Opzet Gezondheidsplan 2014-2018
advertisement
Concept Gezondheidsplan 2014-2017 Mook en Middelaar Versie: 31 juli 2013 Afdeling Samenleving Gezondheidsplan 2014-2017 Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding ........................................................................................................................................................................................................................ 3 1.1 Aanleiding van lokaal gezondheidsplan 2014-2017 ................................................................................................................................................................ 3 1.2 Inhoud en doel van het lokaal gezondheidsplan ..................................................................................................................................................................... 4 Hoofdstuk 2 Landelijke nota en regionaal gezondheidsbeleid. ........................................................................................................................................................ 6 2.1 Korte weergave van VTV en de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ ................................................................................................................................... 6 2.2 Korte weergave van regionaal gezondheidsbeleid ................................................................................................................................................................. 9 2.3 Samenwerking met regio-gemeenten ................................................................................................................................................................................... 13 Hoofdstuk 3 Terugblik op gezondheidsbeleid 2004 ........................................................................................................................................................................ 15 3.1 Insteek/doel........................................................................................................................................................................................................................... 15 3.2 Thema’s/acties/doelgroepen ................................................................................................................................................................................................ 15 Hoofdstuk 4 Speerpunten van Mook en Middelaar wat betreft gezondheidszorg ........................................................................................................................ 18 4.1 De huidige situatie in beeld ................................................................................................................................................................................................... 18 4.2 Uitgangspunten van het gezondheidsplan 2014-2017.......................................................................................................................................................... 20 4.3 Belangrijke doelgroepen in de gemeente ............................................................................................................................................................................. 22 4.4 Beschrijving van speerpunten ............................................................................................................................................................................................... 27 4.5 Schematische weergave van de speerpunten ....................................................................................................................................................................... 30 4.6 Financieel programma........................................................................................................................................................................................................... 34 Hoofdstuk 5 Samenvatting .............................................................................................................................................................................................................. 36 Bijlagen ............................................................................................................................................................................................................................................ 38 2 Gezondheidsplan 2014-2017 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding van lokaal gezondheidsplan 2014-2017 De Wet Publieke Gezondheid (WPG) geeft de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van publieke gezondheidszorg aan de gemeenten. Sinds 2003 is in de WPG opgenomen dat elke gemeente een gezondheidsbeleid en uitvoering voor een periode van vier jaar moet vastleggen in een gemeentelijke nota. De WPG draagt elke gemeente de volgende elf algemene en specifieke taken op. Elf wettelijk vastgelegde taken van gemeente 1) Nota gemeentelijk gezondheidsbeleid 2) Bescherming en bevordering van volksgezondheid door collectieve preventie 3) Zorgdragen voor de samenhang en continuïteit binnen de collectieve preventie en afstemming met de curatieve gezondheidszorg 4) Afstemming van collectieve preventie volksgezondheid met het gemeentelijke beleid en de uitvoering op andere terreinen (integraal gezondheidsbeleid voeren) 5) Het verrichten van bevolkingsonderzoeken om inzicht te hebben in de lokale gezondheidstoestand 6) Bevordering van medisch milieukundige zorg 7) Bevordering van technische hygiëne zorg 8) Zorg voor de uitvoering van infectieziekten bestrijding 9) Zorg voor de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg 10) Zorg voor de uitvoering van de ouderen gezondheidszorg 11) Bij deze bij de wet opgedragen taken draagt de gemeente zorg voor de instellingen en instandhouding van een gemeentelijke gezondheidsdienst De GGD Limburg-noord heeft een visie en meerjarenbeleidsplan Publieke Gezondheid geschreven voor de regio. Deze visie en meerjarenbeleidsplan geldt dus ook voor gemeente Mook en Middelaar. Hiernaast geeft de GGD Limburg-noord uitvoering aan de meeste van de in bovenstaande genoemde elf wettelijke taken voor de noord- en midden Limburgse gemeenten. Alleen de taak voor de jeugdgezondheidszorg ligt bij GGD Gelderland-zuid. GGD Gelderland-zuid voert de individuele gezondheidszorg gericht op jeugd uit. Dit houdt onder 3 Gezondheidsplan 2014-2017 andere de screening van schoolgaande kinderen in. Voor het basispakket jeugd-gezondheidszorg werkt Mook en Middelaar samen met GGD Gelderland-zuid. Wel valt ‘gezonde scholen’ weer onder GGD Limburg-noord omdat zij verantwoordelijk zijn voor de algemene gezondheidszorg. Doordat taken binnen de gezondheidszorg zijn verdeeld tussen GGD Limburg-noord en GGD Gelderland-zuid, maar er ook overlap zit bij sommige taken, is het van belang dat er afstemming is tussen beide GGD’s. Van het gezondheidsbudget gaat ongeveer een derde naar GGD Limburg-noord en tweederde naar GGD Gelderland-zuid voor de jeugd-gezondheidszorg. Met onderhavig gezondheidsplan is uitvoering gegeven aan de wettelijke taak om een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid op te stellen. Door de rol van de GGD in regio noordLimburg wat betreft de gezondheidszorg is dit gezondheidsplan geschreven in afstemming op de visie en het meerjarenbeleidsplan Publieke Gezond van de GGD. Hiernaast is dit gezondheidsplan en de uitvoering hiervan verbonden aan de vierjaarlijkse beleidscyclus van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS). 1.2 Inhoud en doel van het lokaal gezondheidsplan De publieke gezondheidszorg wordt ook wel collectieve preventie genoemd. WPG omschrijft gezondheidszorg als ‘de gezondheidsbeschermende en gezondheidsbevorderende maatregelen voor de bevolking of specifieke groepen daaruit, waaronder begrepen het voorkomen en vroegtijdig opsporen van ziekten’. Gezondheid wordt bepaald door de volgende determinanten: Biologische factoren (leeftijd, geslacht, aanleg, etniciteit en erfelijkheid) Leefstijl (voeding, beweging, alcohol, roken, seksueel gedrag en geestelijke spanningen) Sociale omgeving (voorbeeldgedrag/navolging van gedrag, sociale samenhang, maatschappelijk meedoen/participatie, werk, inkomen, opleiding) Fysieke omgeving (woon- en werkomgeving, milieukwaliteit, groenvoorziening, speelruimte) Gezondheidszorg (beschikbaarheid, bereikbaarheid, toegankelijkheid, kwaliteit, kosten) (1974 model van Lalonde met determinanten van gezondheid) Uit de bovenstaande determinanten die van invloed zijn op gezondheid is op te maken dat het gezondheidsplan samenhangt met diverse leefdomeinen en dus beleidsterreinen. Dit gezondheidsplan hangt bijvoorbeeld nauw samen met het WMO-beleid van Mook en Middelaar. 4 Gezondheidsplan 2014-2017 Dit gezondheidsplan is ontwikkeld op basis van de wetten en taken vanuit het WPG. De kaders van dit plan zijn de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ en de visie en het meerjarenbeleidsplan Publieke Gezond van de GGD. De specifieke uitgangspunten voor Mook en Middelaar zijn gebaseerd op basis van monitoringsgegevens van de GGD, sociaal demografische kaart, het e-movo rapport, inbreng van de WMO-raad, advies en input vanuit maatschappelijke partners zoals tijdens de ‘Brainstorm-Bijeenkomst Gezondheidsplan’ en andere geschreven adviezen en/of documentatie. Het doel van dit gezondheidsplan is om een investering in de gezondheid van onze inwoners vast te leggen. Deze investering in gezondheid zal met name op het gebied preventie gericht zijn. Deze investering nu zal op de lange termijn opleveren dat meer inwoners zo zelfstandig mogelijk participeren aan de samenleving. In deze nota ‘Gezondheidsplan 2014-2017’ heeft u in dit hoofdstuk gelezen over de wettelijke verplichtingen en inhoud van het gezondheidsplan. In hoofdstuk 2 gaan wij in op de landelijke nota en regionaal gezondheidsbeleid, die mede het kader vormen voor het gezondheidsplan. In hoofdstuk 3 wordt een terugblik geworpen op het gezondheidsbeleid 2004 van Mook en Middelaar. In hoofdstuk 4 wordt de huidige gezondheidssituatie van de gemeente in beeld gebracht. Tevens worden in dit hoofdstuk de uitgangspunten van de gemeente beschreven. In Hoofdstuk 5 worden de uitgangspunten vertaalt naar acties, planning en verwachte resultaat. Hoofdstuk 6 gaat over de financiële dekking en hier vindt u een schematische weergave van de acties en de bijbehorende kosten. In hoofdstuk 7 vindt u een samenvatting van het gezondheidsplan 2014-2017. 5 Gezondheidsplan 2014-2017 Hoofdstuk 2 Landelijke nota en de visie en het meerjarenbeleidsplan van de GGD . 2.1 Korte weergave van VTV en de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ Rijksinstituut Volksgezondheid en Milieu (RIVM) brengt vier jaarlijks het rapport ‘Volksgezondheid en Toekomst Verkenning’ (VTV) uit. In het rapport van 2010 staat een samenvatting van de gezondheidstoestand van de Nederlander, de oorzaken van gezondheidsverlies, de ontwikkeling van behoefte, vraag en gebruik van zorg, en de mogelijkheden tot verbetering van de gezondheidstoestand door preventie en zorg. De Volksgezondheid Toekomst Verkenning levert input voor het landelijk beleid en ons gemeentelijk gezondheidsbeleid. De VTV 2010 laat zien dat we langer in goede gezondheid leven, maar dat het aantal chronisch zieken toeneemt. Bovendien blijkt de levensverwachting van Nederlanders nog steeds lager is dan die van ons omringende en vergelijkbare landen. Ook is geconstateerd dat de gezondheidsverschillen eerder toe- dan afnemen en dat de risico’s voor de gezondheid niet zijn verminderd of teruggedrongen. De risicofactoren voor de gezondheid zijn stabiel gebleven. De frequentie van ongezonde leefgewoonten van Nederlanders neemt niet of nauwelijks af, maar de stijgende trend is doorbroken. De VTV 2010 constateert ook een hardnekkig en toenemend gezondheidsverschil tussen hoog- en laagopgeleiden. De VTV stelt dat een verdere verbetering in de gezondheid mogelijk is wanneer anders wordt aangekeken tegen de oorzaak van ziekte en gezondheid en het beleid zich richt op de sociale en fysieke leefomgeving. Zo moet de leefstijl volgens de VTV een belangrijk speerpunt van gezondheidsbeleid blijven. In mei 2011 is de nieuwste landelijke nota gezondheidsbeleid 'Gezondheid dichtbij’ verschenen. Deze nota beschrijft de speerpunten voor gezondheidsbeleid. De landelijke nota gezondheidsbeleid is gebaseerd op de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010, maar bouwt ook voort op de vorige landelijke preventienota 2007 (‘Kiezen voor gezond leven’). In de landelijke nota ‘gezondheid dichtbij’ worden de speerpunten van de vorige landelijke nota gehandhaafd met het accent op bewegen. Ook komen de vijf speerpunten uit de preventienota 2007 terug, namelijk; 1) 2) 3) 4) Overgewicht Diabetes Depressie Roken 6 Gezondheidsplan 2014-2017 5) Schadelijk alcohol gebruik In de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ komen ook de principes vanuit ‘de kanteling’ (aanjager van WMO-beleid) terug. Dit is op te maken aan de hand van de uitgangspunten; -eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht van de burgers; -inzetten op preventie en lichte zorg; -de gemeente staat als bestuurslaag het dichtste bij de burger en is daarom aan zet om maatwerk te leveren. De hoofdpunten waar de nota ‘gezondheid dichtbij’ zich verder op richt zijn: Vertrouwen in gezondheidsbescherming Waar sommige mensen de risicofactoren voor gezondheid moeilijk zelf kunnen beïnvloeden kunnen zij terecht bij de overheid. Heldere wet- en regelgeving en toezicht op de naleving hiervan blijven noodzakelijk voor dit uitgangspunt van de overheid. Zorg en sport dichtbij in de buurt Gezondheidszorg moet zich richten op het bevorderen van gezondheid, naast het bestrijden van ongezondheid. Hiervoor zijn herkenbare en toegankelijk (digitale) zorgvoorzieningen van belang. Zorg en preventie moeten meer worden afgestemd. Het uitgangspunt hierbij zijn de behoefte en wensen van de mensen en niet van het stelsels en de sectoren die de zorg leveren. Verder moeten de betrokken partijen zorg dragen voor een verbinding tussen publieke gezondheid en basiszorg vanuit ZvW, AWBZ en WMO. Zie ook beleidsbrief Sport. 7 Gezondheidsplan 2014-2017 Zelf beslissen over leefstijl Het uitgangspunt van de overheid is dat niet de overheid mensen keuzes oplegt, maar dat de mensen zelf hun keuzes maken. Deze keuzes zouden ze moeten kunnen maken in een omgeving waar het maken van gezonde keuzes makkelijk is. Er zijn diverse maatschappelijke sectoren betrokken bij de omgeving om gezonde keuzes te maken. Denk aan de eerder beschreven determinanten die van invloed zijn op gezondheid. De overheid ziet Publiek Private Samenwerking (PPS) als een kansrijke methode om gezonde keuzes toegankelijk en aantrekkelijk te maken. Voor het uitgangspunt ‘zelf beslissen over leefstijl’ is de beschikbaarheid van betrouwbare toegankelijke en betrouwbare informatie van essentieel belang. Omdat jeugd de toekomst heeft wordt bij deze doelgroep extra aandacht gegeven wat betreft dit uitgangspunt van de overheid. (Landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’) Hieronder staat schematisch weergegeven welke uitgangspunten van het kabinet de gemeente kan overnemen in haar gezondheidsbeleid. Uitgangspunten van het kabinet voor gemeenten 1) Inzetten op spelen, bewegen en sporten 2) Jeugd benoemen als belangrijke doelgroep voor het lokale gezondheidsbeleid 3) Stimuleren van publiek private samenwerking op lokaal niveau 4) Verbindingen leggen tussen verschillende beleidsterreinen en gezondheid 5) Bijdrage leveren aan het realiseren van gezondheid in de buurt door: Inzicht in lokale gezondheidsproblematiek In woonvisies rekening houden met voorzieningen op het gebied van zorg en bewegen in de buurt Afspraken maken met verzekeraars en zorgverleners zowel over het vormgeven van voorzieningen en netwerken dicht in de buurt als over afstemming van taken op het gebied van preventie. 8 Gezondheidsplan 2014-2017 Tot slot staan in de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ de volgende specifieke gezondheidsvraagstukken: Gezondheidsrisico’s in de omgeving Alert blijven op bestaande en nieuwe risico’s zoals straling, binnenmilieu (balansventilatie), rampen en de uitbraak van infectieziekten, bijvoorbeeld Q-Koorts, ziekte van Lyme en antimicrobiële resistentie (zoals MRSA). Toename chronische ziekten Naast het aantal mensen met diabetes neemt ook het aantal Nederlanders met een andere chronische aandoening flink toe (bijvoorbeeld coronaire hartziekten en beroerte). Verder stijgt het aantal Nederlanders dat meer dan één chronische ziekte tegelijkertijd heeft. Psychische aandoeningen Een groot deel van de ziektelast wordt veroorzaakt door psychische aandoeningen. Het gaat hier niet alleen om depressie maar ook om dementie, angststoornissen, suïcide en verslavingsproblematiek. 2.2 Korte weergave van regionaal gezondheidsbeleid De “GGD” zelf staat voor Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst. De GGD’en vormen een landelijk dekkend netwerk. De wettelijke taak om de gezondheid van burgers te bevorderen en beschermen tegen ziekten en calamiteiten is neergelegd bij de GGD. Alle landelijke GGD-aandachtsgebieden zijn onderverdeeld in vier beleidsterreinen in de openbare gezondheidszorg, namelijk; jeugd; zorg en veiligheid; publieke gezondheid; kennis en innovatie. 9 Gezondheidsplan 2014-2017 De GGD is bijvoorbeeld uitvoerder van de volgende (preventie-)taken: 1) Medische milieukunde 2) Technische hygiënezorg 3) Infectieziektebestrijding 4) Jeugdgezondheidszorg 5) Ouderengezondheidszorg 6) Bevorderingstaken: Zicht op lokale gezondheidstoestand Bewaken van gezondheidsaspecten Preventieprogramma’s en voorlichting GGD Limburg-noord heeft zowel een document ‘Visie op publieke gezondheid 2011-2016’ als het document ‘Meerjarenbeleid publieke gezondheid 2013-2016’ geschreven voor regio noord-Limburg. Beide documenten van de GGD vormen samen met de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ de kaders voor het gezondheidsplan 2014-2017 van Mook en Middelaar. Op basis van de speerpunten van de individuele gemeente wordt per gemeente in de regio ook een uitvoeringsplan geschreven in samenwerking met de GGD. In ‘Visie op publieke gezondheid 2011-2016’ staat een benadering van gezondheidsproblemen beschreven. De vijf kenmerken van deze nieuwe benadering zijn: 1) De omgeving als aangrijpingspunt voor preventie De afgelopen jaren hebben gezondheidsbevorderingen en het beleid zich te veel gericht op het individu en te weinig op een omgevingsgerichte aanpak. Aanpassingen van de omgeving is een effectieve aanvulling gebleken op individuele leefstijlinterventies. 10 Gezondheidsplan 2014-2017 2) Dialoog met burgers Burgers hebben in eerste plaats een eigen verantwoordelijkheid voor gezond gedrag. Het bevorderen van de gezondheid door professionals moet aanvullend worden georganiseerd op de zelfredzaamheid van de burgers. Het doel is te groeien naar een wederzijdse afhankelijkheid tussen burger en zorg-professional in plaats van een eenzijdige afhankelijkheid van de professional door de burger. 3) Flexibele samenwerkingsverbanden In Nederland vindt een verschuiving plaats van op individu gerichte levensstijl- en biomedische interventies naar interventies gericht op omgeving en het sociale netwerk. Dit zorgt ervoor dat er op basis van de vraag wordt gekeken naar welke ondersteuning nodig is en wie daarbij worden betrokken. Om maatwerk te kunnen leveren per vraag is flexibiliteit in samenwerking en afstemming tussen diverse betrokken actoren nodig. 4) Een integrale benadering Er zijn vele verschillende factoren van invloed op gezondheid. Om een antwoord te geven op gezondheidsvragen is hiervoor samenwerking vereist. Een integrale aanpak kan uiteindelijk meer maatschappelijk effect bereiken. Voor deze integrale aanpak is het van belang dat naar het gezamenlijke belang van de betrokken partijen wordt gezocht. 5) Uitwisseling tussen onderzoek, beleid en praktijk De GGD is voor gemeenten en partners het onderzoeksorgaan en adviseur. Monitoring en evaluaties moeten leiden tot een cyclisch leerproces. De resultaten van het onderzoek blijken niet altijd diegene die dit moeten toepassen in de praktijk te bereiken. Hiervoor is het uitgangspunt van de GGD om toegepast onderzoek in de omgeving te doen. (Visie op publieke gezondheid 2011-2016, GGD Limburg-noord) 11 Gezondheidsplan 2014-2017 In het document ‘Meerjarenbeleid publieke gezondheid –Aanjagen van gezondheidswinst 2013-2016’ wordt het programmaplan voor regio noord-Limburg door de GGD beschreven. Met dit programma plan wil de GGD de gewenste gezondheidswinst behalen. Speerpunten in deze gezondheidswinst zijn: ‘het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen’ en ‘bevorderen van de eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid’. Om dit te bereiken moet dichter bij het individu worden gebleven door interventies in zijn/haar omgeving te plegen in plaats van collectieve interventies. Het programmaplan bestaat uit de volgende drie onderdelen: 1. Gezond en veilig opgroeien Landelijk zijn er steeds meer gezinnen die een hulpvraag hebben vanwege opvoed- en opgroeiproblemen en kindermishandeling. In de jeugdgezondheidszorg is er aandacht voor de volgende vijf gezondheidsrisico’s: Psychosociale problematiek (angst, depressieve gevoelens, stoornissen en negatief zelfbeeld, gedragsproblemen en sociale problemen) Overgewicht (ongezonde voeding, weinig beweging) Opgroeien in een veilige omgeving (kindermishandeling, huiselijk geweld en pesten) Middelen gebruik (alcohol, drugs, roken) Seksuele gezondheid en seksuele weerbaarheid (SOA, ongewenste zwangerschap, seksueel misbruik) Om de bovenstaande vijf gezondheidsrisico’s te beperken wordt er informatie en ondersteuning verstrekt aan ouders en verzorgers om de competentie van opvoeders te vergroten. Hiernaast wordt er geïnvesteerd in de bevordering van een gezonde en veilige leefomgeving. Verder wordt geïnvesteerd in kinderen en jongeren een gezonde leefstijl aan te leren. 2. Zelfstanding en veilig ouder worden Uit onderzoek is landelijk gebleken dat preventie op ouderen-gezondheidszorg te veel versnipperd is en dat risicogroepen moeilijk worden bereikt. Om preventie binnen de ouderen-gezondheidszorg te bevorderen moet er een integraal aanbod worden opgezet dat goed aansluit bij de vraag van de doelgroep. Hiervoor moet de vraag van ouderen in beeld worden gebracht, als ook het huidige aanbod van de zorgaanbieders. De doelgroep ouderen begint bij 55plus. Door op relatief jonge leeftijd te starten met ouderenbeleid kan er winst worden geboekt op 12 Gezondheidsplan 2014-2017 preventie. Preventie bij ouderen richt zich op het terugdringen van beperkingen in het functioneren, het voorkomen van verlies van zelfredzaamheid en het terugdringen van zorgafhankelijkheid. Het doel is dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig, onafhankelijk en gezond blijven. Hiervoor zal er ook worden ingezet op gedragsverandering bij ouderen op de gebieden: voeding, beweging, sociaal functioneren en middelen gebruik. Naast de hierboven beschreven individuele factoren op de ouderen-gezondheid zijn de leef- en omgevingsfactoren ook van invloed op de gezondheid van ouderen. Dit is de reden dat er wordt ingezet op een veilige en gezonde (directe-) leefomgeving. 3. Vertrouwen in gezondheidsbescherming Er zijn een aantal externe risicofactoren voor de gezondheid waar mensen zelf geen invloed op kunnen uitoefen, maar op de overheid moeten kunnen vertrouwen. Het gaat om de volgende externe risicofactoren: Milieu Infectieziekten (waaronder zoönosen) Rampen/crisis Gevaarlijke stoffen in voeding en andere producten Vanuit de WPG zijn de wettelijke taken van infectieziektebestrijding en medische milieukundige zorg vastgelegd. De GGD voert deze wettelijke taken uit. Daarbij vindt afstemming plaats met Geneeskundige Hulpverleningsorganisaties in de Regio (GHOR). Zowel GGD als GHOR maken deel uit van de gemeenschappelijke regeling veiligheidsregio, waardoor deze afstemming is gewaarborgd. Gemeenten zijn er verantwoordelijk voor dat de infectieziektebestrijding en medische milieukundige zorg worden afgestemd met de curatieve gezondheidszorg. De taken infectieziektebestrijding en medische milieukundige zorg worden voor de regiogemeenten ook door GGD Limburg-Noord uitgevoerd. 2.3 Samenwerking met regio-gemeenten Vanuit de GGD Limburg-noord is er een visie en meerjarenbeleid Publieke gezondheid voor de regio noord-Limburg geschreven. Deze regionale visie en het meerjarenbeleid gaat ook over de gezondheidszorg in Mook en Middelaar met uitzondering van de jeugd-gezondheidszorg dat 13 Gezondheidsplan 2014-2017 onder GGD Gelderland-zuid valt. Aangezien gemeente Mook en Middelaar wat betreft gezondheidszorg zowel met GGD Limburg-noord als GGD Gelderland-zuid samenwerkt zal de gemeente actief bevorderen dat de GGD Limburg-noord in de beleidsvoering en uitvoering afstemming zoekt met GGD Gelderland-zuid. Mook en Middelaar richt zich namelijk op regio Nijmegen wat betreft regiokeuze met betrekking tot de decentralisaties. Momenteel werkt Mook en Middelaar niet direct samen met andere gemeenten wat betreft het opstellen van het zorgaanbod. Er is bijvoorbeeld ook niks vastgelegd in gemeentelijke nota’s over een samenwerking met andere gemeenten. In Noord Limburg is de regionale samenwerking van de gemeenten georganiseerd binnen de gemeenschappelijke regeling veiligheidsregio Limburg-Noord, waarvan ook de GGD deel uit maakt. In de samenwerking met regio gemeenten liggen er kansen voor onze gemeenten bij de taak om een preventief, integraal en maatwerkgericht zorgaanbod op te stellen. Doordat onze gemeente te maken heeft met twee GGD’s zal deze samenwerking in twee verschillende regio’s vorm krijgen. Hierbij wel gelet op dat onze gemeente in kader van aanstaande decentralisaties de regiokeuze voor regio Nijmegen maakt. Hierdoor zal samenwerking met gemeenten in regio Nijmegen worden gezocht waar dat mogelijk is. 14 Gezondheidsplan 2014-2017 Hoofdstuk 3 Terugblik op gezondheidsbeleid 2004 3.1 Insteek/doel In 2004 is het eerste lokale gezondheidsbeleid van Mook en Middelaar geschreven. In het (toenmalig) WCPV was vastgesteld dat per 1 juli 2003 elke gemeente een gezondheidsbeleid moest hebben en deze moest in termijn van vier jaar worden herijkt. Het doel was om verder te kijken dan de (toenmalig) WCPV taken, die door de GGD werden uitgevoerd, door deze te verbinden met andere beleidsterreinen. Bij de beleidsterreinen: wonen, werken, verkeer, milieu en welzijn moesten gezondheidsaspecten worden meegewogen. De gezondheidsnota van 2004 schepte het kader voor de verbinding tussen de (toenmalige) WCPV-taken en de andere beleidsterreinen. 3.2 Thema’s/acties/doelgroepen In het gezondheidsbeleid 2004 stonden de thema’s die toen speelden en de doelgroepen waar het om ging in doelstellingen beschreven. Er waren zowel regionale doelstellingen als lokale doelstellingen opgesteld. De regionale doelstellingen die in de nota van 2004 beschreven staan zijn: 1. Dat uitvoerders van (openbare) gezondheidstaken aansluiting zoeken bij andere gemeentelijke beleidsdomeinen. Verder moesten beleidsvoornemens op gevolgen voor de volksgezondheid worden getoetst. 2. In gezamenlijkheid met gemeenten in regio Nijmegen inzetten op maatschappelijke integratie voor personen die dreigen te marginaliseren. 3. In samenwerking met hulpverleningsregio Gelderland-zuid interventies plegen om de instandhouding van de ambulancedienst en de adequate paraatheid te exploiteren. Dit op basis van kostendekkende tarieven van het CTG. 4. De gemeente Mook en Middelaar blijft zich inzetten voor handhaving van de huidige indeling bij de veiligheidsregio Gelderland-zuid. 5. In gezamenlijkheid met gemeenten in regio Nijmegen wordt de oorzaak van wachtlijst-problematiek aangepakt. Dit door deze problematiek aan te kaarten bij het landelijk werkende VNG en regionaalniveau werkende RIO-bestuur en Raad van Advies van Zorgkantoren Nijmegen. 15 Gezondheidsplan 2014-2017 Voor de meeste toenmalige regionale doelstellingen geldt dat de situatie der mate is veranderd in dat reflectie op deze doelstellingen niet meer van toepassing is. In reflectie op doelstelling 3 is het volgende te zeggen. Er bleken overschrijdende aanrijtijden door de ambulancediensten (Venlo/Beugen en Nijmegen) en aantallen te zijn. Op dit moment streeft de gemeente naar een eigen ambulancedienst ten behoeve van de regio Mook/Gennep. Daartoe zijn inmiddels aanzetten geven bij onze Minister en de zorgverzekeraar. In reflectie op regionale doelstelling 4 is het volgende te zeggen. De inzet om de indeling bij veiligheidsregio Gelderland-Zuid te handhaven is niet haalbaar gebleken waardoor onze gemeente bij de veiligheidsregio Limburg-Noord is ingedeeld. De volgende lokale doelstellingen waren in de nota van 2004 beschreven: 1. Inzetten op de verbetering van gegevensverzameling wat betreft gezondheidsrelevante informatie voor Mook en Middelaar. Dit in samenwerking met GGD Nijmegen. 2. De mogelijkheden onderzoeken van een multifunctionele ruimte die geschikt is voor gebruik van diverse disciplines uit de gezondheidszorg. Dit in kader van de ontwikkeling van het centrumplan en op basis van reguliere bekostigingsmiddelen. 3. In overleg met Stichting Pantein, die taken op het gebied van ouderenwerk krijgt, werken aan een productomschrijving. Bij deze productomschrijving is er bijzondere aandacht voor de invulling van het zorgloket. 4. Op basis van de resultaten van het regionaal onderzoek ‘wonen-welzijn-zorg’ zal in overleg met de organisaties die lokaal gehandicapten- en ouderenzorg leveren, gewerkt worden aan uitvoeringsplannen gericht op afstemming met deze deelterreinen. Deze uitvoeringsplanning worden opgesteld met inachtneming van de bestaande budgettaire kaders. 5. Het maatschappelijk werk zal in stand worden gehouden op basis van de norm van 1 formatieplaats per 6000 inwoners. 6. In overleg met de Bureaus Jeugdzorg (BJZ) in Nijmegen en Venray zal gewerkt worden aan een heldere beschrijving van het hulpverleningsaanbod voor jongeren uit de gemeente Mook en Middelaar. Daar waar nodig zullen afstemmingsafspraken bevorderd worden ten aanzien van bevoegdheden, doorverwijzing alsmede overdracht van gegevens. De reflectie op de toenmalige lokale doelstellingen zien er als volgt uit. Lokale doelstelling 1 krijgt heden ten dagen vorm in kader van jaarlijkse monitoring door de GGD. Toenmalig lokale doelstelling 2 kwam het centrumplan Mook destijds niet van de grond. Er wordt nu gezocht naar andere mogelijke vormen. Toenmalig lokale doelstelling 3 zijn heden ten dagen deze taken niet meer bij Stichting Pantein belegd, maar vallen onder het WMO loket. Toenmalige lokale doelstelling 4 hebben op dit moment de onderscheidenlijke beleidsvraagstukken beslag gekregen in 16 Gezondheidsplan 2014-2017 het WMO-beleidsplan. Voor toenmalig lokale doelstelling 5 zijn ten zijner tijd met BJZ Nijmegen en BJZ Venray afspraken gemaakt over doorverwijzen. 17 Gezondheidsplan 2014-2017 Hoofdstuk 4 Speerpunten van Mook en Middelaar wat betreft gezondheidszorg Voor de onderstaande data is de Sociaal demografische kaart van Mook en Middelaar geraadpleegd. Deze Sociaal demografische kaart is uitgegeven door Its en het laatst bijgewerkt op 6 maart 2013. 4.1 De huidige situatie in beeld Algemeen Op 1 januari 2013 wonen er 7827 inwoners in Mook en Middelaar. Het aantal ouderen in onze gemeente ligt hoger dan het landelijk gemiddelde. In Mook en Middelaar is 30,2% boven de 60 jaar en in Nederland is dat 23,1%. Werk en inkomen Het gemiddeld besteedbaar inkomen van onze inwoners ligt hoger dan in de provincie en ook dan het landelijk gemiddelde. Veel inwoners van Mook en Middelaar werken buiten de woongemeente. Relatief gezien werken veel inwoners in de horeca (24%). Tegen het landelijk gemiddelde van 9% zijn er weinig inwoners in onze gemeente met een uitkering(6%). Onderwijs In Mook en Middelaar zijn weinig achterstandsleerlingen en voortijdig schoolverlaters. Het percentage leerlingen dat voortgezet onderwijs volgt ligt iets hoger dan provinciaal en landelijk. Het aantal inwoners dat middelbaar beroepsonderwijs(MBO) en hoger beroepsonderwijs(HBO) volgt ligt gelijk aan het provinciale en landelijke gemiddelde. Wat opvalt is dat het aantal inwoners die wetenschappelijk onderwijs(WO) volgt aanzienlijk lager ligt dan het percentage inwoners in de provincie en landelijk. Wonen Onze inwoners zijn tevreden over hun woonomgeving en voelen zich thuis en veilig in hun buurt. Vergeleken met het landelijk gemiddelde ligt het eigen woningbezit veel hoger in Mook en Middelaar. Gezondheid De inwoners van Mook en Middelaar voelen zich over het algemeen gezonder en hebben minder lichamelijke beperkingen dan het landelijk gemiddelde. De leefstijl van onze inwoners wijkt in algemene zin zowel niet positief als negatief af van de leefstijl in de andere gemeenten van onze GGD-regio. De ouderen en jongeren van Mook en Middelaar hebben alleen een hoger alcohol- en middelen gebruik in vergelijking tot de regio. 18 Gezondheidsplan 2014-2017 Het aantal inwoners met een somatische beperking is gelijk aan het gemiddelde van de provincie en het landelijk gemiddelde. Alleen voor de leeftijdsgroep 75 jaar en ouder ligt het gemiddelde in Mook en Middelaar hoger. Het percentage volwassen inwoners dat kampt met een psychiatrische beperking ligt op 10%, provinciaal en landelijk ligt dit percentage op 15%. In Mook en Middelaar zijn er dus relatief gezien minder inwoners met een psychiatrische beperking. Het is van belang de doelgroepen mensen van 75 jaar en ouder, mensen met een psychiatrische beperking en mensen met somatische klachten goed in beeld te hebben. Dit is van belang omdat in de toekomst de zorg die deze doelgroepen nu met name vanuit de AWBZ ontvangen, vanuit de WMO bekostigd moet gaan worden. Wat opvalt is dat in Mook en Middelaar vergeleken het provinciale en landelijke gemiddelde vrij veel volwassen inwoners zijn met een verstandelijke beperking. In onze gemeente ligt dat gemiddelde namelijk op 25% ten opzichte van 15% van het provinciale en landelijke gemiddelde. Dit komt doordat de woonvoorzieningen van ‘Dichterbij’ in Mook en Middelaar gevestigd is. Dit zijn woonvoorzieningen waar mensen met een verstandelijke beperking begeleid kunnen wonen. De zorg voor deze mensen wordt (nu nog) hoofdzakelijk gefinancierd vanuit de AWBZ. Voorzieningen De afstand die onze inwoners van een huisartsenpraktijk wonen ligt vrijwel gelijk als in de provincie of landelijk. De afstand die onze inwoners wonen van een ziekenhuis is echter hoger dan het gemiddeld aantal kilometers in de provincie en landelijk. De afstand naar overige voorzieningen zoals bibliotheek, café, restaurant en hotel ligt vrij gelijk aan het landelijk gemiddelde. Ouders van kinderen van 12 jaar en jonger hebben met name behoefte aan een veilige speel- en ontmoetingsplek voor hun kinderen. (Sociaal demografische kaart - Mook en Middelaar, door Its) Uit bovenstaande gegevens van de huidige gezondheidssituatie in Mook en Middelaar kan opgemaakt worden dat het over het algemeen vrij goed is gesteld met de gezondheid van onze inwoners. Wat betreft leefstijl zou het wenselijk zijn dat er minder alcohol gebruik is onder jongeren en ouderen. De landelijke trend dat de Nederlands steeds vaker en meer kampen met overgewicht geldt ook voor de inwoners van Mook en Middelaar. De inwoners wijken niet significant af van het landelijke gemiddelde wat betreft overgewicht, maar het percentage van 46% van de volwassen die kampt met overgewicht is dermate hoog dat de gemeente hierop wil investeren. Hiervoor zijn beweegprogramma’s voor jongeren, volwassen en ouderen gewenst. In het kader van preventie kunnen beweegprogramma’s overgewicht en eenzaamheid tegengaan. 19 Gezondheidsplan 2014-2017 4.2 Uitgangspunten van het gezondheidsplan 2014-2017 De drie decentralisaties (AWBZ naar WMO, Participatiewet en Jeugdzorg) zijn allemaal gebaseerd op hetzelfde principe. Dit principe wordt ook wel de transformatie genoemd en speelt binnen het hele sociaal domein; welzijn en zorg, jeugdzorg, onderwijs en sociale zekerheid. Dit principe gaat over de rol en verantwoordelijkheid van de overheid, maatschappelijke partners en de burger. Het principe, van waaruit deze stelselwijzigingen in gang worden gezet, is dat de burger niet meer recht heeft op (claimbeoordelingen), maar dat de burger compensatie krijgt van de overheid wat betreft beperkingen in zelfredzaamheid en participatie. Bij deze ondersteuningsvraag van de burger houdt deze, zo veel mogelijk, zelf de regie. Bij deze gedachtegang op het gebied sociaal domein gaat het steeds om wat de burger nog wel kan. De rol van de overheid is om in te zetten op preventie en alleen daar ondersteuning te bieden waar de burger en zijn/haar sociale omgeving dit echt niet zelf kunnen. De kanteling is de aanjager van ontwikkelingen binnen het WMO-beleid. De kanteling bestaat uit hetzelfde gedachtegoed zoals het nieuwe principe dat voor heel het sociaal domein geldt. Door de sterke samenhang tussen WMO-beleid en gezondheidsbeleid gelden de uitgangspunten binnen WMO-beleid ook voor het gezondheidsbeleid. Deze uitgangspunten zijn: Verantwoordelijkheid Inwoners dragen eigen verantwoordelijkheid voor hun zelfredzaamheid en participatie. Onder deze eigen verantwoordelijkheid valt ook de gezondheidstoestand van inwoners. Ondersteuning vanuit de overheid wordt alleen geboden wanneer de inwoner niet zelfstandig kan functioneren en daarin geen ondersteuning kan krijgen van het eigen sociale netwerk. Integratie Het reguliere collectieve beleid zou passend beleid moeten zijn voor alle inwoners. Slechts wanneer dit reguliere beleid niet aansluit op de ondersteuningsbehoeften van de inwoner zal er bijzonder beleid en maatwerk worden ingezet. Preventie Door in te zetten op preventief beleid zijn onze inwoners in staat om zo lang en goed mogelijk zelfstandig te leven en te participeren in de samenleving. 20 Gezondheidsplan 2014-2017 Gebruik van bestaande structuren en activiteiten Zowel in gezondheidsbeleid als WMO-beleid dienen initiatieven en activiteiten aan te sluiten op bestaande structuren en activiteiten. Maatwerk/Kernenbeleid/Participatie/Vraagsturing Op basis van de lokale behoeften moeten taken op kernenniveau worden uitgevoerd. Hierbij worden inwoners, belangenorganisaties, vrijwilligersorganisaties en professionele instelling intensief betrokken. In samenhang met de kanteling en het WMO-beleid is een vertaling gemaakt naar de uitgangspunten van het lokale gezondheidsbeleid. Deze uitgangspunten zijn: Integraal gezondheidsbeleid Er zijn vele verschillende factoren van invloed op de algehele gezondheid van onze inwoners. Hiervoor is het van belang dat er samenhang is tussen het gezondheidsplan en beleid op andere domeinen die ook van invloed zijn op gezondheid. Deze beleidsdomeinen zijn: WMO-beleid, sport-beleid, jeugd-beleid, ouderen-beleid, sociaal-beleid, milieu-beleid, beleid op verkeer en infrastructuur en beleid op de woon- en leefomgeving. Inzet op de fysieke en sociale omgeving Gezondheid gaat niet alleen om het fysieke welzijn, maar ook om het maatschappelijk en geestelijke welbevinden. De gemeente gaat daarom in kader van preventie inzetten op deze factoren die van invloed zijn op de algehele gezondheid van het individu. Deze inzet zal gebeuren in de fysieke en sociale omgeving van onze inwoners. Gezondheid is hoofdzakelijk eigen keuze en verantwoordelijkheid Onze inwoners zijn in eerste plaats zelf verantwoordelijk voor het bewaken, bevorderen en beschadigen van hun gezondheid. Gezondheid kunnen mensen namelijk beïnvloeden door de leefstijl waar zij voor kiezen. Mook en Middelaar wil daarom de keuze voor een gezonde leefstijl 21 Gezondheidsplan 2014-2017 zo makkelijk en laagdrempelig mogelijk maken. Deze keuzes voor een gezonde leefstijl gaan dan met name over voeding, beweging, middelen gebruik en seksuele gezondheid. Uitgaan van eigenkracht en mogelijkheden onze inwoners Het uitgangspunt is om mensen met een beperking of beperkte zelfredzaamheid zo lang mogelijk zelfstandig te laten functioneren en deelnemen aan de samenleving. De gemeente gaat er op inzetten dat deze mensen zo veel mogelijk zelf hun beperking of gebrek aan zelfredzaamheid compenseren. Hierbij wordt er uitgegaan van de eigen kracht en mogelijkheden van deze mensen en hun sociale netwerk. De gemeente zal dus alleen daar waar er geen andere mogelijkheden zijn bij het individu en zijn/haar sociale netwerk ondersteunen om de beperking te compenseren. Maatwerk leveren en hierbij alle actoren actief betrekken Het uitgangspunt van de gemeente is om de gezondheidstaken zo dicht mogelijk bij de burger te organiseren en maatwerk te bieden. Hiervoor wil Mook en Middelaar inwoners, belangenorganisaties, vrijwilligersorganisaties en professionele instellingen actief betrekken bij de gezondheidstaken. 4.3 Belangrijke doelgroepen in de gemeente Alle mensen hebben te maken met gezondheid. Dit gezondheidsplan gaat daarom ook alle doelgroepen aan. De thema’s die spelen in Mook en Middelaar zijn dan ook meestal niet doelgroep gebonden. De doelgroepen die men zou kunnen onderscheiden is met name op leeftijd gebaseerd. Deze leeftijdscategorieën zijn: (jonge) Kinderen Jongeren Volwassenen Ouderen 22 Gezondheidsplan 2014-2017 Binnen de hierboven genoemde leeftijdscategorieën spelen zowel overeenkomstige als specifieke thema’s. Overeenkomstige thema’s zijn bijvoorbeeld overgewicht, middelen gebruik en eenzaamheid. Voorbeelden van specifieke thema’s zijn opgroei- en opvoedproblematiek en valpreventie. Op basis van de landelijke en regionale kaders, maar vooral de specifieke situatie in Mook en Middelaar worden er twee doelgroepen specifiek benoemd. Deze twee doelgroepen zijn: jongeren en ouderen. Jongeren Doordat jongeren de toekomst zijn en zij in een levensperiode zitten waarin problematiek naar voren kan komen is er binnen dit gezondheidsplan extra aandacht voor deze doelgroep. Hiernaast hebben de maatschappelijke partners een aantal thema’s genoemd specifiek met betrekking tot jongeren waar aandacht voor nodig is in het gezondheidsplan. Deze thema’s zijn: Weerbaarheid (groepsdruk) Pesten (Echt-)scheidingen Wat betreft jeugd-gezondheidszorg valt onze gemeente onder GGD Nijmegen. GGD Nijmegen heeft december 2012 de ‘rapportage e-movo’ opgeleverd. Dit ‘e-movo rapport’ is een gezondheidsrapportage en gaat over jongeren in het voortgezet onderwijs. In de periode van oktober t/m december 2011 hebben in totaal 174 jongeren uit Mook en Middelaar meegedaan aan de monitoring voor de ‘e-movo rapportage’. In dit rapport kwam naar voren dat de jongeren uit onze gemeente wat betreft gezondheid meestal in positieve zin afwijken van jongeren uit andere gemeenten. De gezinssituatie, financiële situatie van het gezin en beweging en voeding wijken gunstig af ten opzichte van jongeren uit de regio. Dat beweging gunstig afwijkt heeft met name te maken met de afstand die jongeren uit Mook en Middelaar naar school moeten fietsen. Wel kan er verbetering komen op het gebied van voeding. De jongeren uit onze gemeente eten te weinig groente en fruit. Wat betreft alcoholen middelengebruik wijken jongeren uit Mook en Middelaar negatief af ten opzichte van jongeren uit de regio. Op basis van het ‘e-movo rapport’ en adviezen van de GGD heeft Mook en Middelaar de volgende aandachtspunten opgesteld: 23 Gezondheidsplan 2014-2017 Doordat de verdere gezondheidszorg onder GGD Limburg-noord valt zullen de uitkomsten van het ‘e-movo rapport’ en besluiten die hieruit komen moeten worden afgestemd met GGD Limburg-noord. Wat betreft het psychosociale welbevinden van de jongeren moeten competenties worden aangeleerd op de gebieden: weerbaarheid, pesten en omgaan met (echt-) scheiding. Wat betreft de problematiek (echt-)scheidingen is de doelgroep volwassen natuurlijk ook een belangrijke. Binnen de preventieprogramma’s van de GGD en het CJG zal de gemeente blijvende nadruk opleggen wat betreft weerbaarheidstraining. Zie de speerpunten beschreven in paragraaf 4.4 en 4.5. Wat betreft fysieke gezondheid zal de gemeente inzetten op gezonde voeding en beweging. Dit in de vorm van informatievoorziening en activiteitenprogramma’s. Een concreet voorbeeld zijn de naschoolse activiteiten 2013/2014 die de stichting ‘Doejemee’ organiseert. Vanuit de impulsregeling door het ministerie VWS is hier een eenmalig budget voor vrijgemaakt dat over 3 jaar moet worden gespreid. Dit om jongeren na schooltijd aan het sporten te krijgen. De stichting ‘Doejemee’ is hiervoor de samenwerking met scholen en sportverenigingen aangegaan om deze naschoolse activiteiten te organiseren. Het project is nu twee jaar bezig en zal binnen een jaar ten einde lopen. Gelet op het uitgangspunt om jongeren te stimuleren om te sporten ter preventie van het fysieke en psychische welbevinden later, zal dus een nieuwe inspanning moeten worden gedaan in naschoolse sportprogramma’s voor jongeren. Momenteel wordt er binnen de gemeente nagedacht over de vorm van deze activiteiten. Uitgangspunt daarbij is dat de financiële middelen zoveel mogelijk rechtstreeks aan de activiteiten ten goede komen en de organisatiekosten beperkt blijven. Op het gebied schoolverzuim zijn binnen regio Nijmegen afspraken gemaakt over het reduceren van verzuim en vroegtijdig schoolverlaten. Wat betreft middelen gebruik wordt dit regio-breed aangepakt. Hiernaast is hierbij afstemming met GGD Limburg-Noord en de Veiligheidsregio van belang. Tevens wordt deze aanpak van middelen gebruik opgepakt met maatschappelijke partners (sportverenigingen, supermarkten en gemeenschapshuizen). Er zijn reguliere preventieprogramma’s die worden uitgevoerd door de partners. Doordat er in onze gemeente extra aandacht is voor alcohol- en middelen gebruik zal de gemeente op lokaal niveau additioneel in samenwerking met haar partners een preventieprogramma organiseren. Zie speerpunten beschreven in paragraaf 4.4 en 4.5. Bij het aandachtpunt seksuele gezondheid wordt vooral ingezet op voorlichting. Hierbij kunnen (digitale) informatiekanalen vanuit de GGD, school en CJG worden ingezet. 24 Gezondheidsplan 2014-2017 Ouderen In Nederland speelt vergrijzing een rol. In Mook en Middelaar wonen ook nog eens relatief veel mensen boven de 55plus jaar. Door het volume van het aantal ouderen in onze gemeente wordt de doelgroep ouderen hier extra benoemd. Uit data verkregen door de GGD blijkt dat in vergelijking met de regio de sociaaleconomische situatie van onze ouderen gunstig afsteekt. Wel speelt bij ouderen uit Mook en Middelaar, net zoals in de hele regio, overgewicht en een gebrek aan of een klein sociaal vangnet. In onze gemeente blijkt het aantal ouderen die overmatig alcohol gebruiken hoger te liggen dan in de regio het geval is. Onze maatschappelijk partners hebben de volgende thema’s genoemd die spelen bij de doelgroep ouderen: Eenzaamheid (sociale cohesie) Het sociale netwerk van ouderen verkleint doordat vrienden en familie komen te overlijden. Hiernaast zijn de ouderen minder mobiel en daardoor moeilijker in staat om hun sociale netwerk op te zoeken of te vergroten. Om deze vereenzaming tegen te gaan worden er gezamenlijke activiteiten georganiseerd en compensatie in de mobiliteit geboden. Valpreventie Ouderen hebben een groter risico om te vallen en wanneer zij vallen zijn de gevolgen vaak erger dan op jongeren leeftijd. Wanneer een oudere valt kan deze vervolgens lang lopen met fysieke beperkingen. Ouderen lopen wanneer zij vallen een verhoogd risico om langer of misschien wel nooit meer zelfredzaam te worden en deel te nemen in de samenleving. Om deze achteruitgang in zelfredzaamheid en mate van deelname in de samenleving tegen te gaan is preventie van belang. Mobiliteit Dit thema is ook bij het thema eenzaamheid genoemd. De mobiliteit van ouderen vermindert. Hierdoor vermindert de mate van zelfredzaamheid en participatie in de samenleving. Dit kan leiden tot isolatie en vereenzaming van de ouderen. 25 Gezondheidsplan 2014-2017 Beweging (overgewicht) zie ook seniorensport als preventieve voorziening binnen de WMO Zowel de psychische als fysieke behoefte en/of mogelijkheden om te bewegen vermindert bij ouderen. Dit kan leiden tot zowel fysieke (bijv. overgewicht) als psychische (vereenzaming) klachten. Middelen gebruik (alcohol en roken) Ouderen in Mook en Middelaar steken op alcohol gebruik negatief af ten opzichte van de regio. Overmatig gebruik van alcohol leidt tot fysieke, psychische en sociale problematiek. Het is hierdoor van belang om een preventieprogramma in te zetten op alcoholgebruik door ouderen. Hierbij moeten de volwassenen niet worden vergeten, zij zijn namelijk de ouderen van later. Onze gemeente heeft in de periode van 2014-2017 bijzondere aandacht voor de doelgroep ouderen in de vorm van preventieprogramma’s op de gebieden alcohol gebruik en overgewicht. Bij de doelgroep ouderen moet de doelgroep volwassenen niet worden vergeten. De volwassen van nu zijn namelijk de ouderen van later. Bij inzetten op de preventie wordt daarom bij volwassenen al ingezet op het kiezen voor een gezonde leefstijl. Deze gezonde leefstijl gaat over beweging, voeding, sociaal netwerk en middelen gebruik. Dit gebeurt door middel van bijdrage in de voorlichting en informatievoorziening over een gezonde leefstijl. Hiernaast worden er preventieve alcohol- en middelengebruik programma’s en beweegprogramma’s georganiseerd. Deze bijdragen staan weergeven bij speerpunten van de gemeente paragraaf 4.4 en 4.5. Met name voor de doelgroep ouderen speelt dat zij zorg in hun directe woon- en leefomgeving moeten kunnen ontvangen. Dit is met name voor ouderen van belang doordat zij minder mobiel zijn. Voor de ouderen is daarom aanbod in alle vier de dorpskernen; Mook, Molenhoek, Middelaar en Plasmolen van belang. Tot slot is ook het aanbod senioren woningen van belang voor ouderen. Ouderen blijven graag in de gemeente wonen. Mook en Middelaar heeft zowel particuliere als sociale huur senioren woningen. Om aan de specifieke woningbehoefte van senioren tegemoet te komen, wordt op lokaal en landelijk niveau de mogelijkheden voor mantelzorg- en levensloopbestendige woningen gestimuleerd. Dit speelt in op de behoefte van senioren om in de kern of huidige woning te blijven wonen. 26 Gezondheidsplan 2014-2017 4.4 Beschrijving van speerpunten Binnen de eerder beschreven wetten, kaders en uitgangspunten heeft Mook en Middelaar een zestal speerpunten wat betreft het gezondheidsbeleid opgesteld. Voor het opstellen van deze speerpunten is advies en input ingewonnen bij de maatschappelijke partners. Zo is er een bijeenkomst met de uitvoerende maatschappelijke partners georganiseerd. Hiernaast is er door de WMO-raad, GGD’s, KBO, stichting hulp bij hartstilstand en anderen documentatie aangeleverd welke als input van dienst zijn geweest. De speerpunten worden hieronder beschreven. In de paragraaf 4.5 vindt u een schematische weergave van de speerpunten. 1. Toegang en informatievoorziening tot gezonde leefstijl Mook en Middelaar wil de keuze voor een gezonde leefstijl makkelijker en toegankelijker maken. Hiervoor wil de gemeente de inwoners informeren, stimuleren en ondersteunen bij het kiezen van een gezonde leefstijl. Deze gezonde leefstijl gaat over de gebieden: voeding, beweging, alcohol- en middelengebruik, seksuele gezondheid en sociaal welbevinden. De gemeente moet in beeld hebben wat de vraag is van de inwoners wat betreft kiezen voor een gezonde leefstijl. Hiernaast is het van belang dat de gemeente weet waar en hoe de inwoners hun informatie willen vinden. De vraag en de manier en plek waar onze inwoners het antwoord willen krijgen wordt door middel van onderzoek in beeld gebracht. Vervolgens kan de gemeente inspelen op deze vraag van de inwoners. Om de inwoners te informeren over een gezonde leefstijl maakt de gemeente afspraken met maatschappelijke partners over hun rol in het informeren en voorlichten van de inwoners. Dit houdt onder andere in dat de gemeente toe ziet op de uitvoering van de taak voorlichting verstrekken en informeren door de GGD. Voor het stimuleren en ondersteunen van de keuze voor een gezonde leefstijl gaat de gemeente de samenwerking aan met maatschappelijke partners wat betreft activerings- en stimulatieprogramma’s over gezonde leefstijl. Het resultaat van dit speerpunt is dat onze inwoners meer voor een gezonde leefstijl zullen gaan kiezen. 27 Gezondheidsplan 2014-2017 2. Preventie op alcohol- en middelengebruik Op het gebied van preventie wil Mook en Middelaar met name inzetten op het alcohol- en middelen gebruik. In verhouding tot vergelijkbare gemeenten ligt, met name het alcoholgebruik, vrij hoog. Het gaat om preventieprogramma’s wat betreft alcohol- en middelen gebruik voor jongeren en ouderen. Deze preventie programma’s zullen ook voor volwassenen worden georganiseerd vanuit hun rol als ouder en het feit dat zij de ouderen van later zijn. Deze alcohol- en middelengebruik preventieprogramma’s worden in samenwerking met de GGD Limburg-noord, GGD Nijmegen, basis- en middelbare scholen en welzijnsorganisaties georganiseerd. Het resultaat van deze preventieprogramma’s is dat de inwoners van Mook en Middelaar minder overmatig alcohol en (vrijwel) geen middelen meer gebruiken. 3. Preventie in de vorm van bewegingsprogramma’s Op het gebied van preventie wil Mook en Middelaar dat er bewegingsprogramma’s zijn voor haar inwoners. Mensen in Nederland worden steeds zwaarder. Dit komt door ongezonde voeding en te weinig beweging. Dit overgewicht kan weer leiden tot chronische ziekten zoals harten vaatziekten die in Mook en Middelaar relatief veel voorkomen. Om dit tegen te gaan maakt de gemeente afspraken met maatschappelijk partners over gezonde voedingsprojecten en beweegprogramma’s voor de verschillende leeftijdscategorieën. Ook bij de opzet van deze preventieprogramma’s werkt de gemeente nauw samen met haar maatschappelijk partners zoals de GGD’en, scholen en zorg- en welzijnsinstellingen. Er zal moeten worden bezien of het huidige budget voor de beweegprogramma’s voldoende aansluit bij de activiteiten en behoefte. Het resultaat van deze gezonde voeding en bewegingsprogramma’s is dat het aantal inwoners met een gezond gewicht verhoogd. Hiernaast hebben de beweegprogramma’s het neveneffect van de bevordering van sociale cohesie. Dit zal vereenzaming onder alle verschillende leeftijdscategorieën tegengaan. 4. Preventie in de vorm van competentietrainingen met betrekking tot sociale weerbaarheid. Jongeren komen in een leeftijdsfase waar zij met vele veranderingen te maken krijgen en steeds meer op eigen benen moeten gaan staan. De verandering van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs, groepsdruk, pesten, maar ook omgaan met (echt-) scheidingen zijn enkele voorbeelden van waar jongeren mee te maken krijgen. Om jongeren te leren om hun eigen, gezonde keuzes te maken wil de gemeente de jongeren weerbaarheidstrainingen aanbieden in samenwerking met maatschappelijk partners. Deze partners zijn scholen en maatschappelijk werk. 28 Gezondheidsplan 2014-2017 5. AED-netwerk Bestuurlijk is de opdracht gegeven om in beeld te brengen wat er nodig is voor een dekkend AED-netwerk in onze gemeente. Een door de gemeente benaderde initiatiefgroep heeft hiertoe een inventarisatie van beschikbare AED’s verricht en onderzocht hoe ook in Mook en Molenhoek een dekkend AED-netwerk gerealiseerd zou kunnen worden. Voor de kernen Mook en Molenhoek zou dit een eenmalige bijdrage van de gemeente vergen. De dorpskernen Middelaar en Plasmolen zijn al van een AED-netwerk voorzien. Deze bijdrage zou in twee fases moeten gebeuren. De kosten hiervoor komen op 10.000 euro per fase, dus in totaal 20.000 euro. Hier zijn de kosten voor de verzekering van de AED’s, het onderhoud van de AED’s en de bijscholing van de vrijwilligers niet bijgerekend. Ook Stichting Hulp bij Hartstilstand MiddelaarPlasmolen vraagt om een eenmalige bijdrage van €4.500 voor een onderhoudsbeurt van de bestaande AED-kasten die van verwarming moeten worden voorzien. In de afgelopen zes jaar is er in Mook en Middelaar één persoon gereanimeerd met een AED, dit was in een voetbalkantine. Deze informatie is in het jaarverslag van de Stichting Hulp bij hart stilstand terug te lezen. Deze informatie geeft aan dat een AED(-netwerk) wel belangrijk kan zijn, maar in verhouding zou moeten worden bekeken tot de omvang van andere gezondheidsproblematiek in onze gemeente. Hiernaast ligt de realisatie van een AED(-netwerk) niet in de lijn met het uitgangspunt om wat betreft gezondheidszorg in te zetten op preventie. De kosten voor de realisatie van een dekkend AED-netwerk staan niet in verhouding tot de financiële inzet die de gemeente kan plegen ten aanzien van de andere speerpunten van dit gezondheidsplan. Desalniettemin wil Mook en Middelaar meewerken aan de eerste opzet van een AED-netwerk in de kernen Mook en Molenhoek. Uitgangspunt daarbij is, dat dit wordt opgepakt door een particulier initiatief. Analoog aan de indertijd verleende subsidie voor het opzetten van het netwerk in Middelaar/Plasmolen zal de bijdrage bestaan uit een eenmalige stimulerinigssubsidie ad € 5.000 per kern, derhalve € 10.000 in totaal. Daarnaast zal de gemeente, wanneer de AED’s zijn geplaatst, dit project structureel een bedrag vrijmaken ad € 1.010 per kern per jaar voor opleiding en onderhoud. De gemeentelijke bijdrage is dus niet kostendekkend om in één keer een volledige dekking met AED’s mogelijk te maken en eventueel zal stichting Hulp bij Hartstilstand dus zelf aanvullende middelen moeten genereren (provincie, fondsen en sponsoring). De gemeente stimuleert nu de eerste start van het opzetten van een dekkend AED-netwerk. Na twee jaar zullen wij het resultaat van dit project evalueren en zo nodig aanvullende voorzieningen binnen onze stimulerende rol genereren. Daar waar mogelijk zullen wij bevorderen dat het actuele AED-netwerk onder één stichting gaat vallen, met bijvoorbeeld een eigen onderverdeling van de vrijwilligers in de drie kernen. 29 Gezondheidsplan 2014-2017 Het verzoek om een extra investeringsbijdrage van de stichting in Middelaar valt niet binnen de kaders van dit gezondheidsplan. Uitgangspunt is immers dat de gemeente een stimulerende rol op zich neemt, maar de instandhouding van een AED-netwerk verder door particulier initiatief gedragen moet worden. 6. Huisvesting van eerstelijnszorg In het gezondheidsbeleid 2004 van Mook en Middelaar is als speerpunt gesproken over de huisvesting voor eerstelijnszorg in kader van het centrumplan Mook. Deze plannen zijn in de besproken vorm niet doorgegaan door de economische crisis. Wel is de gemeente in gesprek gebleven met eerstelijnszorg partijen (huisartspraktijken, fysiotherapie, consultatiebureau en tandarts). Hiernaast heeft de organisatie Pantein aangegeven deel te willen nemen aan de gesprekken over centrale huisvesting voor zorg- en welzijnsorganisaties. Pantein wil namelijk een zorg/woonvoorziening starten binnen het centrumplan van Mook. De gemeente vindt behoud van de bereikbaarheid van zorg en welzijn van belang. Hiervoor wil de gemeente in gesprek met eerstelijnszorg en Pantein over de huisvesting en oprichting van een zorg/woon-voorziening en de realisatie van een eerstelijns-gezondheidscentrum. 4.5 Schematische weergave van de speerpunten Speerpunt Acties Betrokken partners Financiën Tijdsplanning Formatie (netto-uren) 1) Toegang en informatievoorziening tot gezonde leefstijl I) Bewaken dat GGD Gelderland-zuid, GGD Limburg-noord en het CJG informatie toegankelijk organiseren via de lokale netwerken. Ten eerste GGD Limburg-noord, GGD Gelderlandzuid en CJG. Deze partners verzorgen de informatievoorziening samen met lokale partners De uitvoering van In de periode van 24 in 2014 dit speerpunt valt 2014-2017 continu 16 in volgende onder het budget jaren voor preventie door de GGD. Resultaat Inwoners krijgen makkelijker en meer frequent toegang tot informatie over het maken van gezonde keuzes. 30 Gezondheidsplan 2014-2017 II) Bewaken dat de GGD’s en CJG gezien de regioveranderingen blijvend op elkaar zijn afgestemd. 2) Preventie op Alcohol- en middelengebruik zoals: scholen, sportverenigingen, gemeenschapshuizen en welzijnsorganisatie s I) Zowel doelgroepen- GGD Limburgbreed als gemeentenoord, GGD breed afspraken Gelderland-zuid, maken met de GGD’s, CJG, basis- en CJG en lokale partners voortgezet over welke onderwijs, (sportpreventieprogramma’s )verenigingen, op alcohol- en horeca, winkeliers, middelen gebruik jeugdhonk, worden ingezet van gemeenschaps2014-2017. huizen De preventie taken vallen binnen het budget voor preventie door de GGD. In 2014 evaluatie van bestaande preventieprogramma’s voor alcohol- en middelen-gebruik Onze gemeente wil en adv deze additief investeren evaluatie op een lokaal preventieprogram preventiema opstellen. In programma voor 2015 en 2016 jongeren en uitvoering van ouderen. Aan het preventieprogram preventieprogramm ma’s. In 2017 a moet nog vorm evalueren van worden gegeven preventieprogram waardoor de kosten ma’s hiervoor later in beeld worden gebracht. 120 in 2014 60 in volgende jaren Het alcohol- en middelen gebruik van onze inwoners wijkt niet meer negatief af ten opzichte van de regio. 31 Gezondheidsplan 2014-2017 3) Preventie in de vorm van bewegingprogramma’s (tegengaan van overgewicht en vereenzaming) I) Continuering en versterking van bewegingsprogramma’s voor ouderen. II) Continuering en versterking van bewegingsprogramma ’s jongeren (naschoolse activiteiten) III) Bij beide programma’s nagaan wat de klanttevredenheid en effectiviteit is. GGD’s, scholen, sportverenigingen en welzijnsorganisatie s De kosten voor het beweegprogramma voor ouderen valt onder het budget voor Beweegcollectief. Om dit te versterken zal een eenmalig extra budget nodig zijn. De exacte kosten worden bepaald wanneer er vorm is gegeven aan het beweegprogramma In de periode van 2014-2017 zullen er continue bewegingsprogramma’s voor ouderen en jongeren zijn. 68 in 2014 20 in volgende jaren Het percentage kinderen en jongeren met overgewicht reduceren van 11% naar 6%. Dus het percentage kinderen en jongeren met overgewicht reduceren met 5%. Het percentage volwassenen 19 t/m 65 jaar met overgewicht reduceren van 41% naar 36%. Dus het percentage volwassenen van 19 t/m 65 jaar reduceren met 5%. Om de bewegingsactiviteiten voor jongeren ook in 2014 t/m 2017 te behouden is een jaarlijks budget nodig. De exacte hoogte van dit budget wordt bepaald wanneer er verdere uitwerking is gegeven aan de beweegactiviteiten. 32 Gezondheidsplan 2014-2017 4) Competentietrainingen m.b.t. sociale weerbaarheid voor jongeren 5) AED (netwerk) Trainingen op basisscholen door maatschappelijk werk in sociale weerbaarheid. Met name op de overgang naar het voortgezet onderwijs, pesten, groepsdruk en omgaan met (echt)scheidingen. I) Bekostigen van het plaatsen van AED’s en het stimuleren van particulier initiatief bij het organiseren van een dekkend AEDnetwerk. Scholen, maatschappelijk werk en CJG. Het exacte budget dat nodig zal zijn voor deze trainingen zal worden bepaald wanneer er verder vorm is gegeven aan de uitvoering van de trainingen. Per jaar één training bij basisonderwijs in groep 7 en één training in groep 8. 48 in 2014 8 in volgende jaren De sociale weerbaarheid van jongeren versterken zodat hun psychische en fysieke welzijn vergroot en de kans op problematiek verkleint. Vrijwilligersnetwerk AED‘ers en Stichting hulp bij hartstilstand. Voor de realisatie van een dekkend AED-netwerk in Mook en Molenhoek stellen wij een stimuleringsbijdrag e ad € 5.000 per kern, derhalve € 10.000 in totaal beschikbaar. In 2014 de mogelijkheden om voldoende vrijwilligers aan te stellen verkennen. In 2015 plannen maken op basis van aantal vrijwilligers. Tot 2017 uitvoering geven aan gemaakte plannen en afspraken. 44 in 2014 8 in volgende jaren Een sluitend AED-netwerk volgens de landelijke norm in heel Mook en Middelaar. Tevens is er voor onderhoud een jaarlijks budget van €1.010 per kern nodig. Voor het aanwezige 33 Gezondheidsplan 2014-2017 AED-netwerk in Middelaar is al een onderhoudsbudget van €1.010 per jaar. 6) Huisvesting van eerstelijnszorg Mogelijkheden verkennen wat betreft huisvesting voor eerstelijnszorg en een woon- zorgfunctie in het hart van Mook. Gemeente: afdeling n.t.b. ruimtelijke ordening en Samenleving, eerstelijnszorg organisaties (huisartsen, fysiotherapeuten en GGD) en Pantein. Continu 40 in 2014 en Adequate huisvesting 2015 voor eerstelijnszorg Alle zes speerpunten kosten de gemeente tijd aan ambtelijke inzet. De uitvoering van de speerpunten zal de gemeente de komende vier jaar gemiddeld ongeveer twaalf uur ambtelijke inzet per week vragen. Het exacte aantal ambtelijke uren en nodige budgetten zal worden weergegeven wanneer de uitvoering van de speerpunten verder zijn uitgewerkt. 34 Gezondheidsplan 2014-2017 4.6 Financieel programma In de gemeentebegroting is nog geen rekening gehouden met extra uitgaven ten gevolge van het gezondheidsplan. In paragraaf 4.5 staat benoemd dat er budgetten nodig zijn voor de uitvoering van de speerpunten. Deze budgetten kunnen voor een deel binnen reguliere budgetten worden opgevangen, maar er zullen additionele middelen nodig zijn om tot uitvoering van alle speerpunten te kunnen overgaan. Wanneer de uitvoering van de speerpunten is uitgewerkt kunnen de exacte extra kosten van alle speerpunten gezamenlijk worden bepaald, zowel incidenteel en als structureel de komende vier jaar. De dekkingsmiddelen die beschikbaar resp. vrijgemaakt kunnen worden zijn. Speerpunt 2: € 7.500 op de post subsidie jeugdzorg 671010/42539: dit bedrag komt structureel vrij door bezuinigingen binnen de GGD Gelderland-Zuid op de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg en kan worden ingezet voor het lokale speerpunt op dit gebied: alcoholen middelengebruik; Speerpunt 3: € 5.000 op de post subsidie Stichting Synthese 662010/42531: hierop worden ook op dit moment al de kosten van de beweegprogramma’s voor ouderen geboekt. Voorheen werden deze door Synthese uitgevoerd, thans door het Beweegcollectief; Speerpunt 4: € 5.000 eveneens op de post subsidie jeugdzorg 671010/42539: dit bedrag kan eveneens structureel vrij gemaakt worden door lagere uitgaven voor het Centrum voor Jeugd en Gezin en kan ingezet worden voor de trainingen ‘sociale weerbaarheid’ Voor een recapitulatie verwijzen wij naar bijlage 5 van dit gezondheidsplan. 35 Gezondheidsplan 2014-2017 Hoofdstuk 5 Samenvatting Doel en inhoud gezondheidsplan Vanuit de Wet Publieke Gezondheid (WPG) is elke gemeente verantwoordelijk gesteld voor de uitvoering van de lokale gezondheidszorg. Hiernaast vindt de gemeente het welbevinden en gezondheid van haar inwoners van belang. Het investeren in de gezondheid van onze inwoners betaalt zich ook nog eens terug op de lange termijn omdat een goede gezondheid bijdraagt aan de mate van zelfredzaamheid en participatie in de samenleving. Landelijke kaders en regionaal beleid De landelijke nota ‘Gezondheid Dichtbij’ geeft de volgende uitgangspunten weer. 1. Vertrouwen in gezondheidsbescherming 2. Zorg en sport dichtbij in de buurt 3. Zelf beslissen over leefstijl Het regionaal gezondheidsbeleid van GGD Limburg-noord heeft de volgende vertaling van de landelijke kaders naar regionaal beleid gemaakt. 1. Gezond en veilig opgroeien 2. Zelfstandig en veilig ouder worden 3. Vertrouwen in de gezondheidsbescherming Gezondheidssituatie in Mook en Middelaar Uit monitoringsgegevens van de GGD kan worden opgemaakt dat het over het algemeen vrij goed gaat met de gezondheid van onze inwoners. Bij de ouderen en jongeren in Mook en Middelaar blijkt alleen vaker overmatig gebruik van alcohol te spelen. Verder geldt de landelijke trend dat inwoners steeds vaker en meer overgewicht hebben ook voor Mook en Middelaar. 36 Gezondheidsplan 2014-2017 1. 2. 3. 4. 5. Uitgangspunten van lokaal gezondheidsplan Integraal gezondheidsbeleid Inzet op de fysieke en sociale omgeving Gezonde leefstijl is hoofdzakelijk eigen keuze en verantwoordelijkheid Uitgaan van eigenkracht en mogelijkheden onze inwoners Maatwerk leveren en hierbij alle actoren actief betrekken Specifiek benoemde doelgroepen in het gezondheidsplan 1. Jongeren Jongeren zijn de toekomst en zitten in een levensfase waar problematiek tot uiting kan komen. 2. Ouderen Er wonen relatief gezien veel ouderen in Mook en Middelaar. Hiernaast willen en moeten ouderen steeds langer zelfstandig deelnemen in de samenleving. Speerpunten van het gezondheidsplan 1. Toegang en informatievoorziening tot gezonde leefstijl 2. Preventie op alcohol- en middelengebruik 3. Preventie in de vorm van bewegingsprogramma’s 4. Preventie in de vorm van competentietrainingen in sociale weerbaarheid van jongeren 5. AED-netwerk 6. Huisvesting van eerstelijnszorg 37 Gezondheidsplan 2014-2017 Bijlagen 1) Sociaal demografische kaart Mook en Middelaar 2) E-movo rapport 3) AED-onderzoek stichting Hulp bij hart stilstand 4) Lijst aanwezige maatschappelijke partners op brainstorm-bijeenkomst ‘Gezondheidsplan’ 5) Uitgaven gezondheidsplan 2014-2017 38
