Humanisme Islam Jodendom Katholicisme

D
De burgers van Nederland hebben
verschillende belangen, stemmen op
verschillende partijen en spreken soms
verschillende talen. Een groot deel van
deze mensen gelooft in één of meerdere
goden, maar er zijn ook veel mensen die
niet geloven. Van de mensen die wel in
een god geloven komen velen nooit in
een kerk, moskee of synagoge, anderen
zijn daar regelmatig te vinden. Omdat
mensen zo verschillend zijn, is het wel
eens moeilijk om samen besluiten te
nemen over de wetten waaraan iedereen
zich moet houden. Deze besluiten
worden genomen in het parlement.
Sommige partijen in dat parlement
baseren zich daarbij op een religie,
andere partijen doen dat juist niet.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Religie &
democratie
HAVO / VWO
Ik kan niet goedkeuren dat vorsten
Naast de wetten die in Den Haag worden
over het geweten van hun onderdanen
gemaakt, heeft iedere religie ook eigen
willen heersen en hen de vrijheid van
regels waar gelovigen zich aan moeten
geloof en godsdienst ontnemen.
houden. In deze krant kun je meer lezen
(Citaat van Willem van Oranje, 31 december 1564)
over democratie en religie, over wetten
en regels en over wat die met elkaar te
maken hebben.
Inhoud
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Humanisme Islam Jodendom
Katholicisme Protestantisme
Boeddhisme Hindoeïsme
2
De democratische rechtsstaat
3
Religieuze regels
4
Overheid en religie
5
Botsen godsdienst en democratie?
6
Godsdienst in de politiek
7
Moeilijke begrippen
8
Wist je dat…
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
De democratische rechtsstaat
Boeddhisme
N
en om zichzelf verkiesbaar te stellen (passief stemrecht). Hierbij
kunnen wel vooraf regels worden
vastgesteld over bijvoorbeeld de
leeftijd en nationaliteit die je moet
hebben om te mogen stemmen.
Het stemrecht geldt ook voor
Nederlanders die in het buitenland wonen of bijvoorbeeld voor
mensen met een verstandelijke
beperking. De rechter kan je het
Nederland is zowel een democratie
als een rechtsstaat; een democratische rechtsstaat dus. Maar wat
bedoelen we precies met de begrippen rechtsstaat en democratie?
Tosh Koevoets (19) en Chihiro
Geuzebroek (25) zijn boeddhisten. Toch hebben zij zeer verschillende meningen over de rol
van het boeddhisme in de politiek:
Tosh zegt: “Ik vind dat alleen
gezond verstand een rol mag
Rechtsstaat
Een rechtsstaat is een staat waarin
de overheidsmacht aan banden
worden gelegd door het recht. In
de wetten staan de regels waar
iedereen zich aan moet houden en
de rechten die burgers hebben. De
burgers worden zo beschermd
tegen elkaar en tegen de overheid.
De overheid kan niet te veel macht
krijgen, omdat ook de overheid
zich aan de wet moet houden.
spelen in de politiek. Politiek en
religie – en zeker het boeddhisme – hebben weinig met
elkaar te maken. Het boeddhisme houdt zich bezig met
het welzijn van alle wezens op
geestelijk niveau, politiek doet
dit op wereldlijk niveau. Het
politieke systeem moet onafhankelijk zijn, zeker in een multireligieuze samenleving als de
onze”.
Chihiro zegt daarentegen:
“Geloof mag zeker een rol spe-
Grondwet
De Grondwet is de belangrijkste
wet van Nederland. In 1798 kreeg
Nederland zijn eerste grondwet. In
de Grondwet worden verschillende
belangrijke zaken geregeld. Zo
staat in de Grondwet bijvoorbeeld
hoe de verhouding tussen de staat
en zijn burgers is. Ook is beschreven hoe de staatsinrichting van
Nederland geregeld is, met landelijke, provinciale en lokale overheden.
len in de politiek. Geloof voedt
immers je goede kwaliteiten.
Door geloof kun je goede kwaliteiten krachtig houden in een
omgeving van gierigheid, negativiteit en luiheid. Mijn geloof is
niet verbonden aan een partij
maar wel aan een politieke
agenda. Op de eerste plaats
staan voor mij bijvoorbeeld
gelijkheid en diversiteit”.
Driedeling
In een rechtsstaat is de macht in
drieën gedeeld: de wetgevende, de
uitvoerende en de rechterlijke
macht. De wetgevende macht maakt
de wetten. De uitvoerende macht
voert de wetten uit. In Nederland
heeft de regering de uitvoerende
macht, en hebben het parlement
en de regering samen de wetgevende macht. De rechterlijke macht
is onafhankelijk van de wetgevende en uitvoerende macht. Rechters
geven een oordeel op basis van de
wetten die door de wetgevende
macht gemaakt zijn, bijvoorbeeld
als twee burgers een conflict hebben. Soms moeten rechters daarbij
de wet interpreteren: wat heeft de
wetgevende macht precies
bedoeld?
AAAAAA
2
Religie & democratie
Het Torentje aan het Binnenhof, Den Haag
Deze driedeling, de ‘trias politica’,
is bedacht door de Franse filosoof
Charles Montesquieu (1689–1755).
Hij zei: “Alles zou verloren zijn als
één en dezelfde man of een
lichaam van belangrijke mannen,
zij het van de adel of uit het volk,
deze drie machten zou uitoefenen.” Hiermee bedoelde hij dat
het belangrijk is dat de drie machten niet bij één persoon of een
kleine groep liggen, want dan kan
er een dictatuur ontstaan. Doordat
de rechterlijke macht onafhankelijk is, kunnen burgers zich ook
tot de rechter wenden als ze een
conflict hebben met de overheid.
In een dictatuur zou je zo’n rechtszaak natuurlijk nooit winnen.
Het belangrijkste doel van de
rechtsstaat is dus dat burgers
beschermd zijn tegen de overheid.
Maar de rechtsstaat zorgt er ook
voor dat groepen met verschillende waarden en belangen samen
kunnen leven. Wetten voorkomen
conflicten, doordat iedereen zich
aan dezelfde wetten moet houden.
Alles wat niet bij wet verboden is,
mag. En iedereen mag in zijn
privéleven zijn eigen regels,
gewoontes en tradities hebben.
Verhouding tussen de
staat en zijn burgers
De verhouding tussen de staat
stemrecht afnemen, bijvoorbeeld
als je een zware misdaad hebt
begaan, maar dat gebeurt niet
vaak.
en de burgers wordt onder
andere bepaald door vrijheidsrechten en politieke rechten. De
vrijheidsrechten bepalen waar
de overheid zich niet mee mag
bemoeien. Burgers hebben bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vergadering,
vrijheid van godsdienst en vrijheid van onderwijs. Met de politieke rechten worden rechten
bedoeld die ervoor zorgen dat
burgers mee kunnen doen aan
de besluitvorming in een land.
Bijvoorbeeld het kiesrecht.
Democratie
Nederland is niet alleen een
rechtsstaat, maar ook een democratie. Democratie is afgeleid van
de Griekse woorden ‘demos’ (volk)
en ‘kratein’ (regeren) en betekent
letterlijk: de burgers regeren. Met
meer dan 16 miljoen inwoners
kan in Nederland natuurlijk niet
iedereen meebeslissen over elk
voorstel. Daarom is Nederland
een parlementaire democratie:
burgers stemmen op andere burgers die hen vertegenwoordigen
in het parlement. Dit zijn de
volksvertegenwoordigers. In
Nederland bestaat het parlement
uit de Eerste Kamer en de Tweede
Kamer. Zij maken de wetten en
controleren de regering.
Maar stemrecht alleen is niet
genoeg. Er moeten natuurlijk wel
meerdere politieke partijen zijn
waaruit je kunt kiezen. En op wie
je stemt moet geheim zijn, zodat
je niet gestraft kunt worden als je
op de ‘verkeerde’ partij hebt
gestemd. In een democratie heeft
daarom iedereen het recht om
geheim te stemmen. Ook heeft
iedereen het recht een nieuwe partij op te richten. En alle partijen
mogen gebruikmaken van media
zoals internet, tv, radio en krant,
zodat ze de kiezers kunnen laten
weten wie ze zijn en wat ze willen
bereiken.
Vragen
1. Noem drie belangrijke kenmerken van een rechtsstaat.
2. Noem drie belangrijke kenmerken van een democratie.
3. Denk je dat er ook een democratie kan bestaan die geen
rechtsstaat is? Licht je antwoord toe.
Stemrecht
In een democratie heeft in principe iedereen het recht om te
gaan stemmen (actief stemrecht)
4. In Zimbabwe waren in juni
2008 verkiezingen. Toch is dit
land geen democratie.
Waarom niet?
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Religieuze regels
W
Sharia, soennieten zeggen van niet.
Net als de Halacha bevat de Sharia
veel regels over het dagelijks leven.
Je mag bijvoorbeeld volgens de
Sharia geen alcohol drinken en
geen vlees eten van varkens of van
dieren die niet op de goede (‘halal’)
manier zijn geslacht. Je mag geen
kleren dragen die veel van je
lichaam laten zien. Je mag geen
geweld gebruiken en niet stelen. Je
mag geen rente vragen over geld
dat je aan iemand leent. En je moet
vijf keer per dag bidden.
We moeten ons in Nederland allemaal aan ‘de wet’ houden. Als je de
wet overtreedt, loop je de kans
door een rechter te worden veroordeeld tot een boete of gevangenisstraf. Maar behalve de wet van een
land, heb je ook religieuze regels.
Binnen elke godsdienst wordt aan
mensen uitgelegd hoe ze moeten
leven en aan welke regels ze zich
moeten houden. Mensen die geloven proberen zich aan die regels te
houden.
In een theocratie is de wet van het
land helemaal gebaseerd op religieuze regels. Het woord theocratie
is afgeleid van de Griekse woorden
‘theos’ (god) en ‘kratein’ (regeren)
en betekent letterlijk: God regeert.
Maar ook in de wetgeving van andere landen kun je religieuze waarden en normen herkennen. Om een
voorbeeld te geven: tot 1994 stond
nog in de Nederlandse wet dat winkels op zondag dicht moesten zijn.
Hindoeïsme
Sharesma Parag (22) is gebo-
Borobudur, Java
Naast de Tien Geboden hebben
jodendom, christendom en islam
ook nog eigen regels.
De Halacha
De Halacha is de joodse wet. De
Halacha bevat regels voor het
Het jodendom, het christendom
joodse leven. Op sjabbat (zaterdag)
en de islam hebben elk een stelsel
mag je bijvoorbeeld niet koken, je
van religieuze wetten. Elk van deze mag het licht niet aandoen en je
religies heeft rechtbanken, waar
mag niet sporten. Als iemand
recht wordt gesproken op basis
overlijdt, zijn er vaste regels voor
van hun wetten of regels. Ook
wat de nabestaanden moeten doen,
andere religies hebben hun eigen
zoals een stukje van hun kleding
regels. Op deze bladzijde kun je
scheuren, een kaars aansteken en
daar meer over lezen.
speciale gebeden zeggen. In de
Halacha staat ook wat je wel en
De Tien Geboden
niet mag eten: varkens, mosselen,
De Tien Geboden zijn leefregels die oesters en garnalen zijn niet
volgens drie grote religieuze stro‘koosjer’, dus die mag je niet eten.
mingen (jodendom, christendom,
islam) door God aan de mensen
gegeven zijn. De Tien Geboden
komen op verschillende plaatsen
in de Thora (jodendom), de Bijbel
(christendom) en de Koran (islam)
voor. Ze zijn soms net wat anders
opgeschreven, maar de betekenis
is ongeveer hetzelfde.
1. Aanbid geen andere goden dan
je eigen God.
2. Je mag geen beelden maken en
die vereren.
3. Je mag niet vloeken.
Canoniek recht
4. Je mag niet werken op de rustHet ‘canonieke recht’ is het recht
dag.
van de Katholieke Kerk. Het is
5. Heb eerbied voor je ouders.
gebaseerd op de Bijbel en op aller6. Je mag niemand vermoorden.
lei andere oude geschriften en tra7. Je mag geen overspel plegen en dities. Voor bijna alle soorten misje man of vrouw niet verlaten.
drijven kon je vroeger naar de
8. Je mag niet stelen.
kerkelijke rechtbank stappen om
9. Je mag niet liegen en niet rodiemand aan te klagen. Tegenwoordelen over een ander.
dig gaat het canonieke recht vooral
10. Wees niet jaloers op wat van
nog over wat er in de Katholieke
iemand anders is.
Kerk zelf gebeurt. Bijvoorbeeld
De Vijf Voorschriften
De regels van boeddhisten heten
‘de Vijf Voorschriften’. Sommige
van de Vijf Voorschriften lijken op
wat er in de Tien Geboden staat.
1. Zie af van het doden van
levende wezens.
2. Zie af van het nemen van dat
wat niet gegeven is.
over wat er moet gebeuren met een 3. Zie af van seksueel wangedrag.
priester die stiekem getrouwd is of 4. Zie af van incorrect spreken.
5. Zie af van het gebruik van vereen relatie heeft. Priesters mogen
dovende middelen zoals alcovolgens de regels van de kerk
hol en drugs.
namelijk geen partner hebben.
ren in Paramaribo en is van
Hindoestaanse afkomst. Volgens Sharesma is het hindoeïsme meer een levenswijze
dan een geloof. Over de regels
binnen het hindoeïsme zegt zij:
“Het hindoeïsme besteedt veel
aandacht aan normen en waarden. Deze zijn gericht op de
mensheid en daarom door
iedereen overal toepasbaar. Een
voorbeeld is ‘Indriya Nigrah’,
dit betekent: gij zult uw zinnen
beteugelen. Dit is een belangrijke leefregel binnen het hin-
Kerkorde
Het protestantse kerkrecht heet ‘de
kerkorde’. Ook de kerkorde gaat
vooral over hoe het er binnen de
protestantse kerk aan toe moet
gaan. Er staat bijvoorbeeld in dat
de predikant genoeg loon moet
krijgen, dat de kinderen van de
kerkgemeente zoveel mogelijk op
christelijke scholen les moeten
krijgen en er staat ook in hoe de
kerk moet omgaan met een gelovige die te veel drinkt, steelt of
overspel pleegt.
De Sharia
Het islamitisch recht heet de Sharia. De Sharia is een verzameling
van oude teksten en oude rechterlijke uitspraken. Er zijn geen wetboeken van de Sharia, daarom zijn
moslims het niet altijd eens over
wat je volgens de Sharia moet
doen. Je kunt dus niet zeggen dat
er één Sharia is. Soennitische moslims leggen de Sharia anders uit
dan sjiitische moslims. Ze hebben
daarom vaak ook verschillende
regels.
Vinaya
De Vijf Voorschriften zijn voor
gewone boeddhisten. Voor boeddhistische monniken zijn er veel
meer regels. Deze regels heten de
Vinaya. Het zijn meer dan duizend
regels voor hoe je als monnik moet
leven. De Vinaya is erg ingewikkeld
en gedetailleerd en het is één van
de oudste wetsystemen op aarde.
doeïsme. Veel van de andere
regels zijn hierop gebaseerd.
Als je je zintuigen beheerst, kun
je namelijk onderscheid maken
tussen behoeften en verlangens. Je zult dan niet méér proberen te bezitten dan nodig is”.
Hoewel het hindoeïsme door
iedereen overal toepasbaar is,
zijn er soms politieke of democratische besluiten die in strijd
zijn met dit geloof: “Volgens het
Vragen
hindoeïsme is bijvoorbeeld
1. Welke van de Tien Geboden
abortus één van de ergste
kun je ook in de Nederlandse
daden die men kan doen, maar
wet tegenkomen?
volgens de wet mag dit wel. Een
2. Beantwoord de volgende vra-
hindoe heeft de keus om dit
gen over de religieuze wetten
niet te doen, dus het belemmert
en regels.
een praktiserende hindoe niet,
a. Welke van de onderstaande
maar de wet is wel in strijd met
leefregels staat niet in de
onze normen en waarden”.
Tien Geboden?
Je moet eerbied hebben voor
je ouders.
Je mag niet jaloers zijn op
een ander.
Je mag geen beelden maken
en die vereren.
Je moet elke dag bidden.
b. Wat is één van de oudste
Eén van de regels waar soennitische en sjiitische moslims het niet
over eens zijn, is of het zogenaamde ‘mutah-huwelijk’ is toegestaan of niet. Het mutah-huwelijk
is een tijdelijk huwelijk, waarbij je
van tevoren afspreekt hoe lang het
duurt (bijvoorbeeld een uur). Sjiieten zeggen dat dit mag volgens de
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
wetsystemen op aarde?
De Vinaya.
De Sharia.
De Halacha.
Het Canonieke recht.
c. Welke van de Vijf Voorschriften lijkt niet (of het
minst) op één van de Tien
Geboden?
Religie & democratie
3
AAAAAA
Overheid en religie
Humanisme
I
Humanist Boukje Detmar (32)
vertelt: “Het idee van mijn
levensovertuiging is dat zij
geen regels heeft. Ieder individu
is verantwoordelijk voor zijn of
haar eigen manier van leven. Je
respecteert wel de manier
waarop een ander die keuzes
maakt, en wilt daarover altijd
de dialoog aangaan. Ik geloof
niet in een hogere macht, alleen
in dat wat ik zelf kan waarnemen. Het motto van humanisten is ‘zelf denken, samen
leven’. Er zijn dus geen regels
waar je je aan moet houden, je
bent vrij in je doen en laten”.
Het ideale land om in te wonen
is voor een humanist dus “een
land waar ieder individu zichzelf kan zijn, vrijheid van
meningsuiting heeft, en gerespecteerd wordt. Het ideale
land bestaat niet, overal waar
mensen met elkaar leven ontstaan er soms ook beperkingen.
Maar Nederland komt een aardig eind in de richting!”.
met elkaar van mening te verschillen over politieke onderwerpen die
te maken hebben met religie.
In Nederland wordt de laatste tijd
veel gediscussieerd over religie, en
over de relatie tussen de overheid
en religie. Eigenlijk zijn er steeds
twee belangrijke vragen:
1. Mag de overheid zich met de
religie van de inwoners van
Nederland bemoeien? Een voorbeeld van een discussie die past
bij deze vraag is: mag het parlement een wet aannemen waarin
staat dat vrouwen op straat
geen boerka mogen dragen?
2. Mogen de leiders van kerken,
moskeeën en synagogen zich
bemoeien met de wetten die de
overheid maakt? Een voorbeeld
van een discussie op dit gebied
is die over het homohuwelijk. In
2005 deed de voorzitter van de
Pauselijke Raad voor het Gezin
een oproep aan Spaanse ambtenaren om de wet die het homohuwelijk mogelijk maakt niet
uit te voeren. Ook in Nederland
zijn er christelijke ambtenaren
die geen homo’s willen trouwen. Mogen zij dat weigeren?
Dit soort discussies zijn natuurlijk
niet nieuw, er wordt al eeuwen
gediscussieerd over de verhouding tussen overheid en religie.
Vanaf 1555 bepaalde de koning van
een land wat zijn onderdanen
moesten geloven. Toen in de
16e eeuw het protestantisme
opkwam, werden mensen met
dit geloof op de brandstapel gezet
omdat ze niet katholiek waren.
Na de Nederlandse opstand tegen
Spanje ontstond de Republiek der
Zeven Verenigde Nederlanden.
De Republiek was gereformeerd,
maar deze staatsgodsdienst was
niet verplicht. Je mocht iets
anders geloven, zolang je niemand
probeerde te bekeren. Er waren
bijvoorbeeld wel veel katholieken
in Nederland, maar zij gingen
naar schuilkerken en konden hun
geloof niet in het openbaar belijden. In 1795 werd vastgelegd dat
het bestuur van het land en het
bestuur van de kerk zich niet meer
met elkaar mochten bemoeien.
Toch konden katholieken tot in de
19e eeuw geen baan bij de overheid
krijgen.
Discussies over de verhouding
tussen overheid en religie zijn dus
van alle tijden. Tegenwoordig gaat
dat soort discussies vaak over de
islam, omdat deze religie pas
sinds een jaar of 30 deel uitmaakt
AAAAAA
4
Religie & democratie
Synagoge, Amsterdam
van de Nederlandse samenleving.
Maar de discussie over het homohuwelijk laat zien dat ook christelijke kerken moeite kunnen hebben met besluiten van de overheid.
Natuurlijk wordt zo’n discussie
niet alleen gevoerd met religieuze
argumenten. Er zijn mensen zonder geloof die vinden dat homo’s
niet mogen trouwen, en er zijn
christenen en moslims die daar
geen punt van maken.
Door de ontkerkelijking groeien in
Nederland steeds meer jongeren
op die geen geloof hebben en er
ook weinig van weten. Daarom
staan zij vaak raar te kijken als
moslims of christenen vanuit hun
geloof bepaalde dingen doen, of
bepaalde meningen hebben.
Andersom vinden gelovigen vaak
dat mensen zonder geloof een
‘alles-moet-kunnen- mentaliteit’
hebben. Dat kan tot botsingen leiden. In deze krant vind je daar een
paar voorbeelden van.
Hoe is het geregeld?
Discussies over overheid en religie
zijn vaak moeilijk, omdat het gaat
om de diepste overtuigingen van
mensen. Daarom is het belangrijk
om bij dit onderwerp te kijken
welke regels we hierover hebben
afgesproken.
De drie belangrijkste regels zijn:
1. Er is een scheiding van kerk en
staat.
2. Er is vrijheid van godsdienst (en
levensovertuiging).
3. De overheid mag niet discrimineren en moet alle religies gelijk
behandelen.
Scheiding van kerk en staat
De scheiding tussen kerk en staat
is een belangrijk kenmerk van de
democratische rechtsstaat. Eigenlijk bestaat deze regel pas twee
eeuwen. Het is een ongeschreven
regel, er staat bijvoorbeeld niets
over de scheiding van kerk en staat
in de Grondwet. Wat zegt deze
ongeschreven regel?
– De kerken (synagogen, moskeeën) bepalen niet hoe het
bestuur van het land geregeld
wordt en niet welke besluiten de
regering of de Tweede Kamer
mag nemen.
– De overheid bepaalt niet hoe
een kerk (synagoge, moskee)
georganiseerd is en niet wat de
mensen in een bepaalde kerk
moeten geloven.
Minister-president Balkenende
mag dus niet beslissen welke
dominee, imam of rabbijn
benoemd wordt. En andersom
bepalen de Nederlandse bisschoppen, dominees of imams niet wie
het land leidt en welke regels er
hier gelden. Door de scheiding van
kerk en staat kan iedereen meedoen aan het politieke debat; het
maakt niet uit of je moslim, jood,
christen of atheïst bent. Als kerk
en overheid door elkaar heen
lopen is dat veel moeilijker. Als
één bepaalde kerk zou bepalen
welke beslissingen de regering of
de Tweede Kamer zou mogen
nemen, zouden de opvattingen
van mensen met een andere
levensovertuiging niet aan bod
komen. Dus juist in een land met
een scheiding van kerk en staat is
het mogelijk om in het openbaar
Vrijheid van godsdienst (en
levensovertuiging)
Al in de Republiek der Verenigde
Nederlanden (1648–1795) mocht
iedere burger zijn eigen godsdienst kiezen. Maar dat betekende
niet dat je ook op straat kon laten
zien welk geloof je had. Katholieken en joden moesten hun godsdienst achter gesloten deuren
belijden. Alleen voor de Hervormde Kerk was openbare godsdienstoefening toegestaan. Nog in
1876 trad de politie in Limburg op
tegen processies van katholieken.
(Een processie is een plechtige kerkelijke optocht.) Tegenwoordig
staat in artikel 6 van de Grondwet
dat iedereen zijn eigen godsdienst
of levensovertuiging mag hebben.
Je mag – ook in het openbaar – alleen of samen met anderen je geloof belijden, als je de wet
maar niet overtreedt. De overheid
bemoeit zich daar dus niet mee.
De overheid mag niet
discrimineren
De overheid mag niet discrimineren en moet alle godsdiensten
gelijk behandelen. De regering
mag dus niet zeggen dat ze het
christendom beter vindt dan de
islam of het boeddhisme. Als de
katholieken een kerk mogen bouwen, dan mogen moslims een
moskee bouwen. De overheid mag
ook geen scholen discrimineren.
Openbare scholen worden door de
overheid opgericht en betaald.
Daarnaast mag een groep ouders
ook zelf een school oprichten, deze
scholen vormen het bijzonder
onderwijs. Dat zijn bijvoorbeeld
katholieke, islamitische of joodse
scholen, maar het kunnen ook
Montessori- of Jenaplanscholen
zijn. Bijzonder onderwijs is dus
niet per se gebaseerd op een godsdienst. De overheid behandelt het
bijzonder onderwijs precies hetzelfde als het openbaar onderwijs,
ook het bijzonder onderwijs wordt
betaald door de overheid.
Vraag
1. Vind jij dat de scheiding tussen kerk en staat in de Grondwet moet worden opgenomen? Licht je antwoord toe.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Botsen godsdienst en democratie?
K
sing komt met de democratische
rechtsstaat. Dit gold bijvoorbeeld
voor de moordenaar van Theo van
Gogh. In de rechtszaal verklaarde
hij: “Ik heb me laten leiden door
de wet die mij opdraagt om iedereen die Allah en de profeet beledigt zijn kop eraf te hakken.”
Kun je een geloof hebben en tegelijk ook democratisch zijn, of kan
dat niet? De meeste mensen zullen
die vraag zeker met ‘ja’ beantwoorden, maar sommige mensen
vinden dat geloof en democratie
niet bij elkaar passen. In dit artikel
komen beide visies aan bod.
Verschillende visies
Ieder mens kijkt op zijn of haar
eigen manier naar de wereld. Veel
atheïsten, mensen die geen geloof
hebben, kunnen zich niet voorstellen dat iemand in een god
gelooft. Aan de andere kant kunnen veel gelovigen zich niet voorstellen dat andere mensen denken
dat er helemaal niets is: geen God,
geen hemel en geen hel. Dat mensen verschillend naar de wereld
kijken, hoeft natuurlijk geen probleem te zijn: democratie is juist
bedacht omdat mensen verschillende meningen hebben. Als
iedereen het met elkaar eens zou
zijn, heb je geen democratie
nodig. Toch kunnen mensen door
hun religie of levensovertuiging in
botsing komen met de democratische rechtsstaat.
Ulun Danu Bratan tempel, Bali
Heilige boeken
Het jodendom, het christendom
en de islam hebben elk een heilig
boek: de Thora, de Bijbel en de
Koran. Deze boeken bevatten volgens de gelovigen het woord van
God. Sommige gelovigen nemen
de teksten uit deze boeken niet
letterlijk. Je kunt teksten die heel
lang geleden geschreven zijn niet
zo maar gebruiken om je leven in
schillende groepen gelovigen op
verschillende manieren geïnterpreteerd. Daardoor zijn er binnen
religies verschillende stromingen
ontstaan. Het christendom kent
een groot aantal verschillende kerken: de Oosters-orthodoxe Kerk,
de Katholieke Kerk en de protestantse kerken. De joodse religie
kent een orthodoxe en een liberale
stroming. Binnen de islam
bestaan ook verschillende stromingen; de twee belangrijkste
groepen zijn soennieten en sjiieten. Om het ingewikkeld te maken
bestaan ook binnen stromingen
en kerken verschillende ideeën.
Als mensen stipt vasthouden aan
de voorschriften van hun geloof
noemen we ze orthodox, mensen
die wat losser met deze voorschriften omgaan worden liberaal
genoemd.
de 21e eeuw vorm te geven, vinden
zij. Anderen vinden dat je de teksten uit deze boeken wel letterlijk
moet nemen. God heeft deze
woorden toch niet zo maar aan de
mensen gegeven? Vaak is echter
lastig vast te stellen wat er in de
heilige boeken precies bedoeld
wordt: teksten worden door ver-
Botsingen
Als je ervan uitgaat dat je heilige
teksten letterlijk moet nemen, en
je wilt je precies aan de voorschriften van je religie houden,
kan dat leiden tot botsingen met
de democratie. In de meeste gevallen is daar geen sprake van: als je
geen varkensvlees wilt eten of op
zondag naar de kerk wilt gaan, is
dat natuurlijk geen probleem.
Maar er zijn ook mensen die op
basis van hun geloof moeite hebben met bepaalde wetten die
democratisch tot stand zijn gekomen. In de wet staat bijvoorbeeld
dat alle kinderen leerplicht hebben. Toch gaan de kinderen uit
ongeveer honderd Nederlandse
gezinnen niet naar school. Hun
ouders vinden dat er in de wijde
omgeving geen school is die gebaseerd is op de juiste religie. Deze
kinderen krijgen dan een vrijstelling van de leerplicht. De overheid
gaat ervan uit dat zij thuis onderwijs krijgen. Een ander voorbeeld:
in de wet staat dat mensen met
een bijstandsuitkering een passende baan moeten accepteren als
ze die krijgen aangeboden. Een
moslim weigerde in 2007 een baan
in een slachthuis, omdat hij gewetensbezwaren had tegen het werken met varkensvlees. Vanaf dat
moment werd zijn uitkering stopgezet. De rechter oordeelde dat dit
terecht was, omdat andere moslims geen bezwaar hebben tegen
het verwerken van varkensvlees,
maar alleen tegen het eten daarvan. In een andere rechtszaak
wilde een christelijke vrouw met
een arbeidsongeschiktheidsuitkering geen baan accepteren waarbij
ze op zondag moest werken. Volgens de rechters had ze dat wel
moeten doen, omdat werken op
zondag algemeen geaccepteerd is.
Vrijheid van godsdienst
Rechters moeten in dit soort
rechtszaken goed kijken of de vrijheid van godsdienst in gevaar is.
In artikel 6 van de Grondwet staat
dat iedereen het recht heeft om
zijn godsdienst te belijden, maar
dat je je daarbij wel aan de wet
moet houden. Een christelijke of
islamitische school mag een leraar
dus niet ontslaan omdat hij homoseksueel is, want discriminatie is
verboden.
Slechts een zeer klein aantal mensen interpreteert de eigen religie
zo radicaal dat ze keihard in bot-
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Theocratie
Sommige mensen vinden dat de
democratische rechtsstaat niet in
overeenstemming is met hun
geloof. In een democratische
rechtsstaat kunnen immers ook
beslissingen worden genomen die
in strijd zijn met dat geloof, en de
rechtsstaat staat ook andere godsdiensten toe. Deze mensen vinden
dat wetten niet door mensen
gemaakt moeten worden, maar
dat de wetten van God gevolgd
moeten worden. Zij willen de
democratische rechtsstaat vervangen door een theocratie: een
staatsvorm waarin God regeert. In
de praktijk is dat een regeringsvorm waarbij geestelijke leiders
van een religie het land besturen.
Een theocratie kan bijvoorbeeld
christelijk, joods of islamitisch
zijn. Vaticaanstad is een christelijke theocratie. En hoewel in Iran
het parlement en de president
worden gekozen, kun je dat land
een islamitische theocratie noemen.
Islam
Songül Mutluer (28) is moslima, maar behoort tot de liberale stroming van de islam. Dit
betekent dat ze zich aan de Vijf
Zuilen van de islam houdt,
maar de Koran meer naar deze
tijd interpreteert: “Ik spreek de
getuigenis uit en ik doe alleen
mee aan de ramadan als ik het
fysiek aan kan. Het is een
mooie wijze van mediteren en
van het zuiveren van je lichaam
en geweten van het ‘negatieve’,
maar je moet het aankunnen”.
Songül gelooft dat bepaalde
geloofsregels niet al te letterlijk
moeten worden nageleefd,
maar dat je moet nadenken
over de achterliggende
gedachte: “De regels zijn
slechts een leidraad. Een hulpmiddel om je te laten beseffen
waar het allemaal om draait. Jij
bent degene die daar invulling
Godsdienst en democratie
gaan meestal samen
Het overgrote deel van de gelovigen in een democratische rechtsstaat is tegen een theocratie. Velen
van hen streven christelijke,
joodse of islamitische idealen na
binnen die democratische rechtsstaat. Een deel van de gelovigen
sluit zich aan bij politieke partijen
die hun idealen baseren op een
geloof. Deze christelijke, islamitische of joodse partijen proberen
net als liberale, sociaal-democratische of conservatieve partijen
zoveel mogelijk stemmen te halen,
zodat zij via de democratie hun
politieke ideeën kunnen verwezenlijken.
aan geeft”. Ook wat betreft
politiek heeft Songül een liberale visie: “Ik ben een groot
voorstander van scheiding tussen kerk en staat en dus geloof
en politiek. Natuurlijk kun je je
als politicus laten leiden door je
religie, door de normen en
waarden die daarmee gepaard
gaan, echter niet ten koste van
de religieuze overtuiging van
een ander”.
Samira (24) is ook moslima, bij
haar zie je dit doordat zij een
hoofddoek draagt. Zij vindt net
als Songül dat geloof geen rol
hoeft te spelen in de politiek.
Mocht er in de politiek een
besluit genomen worden dat in
strijd is met je geloof, dan vindt
Samira dat je zelf moet opkomen voor je rechten: “Dan zou
je eigenlijk een vereniging moeten benaderen om je te helpen
met de belangenbehartiging of
je zou handtekeningen kunnen
verzamelen”.
Religie & democratie
5
AAAAAA
Godsdienst in de politiek
Jodendom
M
Nathan Bouscher (24) stamt af
van vier Joodse grootouders.
Nathan houdt zich aan veel tra-
Hij concludeert daarom dat de vrijheid van godsdienst versterkt
wordt door de Koran te verbieden.
Hij kreeg veel kritiek in de Tweede
Kamer. De andere partijen vinden
dat hij de vrijheid van mensen om
hun godsdienst te kiezen belemmert door dit voorstel te doen.
Fractievoorzitter Slob van de
ChristenUnie zei bijvoorbeeld: “De
uitleg van de vrijheid van godsdienst in Nederland is altijd
geweest dat burgers de vrijheid
hebben om te kiezen voor de godsdienst die zij goed achten en dat de
Staat zich daar niet mee bemoeit.
Gaat men met die godsdienst over
de grenzen van de Nederlandse
rechtsstaat heen, dan treden wij
op. Het andere terrein is van hen;
daar moeten wij van afblijven.”
Moet de regering geld uittrekken
voor christelijke, joodse en islamitische scholen? Mogen winkels op
zondag open zijn? Moet abortus
legaal zijn? Moet je ritueel slachten toestaan of is dat dierenmishandeling? Mag je embryoselectie
toepassen als de kinderen een
grote kans hebben op een ‘borstkankergen’? Mag je God beledigen
of is dat te pijnlijk voor gelovigen?
Mogen er nog nieuwe moskeeën
bijkomen?
dities van het jodendom: “Als ik
naar de synagoge ga, op feestdagen en soms op sjabbat
(zaterdag), dan draag ik mijn
keppel. Verder eet ik bepaalde
dingen niet, zoals varkensvlees
en schaal- en schelpdieren. Het
vinden van een Joodse vrouw
die het geloof doorgeeft, zie ik
als een belangrijke plicht”. Toch
volgt Nathan niet alle geloofsregels: “Zelf eet ik niet strikt
koosjer en ik houd mij ook niet
aan de sjabbat, de rustdag. Ik
ben niet zo opgevoed en leef
hier (nog) niet naar.” Nathan
vindt Nederland een geschikt
land om als jood te wonen: “Het
Over al deze onderwerpen is wel
eens gedebatteerd in de Tweede
Kamer. Daaraan kun je zien dat
godsdienst zeker een rol speelt in
de politiek. Er is een aantal partijen in de Tweede Kamer dat politiek bedrijft op basis van een religieuze overtuiging: het CDA, de
ChristenUnie en de SGP. Dat noemen we confessionele partijen.
Ook bij de andere partijen zitten
wel mensen die geloven, maar bij
deze partijen speelt geloof geen rol
in het bepalen van de standpunten. In het Nederlandse parlement
zitten nu geen joodse, islamitische
of boeddhistische partijen.
is een fijn land met alle vrijheden en gelijke rechten die in een
rechtsstaat het leven voor een
minderheid (ook) mogelijk
maken. Joden hebben daar
maar al te lang voor moeten
strijden. Dit moet echter wel
gepaard gaan met een goed
besef van die verworvenheden
door de bevolking. De vrijheid
en gelijkheid moeten door de
mensen worden beleefd. Als dit
niet het geval is, vallen we in
herhaling en krijgen we dezelfde
discussies als in de 17e eeuw
over de scheiding tussen kerk
en staat, religie in het openbaar
enzovoorts”.
AAAAAA
Principes
Bij sommige politieke discussies
speelt godsdienst een belangrijke
rol. Het gaat dan niet over het
bestrijden van files of meer geld
voor de volksgezondheid, maar
om onderwerpen als abortus,
euthanasie, het homohuwelijk en
embryoselectie. Dit zijn vaak principiële kwesties. VVD, PvdA, D66,
GroenLinks en andere niet-confessionele partijen vinden bij dit
soort onderwerpen dat de persoonlijke vrijheid het belangrijkst is.
De confessionele partijen vinden
dat die vrijheid niet zo ver moet
gaan dat belangrijke christelijke
waarden, zoals de bescherming
van het leven, in gedrang komen.
Op deze pagina vind je een aantal
voorbeelden van actuele politieke
discussies waarin godsdienst een
rol speelt.
Mevlana Moskee, Rotterdam
ziektes waarbij de kans 100 procent is dat iemand die krijgt. De
staatssecretaris van Volksgezondheid wilde embryoselectie ook toestaan als de kans minder dan 100
procent is, zoals bij erfelijke borstkanker. De ChristenUnie was daar
tegen omdat zij het ongeboren
leven wil beschermen. Volgens de
ChristenUnie heeft God het leven
gemaakt en is het niet aan de mens
om te beslissen of iemand wel of
niet mag leven. Veel andere partijen vinden dat embryoselectie
wel mag worden toegepast als de
kans op erfelijke borstkanker
groot is. Uiteindelijk is besloten
dat er een commissie komt die
bepaalt of embryoselectie mag
worden uitgevoerd. De SGP vond
ook dat veel te ver gaan, deze partij
wil een volledig verbod.
Ritueel slachten?
Joden en moslims mogen alleen
zoeken of dit artikel weer nieuw
vlees eten dat ‘koosjer’ of ‘halal’ is.
leven moest worden ingeblazen.
Daarvoor moeten dieren ritueel
Hij was bang dat islamitische en
geslacht worden. Dat gebeurt nu
andere Nederlanders tegenover
zonder verdoving. Volgens de Neelkaar zouden komen te staan en
derlandse wet is het verboden om
wilde dat (onder meer) voorkomen dieren zonder verdoving te slachdoor harder op te treden tegen
ten, maar voor joodse en islamitigodslastering.
sche slagers is er een uitzondering
gemaakt. De Partij voor de Dieren
Andere politici waren het helemaal is het daar niet mee eens: volgens
niet met Donner eens. Omdat bele- die partij is ritueel slachten dierdigen en discrimineren op basis
onvriendelijk. De PvdD wil daarom
van geloof, geslacht, afkomst en
dat die uitzondering uit de wet verseksuele geaardheid toch al niet
dwijnt. SP, GroenLinks, de PvdD, de
mag, vinden zij het verbod een
PVV en het lid Verdonk zijn daaroverbodige extra bescherming
voor, maar de andere partijen zijn
voor gelovigen. D66 en VVD pleittegen. Deze partijen vinden dat een
ten er in reactie op het voorstel van verbod op ritueel slachten niet kan,
Donner voor om het artikel over
omdat het in strijd zou zijn met de
godslastering helemaal te schrapvrijheid van godsdienst.
pen, maar dat voorstel haalde geen
meerderheid. Nu is er waarschijnlijk wel een meerderheid om artikel
147 uit het Wetboek te halen. De
1. Leg uit waarom het voor de
huidige minister van Justitie
SGP makkelijker is om voor
Hirsch Ballin zal aan de Tweede
een volledig verbod op
Kamer voorstellen dit artikel uit
embryoselectie te pleiten dan
het Wetboek van Strafrecht te
voor de ChristenUnie.
schrappen. In plaats daarvan wil de 2. Is een verbod op godslastering
minister een ander artikel uit het
volgens jou in strijd met de
Wetboek, het verbod op het beledivrijheid van meningsuiting?
gen van groepen, verduidelijken.
3. Waarom heeft de discussie in
Vragen
Embryoselectie?
Bij embryoselectie wordt onderzocht of embryo’s die voortkomen
uit een Ivf-behandeling een gen
met een dodelijke erfelijke ziekte
hebben. Alleen de “gezonde”
embryo’s worden teruggeplaatst,
de “zieke” embryo’s worden vernietigd. Dat gebeurt al bij erfelijke
Godslastering
De vrijheid van meningsuiting is
in Nederland niet grenzeloos. Je
mag niet beledigen, je mag niet
discrimineren en je mag God ook
niet opzettelijk beledigen, omdat
dat de godsdienstige gevoelens
van anderen kan kwetsen. Dat laatste staat in artikel 147 van het Wetboek van Strafrecht. Dit is het verbod op smalende godslastering. Er
is sinds de jaren ’60 niemand meer
veroordeeld op grond van dit verbod, omdat heel moeilijk kan worden bewezen dat iemand God
opzettelijk beledigt.
Toch wordt er de laatste jaren in de
Tweede Kamer weer veel gediscussieerd over dit verbod op godslastering. Na de moord op Theo van
Gogh wilde toenmalig minister
Donner van Justitie laten onder-
6
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Religie & democratie
de Tweede Kamer over gods-
Koranverbod?
In augustus 2007 stuurde de fractievoorzitter van de Partij voor de
Vrijheid (PVV) een brief naar de
Volkskrant waarin hij pleitte voor
een verbod op de Koran. In de
Tweede Kamer werd daar heftig
over gedebatteerd. Wilders vindt
de Koran een gewelddadig en haatzaaiend boek, waarin mensen
wordt verboden een ander geloof
te hebben.
lastering meer dan vier jaar
geduurd?
4. De PVV wil een verbod op
de Koran, de andere partijen in
de Tweede kamer zijn daar fel
op tegen. Welk bekend boek is
in Nederland wel verboden?
5. “Een verbod op ritueel slachten is in strijd met de vrijheid
van godsdienst.” Noem een
argument voor en een argument tegen deze stelling.
Moeilijke begrippen
V
Katholicisme
Vragen
Lees, voor je deze vragen beantwoordt, het artikel op pagina 3.
Vul de juiste termen (of de
1. Koppel de regels aan de
letters die ervoor staan) in op
juiste religie of levensovertui-
de juiste plaats.
ging. Het kan zijn dat er een
a. Democratie
religie of levensovertuiging
b. Godslastering
is waarbij geen enkele regel
c. Politieke rechten
of juist meerdere regels pas-
d. Rechtsstaat
sen. Ook zijn er regels die bij
e. Scheiding van kerk en staat
meerdere religies horen. Zet
f. Theocratie
elk cijfer (voor de religieuze
g. Trias politica
regels) op de juiste plek of
h. Vrijheidsrechten
plekken.
Caroline Tax (24) is rooms-
i. Vrijheid van meningsuiting
1. De Halacha
katholiek. Over de regels van de
j. Orthodox
2. De Sharia
kerk zegt zij: “De Tien Geboden
3. De Tien Geboden
verwoorden die regels, die in
4. De Vijf Voorschriften
mijn ogen niet alleen vanuit
5. Vinaya
geloofsoogpunt zeer de moeite
6. Canoniek recht
waard zijn, maar ook vanuit
7. Kerkorde
menselijk en maatschappelijk
1. In een
________________________
worden de burgers
beschermd tegen de over-
Rooms Katholieke kerk, Leiden
oogpunt. Binnen de Katholieke
heid. Dat wil zeggen dat de
overheid niet teveel macht
Levensovertuiging
4. ________________________
7. Sommige gelovigen zijn
cijfer(s)
Kerk kennen we ook nog de
Boeddhisme
moraaltheologie, die bepaalde
kan krijgen, omdat de over-
betekent letterlijk: de bur-
voorstander van
__________________________
geboden nader toelicht. Ik ben
heid en alle burgers zich
gers regeren. In deze
________________________:
Christendom
daar heel blij mee. Wanneer het
aan de wet moeten houden.
staatsvorm heeft in principe
een staatsvorm waarin de
__________________________
om ethisch goed of kwaad gaat
iedereen het recht om te
geestelijke leiders van een
Hindoeïsme
kunnen we beter helderheid
gaan stemmen (actief
godsdienst het land bestu-
__________________________
hebben, dan dat we met zijn
ten:
stemrecht) en om zichzelf
ren.
Humanisme
allen af moeten gaan spreken
________________________
verkiesbaar te stellen (pas-
__________________________
wat nu eigenlijk wel en niet
bepalen waar de overheid
sief stemrecht).
Islam
goed is. Dat ik de moraaltheolo-
boek van Strafrecht staat
__________________________
gie van de kerk enthousiast
het verbod op
Jodendom
omarm, komt zeker ook door-
__________________________
dat ik ervan overtuigd ben dat
2. Er zijn twee soorten rech-
zich niet mee mag
bemoeien en
5. Als mensen stipt vasthou-
8. In artikel 147 van het Wet-
________________________
den aan de voorschriften
________________________
zorgen ervoor dat burgers
van hun geloof noemen we
ofwel het beledigen van een
mee kunnen doen aan de
ze
godsdienst. De laatste jaren
besluitvorming in een land.
________________________,
wordt hierover veel gedis-
overtuiging heb je geen
het zijne over kan vinden.”
mensen die wat losser met
cussieerd in de Tweede
regels gekoppeld?
Caroline vindt daarnaast dat
deze voorschriften omgaan
Kamer.
3. De macht in een rechtsstaat
is in drieën gedeeld: de wetde rechterlijke macht. Deze
2. Aan welke religie of levens-
begrippen zijn waar ieder maar
geloof zeker een rol mag spelen
__________________________
worden liberaal genoemd.
gevende, de uitvoerende en
‘goed’ en ‘kwaad’ geen relatieve
6. Volgens het principe van
is het recht op
in de politiek, zonder dat iedereen dat geloof opgelegd krijgt:
9. Eén van de vrijheidsrechten
__________________________
“Ook christendemocratische
driedeling heet de
________________________
________________________
________________________
mag de politiek zich niet
In Nederland is dit recht
en is bedacht door de
met het geloof van de inwo-
niet grenzeloos, je mag bij-
overtuiging geen regels of
pen, willen absoluut het secu-
Franse filosoof Charles
ners van een land bemoeien
voorbeeld niet beledigen,
bestaan ze wel?
liere karakter van de staat
Montesquieu (1689 –1755).
en mogen de religieuze
niet discrimineren en je
Zoek op internet of je deze
bewaren. Sterker nog: ik denk
instellingen, zoals kerken,
mag God niet opzettelijk
regels kunt vinden.
dat wie teruggrijpt op het Evan-
synagogen en moskeeën,
beledigen.
zich niet met de politiek en
partijen, die zich op het Evan3. Heeft deze religie of levens-
gelie dan wel op de Bijbel beroe-
gelie niet anders kan dan voor
__________________________
het bestuur van een land
bemoeien.
een scheiding van kerk en staat
zijn. Immers; zei Jezus zelf niet:
__________________________
Geef de keizer wat de keizer
toekomt, en God wat God toekomt?”.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Religie & democratie
7
AAAAAA
Wist je dat…
O
Protestantisme
De ChristenUnie is één van de
Als je president van de Verenigde Staten wilt worden,
moet je erg je best doen om te
laten zien dat je een goed
Op Franse scholen zijn
christen bent, anders maak je
religieuze afbeeldingen en
geen kans om de verkiezingen
kleding(stukken) verboden.
te winnen.
In Turkije mag religie zich niet
Zweden had nog tot het jaar
bemoeien met de staat, maar
2000 een staatskerk. Via de
de staat bemoeit zich wel met
belastingen betaalde elke
de religie. Er is een ministerie
Zweed tot die tijd mee aan die
voor godsdienstzaken dat de
kerk, en de leden van de
moskeeën controleert en de
Koninklijke familie waren
opleiding van imams regelt.
verplicht ingeschreven bij de
partijen die politiek bedrijven
staatskerk.
op basis van een geloofsover-
Iran heeft een theocratische
tuiging. IJmert Muilwijk (24) is
regering én een democratisch
voorzitter van PerspectieF, de
gekozen regering. Als de demo-
jongerenorganisatie van de
cratische regering een beslis-
ChristenUnie, en is dus actief in
sing neemt die in strijd is met
de politiek. Hij vindt dan ook
de sharia, kan de theocratische
dat geloof een rol mag spelen in
regering dat verbieden. In de
de politiek: “Iedereen heeft op
praktijk is Iran daarom een
zijn of haar eigen wijze een
theocratie.
In Israël bestaat het burgerlijk
De koning van Marokko is de
huwelijk niet. Als je trouwt, ga
leider van het land, de ‘verde-
zijn bepaalde waarden van
In Engeland is de koningin het
je naar de synagoge, de kerk of
diger van het geloof’ en de
waaruit je keuzes maakt. Een
hoofd van de staatskerk (de
de moskee. Niet-gelovigen
baas van het leger.
voorbeeld is dat ik overtuigd
Anglicaanse Kerk). De bis-
kunnen niet trouwen in Israël.
ben dat moorden fout is. Mijn
schoppen van de Anglicaanse
Een huwelijk tussen een jood
overtuiging is gebaseerd op het
Kerk zijn automatisch lid van
en een niet-jood is ook niet
geloof in Jezus Christus. Deze
het Hogerhuis (vergelijkbaar
mogelijk. Als je dat toch wilt
overtuiging kan ik niet zomaar
met de Eerste Kamer).
moet je in het buitenland trou-
levensovertuiging of geloof. Dat
Ieder heeft het recht zijn gods-
wen.
aan de kant zetten als ik ’s och-
dienst of levensovertuiging,
tends de deur uitloop”. Toch
In Zimbabwe waren de verkie-
wordt in een democratie ook
zingen van juni 2008 erg
Tot 1853 was de Katholieke
wel eens een besluit genomen
gevaarlijk: als je niet voor de
Kerk in Nederland officieel ver-
dat tegen zijn geloof ingaat: “Ik
partij van de president stemde,
boden. Toch waren er ook
ben bijvoorbeeld geen voor-
liep je grote kans om mishan-
daarvoor al katholieken in
stander van drugsgebruik. Toch
deld of vermoord te worden.
Nederland. Die hielden op zon-
heeft de regering besloten dat
dag hun dienst in een ‘schuil-
in ieder geval softdrugs toege-
kerk’: een gebouw waarvan je
staan moet worden”.
aan de buitenkant niet kon
individueel of in gemeenschap
met anderen, vrij te belijden,
behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.
zien dat het een kerk was.
Artikel 6.1 van de Nederlandse Grondwet
Colofon
© Instituut voor Publiek en Politiek 2008
Samenstelling en tekst: Sandra Boersma,
Anneke Dekker en Coen Gelinck
Eindredactie: Nico Bloot
Vormgeving: Puntspatie [bno], Amsterdam
Foto’s: iStockphoto.com en Nationale
Beeldbank (pag. 6)
Druk: Dijkman, Diemen
Instituut voor Publiek en Politiek
Prinsengracht 911–915
1017 KD Amsterdam
T 020 521 76 00
F 020 638 31 18
E [email protected]
W www.publiek-politiek.nl
Het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP)
betrekt mensen bij politiek en samenleving.
AAAAAA
8
Religie & democratie
AAAAAAAAAAAAAAAAAAA