Duurzame overheidsopdracht-fiche: uitgebreid 1) Onderwerp Milieuvriendelijke draagbare computers. Gezien de omslachtige en onvolledige definities van de criteria van Energy Star Tier 2, die geldig zijn van 1 januari 2009 tot 30 juni 2009, zijn de Energy Star-criteria in dit document de criteria van versie 4.0, Tier 1. Vanaf 1 juli 2009 moeten de criteria van Energy Star versie 5.0 worden toegepast. (zie www.energystar.gov voor meer details over de nieuwe criteria van versie 5.0) “<…..> (naam van de openbare overheid) hecht belang aan de milieuzorg en de sociale aspecten. Dit wordt verklaard in haar <strategisch beleid>, <missie>, <aankoopbeleid>, ...” 2) Uitsluitingscriteria De niet-naleving van de milieu- en sociale wetgeving, die het voorwerp is geweest van een definitief vonnis of een beslissing met een gelijkwaardig effect, kan beschouwd worden als een overtreding met betrekking tot het professionele gedrag van de betrokken economische operator, of een ernstig vergrijp dat het mogelijk maakt de betrokken partij uit te sluiten van de mededinging voor het contract. Ref.: Art. 53 en 54 van Richtlijn 2004/17/EG en Art. 45 van Richtlijn 2004/18/EG 3) Technische capaciteit (niet exclusief) / Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be 4) Technische specificaties Energieverbruik* - Alle producten moeten aan de recentste ENERGY STAR-normen voor energieefficiëntie voldoen Stand-by (uitgeschakeld): ≤ 1.0 W Slaapmodus: ≤ 1.7 W niet-actieve status Niet-actieve status: o Categorie A: ≤ 14.0 W o Categorie B: ≤ 22.0 W Categorie A: Alle notebook-computers die niet aan de definitie van Categorie B voldoen zullen voor de ENERGY STAR-kwalificatie als Categorie A worden beschouwd. Categorie B: Om in aanmerking te komen voor Categorie B, moeten notebooks een GPU met ten minste 128 megabyte specifiek, niet-gedeeld geheugen hebben. • Een of meer multicore-processors of meer dan een afzonderlijke processor Als de functie Wake On Lan (WOL) ingeschakeld is: + 0,7 W voor slaapmodus /0,7 W voor stand-by. Slaapmodus komt overeen met de status ACPI System Level S3 (suspend to RAM), indien van toepassing. Stand-by komt overeen met de status ACPI Level S4 of S5, indien van toepassing of wanneer het niveau van het stroomverbruik in de laagste energiemodus is, die niet door de gebruiker kan worden uitgeschakeld (beïnvloed) en die onbeperkte tijd kan duren wanneer het toestel aangesloten is op het stroomnet en volgens de instructies van de fabrikant wordt gebruikt. [EU toolkit: kerncriterium] - De voor notebooks/laptops gebruikte externe stroombron moet het ENERGY STAR-certificaat hebben of voldoen aan de efficiëntieniveaus in actieve modus die vermeld worden in de ENERGY STAR Program Requirements for Single Voltage Ac-Ac and Ac-Dc External Power Supplies. De ENERGY STARspecificaties en de lijst van goedgekeurde producten kunnen geraadpleegd worden op http://www.energystar.gov/powersupplies. - Computers die een interne stroombron gebruiken: Minimale efficiëntie 80% bij 20%, 50% en 100% van het nominale uitgaande vermogen, stroomfactor > 0,9 bij 100% van het nominale uitgaande vermogen. * Op 1 juli 2009 zal een nieuwe Energy Star versie 5.0 van kracht worden. Zie http://www.energystar.gov voor meer details. Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be - De stroombron van de draagbare computer moet een maximaal verbruik hebben van niet meer dan 0,75 Watt wanneer ze aangesloten is op het stroomnet maar niet aangesloten op de computer. - Computer met ENERGY STAR-kwalificatie moeten in slaapmodus volledig met het netwerk verbonden blijven, volgens een niet aan een platform gebonden industrienorm. Alle computers moeten de snelheid van hun netwerkverbinding beperken wanneer het gegevensverkeer gering is, volgens een industrienorm die een snelle overschakeling tussen de verbindingsnelheden mogelijk maakt. - De producten moeten geleverd worden met de slaapmodus van het beeldscherm zo ingesteld dat de slaapmodus binnen de 15 minuten inactiviteit van de gebruiker wordt geactiveerd. Alle producten, behalve van desktop afgeleide servers, die vrijgesteld zijn van deze vereiste, moeten geleverd worden met de slaapmodus zo ingesteld dat de slaapmodus binnen de 30 minuten inactiviteit van de gebruiker wordt geactiveerd. De producten mogen meer dan een modus met laag verbruik hebben, maar deze criteria gelden voor de in deze specificatie gedefinieerde slaapmodus. - Alle computers, ongeacht het distributiekanaal, moeten de WOL for Sleep-modus kunnen in- en uitschakelen. Systemen die via bedrijfskanalen worden geleverd, moeten de Wake On LAN (WOL) modus in slaapmodus ingeschakeld hebben wanneer ze op netstroom werken. - De computers moeten de snelheid van een actieve Ethernet-netwerkverbinding van 1 Gb/s verlagen wanneer ze naar slaap- of stand-bymodus schakelen. - Alle machines die aan bedrijfsklanten worden geleverd, moeten in slaapmodus op afstand of volgens een geprogrammeerd schema geactiveerd kunnen worden. De fabrikanten moeten ervoor zorgen dat de instellingen die de fabrikant controleert (omdat ze als hardware- in plaats van software-instellingen geconfigureerd zijn) centraal beheerd kunnen worden zoals de klant het wenst, met tools die door de fabrikant worden geleverd. Staving: De naleving van alle bovenvermelde criteria kan gestaafd worden met een van de volgende labels: EU Ecolabel Blaue Engel Nordic Swan Energy Star Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be Het volgende label voldoet slechts gedeeltelijk aan de technische specificaties. Dit gebrek aan conformiteit zal in de volgende versie verholpen worden. TCO Indien de inschrijver één van deze labels kan voorleggen, is geen bijkomende staving vereist. Andere gepaste bewijsstukken van een erkend organisme kunnen eveneens gebruikt worden. 5) Gunning van de opdracht: Criterium 1 Weging bijv. 70% Prijs Berekening (bijv.): Laagste voorgestelde prijs / vermelde prijs x 0,70 2 Milieucriteria bijv. 20% (De openbare overheid formuleert de punten die zij aan de onderstaande criteria wenst toe te kennen) Berekening (bijv.): Totaal gescoorde punten / maximum aantal punten x 0,20 3 4 … … bijv. 5 % bijv.…. Milieucriteria Mogelijkheid tot upgraden - De notebooks moeten zo ontworpen zijn dat het geheugen gemakkelijk bereikbaar is en vervangen kan worden. (Toolkit, EU Ecolabel, Nordic Swann, Blaue Engel) [EU toolkit: kern] - Het vaste-schijfstation en desgevallend het cd-romstation en/of het dvd-station kunnen vervangen worden. (EU Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel, toolkit) - Draagbare computers moeten de volgende upgrademogelijkheid hebben: ten minste twee bijkomende interfaces voor externe stations/randapparaten (naast de Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be verplichte aansluitingsmogelijkheden voor muis, toetsenbord, monitor en printer). (Blaue Engel) Productcriteria - Harde gehalogeneerde polymeren mogen niet worden gebruikt. Organische gehalogeneerde vlamvertragers zijn verboden en mogen niet aan kunststof onderdelen worden toegevoegd. (Blaue Engel, Nordic Swan) - Zijn vrijgesteld van deze regel: o Fluorhoudende organische additieven (bijvoorbeeld antilekmiddelen) die gebruikt worden om de fysische kenmerken van kunststoffen te verbeteren, op voorwaarde dat hun concentratie niet groter is dan 0,5 procent per gewicht. o Fluorhoudende kunststoffen, zoals PTFE’s. o Kunststof onderdelen die minder dan 25 gram wegen. Deze onderdelen mogen echter geen PBB’s bevatten (polybroombifenyl), PDBE’s (polybroomdifenylether) of chloorhoudende paraffines. Deze vrijstelling geldt echter niet voor toetsenborden. - De kunststof delen die zwaarder zijn dan 25 gram bevatten geen vlamvertragende stoffen met een of meer risicozinnen gedefinieerd in de Richtlijn 67/548/EEG van de Raad: (Toolkit, EU Ecolabel, Nordic Swann, Blaue Engel) o R45 (zie bijlage) o R46 o R60 o R61 - Vlamvertragers die worden gebruikt in kunststof onderdelen met een massa van meer dan 25 gram worden aangeduid en geïdentificeerd met hun CAS-nummer. (Blaue Engel, Nordic Swan) - Kunststof onderdelen moeten geen chloorinhoud > 50% hebben (EU Ecolabel) - De behuizing en het chassis mogen geen op chloor gebaseerde kunststoffen bevatten. (Nordic Swan) - 90% per gewicht van de kunststof en metalen materialen zijn recycleerbaar. De recuperatie van het materiaal omvat niet de recuperatie van thermische energie door verbranding; (EU Ecolabel, Nordic Swan) - De verlichting van het platte beeldscherm mag niet meer dan gemiddeld 3,5mg per lamp kwik bevatten. (EU Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel) [EU toolkit kern] - Kunststof onderdelen en printplaten mogen geen PBB’s bevatten (polybroombifenyl), PDBE’s (polybroomdifenylether), decaBDE of chloorhoudende paraffines (de maximale toegelaten concentratie onzuiverheden is 0,1 % per gewicht in het homogene materiaal. (EU Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel, TCO) - Batterijen mogen niet meer dan 0,0001% kwik bevatten, 0,001 cadmium of 0,01 lood per gewicht van de batterij. (EU Ecolabel) Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be Productontwerp - Het toestel moet een aan/uitschakelaar hebben. De schakelaar moet zich aan de voorzijde van het toestel bevinden. De activering van deze schakelaar moet het toestel uitschakelen. De schakelaars en knoppen moeten aangeduid worden met symbolen volgens de IEEE 1621-norm. Uitgeschakeld: Het stroomverbruik in de laagste stroommodus die niet door de gebruiker kan worden uitgeschakeld (beïnvloed). (EU Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel) - Alleen een bevoegde persoon zal dit kunnen uitschakelen. (Toolkit, EU Ecolabel, Nordic Swann, Blaue Engel) - Verbindingen zijn gemakkelijk te vinden, toegankelijk met courant beschikbaar gereedschap en zo gestandaardiseerd mogelijk. (EU Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel, toolkit) - Grote delen van de behuizing moeten zo ontworpen zijn dat de gebruikte kunststoffen aan de hand van bestaande recyclingtechnieken gerecycled kunnen worden voor de vervaardiging van producten van hoge kwaliteit met een lange levensduur. Dergelijke delen mogen geen metalen coating hebben. (Blaue Engel) - Het moet mogelijk zijn het toestel gedurende lange tijd (ten minste 4 weken) af te koppelen van het stroomnet zonder dat de functies van het toestel schade lijden (verlies van klokinformatie wordt niet als schade beschouwd). (Blaue Engel) Geluidsemissie - Het nominale “Declared A-weighted sound power level” LWAd volgens paragraaf 3.2.5 van ISO 9296, gemeten volgens ISO 7779, mag niet groter zijn dan: (Toolkit, EU Ecolabel, Nordic Swann, Blaue Engel, TCO) o 3.5 B(A) in niet-actieve modus (equivalent aan 35 dB(A)). o 4.0 B(A) tijdens het gebruik van een vast schijfstation (equivalent aan 40 dB(A)). Materialen en componenten van de machine - De kunststof delen die zwaarder zijn dan 25 gram zijn voorzien van een permanente markering die het materiaal identificeert, conform met ISO 11469: 2000. Deze vereiste geldt niet voor delen van geëxtrudeerde kunststof en voor de lichtgeleider van platte beeldschermen. (Toolkit, EU Ecolabel, Nordic Swann, Blaue Engel) - Kunststof onderdelen moeten gemaakt zijn van een polymeer of van compatibele polymeren, behalve de kap, die uit niet meer dan twee scheidbare soorten polymeren gemaakt mag zijn. (Toolkit, EU Ecolabel, Nordic Swann, Blaue Engel) - Metalen coatings zijn op laptops toegelaten als ze technisch nodig zijn. (Blaue Engel) o Gegalvaniseerde coatings zijn echter niet toegelaten. Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be o Andere coatings van bijzondere onderdelen moeten tot het minimum beperkt zijn - Kunststof delen (> 25 g) mogen metalen onderdelen bevatten, op voorwaarde dat ze gemakkelijk en zonder gebruik van speciaal gereedschap gescheiden kunnen worden. (EU Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel, TCO) - Grote kunststof onderdelen (> 25 g) mogen niet geverfd of gemetalliseerd zijn. Metalen coatings zijn op laptops toegelaten als ze technisch nodig zijn. Gegalvaniseerde coatings zijn echter niet toegelaten. (Blaue Engel, Nordic Swan) 6) Uitvoeringsclausules: - De beschikbaarheid van zowel compatibele batterijen en voedingen als van het toetsenbord en zijn onderdelen moet voor notebooks ten minste 3 jaar na het einde van de productie gewaarborgd zijn. (EU Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel) [EU toolkit kern] - De inschrijver verbindt zich ertoe dat de levering van reserveonderdelen en infrastructuur voor de reparatie van de uitrusting gedurende minstens 3 jaar na het einde van de productie verzekerd is en dat de gebruikers geïnformeerd worden over de gewaarborgde beschikbaarheid van reserveonderdelen. (EU Ecolabel, Nordic Swan, Blaue Engel) - De fabrikant moet een commerciële garantie geven om ervoor te zorgen dat de systeemeenheid, het scherm of de draagbare computer minstens drie jaar zal werken. Deze garantie zal geldig zijn vanaf de datum van de levering van de computer aan de klant. De inschrijver verbindt zich ertoe om ten minste 5 jaar na het einde van de productie reserveonderdelen voor de reparatie van het product in voorraad te houden en de consument hierover te informeren. (Blaue Engel, Nordic Swan) - Batterijen en accu’s die niet ontworpen zijn om door de gebruiker vervangen te worden, moeten vervangbaar zijn zonder de volledige printplaat of vergelijkbare onderdelen waarop de batterijen en accu’s geïnstalleerd zijn te moeten vervangen. (Blaue Engel) - De inschrijver zal de producten die hij zelf vervaardigd heeft na het gebruik terugnemen om ze bij voorkeur te hergebruiken of het materiaal te recyclen. Nietrecyclebare onderdelen moeten op een milieuvriendelijke manier opgeruimd worden. Afvaluitrusting van privéhuishoudens mag altijd gratis meegegeven worden met de gemeentelijke huisvuilomhaling. Afvaluitrusting van bedrijven kan gratis naar de inschrijver of een door de inschrijver aan te duiden verzamelpunt geretourneerd worden. De door de inschrijver aangeduide verzamelpunten moeten zich in het land bevinden waar het product wordt aangeboden. (Blaue Engel) - De voor de verpakking gebruikte kunststoffen bevatten geen gehalogeneerde polymeren. (Blaue Engel) Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be - Alle verpakkingscomponenten moeten gemakkelijk met de hand scheidbaar zijn in afzonderlijke materialen, om de recycling te vergemakkelijken. Eventuele kartonnen verpakkingen moeten uit minstens 80 % kringloopmateriaal bestaan. (EU Ecolabel) - Om te verzekeren dat de kopers/gebruikers goed geïnformeerd zijn over de voordelen van energiebeheer, zal de fabrikant bij elke computer een van de volgende leveren: (Blaue Engel, Nordic Swan) o Informatie over ENERGY STAR en de voordelen van energiebeheer, in een gedrukte of elektronische versie van de gebruikershandleiding. Deze informatie moet zich in het eerste gedeelte van de gebruikershandleiding bevinden; of o Een inlassing op de verpakking of de doos over ENERGY STAR en de voordelen van energiebeheer. Elke optie moet ten minste de volgende informatie bevatten: o Kennisgeving dat de computer geleverd wordt met het energiebeheer ingeschakeld, en informatie over de tijdinstellingen o Hoe de computer op de juiste wijze uit slaapmodus wordt geactiveerd - De bij de apparaten geleverde gedrukte documentatie (gebruikershandleiding, productdocumentatie) moet gedrukt zijn op chloorvrij gebleekt papier, bij voorkeur kringlooppapier. (Blaue Engel) 6bis) Bijzondere uitvoeringsvoorwaarden De inschrijver waarborgt dat zijn onderneming en haar leveranciers ten minste de volgende internationale instrumenten naleven: - IAO-verdragen 29 en 105 (Dwangarbeid) - IAO-verdragen 87 en 98 (Vrijheid van vereniging) - IAO-verdragen 100 en 111 (Gelijk loon en geen discriminatie) - IAO-verdragen 138 en 182 (Minimumleeftijd en kinderarbeid) Ernstigste vormen van Waarborg van de naleving: Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be De inschrijver vermeldt in zijn offerte dat de naleving van de specifieke uitvoeringsclausules gewaarborgd zal zijn. Hij vermeldt de bewijzen die voorgelegd kunnen worden om de naleving te waarborgen. Dit kan gestaafd worden door een SA 8000certificaat of door het Belgische sociale label. Indien de inschrijver de naleving van de bovenvermelde verdragen niet kan waarborgen, beschrijft hij de procedure voor de garantie van de naleving op korte termijn. De sociale vereisten gelden zowel voor zijn eigen onderneming als voor zijn onderaannemers. De inspanningen worden vermeld in een actieplan. Indien het contract verscheidene jaren geldig is, zal de onderneming elk jaar verslag uitbrengen over de uitvoering van het actieplan en de gerealiseerde verbeteringen. Dit verslag is toegankelijk voor het publiek. Indien de opdrachtgevende overheid signalen uit de maatschappij ontvangt dat tijdens de uitvoering van het contract niet aan de bovenvermelde vereisten wordt voldaan of dat verbeteringen (of aankondigingen daarvan) uitblijven, kan de opdrachtgevende overheid de onderneming om rekenschap vragen, kan ze extern advies of een externe audit vragen, of kan ze optreden zoals in een geval van contractbreuk. Referenties [Informatie van de openbare overheid die deze clausules in een opdracht gebruikt heeft] Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be Bijlage 1 RISICOZINNEN: (Risicozinnen worden vermeld op de etiketten van de producten en in de veiligheidsbladen van de producten. Het zijn nuttige verificatie-instrumenten.) R1: In droge toestand ontplofbaar. R2: Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. R3: Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. R4: Vormt met metalen zeer gemakkelijk ontplofbare verbindingen. R5: Ontploffingsgevaar door verwarming. R6: Ontplofbaar met en zonder lucht. R7: Kan brand veroorzaken. R8: Bevordert de ontbranding van brandbare stoffen. R9: Ontploffingsgevaar bij menging met brandbare stoffen. R10: Ontvlambaar R11: Licht ontvlambaar R12: Zeer licht ontvlambaar R13 (verouderd): Zeer licht ontvlambaar vloeibaar gas (Deze risicozin wordt niet langer vermeld in de op 26.10.93 gepubliceerde versie van de GefStoffV.) R14: Reageert heftig met water. R15: Bij contact met water komt zeer ontvlambaar gas vrij. Merck R15.1 Contact met zuur geeft licht ontvlambare gassen vrij. R16: Ontploffingsgevaar bij menging met oxiderende stoffen. R17: Spontaan ontvlambaar in lucht. R18: Kan bij gebruik een ontvlambaar/ontplofbaar damp-luchtmengsel vormen. R19: Kan ontplofbare peroxiden vormen. R20: Schadelijk bij inademing. R21: Schadelijk bij aanraking met de huid. R22: Schadelijk bij opname door de mond. R23: Giftig bij inademing. Riedel-de Haen R23K: Eveneens giftig bij inademing. R24: Giftig bij aanraking met de huid. Riedel-de Haen R24K: Eveneens giftig bij aanraking met de huid. R25: Giftig bij opname door de mond. Riedel-de Haen R25K: Eveneens giftig bij opname door de mond. R26: Zeer giftig bij inademing. Riedel-de Haen R26K: Eveneens zeer giftig bij inademing. R27: Zeer giftig bij aanraking met de huid. Riedel-de Haen R27A: Zeer giftig in contact met de ogen. Riedel-de Haen R27K: Eveneens zeer giftig bij aanraking met de huid. Riedel-de Haen R27AK: Eveneens zeer giftig in contact met de ogen. R28: Zeer giftig bij opname door de mond. Riedel-de Haen R28K: Eveneens zeer giftig bij opname door de mond. R29: Vormt giftig gas in contact met waterheftig met water. R30: Kan bij gebruik licht ontvlambaar worden. R31: Vormt giftige gassen in contact met zuren. Merck R31,1 Vormt giftige gassen in contact met basen. Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be R32: Vormt zeer giftige gassen in contact met zuren. R33: Gevaar voor cumulatieve effecten. R34: Veroorzaakt brandwonden. R35: Veroorzaakt ernstige brandwonden. R36: Irriterend voor de ogen. Riedel-de Haen R36A: Traanvormend R37: Irriterend voor de ademhalingswegen. R38: Irriterend voor de huid. R39: Gevaar voor ernstige onherstelbare effecten. R40: Carcinogene effecten zijn niet uitgesloten. LET OP: Deze risicozin werd tot 2001 ook voor mogelijke mutagene of teratogene gevaren gebruikt. Deze risico’s worden nu geëtiketteerd met R68! R41: Gevaar voor ernstig oogletsel. R42: Kan overgevoeligheid veroorzaken bij inademing. R43: Kan overgevoeligheid veroorzaken bij contact met de huid. R44: Ontploffingsgevaar bij verwarming in afgesloten toestand. R45: Kan kanker veroorzaken. R46: Kan erfelijke genetische schade veroorzaken. R47 (verouderd): Kan misvormingen veroorzaken. (Deze risicozin wordt niet langer vermeld in de op 26.10.93 gepubliceerde versie van de GefStoffV.) R48: Gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling. R49: Kan kanker veroorzaken bij inademing. R50: Zeer giftig voor waterorganismen. R51: Giftig voor waterorganismen. R52: Schadelijk voor waterorganismen. R53: Kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken R54: Giftig voor planten. R55: Giftig voor dieren. R56: Giftig voor bodemorganismen. R57: Giftig voor bijen. R58: Kan in het milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken R59: Gevaarlijk voor de ozonlaag. R60: Kan de vruchtbaarheid schaden. R61: Kan het ongeboren kind schaden. R62: Mogelijk gevaar voor verminderde vruchtbaarheid. R63: Mogelijk gevaar voor beschadiging van het ongeboren kind. R64: Kan schadelijk zijn via de borstvoeding. R65: Schadelijk: kan longschade veroorzaken bij opname door de mond. R66: Herhaalde blootstelling kan een droge of gebarsten huid veroorzaken. R67: Dampen kunnen slaperigheid en duizeligheid veroorzaken. R68: Onherstelbare effecten zijn niet uitgesloten. COMBINATIES VAN RISICOZINNEN: R14/15: Reageert heftig met water en vormt daarbij zeer licht ontvlambaar gas. R15/29: Vormt giftig en zeer ontvlambaar gas in contact met water. R20/21: Schadelijk bij inademing en bij aanraking met de huid. R21/22: Schadelijk bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R20/22: Schadelijk bij inademing en bij opname door de mond. R20/21/22: Schadelijk bij inademing, opname door de mond en aanraking met de huid. Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be R21/22: Schadelijk bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R23/24: Giftig bij inademing en bij aanraking met de huid. R24/25: Giftig bij contact met de huid en bij opname door de mond. R23/25: Giftig bij inademing en inslikken. R23/24/25: Giftig bij inademing, bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R24/25: Giftig bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R26/27: Giftig bij inademing en bij aanraking met de huid. R27/28: Zeer giftig bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R26/28: Zeer giftig bij inademing en bij opname door de mond. R26/27/28: Zeer giftig bij inademing, bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R36/37: Irriterend voor de ogen en de ademhalingswegen. R37/38: Irriterend voor de ademhalingswegen en de huid. R36/38: Irriterend voor de ogen en de huid. R36/37/38: Irriterend voor de ogen, de ademhalingswegen en de huid. R39/23: Giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij inademing. R39/24: Giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid. R39/25: Giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij opname door de mond. R39/23/24: Giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij inademing en bij aanraking met de huid. R39/23/25: Giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij inademing en bij opname door de mond. R39/24/25: Giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R39/23/24/25: Giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij inademing, bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R39/26: Zeer giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij inademing R39/27: Zeer giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid. R39/28: Zeer giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij opname door de mond. R39/26/27: Zeer giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij inademing en bij aanraking met de huid. R39/26/28: Zeer giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij inademing en bij opname door de mond. R39/27/28: Zeer giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R39/26/27/28: Zeer giftig: gevaar voor zeer ernstige onherstelbare effecten bij inademing, bij aanraking met de huid en bij opname door de mond. R42/43: Kan overgevoeligheid veroorzaken bij inademing en bij aanraking met de huid. R48/20: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling door inademing. R48/21: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling en aanraking met de huid. R48/22: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij opname door de mond. R48/20/21: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing en aanraking met de huid. R48/20/22: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing en opname door de mond. R48/21/22: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij aanraking met de huid en opname door de mond. R48/20/21/22: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond. R48/23: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling door inademing. R48/24: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling en aanraking met de huid. R48/25: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij opname door de mond. R48/23/24: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing en aanraking met de huid. R48/23/25: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing en opname door de mond. R48/24/25: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij aanraking met de huid en opname door de mond. R48/23/24/25: Giftig: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing, aanraking met Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be de huid en opname door de mond. R50/53: Zeer giftig voor waterorganismen, kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. R51/53: Giftig voor waterorganismen, kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. R52/53: Schadelijk voor waterorganismen, kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. R68/20: Schadelijk: bij inademen zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten. R68/21: Schadelijk: bij aanraking met de huid zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten. R68/22: Schadelijk: bij opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten. R68/20/21: Schadelijk: bij inademing en aanraking met de huid zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten. R68/20/22: Schadelijk: bij inademen en opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten. R68/21/22: Schadelijk: bij aanraking met de huid en opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten. R68/20/21/22: Schadelijk: bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet uitgesloten. Deze fiche is een product van de Programmatorische federale overheidsdienst duurzame ontwikkeling, http://www.gidsvoorduurzameaankopen.be