kunst en cultuur brengt
levendigheid en dynamiek voor inwoners en bezoekers. Aan de andere kant is de openbare ruimte de
meest laagdrempelige plek in de stad voor kunstenaars om zich te presenteren aan een breed publiek.
Kunst en cultuur heeft in fysieke zin een sturende rol, de programmering bepaalt routes door de stad.
Routes worden gevormd door activiteiten in de openbare ruimte en door het zichtbaar maken van
kwaliteiten: bijvoorbeeld informatie over monumenten en bijzondere plekken in de stad.
De waarden van cultuur voor het ruimtelijke domein in Hilversum:
1. Levendige stad: stimuleren van de dynamiek in het centrum door het presenteren van cultuur.
2.Open en bijzonder: stimuleren van het verlevendigen van bijzonder erfgoed en architectuur door de
beoefening en presentatie van kunst en cultuur in monumenten.
3.Dwalen en verrassen: bezoekers en inwoners ontdekken de kwaliteit van de stad door bijzondere
routes vol presentatie van kunst, cultuur en architectuur.
4.Verfraaien: de kwaliteit van de openbare ruimte versterken door de kunst en mediatoepassingen in te
passen, met name in het centrum.
1.3 Het economische domein
Cultuur is een van de belangrijkste factoren in de aantrekkelijkheid van steden en regio’s om te
wonen, werken en bezoeken. Bedrijven volgen steeds vaker potentiële werknemers. Het belang van de
aantrekkelijkheid van een stad om te wonen en te verblijven neemt daarom toe. Het culturele aanbod is
een van de weinige factoren die overheden direct kunnen beïnvloeden door een actief cultuurbeleid. Een
sterk cultureel voorzieningenniveau heeft een positief effect op de vastgoedwaarde, op de aanwezigheid
van horeca en diversiteit van het winkelaanbod.2 Een kwalitatief en onderscheidend cultureel aanbod
2
G. Marlet, De aantrekkelijke stad, 2009
J. Saris, Nieuwe ideeën voor oude gebouwen, 2008
14
trekt publiek dat naast een bezoek aan filmtheater, museum of podium andere bestedingen doet in
de stad. Het gaat om het aantrekken van meer bezoekers, die langer blijven, meer besteden en vaker
terugkomen. Cultuur speelt een belangrijke rol in citymarketing en het aantrekken van toerisme.
Cultuur op het Herenplein: Het Herenplein leent zich prima voor meer cultuur en ondersteunende horeca.
De oude Citybioscoop en het ernaast gelegen pand bieden mogelijkheden voor een zichtbare (radio)
studio, oefenruimtes voor amateurverenigingen, een multifunctionele filmzaal annex podium en ruimtes
voor creatieven. Een verkeersluwe straat, een aantrekkelijke verbinding naar de Groest en via de Zeedijk
naar de Kerkstraat, gecombineerd met horeca, een club en terrassen ontstaat kan van het Herenplein en
bruisende culturele hotspot maken.
Het economisch domein heeft ook te maken met de werkwijze en positionering van culturele sector.
Er ligt een verantwoordelijkheid om voortdurend het eigen verdienvermogen te ontwikkelen en zich te
verbinden met de samenleving. Daarbij horen alternatieve en aanvullende financieringsmiddelen, het
aangaan van samenwerkingsverbanden binnen en buiten de culturele sector, het verleiden en vasthouden
van publiek. Ten aanzien van de eigen organisatie gaat het om een efficiënte interne bedrijfsvoering,
deskundigheidsbevordering van medewerkers en het ontwikkelen van een programmering die
gewaardeerd wordt door gedifferentieerde doelgroepen.
De waarden van cultuur voor het economische domein in Hilversum:
1.Komen en blijven: meer bezoekers, die langer blijven en meer besteden.
2. Komen en vestigen: versterken van het vestigingsklimaat door te investeren in de culturele
positionering van Hilversum.
2.Cultuur rendeert: versterken van de lokale economie door netwerkvorming en samenwerking tussen
cultuur en andere sectoren te stimuleren.
3.Krachtig en zichtbaar: verhogen van het culturele rendement door te investeren in toekombestendige
cultuurfuncties en de professionaliteit van organisaties te versterken.
1.4 Het culturele domein
Kunst en cultuur hebben intrinsieke kwaliteiten en die zijn heel belangrijk om aan de drie eerder
genoemde domeinen een bijdrage te kunnen leveren. Plezier beleven aan kunst is zo’n kwaliteit. Cultuur is
fijn en leuk om je mee bezig te houden, het verrijkt mensen. Ontwikkeling, vernieuwing en verdieping van
kunst zijn andere kwaliteiten. Die artistieke ontwikkeling wordt gevoed door experiment, confrontatie en
openheid. Kunstenaars zoeken en overschrijden grenzen en gebruiken creativiteit om tot nieuwe inzichten
te komen en presenteren daarmee een spiegel aan de samenleving.3 Als de intrinsieke waarde van het
culturele product onvoldoende aandacht krijgt neemt de kwaliteit af. Met als gevolg dat het product
minder waarde heeft, wat de mogelijkheid om verbindingen te leggen of te verdienen met cultuur beperkt.
3
De verbeelding en de macht, strategische agenda Akademie van Kunsten 2015-2016
15
Only Seven Left, een populaire band heeft in 2014 in De Vorstin afscheid genomen. De leden werken
nu aan een eigen solocarrières. De band is in 2005 begonnen in De Vorstin als nieuw talent en in 2010
door 3FM uitgeroepen tot Serious Talent. Only Seven Left wist binnen enkele jaren een positie in de
Nederlandse popscene te verwerven, mede dankzij begeleiding van De Vorstin. Ook buiten de grenzen,
van Duitsland tot Indonesië trad de band op.
Kunst verdient ruimte om zichzelf voortdurend opnieuw uit te vinden, om nieuwe terreinen te betreden
en een motor voor maatschappelijke innovatie te zijn. Die rol is slechts gedeeltelijk te vertalen in
economisch en sociaal rendement: het vraagt investeringen en ruimte, op basis van het vertrouwen
dat de artistieke vernieuwing zijn weg vindt naar de samenleving. Het samenspel tussen publieke en
commerciële omroepen heeft parallellen met de ontwikkeling van het culturele aanbod. Overheden
houden zich afzijdig van de inhoud van het artistieke product, maar kunnen ontwikkeling en vernieuwing
ervan wel faciliteren en stimuleren. Met publieke middelen kunnen producties worden gemaakt die (nog)
geen directe afzetmogelijkheden in de markt hebben. Kleinschalige experimentele kunstproducten, of
het nu een tentoonstelling of een voorstelling is, stimuleren ontwikkeling, verdieping en dynamiek. Meer
populaire vormen maken cultuur toegankelijk voor een brede doelgroep. Beeldend kunstenaars gaan hun
atelier uit en de straat op, ballet wordt verrijkt met hiphop, tunes uit computerspellen worden gebruikt
in eigentijdse klassieke composities. Kunstenaars gebruiken technologische innovaties in licht en geluid
en de creativiteit van kunstenaars wordt ingezet om innovatie buiten de cultuursector te realiseren.
Om ontwikkeling mogelijk te maken blijft het wel nodig dat cultuurmakers de ruimte krijgen om te
experimenteren, te verdiepen en barrières te doorbreken.
De waarden van cultuur voor het culturele domein in Hilversum:
1.Innovatie en verrassing: stimuleren van ontwikkeling en vernieuwing van kunst en cultuur door middel
van experimenten en crossovers.
2. Verdieping: de kwaliteit en verdieping van het aanbod versterken.
3. Zichtbaar en spannend: stimuleren van presentatie van culturele innovaties in de stad.
Conclusie
Hilversum kiest voor het versterken van de waarden van cultuur voor de stad, zowel sociaal, fysiek
economisch als cultureel. Hilversum wil dat doen door:
1. Sociaal: Versterken van de sociale verbindingen tussen inwoners.
2. Ruimtelijk: Verrijken van de ruimtelijke kwaliteit en de zichtbaarheid van cultuur in de stad.
3. Economisch: Vergroten van de dynamiek in het centrum en versterken van het vestigingsklimaat.
4. Cultureel: Versterken van artistieke ontwikkeling en vernieuwing.
16
Levendig
cultureel klimaat
Culturele
waarden
Culturele
functies
Doelgroepen
Culturele
kwaliteiten
Hilversum; stad
van muziek, media,
architectuur
Culturele
functies
Archieven en
collecties
Cultuur
educatie
Cultuur
participatie
Professionele
kunst en
cultuur
17
2 De culturele functies
Cultuur heeft verschillende functies: behouden, er over leren, beoefenen en presenteren.
In Hilversum vertalen we deze functies naar archieven en collecties, cultuureducatie,
cultuurparticipatie (amateurkunst in verenigingsverband of individueel) en professionele
kunst en cultuur (het gaat over productie en presentatie van professionele kunst, niet over de
professionaliteit van de organisatie).
Iedere functie draagt bij aan de doelen van het beleid. Het zwaartepunt van de activiteiten van culturele
organisaties ligt vaak binnen een van de cultuurfuncties, waarbij ze zich richten op bepaalde doelgroepen
in de stad. Bij de Bibliotheek ligt bijvoorbeeld het zwaartepunt op de functie van cultuureducatie.
Culturele organisaties en cultuurmakers zetten hun kennis en vaardigheden in, door les te geven of
een plek te creëren waar het fijn is om te zijn en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. En ook door
culturele producten, concerten, voorstellingen en tentoonstellingen. In dit hoofdstuk wordt in beeld
gebracht op welke wijze de culturele functies worden versterkt.
2.1 Functie van archieven en collecties
Deze functie wordt onderverdeeld in twee delen: Archieven en bijzondere collecties. Archieven hebben de
wettelijke taak hebben om documentatie van overheden te beheren, behouden en toegankelijk te maken.
Nationale, regionale en lokale archieven vervullen de functie van het gemeenschappelijke geheugen van
de stad, de regio en Nederland.4 De archieftaak wordt uitgevoerd zoals vastgelegd in de archiefwet, in
Hilversum door het Streekarchief.5 Naast de wettelijke taak beheert het Streekarchief ook archieven van
verenigingen, scholen, kerken en families en bijzondere collecties, bijvoorbeeld de Collectie Stevens en de
Collectie Kastermans.6
Bijzondere collecties
Met bijzondere collecties worden zowel kunst- als erfgoedcollecties bedoeld. Dat kunnen zowel collecties
van overheden als van culturele organisaties zijn. Bijzondere collecties van derden versterken de identiteit
en het profiel van de stad, mits ze ontsloten en te gebruiken zijn.7 In Hilversum gaat het om:
Het Streekarchief het Gooi en de Vechtstreek in Hilversum beheert de archieven van Ankeveen, Blaricum, ‘s-Graveland, Hilversum, Kortenhoef,
Laren, Loosdrecht, Nederhorst den Berg en Wijdemeren.
5
De Archiefwet 1995, het Archiefbesluit 1995en de Archiefregeling 2009 vormen samen het wettelijk kader. Het is een van de weinige wettelijke
taken die gemeenten hebben binnen het cultuur- en erfgoeddomein (tevens is wet- en regelgeving vastgelegd voor archeologie, monumenten,
bibliotheken en musea).
6
Bijvoorbeeld fotocollecties zoals de Collectie Jacques Stevens en de onlangs aangeschafte Collectie Kastermans.
4
Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid is het nationale audiovisuele archief. Het omvangrijke digitaliseringsproject Beelden voor
de Toekomst is in 2015 afgerond en materiaal kan beschikbaar worden gesteld aan derden. In het Muziekcentrum van de Omroep ligt het
Muziekarchief van de omroepen opgeslagen. Het is nog niet digitaal ontsloten en als gevolg van bezuinigingen op dit moment niet toegankelijk.
Het Grafisch Aterlier Hilversum huisvest een historische grafische collectie die dagelijks in gebruik is, maar waarvan het voortbestaan zonder
lokale overheidsfinanciering onder druk staat.
7
18
-De Collectie Hilversum, de kunstcollectie die in eigendom is van de gemeente. In Hilversum is de
collectie met name is ingezet voor museale presentatie in Museum Hilversum en eigen gebruik in
Raadhuis en Stadskantoor.8
- De bijzondere collecties van het Streekarchief, waaronder de collecties Stevens en Kastermans.
-Het MCO Muziekarchief: het archief waar alle partituren van de radio- en televisie omroepen liggen
opgeslagen;
-Het nationale audiovisuele archief dat is opgeslagen bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid;
-De grafische collectie van het Grafisch Atelier, één van de oudste werkplaatsen van Nederland. Het
gaat dan om persen, clichés, loden zetletters en een collectie grafiek.
Zichtbare collecties en archieven zijn belangrijk voor het ervaren van de identiteit van de stad. Met het
beleid wil Hilversum de zichtbaarheid en interactie versterken door:
- Collecties en archieven te digitaliseren en ontsluiten.
- Documentatie en ander materiaal online en fysiek te presenteren in de regio en in de stad.
-Mogelijk maken van het verrijken van ontsloten materiaal door online informatie toe kunnen voegen,
bijvoorbeeld door inwoners of kennisinstellingen (user generated content).
2.2 Cultuureducatie
Cultuureducatie maakt leren over en door cultuur mogelijk. Leerlingen of deelnemers leren over
cultuur door er actief mee bezig te zijn en zelf iets te maken. Ze leren van het kijken en luisteren naar
cultuuruitingen, van cultuurbezoek en van lezen over cultuur. En door te reflecteren op eigen werk en
dat van anderen. Via cultuureducatie ontwikkelen leerlingen en deelnemers culturele competenties en
talenten. Mensen doen kennis op over cultuur als fenomeen en als expressiemiddel. Ze ontwikkelen
culturele vaardigheden en een open houding ten aanzien van cultuur.9
De huidige ontwikkeling van aanbod
In Hilversum zijn een aantal organisaties op het domein van cultuureducatie actief. Bibliotheek
Hilversum en Coöperatieve Vereniging Globe Centrum voor Kunst en Cultuur (C.V. Globe CKC) hebben
cultuureducatie als kernfunctie, voor andere organisaties als Museum Hilversum, het Filmtheater en
het Grafisch Atelier is het een van de producten naast productie en/of presentatie.
De bibliotheek is anders dan andere cultuureducatie organisaties een wettelijke taak voor gemeenten.
Sinds 1 januari 2015 is de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen van kracht. Niet langer staat
het behoud van structuren centraal, maar het aanbieden van maatschappelijke functies, waarin drie
kernfuncties centraal staan: lezen/leren/informeren, ontmoeting/debat en kennismaken met kunst en
cultuur. Deze kernfuncties kunnen zowel fysiek als digitaal worden vormgegeven. Het verbreden van
functies brengt de bibliotheek nieuwe samenwerkingsverbanden. Bibliotheek Hilversum is in de stad een
De Collectie Hilversum is bij de verzelfstandiging van Museum Hilversum in 2013 in eigendom van de gemeente gebleven. De collectie bestaat uit
ongeveer 10.000 voorwerpen en 25.000 foto’s en briefkaarten. Daarnaast is er een bibliotheek met Gooise- en historische boeken, deze bestaat
uit ongeveer 3.000 boeken. Recent is de deelcollectie archeologie ondergebracht bij de Provincie Noord-Holland.
9
Definitie Landelijk Kennisinstituut voor Cultuureducatie en Amateurkunst.
8
19
spin in het web en legt verbindingen met onderwijs, zorg- en welzijnsorganisaties, ouderenorganisaties
en de Volksuniversiteit. Het is de meest laagdrempelige plek in de stad om kennis te maken met kunst en
cultuur.
Cultuuronderwijs wordt voor een belangrijk deel aangeboden door C.V. Globe CKC, zowel binnen- als
buitenschools. Deze organisatie heeft de opdracht van de gemeente om in het primair onderwijs
cultuureducatie aan te bieden, met het accent op muziekeducatie. De gemeente kiest hiervoor omdat de
basis voor een culturele ontwikkeling wordt gelegd bij kinderen: het levert een belangrijke bijdrage aan de
zelfontplooiing en is een investering in hun toekomst.10 Als kinderen op jonge leeftijd met kunst en cultuur
in aanraking komen beoefenen ze op latere leeftijd vaker actief een kunstvorm en besteden ze meer tijd
en geld aan culturele activiteiten.
Bij de presentatie van een GLOBE project in het MCO door leerlingen van groep zes.
Een meisje dat gedurende drie weken een viool mee naar huis had gekregen, verzuchtte na het concert
tegen de juf: “Als iedereen muziek maakte, had niemand meer zin om ruzie te maken!”
Cultuur op school
Hilversum kiest voor verdere versterking van cultuureducatie in het primair onderwijs, omdat de basis
voor een culturele ontwikkeling wordt gelegd bij kinderen: het levert een belangrijke bijdrage aan de
zelfontplooiing en is een investering in hun toekomst. Als kinderen op jonge leeftijd met kunst en cultuur
in aanraking komen beoefenen ze op latere leeftijd vaker actief een kunstvorm en besteden ze meer tijd
en geld aan culturele activiteiten. In het voortgezet onderwijs worden projecten en incidentele activiteiten
ondersteund.
Het uitgangspunt voor het basisonderwijs is dat scholen de eerste verantwoordelijkheid dragen voor
een goede inbedding van cultuureducatie in het curriculum: cultuur is duurzaam in de leerjaren
verankerd en scholen zijn in staat leervragen te formuleren op basis waarvan culturele producten worden
ontwikkeld. Daarvoor is aan de andere kant een basisinfrastructuur nodig van culturele organisaties die
in staat zijn om passend aanbod te ontwikkelen. In Hilversum is een begin gemaakt met het behoefte
gestuurd ontwikkelen van cultuureducatieaanbod. De gemeente doet mee aan het landelijke programma
Cultuureducatie met Kwaliteit, dat doorlopende leerlijnen heeft opgeleverd die door scholen en
cultuurmakers samen zijn ontwikkeld. De financiële stroom loopt echter nog voor het overgrote deel via
culturele organisaties. Om het onderwijs meer te laten sturen wordt een structuur ontwikkeld waarin
scholen zelf cultuurproducten inkopen bij culturele organisaties in Hilversum.
In de komende jaren wil Hilversum de cultuureducatie verbreden en verdiepen door:
-Basisscholen die actief de ontwikkeling van het lokale cultuureducatieaanbod te beïnvloeden. De
middelen voor Hilversumse cultuurproducten worden daarom grotendeels verlegd van culturele
organisaties naar het onderwijs.
Er is onderscheid tussen culturele organisaties die cultuureducatie als kerntaak hebben en organisaties waar educatie een product is dat
wordt ontwikkeld rondom onderzoek en presentatie, bijvoorbeeld een scholenproject bij een voorstelling of tentoonstelling. Een voorbeeld van
cultuurfuncties met educatie als kerntaak zijn bibliotheken en centra voor kunsten.
10
20
-Een herkenbaar en kwalitatief cultuurloket dat de centrale toegang vormt tot het educatieaanbod en
vraagbaak is voor het primair onderwijs.
- Culturele projecten en activiteiten in het voortgezet onderwijs worden ondersteund.
2.3 Cultuurparticipatie
Cultuurparticipatie gaat over zelf actief kunst beoefenen: amateurkunst in verenigingsverband of
individueel. Het gaat om alle vormen van deelname aan kunst, cultureel erfgoed en media in de vrije tijd,
buiten school en werk. Het biedt mensen de mogelijkheid tot individuele expressie, het geeft plezier en
het versterkt het contact tussen mensen.
De 70 leden van Concertkoor N.S.F. zingen voornamelijk klassieke koorwerken. Iedere donderdagavond
zijn de repetities in de Morgensterkerk. Ongeveer één maal per jaar geeft het koor een concert, vaak met
professioneel orkest en altijd met professionele solisten.
Het amateurveld in Hilversum
Hilversum kent een bloeiend en divers amateurveld met veel muziekverenigingen, koren en toneelverenigingen. Ze presenteren zich met concerten, voorstellingen en tentoonstellingen, zowel in de
openbare ruimte in het centrum en op de podia, als in verzorgingshuizen, kerken en op scholen.
Verenigingen weten mensen zowel langdurig als voor korte projecten aan zich te binden, de meeste
hebben een sterk eigen profiel en clubgevoel en zijn stevig verankerd in de stad. Er zijn ook verenigingen
die minder vitaal zijn en onder druk staan door diverse oorzaken. Leden werven, promotie, passende huisvesting en tijd/kwaliteit van het bestuur zijn onderwerpen die voor alle amateurverenigingen relevant zijn.
Jong Beatrix is een mars- en showband voor kinderen van 6-16 jaar en onderdeel van de Vereniging
Beatrix Korpsen. Buiten hard repeteren om in de ‘Finals’ tot de top van Europa te kunnen behoren is er bij
Jong Beatrix tijd voor andere leuke dingen. De jaarlijkse ‘VBK Familiedag’ is bijvoorbeeld erg populair.
Financiële drempels wegnemen
Actieve cultuurparticipatie kan worden belemmerd door financiële beperkingen. Daarom heeft Hilversum
sinds 2014 een Jeugdcultuurfonds als onderdeel van het minimabeleid, dat zich richt op kinderen en
jongeren van 4-18. Hilversum wil ook bij volwassenen die vanwege hun inkomenspositie daartoe niet in
staat zijn actieve kunstbeoefening te stimuleren. Een dergelijk lokaal fonds voor volwassenen bestaat nog
niet in Nederland.
Hilversum wil een zo hoog mogelijke cultuurparticpatiegraad bereiken, met het accent op
kunstbeoefening in verenigingsverband door:
- Passende huisvesting voor amateurorganisaties.
- Vitale amateurorganisaties door samenwerking en uitwisseling in een actief netwerk.
21
-Hilversums cultuurparticipatiefonds toevoegen aan het minimabeleid om actieve cultuurparticipatie te
vergroten.
-Het vergroten van contacten in buurten tussen inwoners door kunstzinnige initiatieven, waarmee
verbindingen wordt gelegd en de drempel om zelf actief te worden wordt verkleind. Community art
projecten in wijken kunnen worden ondersteund.
2.4 Professionele kunst en cultuur
Kunst en cultuur inspireert mensen: zintuigen en geest worden geprikkeld op een manier die het
alledaagse overstijgt. Kunst is eigenzinnig, verrast, verbaast en veroorzaakt verwarring. Dat geldt voor alle
kunstvormen: muziek, media (nieuwe media, film en fotografie), architectuur, beeldende kunst, letteren,
en dans en drama.
Museum Hilversum vierde in de zomer van 2014 de nieuwsfotografie. Na de Zilveren Camera toonde
fotograaf Raymond Rutting zijn werk in een overzichtstentoonstelling in The Art of News #2.
Rutting vertelt een verhaal met zijn foto’s en wil een verschil maken voor de mensen die hij in beeld heeft
gebracht. Het bezoek van Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet aan het museum en de opbrengst
van een veiling van maar liefst € 30.000 voor het internationale Rode Kruis waren een kroon op de
succesvolle expositie.
Hilversum kent een breed scala aan professionele organisaties en kunstenaars. Samen realiseren zij een
aanbod dat lokaal verankerd is met een bovenlokale (nationale en zelfs internationale) uitstraling. Professionele kunstenaars en culturele organisaties krijgen de ruimte en de opdracht om een programmering
die verrijkend is voor inwoners en bezoekers te presenteren. Begin 2015 hebben culturele organisaties
zich verenigd in Stichting Cultuurnetwerk om te werken aan een overstijgende culturele programmering
voor de stad, zoals het afstemmen van het aanbod zowel inhoudelijk als in spreiding. Het Cultuurnetwerk
werkt samen met maatschappelijke organisaties, ondernemers en bijvoorbeeld het Stadsfonds.
Organisaties met een sterk onderscheidend vermogen en die direct door het Ministerie van OCW worden
bekostigd (Stichting Omroep Muziek is de organisatie achter het Radio Filharmonisch Orkest en Groot
Omroepkoor, het Metropole Orkest en Beeld en Geluid) worden sterker verbonden aan de stad. Voor
zover ze nog niet deelnemen aan het Cultuurnetwerk wordt dit gestimuleerd. Ook zal de samenwerking
met deze organisaties worden geïntensiveerd.
Het Metropole Orkest stelde eind december 2014 voor om het nieuwjaarsconcert op 9 januari
Hilversummers toegankelijk maken door een live stream. In drie dagen was het geregeld: door een
kleine bijdrage van de gemeente, maar vooral door vanuit de gemeente het orkest te verbinden met
maatschappelijke- en zorgorganisaties en de lokale omroep, was het concert voor iedere inwoner te
bekijken en beluisteren.
22
Hilversum wil de professionele kunst en cultuur verder verbeteren door te investeren in:
-Het versterken van de zichtbaarheid van de culturele programmering, in het centrum en daar waar het
de identiteit versterkt ook in buurten en wijken.
- Gezamenlijke promotie van de culturele programmering.
-Het vergroten van het aantal producties waarin samengewerkt wordt tussen culturele organisaties en
met andere sectoren.
Conclusie
Hilversum kiest voor het verder versterken van functies van cultuur voor de stad door:
1.Archieven en collecties: Toegankelijk en zichtbaar maken van documentatie en publiek laten bijdragen
aan het verrijken van archieven en bijzondere collecties in Hilversum.
2.Cultuureducatie: Via het onderwijs actieve cultuureducatie stimuleren op basis van goed toegankelijke
programma’s ontwikkeld door Hilversumse cultuurinstellingen.
3.Cultuurparticipatie: Verhogen van het aantal inwoners dat actief betrokken is bij cultuur, met name in
verenigingsverband.
4.Professionele kunst en cultuur: Vergroten van de culturele programmering en de zichtbaarheid
daarvan, met name in het centrum.
23
Levendig
cultureel klimaat
Culturele
waarden
Culturele
functies
Doelgroepen
Culturele
kwaliteiten
Hilversum; stad
van muziek, media,
architectuur
Culturele
kwaliteiten
Muziek
Media
Architectuur
Beeldende
kunst
Dans en
drama
Letteren
24
3 De culturele kwaliteiten van Hilversum
De derde dimensie in het beleid is die van de culturele kwaliteit. De culturele kwaliteit is
verbonden met de identiteit en het profiel van de stad. Hilversum wordt gekenmerkt door de
media en muziekindustrie, toonaangevende architectuur en groen. Het laatste kenmerk valt
buiten dit beleidskader. De culturele programmering wordt ingezet om de identiteit van de stad te
versterken, waarbij rekening gehouden wordt met de historie en de ligging van Hilversum tussen
grote steden.
De culturele programmering wordt volgens een gangbare indeling onderverdeeld in zes kunstvormen:
muziek, media (nieuwe film en fotografie), architectuur, dans & drama, beeldend en letteren. In een stad
als Hilversum zijn net als overal alle kunstvormen vertegenwoordigd. Door bepaalde kunstvormen te
versterken wordt het profiel van de stad scherper. Dat vraagt om keuzes: Hilversum kiest ervoor, gezien
de schaarse middelen en rijke culturele omgeving, te investeren in die culturele kwaliteiten, die sterker
zijn ontwikkeld dan in een gemeente met de omvang van Hilversum verwacht mag worden. Hilversum wil
de middelen met name inzetten om de uitzonderlijke culturele kwaliteiten die zich binnen onze grenzen
bevinden en verbonden zijn met de stad te koesteren en te versterken.
3.1 Het karakter van de stad
De aantrekkingskracht van Hilversum ligt al eeuwen in het groene karakter tussen grote steden.
Sinds de Middeleeuwen heeft het zich ontwikkeld van boerendorp tot een stad met een levendige
wol- en textielindustrie in de periode 17e-19e eeuw. Het was een aangename plek om te verpozen in
buitenverblijven, met name voor de stadse elite vanaf de 17e eeuw. Industrialisatie maakte toerisme
en forenzen tussen woon- en werkplaats mogelijk vanaf het einde van de 19e eeuw. De stad heeft een
forse groei doorgemaakt in de eerste decennia van de 20e eeuw, met een effect op de leefbaarheid.
Onder regie van W.M. Dudok is de tuinstad tot ontwikkeling gekomen, met als ambitie een aantrekkelijk
leefomgeving met veel groen en een hoge beeldkwaliteit. In Hilversum zijn veel architectonisch
hoogwaardige gebouwen gerealiseerd, ook door andere architecten dan Dudok. Vandaag de dag
zijn het (internationaal) toonaangevende jonge monumenten, die de stad een onderscheidende
stedenbouwkundige kwaliteit geven.
Voor de economische ontwikkeling in de 20e eeuw is de komst van de zendmast voor radioverkeer
bepalend geweest. Omroepen vestigen hier hun studio’s en kantoren om dure telefoonkosten uit te
sparen. De lokale economie kreeg een impuls met de komst van NSF, Philips, NTS en uiteindelijk de
omroepen. Met daaromheen een breed palet aan productiebedrijven. Vaak kleinschalig, met veel
aandacht voor vakmanschap en innovatie. Deze structuur van grote organisaties met een internationale
uitstraling en bereik en daarnaast veel kleine bedrijven kenmerkt de creatieve economische structuur
van de stad. Zowel de creatieve als de technologische kant van media zijn relevant voor de Hilversumse
culturele en economische infrastructuur. Ontwikkelende technologie biedt nieuwe mogelijkheden voor
creatieve ontwikkeling, onderwijsontwikkeling en communicatie.
25
Rondom de omroepen heeft de muziekindustrie zich in Hilversum sterk ontwikkeld. Veel in de
mediaorkesten werkzame musici wonen in Hilversum. Hilversum heeft een groot (semi) professioneel
muziekaanbod. Het Metropole Orkest, Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor zijn
internationaal werkende organisaties, die hun basis hebben in het Muziekcentrum van de Omroep (MCO),
waar ook Globe sinds 2012 gevestigd is.
De culturele identiteit van de stad kenmerkt zich door de stedenbouwkundige kwaliteit en aanwezigheid
van hoogwaardige architectuur, de traditioneel sterke media-industrie en de belangrijke impuls die de
omroepen hebben gegeven aan de muziekindustrie. Inmiddels staat de muziekindustrie en haar uitstraling
op de muziekcultuur in Hilversum grotendeels op zichzelf door autonome ontwikkelingen onafhankelijk
van de omroepen.11 Hilversum kiest ervoor de aanwezige potentie van deze drie identiteitsdragers verder
te versterken en hierin te investeren.
3.2 De Noordvleugel en de regio Gooi en Vecht
Om de stad een onderscheidend karakter te geven zet Hilversum, net als veel andere steden, culturele
voorzieningen en een cultureel programma in.12 13 Tegelijkertijd wil Hilversum die eigen kwaliteiten ook
beter uitdragen. Hilversummers maken ook veel gebruik van de kwaliteit van de omgeving en het rijke
culturele aanbod in de regio, Amsterdam en Utrecht.
Noordvleugel
Hilversum vervult een centrumfunctie voor de stedelijke regio Gooi en Vecht en is tegelijkertijd onderdeel
van de Noordvleugel van de Randstad. Kenmerkend voor de Noordvleugel is de hoge mate waarin de
creatieve sector vertegenwoordigd is.14 In Amsterdam en Utrecht gaat het met name over creatieve
zakelijke dienstverlening en kunst en cultuur, in Hilversum is media en entertainment bepalend voor het
creatieve profiel. De functie van Hilversum als centrumgemeente is door de ligging in het hart van de
Noordvleugel anders dan die van steden in een landelijke omgeving: Hilversum hoeft niet alles in huis te
hebben omdat het aanbod aan culturele voorzieningen in Amsterdam en Utrecht veelomvattend en goed
bereikbaar is. Dit brede aanbod vergroot de aantrekkingskracht van de regio Gooi en Vecht.
11
Het versterken van de identiteit en het profiel van Hilversum op basis van groen, architectuur en media is ook in de Centrumvisie en het
programma Mediastad leidend.
12
Het kabinet heeft in de Miljoenennota en de brief Werken aan Groei aangekondigd in 2015 een Agenda Stad aan de Tweede Kamer te sturen
met maatregelen om de groei, leefbaarheid en innovatie in Nederlandse steden te versterken. De uitwerking van Agenda Stad is vervolgens op 14
november 2014 in de ministerraad vastgesteld op basis van drie kernpunten:
1. Economische groei. Internationaal onderzoek wijst uit dat steden in toenemende mate de groeimotor zijn van de economie.
2.Innovatie en startups concentreren zich steeds meer in de stad. Stedelijke regio’s zijn voor een steeds groter deel verantwoordelijk voor
toegekende patenten.
3.Steden zijn bepalend voor de leefkwaliteit van een groeiende groep mensen. Thema’s als files, onveiligheid of leegstand zetten die
leefbaarheid onder druk, en daarmee ook het vestigingsklimaat.
13
Het advies Cultuur Agenda 2017-2020 van de Raad voor Cultuur verwijst naar de Agenda Stad en de rol die culturele voorzieningen spelen in de
aantrekkelijkheid van steden en het versterken van eigenheid en identiteit.
14
De TNO definitie voor de creatieve industrie wordt aangehouden: de sector is opgebouwd uit creatieve zakelijke dienstverlening, media en
entertainment, en kunst en cultuur.
26
De ambitie van Hilversum als onderdeel van de Noordvleugel:
-Hilversum weegt het culturele aanbod uit de Noordvleugel met name Amsterdam en Utrecht mee in
de beoordeling van bereikbaarheid voor onze inwoners van professionele exposities en uitvoeringen.
-Hilversum draagt bij aan en betere zichtbaarheid en verkrijgbaarheid van et cultureel aanbod uit de
Noordvleugel met name Amsterdam en Utrecht.
Gooi en Vecht
Gooi en Vecht is een groen gebied tussen grote steden waar het goed wonen, werken en ontspannen is.
De meeste gemeenten kenmerken zich door de relatieve rust, ruimte en groen. Hilversum is de stedelijke
kern met een sterkere bedrijvigheid dan in de rest van de regio, met name in de creatieve industrie.
Culturele kenmerken voor de regio Gooi en Vecht zijn het relatief grote aanbod aan erfgoed, archieven
en bibliotheken: bijvoorbeeld het Muiderslot, Zonnestraal, de Geopark ontwikkeling, actieve en zichtbare
bibliotheken in Hilversum en Bussum. Filmhuizen en concertzalen zijn eveneens goed beschikbaar, met
name in Bussum en Hilversum. Er zijn relatief weinig festivals, terwijl landelijk de toename van culturele
festivals juist doorzet.
Tot op heden is het gemeentelijk cultuurbeleid in de regio Gooi en Vecht niet op elkaar afgestemd. De
mogelijkheden om gezamenlijk te komen tot een compleet aanbod aan culturele voorzieningen en
de programmering en promotie worden daardoor niet benut. Een gemiste kans, want juist binnen de
geografische context van de Noordvleugel is het goed een programma te ontwikkelen dat herkenbaar en
is en waarin gemeenten elkaar aanvullen: een samenhangend cultureel aanbod in de regio met ruimte
voor eigen kenmerken van gemeenten.
De ambitie van Hilversum als onderdeel van de regio Gooi en Vechtstreek:
-Hilversum wil inzetten op een sterke regionale samenwerking, zodat het culturele aanbod elkaar
aanvult en gezamenlijk aan inwoners en bezoekers gepresenteerd kan worden.
-Hilversum zoekt met de eigen en de regionale cultuuragenda aansluiting op de toeristische
programma’s van Amsterdam en Utrecht.
3.3 Kwaliteit per kunstvorm: waar staat Hilversum en wat is de ambitie
Hilversum kent een sterke muziekgeschiedenis die samen met de media is opgekomen. Het
Muziekcentrum van de Omroep is de plek in Nederland waar muziek die via radio en televisie te horen
is wordt geproduceerd. Het muziekarchief van de omroepen ligt opgeslagen in het MCO. Het Radio
Filharmonisch Orkest, het Groot Omroepkoor en het Metropole Orkest kenmerken zich door het
vermogen in hoog tempo nieuw repertoire ten gehore te brengen: iedere week worden andere stukken
ingestudeerd en ten gehore gebracht. Met de komst van Globe in 2012 vinden ook amateurs hun weg
naar het MCO voor lessen en ensemblespel. Een aantal muziekverenigingen is eveneens verhuisd en
presenteert zich in Studio 1, een studio die internationaal vermaard is vanwege de goede akoestiek. Op
deze plek is er een gemakkelijke uitwisseling tussen professionele musici en amateurs van alle leeftijden
en ieder niveau.
27
Muziek
Hilversum kent een sterke muziekgeschiedenis die samen met de media is opgekomen. Het
Muziekcentrum van de Omroep is de plek in Nederland waar muziek die via radio en televisie te horen
is wordt geproduceerd. Het muziekarchief van de omroepen ligt opgeslagen in het MCO. Het Radio
Filharmonisch Orkest, het Groot Omroepkoor en het Metropole Orkest kenmerken zich door het
vermogen in hoog tempo nieuw repertoire ten gehore te brengen: iedere week worden andere stukken
ingestudeerd en ten gehore gebracht. Met de komst van Globe in 2012 vinden ook amateurs hun weg
naar het MCO voor lessen en ensemblespel. Een aantal muziekverenigingen is eveneens verhuisd en
presenteert zich in Studio 1, een studio die internationaal vermaard is vanwege de goede akoestiek. Op
deze plek is er een gemakkelijke uitwisseling tussen professionele musici en amateurs van alle leeftijden
en ieder niveau.
De pauken van Globe worden voor repetities aan verenigingen ter beschikking gesteld. In het MCO is
opslag geen probleem, de instrumenten worden zo vaker gebruikt en de compositie kan volwaardig
worden uitgevoerd.
Popmuziek wordt geproduceerd en gepresenteerd door de in Hilversum gevestigde muzieklabels en
radiozenders. Het grootste dancelabel ter wereld Spinnin’Records is in Hilversum gevestigd, met een
internationale aanwas van nieuw talent. Steeds meer jonge nieuwe bands komen uit Hilversum, maar
deze ontwikkeling verdiend versterking. Podium De Vorstin maakt het mogelijk voor nieuw talent om
podiumervaring op te doen, en programmeert gevestigde bands en artiesten. De start van Dromenland
Festival in 2014 op Werf35 biedt de regio Gooi en Vecht een dancefestival gericht op een jong publiek van
18-30 jaar.
Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor muziek versterken:
1. Vasthouden van de muzikale kwaliteit van Hilversum en zichtbaarheid vergroten.
2.Het Muziekarchief van de omroepen in het MCO behouden, digitaliseren en publiek toegankelijk
maken.
3.Muzikaal talent vindt in Hilversum een goede voedingsbodem voor ontwikkeling, waarin de
ontmoetingen met professionele musici centraal staan.
4. Ontwikkelen van jazz en popklimaat met aantrekkingskracht op artiesten van buiten Hilversum.
5.Verbinden van amateurverenigingen met het professionele veld en ondersteunen bij goede faciliteiten
voor repeteren, opslag en verenigingsomgeving, met voostelingen in het centrum en bestaande podia.
Media
De mediasector in Hilversum kent twee kanten. De ene kant is de wereld van radio, televisie en internet:
mediamakers bij de publieke en commerciële omroepen zijn internationaal succesvol in het bedenken,
produceren en distribueren van vermaak en cultuur. Media bereikt iedereen en maakt kunst en cultuur
toegankelijk. In Hilversum worden veel televisieformats geproduceerd en wereldwijd gedistribueerd. De
dichtheid van de media in Hilversum is onderscheidend in West-Europa.
28
De andere kant is de culturele kant: het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid beheert en presenteert
het nationale audiovisuele archief. Daarnaast heeft het instituut een belangrijke functie als kennisinstelling
op het gebied van onderwijs, mediawijsheid en cultuur. Beeld en Geluid en Hilversum kunnen een sterkere
verbinding maken dan nu het geval is, er is ruimte voor structurele samenwerking, bijvoorbeeld als het
gaat om mediawijsheid in het onderwijs.
In het Museum Hilversum krijgt mediakunst in alle vormen en toepassingen in de toekomst alle ruimte.
Het meervoudige profiel van media, erfgoed en educatie wordt losgelaten zodat een herkenbaar
mediaprofiel kan worden ontwikkeld. Een educatief programma blijft vanzelfsprekend onderdeel van het
programma. De ontwikkeling van het museum is nauw verbonden met de activiteiten van Beeld en Geluid,
zodat de programmering op het Media Park en die in het centrum elkaar versterken.
Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor media versterken:
1.Verbinden Beeld en Geluid aan Hilversum door zichtbare presentaties in het centrum, een intensieve
verbinding met Museum Hilversum en een actieve rol in het media onderwijs.
2.Stimuleren van mediakunst door de presentatie van (nieuws)fotografie, video, animatie, licht- en
geluidkunst en game-art voornamelijk in het centrum. Het collectioneren van mediakunst is een taak
die bij het Museum Hilversum past en de verdere ontwikkeling van het museum stimuleert.
3. Versterken van mediawijsheid onder Hilversumse scholieren.
4. Creëren van experimenteerruimte voor media-innovatie en mediakunst.
Architectuur
De stad heeft in de jaren 20 van de vorige eeuw veel ruimte gegeven aan W.M. Dudok, architect en
stedenbouwkundige met een duidelijke visie op de ontwikkeling van Hilversum als tuinstad en daarbinnen
beeldbepalende architectuur. De stad plukt nog iedere dag de vruchten van de ruimte, het groen en de
bijzondere gebouwen, maar beschouwt de beeldkwaliteit van Hilversum als vanzelfsprekend. Om de
beleving van architectuur te stimuleren wordt een Dudokcentrum heropgericht, met als thuisbasis het
Raadhuis. De opdracht voor het Dudokcentrum wordt in 2015 verder uitgewerkt.
Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor architectuur versterken:
1.Versterken van de toegankelijkheid en presentatie van de bijzondere beeldkwaliteit en architectuur en
monumenten.
2. Kinderen en jongeren kennen en herkennen bijzondere architectuur en structuren in de stad.
3. Het Dudokcentrum ontwikkelen als kennis en presentatieknooppunt voor jonge bouwkunst.
4.Verbinding met kennisinstellingen en opleidingen op het gebied van bouwkunst en lokale (erfgoed)
verenigingen.
5. Hilversum als ontmoetingsplaats voor vakgenoten.
Dans en drama
Voor amateurs zijn alle dansvormen te beoefenen in Hilversum bij verschillende ballet- en dansscholen.
Er is geen professioneel gezelschap actief en er wordt relatief weinig dans geprogrammeerd in de podia.
Er zijn vijf theaterverenigingen in de stad actief, waarvan Theatergroep De Fusie het meest zichtbaar
is, onder meer door voorstellingen op locatie. Kinderen en jongeren kunnen toneel- en musicallessen
volgen. Theater Achterom (tot eind 2015), Theater Gooiland en Podium De Vorstin programmeren toneel,
29
kleinkunst, cabaret en musicals. Bibliotheek Hilversum beschikt over een klein lezingentheater en in het
MCO zijn studio’s geschikt voor voorstellingen.
De talrijke podia in Amsterdam en Utrecht bieden een gevarieerd aanbod aan dans en drama. In de regio
Gooi en Vecht is met Spant! In Bussum, het Planckenierstheater in Naarden, De Boerderij in Huizen,
De Speeldoos in Baarn, Wesopa en Zone 1380 in Weesp eveneens een gevarieerd aanbod beschikbaar.
Dit aanbod leidt ertoe dat Hilversum ervoor kiest niet in een nieuwe professionele theaterfaciliteit te
investeren.
Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor dans en drama behouden:
1.Amateurverenigingen ondersteunen bij goede faciliteiten voor repeteren, opslag en
verenigingsomgeving, met voostelingen in het centrum en bestaande podia.
2. Zichtbaar maken en faciliteren van de programmering op bestaande podia in het centrum.
3. Beter inzichtelijk maken wat de regio (Noordvleugel en Gooi en Vecht) te bieden heeft.
Beeldende kunst
Hilversum heeft geen onderscheidend museum dat zich richt op beeldende kunst, maar er zijn wel
veel beeldend kunstenaars actief, van amateur tot professioneel. Art Hilversum organiseert de Open
Atelierdagen en wil daarmee de zichtbaarheid van professionele beeldend kunstenaars die in Hilversum
actief zijn vergroten. Verschillende galeries presenteren beeldende kunst, en het GSA-CBK biedt
kunstenaars die lid zijn van de vereniging expositieruimte. De Gooise Kunstkring is eveneens actief in
Hilversum en in de regio zijn meerdere kunstkringen en –verenigingen actief. SBK Kunstuitleen Gooi en
Eemland is in de regio actief, en ook in Hilversum is het mogelijk advies in te winnen over beeldende kunst
en werken te lenen. In Hilversum zijn meerdere collecties en archieven die vanwege hun onderscheidende
karakter de moeite van het behouden en ontsluiten waard zijn. Beeldende kunstcollecties maken hier
deel van uit: de Collectie Hilversum en de historische collectie van het Grafisch Atelier Hilversum. De
zichtbaarheid van deze collecties zal worden gestimuleerd.
Singer Laren is zowel museum als theater. Het Museum heeft een collectiebeleid dat primair gericht is
op het modernisme en werk van veel kunstenaars die in Laren en de regio actief waren opgenomen.
(Inter)nationaal toonaangevende musea zijn gevestigd in Amsterdam en Utrecht. Beeldende kunst is niet
bepalend voor het profiel van Hilversum. Voor de kennismaking met beeldende kunst bij kinderen en
jongeren en voor amateurbeoefening zijn er voldoende mogelijkheden.
Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor beeldende kunst behouden:
1. Presenteren van de Collectie Hilversum, fysiek en online.
2. Intensiveren van het gebruik van de grafische collectie van het Grafisch Atelier door professionals en
amateurs.
3. Nieuwe beeldende kunst in de openbare ruimte in relatie brengen met media(kunst).
4. Beter inzichtelijk maken wat de regio (Noordvleugel en Gooi en Vecht) te bieden heeft.
Letteren
Hilversum onderscheid zich niet van andere steden als het gaat om letteren. Er worden lezingen
en schrijfcursussen georganiseerd, onder meer door de Bibliotheek, de Seniorenvereniging, de
30
Volksuniversiteit en boekhandels. Hilversum heeft geen stadsdichter die bij bijzondere gebeurtenissen en
evenementen een gedicht presenteert, maar er is wel interesse. In Hilversum worden letteren verbonden
aan media. Poëzie wordt op social media nieuw leven ingeblazen en bereikt daar een veel groter publiek
dan voorheen via dichtbundels, ook onder jongeren.
Poetweet maakt gedichten van je eigen tweets. Het platform is ontworpen door de Brazil Contemporary
Art center in Sao Paolo, gelanceerd begin 2015.
Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor letteren behouden:
1. Hilversum verbindt letteren met nieuwe media door mediapoëzie.
2.Hilversum stelt een stadsdichter aan die zich manifesteert via beeld en geluid en zich presenteert
op sociale media.
3.Versterking van koppeling tussen onderwijs en organisaties op het gebied van sociaal domein
en letteren.
4. Beter inzichtelijk maken van de rol en het culturele programma van de bibliotheek in Hilversum.
5.Stimuleren dat Hilversum aansluiting zoekt bij culturele initiatieven op het gebied van letteren in
de regio.
Conclusie
Een aantrekkelijke stad heeft een breed cultureel aanbod nodig. Het cultuurbeleid van Hilversum moet
bijdragen aan de versterking van het cultureel profiel van Hilversum. Daarbinnen wordt gedifferentieerd
om het profiel van de stad te versterken. Hilversum kiest voor de doorontwikkeling van kunstvormen
waarmee de stad zich kan onderscheiden: muziek (van klassiek tot jazz, pop en nieuwe muziekstijlen),
media (nieuwe media, film &fotografie), en architectuur (stedenbouw, monumenten).
31
Levendig
cultureel klimaat
Culturele
waarden
Culturele
functies
Doelgroepen
Culturele
kwaliteiten
Hilversum; stad
van muziek, media,
architectuur
Doelgroepen
Culturele
organisatie
Stakeholders
Publiek
32
4 Doelgroepen
De gemeente wil dat cultuur voor iedere inwoner bereikbaar is en dat de programmering
bezoekers naar de stad trekt. De culturele organisaties zijn verantwoordelijk voor het bereiken
van het publiek. De gemeente werkt samen met stakeholders binnen en buiten de culturele
sector, waarbij ze stuurt op het bereiken van de doelen en een evenwichtige spreiding van het
publieksbereik.
Gemeente
Culturele
organisaties
Publiek
Stakeholders
DOELGROEP CULTURELE
ORGANISATIES
Het cultuurbeleid onderscheidt drie typen doelgroepen:
1.De culturele sector, die constant bezig is een stevig en levendig cultureel klimaat in Hilversum te
creëren.
2.De stakeholders voor wie het goede culturele klimaat en dito sector een positieve invloed heeft op de
doelen en/of het functioneren van die stakeholders.
3.Het publiek dat kan genieten van de culturele programmering door zelf (al of niet in
verenigingsverband) met cultuur bezig te zijn of te ervaren.
DOELGROEP GEMEENTE
4.1 De culturele sector
Binnen de gemeente zijn veel culturele organisaties actief: amateurverenigingen, professionele
cultuurmakers, stichtingen en commerciële instellingen. De relatie tussen gemeente en culturele sector is
wederkerig: de organisaties realiseren de culturele programmering en zijn mede verantwoordelijk voor de
aantrekkingskracht van de stad op bezoekers en inwoners.
33
De gemeente stelt de kaders vast en is op de volgende manieren actief betrokken:
-Verbinden: de gemeente verbindt partijen. De gemeente organiseert bijeenkomsten om
amateurverenigingen te stimuleren samen te werken in projecten en om bijvoorbeeld bestuurskracht
te versterken. Met professionele organisaties wordt samengewerkt in het Cultuurnetwerk
en daarbuiten om aanbod op elkaar af te stemmen en gezamenlijke promotie, marketing en
programmering te realiseren. Verbindingen tussen amateurs en professionals versterken de culturele
functies door wederzijdse inspiratie en uitwisseling.
-Aanjagen: de gemeente heeft een rol als aanjager van ontwikkeling en vernieuwing. Dat kan op
verschillende manier: door meedenken, onverwachte verbindingen te maken en door financiering.
-Faciliteren: de gemeente heeft een rol als facilitator, geeft vergunningen af, vervult een loketfunctie en
kan organisatorisch ondersteunen.
4.2 De stakeholders
Naast de culturele sector zijn veel partijen in de stad direct of indirect betrokken bij cultuur. Onderwijs
en zorg- en welzijnsorganisaties kunnen culturele projecten inzetten om hun doelen te bereiken door op
maat een aanbod te ontwikkelen dat past bij de doelgroep. Kunstenaars worden ingezet om het profiel
van ondernemingen te versterken en creativiteit te stimuleren. En ondernemers in de stad, van horeca tot
retail zijn gebaat bij de bezoekersstromen die worden aangetrokken door culturele activiteiten.
De gemeente stimuleert actieve betrokkenheid van stakeholders door:
-Verbinden: de gemeente verbindt culturele organisaties met stakeholders in de stad als dat nodig is
om ontwikkeling van culturele programmering te stimuleren.
-Stimuleren: stakeholders worden gestimuleerd niet alleen te profiteren van de positieve effecten van
cultuur, maar ook bijdragen te leveren in de vorm van financiering, (tijdelijke) huisvesting, promotie,
etc.
-Faciliteren: de gemeente kan culturele initiatieven die stakeholders nemen op vergelijkbare wijze als
voor de culturele sector faciliteren.
4.3 Het publiek
De culturele functies moeten samen alle doelgroepen bereiken. Maar ‘het cultuurpubliek’ bestaat
niet. Mensen bevinden zich in verschillende levensfases en sociale milieus. Ze hebben verschillende
achtergronden, opleidingen, voor¬keuren, culturele oriëntatie, mediagebruik etc. Daarom is het
noodzakelijk voor organisaties om duidelijk hun doelgroep(en) te bepalen, zodat de programmering
aansluit en cultuur breed draagvlak heeft in de stad. Het is ook belangrijk om specifieke doelgroepen
te benoemen om te beoordelen welke kwaliteit cultuurmakers toevoegen aan de stad. Publiek wordt
betrokken bij het waarderen van het culturele aanbod.
Bijvoorbeeld de MOSAIC lifestyle profielen die ontwikkeld zijn op basis van een omvangrijke consumentendatabase: Doorzetters, Eenvoudige
Pensioengenieters, Modale Medioren, Seniore Cultuurliefhebbers, Sportieve Gezinnen, Startende Stedelingen, Studentikozen en Welgestelden.
15
34
Zicht op de doelgroep
Er zijn verschillende mogelijkheden om doelgroepen in kaart te brengen, bijvoorbeeld op basis van
leeftijd, buurt of wijk, of leefstijl. Interessant voor Hilversum zijn de MOSAIC lifestyle profielen die
ontwikkeld zijn op basis van een omvangrijke internationale consumentendatabase. De profielen zijn
gemaakt voor verschillende vormen van ‘cultuurconsumptie’: Doorzetters, Eenvoudige Pensioengenieters,
Modale Medioren, Seniore Cultuurliefhebbers, Sportieve Gezinnen, Startende Stedelingen, Studentikozen
en Welgestelden. Deze profielen helpen culturele organisaties om hun programmering te specificeren
per doelgroep, met als gewenst resultaat dat publieksaantallen toenemen en het publiek een hogere
waardering geeft.
Uit de jaarverslagen van culturele organisaties blijkt dat de te bereiken doelgroep(en) vaak nog niet scherp
gedefinieerd zijn. Het is nodig om met het culturele veld tot een gemeenschappelijke identificatie van
doelgroepen te komen.
4.4 Onderscheid in doelgroepen
Het onderscheiden van verschillende doelgroepen is een van de vier dimensies van het beleid.
Doelgroepen verhouden zich direct tot de culturele waarden (in Hoofdstuk 1 uitgewerkt op vier
domeinen) en de culturele functies (in Hoofdstuk 2 uitgewerkt per functie). In dit schema wordt in kaart
gebracht welke doelgroepen voor welke functies en domeinen relevant zijn.
35
36
Conclusie
Hilversum wil de verschillende doelgroepen scherper in beeld brengen en daarmee samenwerking
opbouwen die de wederzijdse belangen dient en het culturele klimaat stimuleert.
Het werken met en voor doelgroepen wordt versterkt door:
-Culturele sector: culturele organisaties een duidelijke koers aangeven zodat het culturele klimaat
gericht wordt versterkt en de culturele programmering waar nodig aanjagen en faciliteren.
-Stakeholders: relaties met stakeholders dusdanig vorm te geven dat wederzijdse win-win situaties
worden gecreëerd, zowel inhoudelijk, organisatorisch als financieel.
-Publiek: samen met culturele organisaties (op basis van bewezen methodes) een uniforme werkwijze
ontwikkelen om doelgroepen te bereiken en de werkwijze mee te laten wegen in de beoordeling van
de culturele programmering.
37
38
5 Uitgangspunten voor uitvoering
In dit hoofdstuk worden de uitgangspunten voor de uitvoering beschreven. Het gaat hier om
de gemeentelijke uitgangspunten. De aanpak om het beleid met succes te realiseren wordt in
samenwerking met culturele organisaties en andere stakeholders opgesteld in de vorm van een
uitvoeringsprogramma. Naast het beleidskader dat gebaseerd is op de vier pijlers wordt het
uitvoeringsprogramma vormgegeven aan de hand van zes uitgangspunten.
5.1 Indeling in basisinfrastructuur en programma
Leidend voor de nieuwe structuur zijn de culturele functies: archieven en collecties, cultuureducatie,
amateurkunst en professionele kunst en cultuur. Per functie wordt onderscheid gemaakt tussen basis
(financiering die bestemd is voor structurele subsidies) en programma (financiering die bestemd is
voor inkoop, projecten en incidentele activiteiten en sponsoring). De functies worden afgezet tegen de
kunstvormen die de culturele kwaliteiten van de stad versterken.
De inzet van de gemeente Hilversum is meer focus op programmering en minder op brede ondersteuning
van de basis. Dat wil niet zeggen dat de instellingen die nu in de basis worden gefaciliteerd minder
mogelijkheden krijgen, maar wel dat zij sterker op hun programma worden beoordeeld dan op exploitatie.
Het beleid is er op gericht instellingen te stimuleren tot grotere (financiële) zelfstandigheid als het gaat om
de organisatorische en fysieke basis.
Tegelijkertijd heeft een goede culturele dynamiek in Hilversum een stevig fundament nodig. Zonder
podium geen optreden, zonder organisatorisch vermogen geen cultureel programma. Vanuit die optiek
wil de gemeente goed functionerende organisaties en mooie locaties koesteren. Daarvoor is een
gemeentelijke bijdrage nodig.
Zoals eerder beschreven is het beleid er met name op gericht ervoor te zorgen dat professionele kunst
en cultuur en bijzondere collecties bijdragen aan de herkenbaarheid van Hilversum als stad van muziek,
media en architectuur. Cultuureducatie en cultuurparticipatie richten zich op een brede oriëntatie op alle
kunstvormen. De indeling van organisaties in basis en programma is hierop ingericht.
39
Archieven en collecties
Programma Basis*
Cultuureducatie
Programma Basis*
Muziek
Media
Museum Hilversum
Architectuur
Dudokcentrum
MCO Muziekarchief
Beeld en Geluid
Collectie Hilversum
Streekarchief
Collectie Hilversum
Collectie Hilversum
Streekarchief
Grafisch Atelier
Podium De Vorstin
Beeld en Geluid
Stichting
Omroep
Muziek
Metropole Orkest
Amateurverenigingen
C.V. Globe
C.V. Globe
Museum Hilversum
Bibliotheek Hilversum
Amateurkunst
Programma Basis*
Muziekverenigingen en
orkesten
Koren
Professionele kunst en cultuur
Programma Stichting
Omroep Beeld en Geluid
Muziek
Metropole Orkest
JT Bioscoop
Theater Gooiland
Scenecs festival
Raadhuisconcerten
Podium de Vorstin
Museum Hilversum
Filmtheater
Basis*
Dans en Drama
Dudokcentrum
St Omgevingseducatie
Jeugdtheaterschool Maitta
Toneelverenigingen
Dudokcentrum
Theater Gooiland
Theater Achterom
C.V.Globe
Historische Verenigingen
Toneelverenigingen
Beeldende kunst
SBK Kunstuitleen
Letteren
Bibliotheek Hilversum
Streekarchief
SBK Kunstuitleen
GSA-­‐CBK
Gooise Kunstkring
Grafisch atelier
C.V. Globe
Bibliotheek Hilversum
Theater Gooiland
SBK Kunstuitleen
Bibliotheek Hilversum
Theater Achterom
MCO
GSA-­‐CBK
Gooise Kunstkring
Grafisch Atelier
Stadsdichter
Fotoclub Perspectief
(Volks)dansverenigingen
Dudokcentrum
*organisaties die tot de basisinfrastructuur behoren kunnen eveneens voor programmagelden in aanmerking komen
5.2 Meten van succes: outcome, output, input
De indicatoren voor de ontwikkeling van een levendig cultureel klimaat wil de gemeente Hilversum in de
toekomst op drie niveaus vaststellen:
1.Outcome: de belangrijkste indicator is op het niveau van effecten, de gewenste outcome. De
gemeente meet de outcome zelf, bijvoorbeeld via de Omnibusenquete en het online burgerpanel,
als het gaat om de lange termijn effecten van het beleid voor inwoners. Daarnaast wil de gemeente
dat cultuur bijdraagt aan een betere profilering van de stad. Profilering is gericht op inwoners,
bezoekers, bedrijven en instellingen uit de regio en de rest van Nederland. Om de ontwikkeling van een
herkenbaar profiel van Hilversum op lange termijn te meten zullen geschikte methoden en indicatoren
worden gezocht.
2.Output: de doelen worden gerealiseerd door de output van de culturele programmering: mensen
leren over cultuur, beoefenen actief en beleven cultuur. Bij meting gaat het enerzijds om kwantitatieve
indicatoren als publieksbereik, aantal culturele producties, aantal amateurverenigingen etc. En
anderzijds om kwalitatiefve indicatoren als percentages klanttevredenheid, redenen voor deelname of
herhaalbezoek. Meting vindt plaats op basis van doelgroeponderzoek in combinatie met kwantitatieve
gegevens.
3.Input: Het beleidskader legt de basis voor de input: de culturele programmering. Hiermee worden
alle programma’s, projecten en activiteiten bedoeld die bijdragen aan het realiseren van een
levendig cultureel klimaat. Indicatoren zijn de directe ondersteuning die de gemeente in financiële,
verbindende, faciliterende en organisatorische zin levert.
De criteria die de basis zijn voor metingen worden nader uitgewerkt. De gemeente hanteert in ieder geval
de volgende uitgangspunten:
- Aanvragers maken duidelijk aan welke doelen van het beleid hun activiteit bijdraagt en op welke wijze.
-Aanvragen geven blijk van meetbare succesfactoren en de wijze waarop hierover wordt gerapporteerd.
Het is beter achterblijvend succes te rapporteren dan niet te weten wanneer iets succesvol is geweest.
40
- Activiteiten sluiten zoveel mogelijk aan op bestaande activiteiten en evenementen in de stad.
-Activiteiten worden zichtbaar in het centrum van Hilversum en/of dragen bij aan de specifieke
identiteitsbeleving van een wijk/buurt.
-Activiteiten die op een originele wijze worden gerelateerd aan muziek, media en/of architectuur uit
Hilversum verdienen de voorkeur.
-Minimaal 50% van de kosten van incidentele activiteiten dient uit eigen middelen gefinancierd te
worden.
-Alle activiteiten worden via de daartoe opgezette kanalen aangekondigd en gepromoot en zorgen voor
publiciteit via in ieder geval de lokale televisie/radio, gemeentelijke website, app en lokale kranten, etc.
5.3 Accreditatie van culturele organisaties
De gemeente vindt het belangrijk dat de culturele programmering wordt uitgevoerd door organisaties
die continuïteit kunnen bieden. Door de verschuiving van de inzet op een vaste basisinfrastructuur naar
programma is de verwachting dat veel meer organisaties (incidenteel) programmatische financiering
aanvragen. Echter, voor een goed cultureel klimaat is verbondenheid van het aanbod met de stad, een
stabiele organisatie en een krachtige culturele achtergrond belangrijk.
Om de stabiliteit en verankering van de programmering te waarborgen zal in de loop van 2015 een
systeem ontwikkeld worden waarbinnen organisaties en instellingen kunnen aangeven cultuurpartner van
Hilversum te willen zijn. Op basis van het systeem worden organisaties wel of niet geaccrediteerd. Deze
vorm van accreditatie helpt bij de beoordeling van aanvragen voor basis- en programma. Het spreekt voor
zich dat de huidige culturele organisaties in Hilversum voor een dergelijk partnerschap in aanmerking
komen. Voor organisaties van buiten is het in de toekomst mogelijk om geaccrediteerd te worden.
5.4 Inzet van een externe commissie
Een onafhankelijke vakinhoudelijke beoordeling van het culturele programma versterkt de kwaliteit.
Daarom wil de gemeente dat de toetsing van en advisering over het programmatische deel van
het culturele aanbod komt te liggen bij een externe commissie. De opbouw van de culturele
basisinfrastructuur (organisaties met structurele financiering) wordt door de gemeente bepaald op basis
van het beleid. Om ervoor te zorgen dat de programmering en de basisinfrastructuur optimaal op elkaar
zijn afgestemd vraagt de gemeente aan de commissie om het College van B&W jaarlijks te adviseren over
de culturele basisinfrastructuur en het functioneren daarvan.
Tijdens de uitvoering en op basis van ingediende verantwoordingen wordt door de gemeente getoetst of
de aangegeven bijdrage ook is gerealiseerd. De gemeentelijke toets wordt ter kennisname aan de externe
commissie gestuurd. De commissie wordt uiteraard uitgenodigd om het college ongevraagd van adviezen
te voorzien. Ten derde zal de commissie gevraagd worden te adviseren over de accreditatie van culturele
organisaties.
41
Selectie en werkwijze
De leden van de commissie worden geselecteerd op basis van hun inhoudelijke kennis van de culturele
sector. Ze zijn niet verbonden aan culturele organisaties in Hilversum of aan organisaties die een cultureel
aanbod in Hilversum presenteren. Het Cultuurnetwerk, waarin de professionele cultuurorganisaties van
Hilversum zijn verenigd, wordt betrokken bij het benoemen van een aantal commissieleden.
De invulling, werkwijze, werving en financiering van de commissie worden in de loop van 2015 verder
uitgewerkt. Advisering gaat in ieder geval over:
- Adviezen aan het college over de programma-aanvragen.
-Adviezen aan het college over de accreditatie van organisaties die in aanmerking komen voor
programmafinanciering.
- Adviezen aan het college over de financiering van de culturele basisinfrastructuur.
-Ongevraagde adviezen over onderwerpen die de commissie voor een goed functionerend
cultuurklimaat in Hilversum belangrijk acht.
5.5 Locaties
De locatie waar cultuur wordt beoefend en gepresenteerd is van belang voor de zichtbaarheid en
levendigheid van de plek, en heeft effect op de wijze waarop mensen de ruimte beleven en gebruiken.
Voor verenigingen in het amateurveld zijn goede locaties van groot belang. De gemeente vindt het
belangrijk om met de culturele programmering zowel bepaalde locaties in de stad als culturele functies te
versterken. Uitgangspunten zijn:
- Cultuur als stimulans voor de levendigheid van het centrum
- Culturele activiteiten zijn zichtbaar in en om bijzondere architectuur
- Cultuur is aanjager van de identiteit van buurten en wijken
- Concentratie en goede locaties voor amateurverenigingen
Het centrum
Een van de belangrijkste (politiek bestuurlijke) doelen van de gemeente is verschraling van het centrum
tegengaan. Het gaat zowel om het aantrekken van meer bezoekers als effectiever gebruik van bestaande
ruimtes en de culturele programmering speelt hierin een rol. De gemeente stuurt op een toename van
het aantal uitvoeringen in het centrum. De meeste culturele instellingen zijn in het centrum gevestigd.
Het zou een impuls voor het centrum zijn als ook de grote bezoekersstroom van de Bibliotheek aan de
levendigheid van het centrum zou bijdragen. Een betere verbinding van het MCO en Beeld en Geluid
met het centrum van Hilversum is wenselijk. In het licht van concentratie in het centrum investeert de
gemeente niet in eventuele uitbreiding of nieuwe professionele (permanente) podia buiten het centrum,
zoals bijvoorbeeld de theaterlocatie aan de Eemnesserweg 7a.
Daarnaast wil de gemeente de invulling van leegstaande panden door uitvoerende kunstenaars en
verenigingen stimuleren. Samen met vastgoedeigenaren, makelaars en organisaties zoals Stichting
Magdalena wil de gemeente concrete plannen ontwikkelen om leegstaande gebouwen (tijdelijk) om te
vormen tot inspirerende cultuurplekken in het centrum.
42
Bijzondere architectuur
Het is algemeen bekend dat Hilversum rijk is aan bijzondere architectuur, waarvan veel inmiddels een
monumentenstatus heeft. De kwaliteit van bijzondere architectuur wordt zichtbaar door cultuur juist
daar te presenteren en te beoefenen. Het MCO, Theater Gooiland, het Raadhuis, Museum Hilversum,
de Vioolkist en vele andere panden kunnen veel intensiever cultureel gebruikt worden. In het
Uitvoeringsprogramma worden hiervoor concrete voorstellen opgenomen.
Buurten en wijken
De politieke koers van Hilversum is gericht op de versterking van buurten en wijken. Buurten worden
sterker als inwoners zich er mee kunnen identificeren. Kunst en cultuur kunnen een bijdrage leveren aan
het vergroten van de identiteit van een buurt of wijk. Het gaat dan zowel om het zichtbaar maken van
collecties (foto en film bijvoorbeeld) die gaan over bepaalde wijken als actieve beoefening en presentatie.
Voorbeelden zijn openbare open lucht filmvertoningen door het Filmtheater, niet alleen in het Dudokpark,
maar ook in Kerkelanden, of het Host initiatief van toneelvereniging De Fusie in bijvoorbeeld de Meent.
Amateurverenigingen
Veel amateurverenigingen repeteren nu buiten het centrum en de locaties zijn niet altijd optimaal. Het is
primair de verantwoordelijkheid van verenigingen zelf om hun plek in de stad te zoeken. Als de gemeente
huisvesting ondersteunt wordt gestimuleerd dat verenigingen samen van gebouwen gebruik maken,
vanuit de overtuiging dat gezamenlijk gebruik de samenwerking en onderlinge uitwisseling bevorderd. De
gemeente streeft naar vergroting van de zichtbaarheid van verenigingen in de stad omdat het kan leiden
tot ledenaanwas, maar ook tot dynamiek in de omgeving. Hoe de artistieke kwaliteit van het optreden ook
is, amateuruitvoeringen roepen meer op dan de sympathie van familie en vrienden en verdienen daarom
een breder publiek.
In een aantal gevallen willen amateurverenigingen ook optreden op de repetitielocatie, bijvoorbeeld als
het gaat om theater. Dat brengt specifieke eisen met zich mee. Voor met name muziek, dans en drama
ziet de gemeente kansen om het MCO zowel voor repetitie als presentatie beter in te zetten. De locatie
aan de Noorderweg 96 (gemeentelijk eigendom) is niet alleen geschikt voor het Grafisch Atelier, maar
biedt mogelijkheden voor gebruik door anderen. In het Uitvoeringsprogramma zal de invulling van locaties
worden uitgewerkt.
5.6Financiën
De gemeente vindt een stevige maatschappelijke verankering van culturele organisaties belangrijk en
weegt die mee bij het verlenen van financiële bijdragen. Het uitgangspunt is dat gemeente financiële
bijdragen als hefboom inzet, zodat culturele organisaties in staat zijn aanvullende geldstromen aan te
boren. Organisaties en verenigingen zijn primair zelf verantwoordelijk voor het generen van voldoende
financiering om het bestaansrecht te rechtvaardigen. Die financiering komt voort uit entreegelden,
maar ook lidmaatschapsgelden, sponsoring, inkomsten uit consumptie, verkoop van artikelen etc.
Ondersteuning van fondsen, loterijen en cultuurstichtingen is een aanvullende geldstroom als de culturele
organisatie haar relevantie voldoende aantoont.
43
Tegelijkertijd is de gemeente zich ervan bewust dat in een aantal gevallen structurele financiering
noodzakelijk is om het culturele voorzieningenniveau breed toegankelijk en kwalitatief goed vorm te
geven. Hilversum kiest voor het structureel ondersteunen van een compacte basisinfrastructuur. Tot slot
heeft de gemeente een aanjaagfunctie om nieuwe ontwikkelingen en innovaties op gang te brengen.
Deze nota beoogt verbetering te brengen in het culturele rendement van de gemeentelijke financiering,
op basis van de volgende uitgangspunten:
1. Financiering is op programmering in plaats van instellingen gericht om de flexibele inzet van middelen
zo groot mogelijk te maken.
2. De gemeente is medeverantwoordelijkheid voor de culturele basisinfrastructuur.
Huisvesting
De verhuur van locaties aan culturele organisaties (professioneel en amateur) hoort niet thuis in de
gemeentelijke begroting voor cultuur. Wel zal binnen de cultuurbegroting ruimte moeten zijn om
organisaties te ondersteunen bij het voldoen van (marktconforme) huur: Goede en adequate locaties
zijn een noodzakelijke basis zijn voor een stevig voorzieningenniveau. Door het loskoppelen van huur en
programmagerichte financiering wordt het gemakkelijker de huisvesting van organisaties te beoordelen op
hun mogelijkheden in plaats van de afweging of het een gemeentelijk pand of dat van een derde betreft.
Basis en programma
In de begroting, op basis van culturele functies, wordt per functie onderscheid gemaakt tussen basis,
programma en gemeentelijke overhead. Alle gemeentelijke gebouwen worden in de nieuwe begroting
centraal onder het programma Financiën gebracht en de daarmee gemoeide lasten en baten keren
daardoor niet meer terug in de cultuurbegroting. Alleen de eventuele bijdragen in de huisvesting van de
gemeente aan culturele instellingen blijven in de cultuurbegroting.
Uitgangspunt voor het financiële kader is de programmabegroting, beleidsdoel 9.1 Een veelzijdig kunst
en cultuur aanbod. In 2015 wordt een intensivering toegevoegd van € 110.000. De totale lasten komen
daarmee op € 7.052.000. Bij de Programmabegroting 2016 wordt voorgesteld om dit bedrag structureel
te verhogen naar € 210.000. Dit is in lijn met de afspraken uit het coalitieakkoord.
Op dit moment worden verschillende programma’s en activiteiten gericht op het onderwijs en het
sociaal domein gefinancierd vanuit de cultuurbegroting. Zo voert de bibliotheek diverse programma’s
uit gericht op participatie en onderwijsondersteuning. Ook andere cultuurinstellingen en initiatieven
kunnen een rol kunnen spelen in de uitvoering van de gemeentelijke taken voor onderwijs en het sociaal
domein, waaronder de decentralisaties. In de begroting voor 2016 en verder wil de gemeente scherper
onderscheid maken tussen de functies die instellingen vervullen en de wijze waarop deze gefinancierd
worden.
In de komende begroting zal de gemeente initiatief nemen om de verbinding tussen cultuur, onderwijs,
zorg en welzijn en gemeentelijke taken beter (ook financieel) inzichtelijk maken. Vooralsnog wordt ervan
uitgegaan dat om cultuureducatie in het primair onderwijs te versterken en zorg en cultuur te verbinden
die bijdrage zich in cultuurbegroting zou kunnen vertalen met een waarde van elk € 200.000.
44
In onderstaande tabel is de cultuurbegroting 2015 als uitgangspunt genomen. Voor 2020 is een budgettair
streven bepaald waarin het voornemen voor het bereiken van een nieuwe balans tussen basis en
programma is opgenomen. Tevens zijn de genoemde budgetten toegevoegd (intensivering en mogelijke
bijdragen vanuit onderwijs en welzijn). Voor de programmabegroting 2016 worden de aanvullende
bijdragen concreet vastgesteld.
Uitgaven Cultuur, bedragen x 1000
Collectie
Educatie Cultuur-­‐participatie
Professionele Kunst
Stimuleringsbudget
Overige
Subtotaal
Vastgoed
Totaal
Basis
Programma
Interne kosten
Basis
Programma
Interne kosten
Basis
Programma
Interne kosten
Basis
Programma
Interne kosten
Basis
Programma
Interne kosten
Externe
kosten
(commissie, kwaliteitsmeting, adviezen) Uitgaven 2015 begroting
Budgetstreven 2020
146
35
562
1918
0
161
67
0
90
2565
114
181
110
51
26
6026
1026
7052
200
100
562
1500
500
161
100
50
120
1800
1000
121
250
30
6494
0
6494
Tot slot
Hilversum wil met dit beleid verder bouwen aan een levendig cultureel klimaat in de stad. Samen met
culturele organisaties die een compacte, maar stevige basisinfrastructuur realiseren, aangevuld met
een dynamische en verrassende flexibele programmering. In samenwerking met culturele organisaties
en belangrijke stakeholders wordt een uitvoeringsprogramma opgesteld. Hierin wordt de aanpak
om doelen te realiseren en uitgangspunten te vertalen in resultaten concreet gemaakt. Het eerste
Uitvoeringsprogramma loopt van 2015-2017, het tweede van 2018-2020. In het najaar van 2015 wordt
het programma door het College van B&W wordt vastgesteld. Vooraf zal de gemeenteraad gevraagd
worden te adviseren over het uitvoeringsprogramma.
45
Bronnen
Boekmancahier nr 102: People’s Palaces: openbare bibliotheken als hart van de gemeenschap, 2015
C. Bunnik en E. Van Huis, Niet Tellen maar Wegen, over de zin en onzin van prestatieafspraken in de
culturele sector, Boekmanstudie 2011
A. Klamer en C. Langeveld, Pak aan, 100 en 1 ideeën voor alternatieve financiering van kunst en cultuur,
Hilversum 2011
G. Marlet, De aantrekkelijke stad, VOC Uitgevers 2009
Agenda Stad 2014, www.agendastad.nl
Akademie van Kunsten, De verbeelding en de macht, strategische agenda 2015-2016
DSP Groep in opdracht provincie Noord Holland, Culturele infrastructuur Noord-Holland in beeld 2013.
Gemeente Hilversum, Centrumvisie 2015
Gemeente Hilversum, Deelnotitie en Uitvoeringsplan Cultuureducatie en participatie Jong geleerd, oud
gedaan 2013
Gemeente Hilversum, Met beide benen in de Media Valley, beleidsnota creatieve industrie 2013
Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie, Kunstbeoefening met ambitie 2012
Lang Leve Kunst, langlevekunst.nl. Mede initiatiefnemers zijn Fonds voor Cultuurparticipatie, Fonds
Sluyterman van Loo, LKCA, RCOAK en VSB Fonds
LKCA, Lokaal stelsel actieve cultuurparticipatie in transitie 2014
LKCA, Cultuur in de kanteling, strategische verkenning cultuureducatie en actieve cultuurparticipatie
(2017-2020) 2015
Ministerie van Economische Zaken, Visie op de Noordvleugel 2011
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Visie van minister Bussemaker op cultuur: Brief Cultuur
Beweegt 2013
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Cultuur in beeld 2014
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Brief aan Raad voor Cultuur met betrekking tot
Toekomst cultuurbeleid en de basisinfrastructuur 2017-2020
Provincie Noord Holland, Provinciale Cultuurnota 2013- 2016 De waarde van cultuur 2013
Raad voor Cultuur, Cultuurverkenning 2014
Raad voor Cultuur, Agenda Cultuur 2017-2020 april 2015
Raad voor Cultuur en Adviesraad voor Wetenschap, Techniek en Innovatie, De waarde van Creativiteit
2015
J. Saris, Nieuwe ideeën voor oude gebouwen, 2008
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Cultuur herwaarderen 2015
VNG en Cultureel Ondernemen, Nieuw rendement voor gemeenten en instellingen 2014
C. Wijn, De Culturele Stad, VOC Uitgevers 2013
46