DNA als bewijsmateriaal Wie is wie? Borstkanker Slechts één gen

DNA als bewijsmateriaal
Eén soort, grote invloed
e genetische vingerafdruk (DNA-fingerprint)
is tegenwoordig een vrij algemene techniek.
DNA wordt op allerlei plekken als aanvullend
bewijsmateriaal gebruikt en is populair; kijk maar
naar het nieuws of televisieseries als CSI. Toen de
genetische vingerafdruk voor het eerst werd ingezet
in een rechtszaak, bewees de techniek dat een
verdachte van een dubbele moord onschuldig was,
ondanks een bekentenis.
n een ecosysteem houden sommige ‘sleutel’soorten
honderden andere soorten in leven. Geen enkele
andere soort kan hun rol zomaar overnemen. Zo
houden huiskatten op sommige plaatsen allerlei
populaties knaagdieren onder controle. Verdwijnen
huiskatten, dan eten die knaagdieren al het voedsel
op, waar weer veel andere dieren van leven.
D
tien vragen over de Heinekenprijzen 2006
1. In welk jaar vond dit eerste gebruik van de genetische
vingerafdruk in een rechtszaak plaats?
a. 1953
b. 1986
c. 1999
d. 2004
Wie is wie?
Deze speciale editie van de ANW-quiz staat in het
teken van de uitreiking van de Heinekenprijzen
2006. De Heinekenprijzen worden tweejaarlijks
uitgereikt aan vijf uitmuntende internationale
wetenschappers en een Nederlandse kunstenaar.
De Koninklijke Nederlandse Akademie van
Wetenschappen (KNAW) selecteert de winnaars.
Met deze speciale themaquiz willen we het
werk van de winnaars onder de aandacht
brengen van leerlingen, docenten en andere
geïnteresseerden. In het kader van de
uitreiking van de Heinekenprijzen zijn er zes
profielwerkstukpakketten over de winnaars
en hun werk geschreven en gepubliceerd op
Werkstuknetwerk (www.werkstuknetwerk.nl).
Elk werkstukpakket bevat uitgebreide informatie,
mogelijke invalshoeken en verwijzingen rond
het vakgebied van de betreffende winnaar,
bedoeld om leerlingen op weg te helpen bij
een profielwerkstuk of andere opdrachten.
Kijk op www.knaw.nl/heinekenprizes voor meer
informatie over de Heinekenprijzen.
S
ir Alec Jeffreys is de onderzoeker die de genetische
vingerafdruk heeft uitgevonden. Hij ontdekte dat
eigenschappen van het menselijk DNA gebruikt
konden worden om individuen te identificeren.
2. Na een misdrijf wordt vaak op allerlei plekken bruikbaar
DNA aangetroffen. Welke van de onderstaande
eigenschappen van DNA doet NIET terzake voor de
identificatie van een dader?
a. DNA geeft informatie over uiterlijke kenmerken.
b. DNA is een stabiel molecuul.
c. DNA is in alle cellen van een lichaam identiek.
d. DNA verschilt tussen individuen.
Borstkanker
O
ktober 2006 is internationale borstkankermaand.
Borstkanker is bij vrouwen de meest
voorkomende vorm van kanker. 33% van alle
vrouwen die kanker krijgen, heeft borstkanker.
3. Hoeveel vrouwen kregen borstkanker in 2003?
a. 120
b. 1200
c. 12000
d. 120000
Slechts één gen
I
n 1990 bewees Mary-Claire King dat een belangrijk deel van de borstkankergevallen veroorzaakt
wordt door het slecht functioneren van slechts één
gen: BCRA1. Die ontdekking leidde tot een flinke
daling van het vóórkomen van erfelijke vormen van
borstkanker.
Beeld: KNAW. Concept & ontwikkeling: De Praktijk, natuurwetenschappelijk onderwijs, i.o.v. KNAW. U vindt de reguliere ANW-quiz op
www.praktijk.nu.
4. Waardoor werd die daling veroorzaakt?
a. door effectievere diëten
b. door gerichte chemotherapie
c. door preventief genetisch onderzoek
d. door het bewuste gen uit te schakelen
I
5. Welk van de onderstaande dieren is in Nederland zo’n
‘sleutel’soort?
a. hond
b. korenwolf
c. paard
d. vos
Planten vs. dieren
B
egin jaren tachtig introduceerde Stuart Pimm het
begrip ‘voedselketen’ in de ecologie, met name
in het onderzoek naar het uitsterven van planten- en
diersoorten. Hij vindt dat de mens zich moet inzetten
voor het behoud van biodiversiteit en ecosystemen,
zoals het tropisch regenwoud.
6. De biodiversiteit in Nederland bestaat uit ongeveer 23000
planten- en diersoorten. In welke verhouding?
a. Er zijn veel meer dier- dan plantensoorten.
b. Er zijn veel meer planten- dan diersoorten.
c. Er zijn iets meer dier- dan plantensoorten.
d. Er zijn iets meer planten- dan diersoorten.
Industriële revolutie
O
ngeveer 230 jaar geleden begon de industriële
revolutie. Deze ingrijpende sociale en
economische verandering begon in de textiel- en
staalindustrie van Engeland en verspreidde zich van
daaruit over de rest van de wereld. Onderzoeker Joel
Mokyr houdt zich bezig met de vraag waarom de
industriële revolutie in Engeland is begonnen en niet
ergens anders.
7. Na Engeland volgden, in chronologische volgorde, tussen
1830 en 1900 landen als:
a. België, Verenigde Staten, Japan en Nederland.
b. Nederland, België, Verenigde Staten en Japan.
c. Japan, Nederland, België en de Verenigde Staten.
d. Verenigde Staten, Japan, Nederland en België.
Herken de woorden
M
et behulp van allerlei tests wordt door
wetenschappers in kaart gebracht hoe onze
hersenen nu eigenlijk werken. Een vraag uit de
Nationale Wetenschapsquiz van 2004 is eigenlijk
zo’n test:
8. Wraoam is dzee tkset znoedr veel mietoe rdlieejk te lzeen?
a. Omdat de letters steeds op dezelfde wijze
verplaatst zijn.
b. Omdat een paar woorden wel gewoon leesbaar
zijn.
c. Omdat we de woorden als patronen blijven
herkennen.
Wat is cognitie?
O
ver cognitie (‘bewuste en onbewuste mentale
processen’) bestaan al lang vele theorieën.
Sommige zijn abstract, andere concreet, maar geen
van de theorieën was volledig. Met behulp van de
computer ontwierp onderzoeker John Anderson als
eerste een compleet model van cognitie. Over cognitie
staan hieronder twee beweringen:
I. Cognitie is intelligentie;
II. Cognitie is het tegenovergestelde van emotie.
9. Welke bewering(en) is (zijn) correct?
a. Alleen bewering I is correct.
b. Alleen bewering II is correct.
c. Beide beweringen zijn correct.
d. Geen van beide beweringen is correct.
Kunst beleven
J
ob Koelewijn is een kunstenaar die kunst maakt die
de verbeelding en zintuigen prikkelt, bijvoorbeeld
door bouillonblokjes in gedichten te verpakken of
door gedichten met deodorant op de museumvloer
te laten schrijven. Koelewijns kunst is een kunst van
ideeën.
10. De kunst van Job Koelewijn heeft zowel een conceptueel als
een zintuiglijk karakter. Welke kunstenaar wordt gezien
als de grondlegger van de conceptuele kunst?
a. Andy Warhol
b. Antoni Gaudí
c. Karel Appel
d. Marcel Duchamp