De gezonde school: resultaten behoefte onderzoek basisonderwijs Colofon De gezonde school: resultaten behoefte onderzoek basisonderwijs Auteur Simone Pieterse, GGD Eemland Projectteam Nelleke de Vos, GGD Eemland Josien Felix, GGD Eemland Annemiek Schooten, GGD Eemland Marian Sturkenboom, GGD Midden-Nederland Clothilde Bun, GGD Midden-Nederland Jacomijn Baart, GGD Midden-Nederland Tieske Meijers, Provincie Utrecht Project Jeugdgezondheidsmonitor bovenbouw basisonderwijs November 2005 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Achtergrond Doelstelling Vraagstellingen Methode 5 5 5 5 5 2. Resultaten Respons en representativiteit Huidige gezondheidsbeleid op scholen Wensen en behoeften schoolgezondheidsbeleid Mogelijkheden digitale gegevensverzameling 6 6 6 11 13 3. Conclusies Respons en representativiteit Huidige gezondheidsbeleid op scholen Wensen en behoeften schoolgezondheidsbeleid Mogelijkheden digitale gegevensverzameling 14 14 14 14 15 4. Aanbevelingen/actiepunten Monitor Methode van gegevens verzamelen Terugkoppeling en advies 16 16 16 16 Respons per regio en per gemeente 17 Bijlagen Bijlage 1 3 4 1. Inleiding Achtergrond Eén van de taken van GGD’en is inzicht verkrijgen in de gezondheidstoestand van de jeugd. Monitoring van de jeugdgezondheid vormt daar een specifiek onderdeel van. Hierbij is afstemming van informatievoorziening op provinciaal niveau wenselijk. Momenteel doet de GG&GD Utrecht ervaring op met een onderdeel van de jeugdgezondheidsmonitor gericht op leerlingen van het voortgezet onderwijs. De GGD Eemland en GGD Midden-Nederland hebben het huidige samenwerkingsproject opgezet om de jeugdgezondheidsmonitor uit te breiden naar de doelgroep leerlingen van de bovenbouw van het basisonderwijs. Hiertoe dient het Rotterdamse model als voorbeeld. Dit model geeft inzicht in (determinanten van) het lichamelijk en psychisch welbevinden en identificeert risicogroepen. Daarnaast worden resultaten teruggekoppeld en mogelijkheden voor gerichte interventies aangegeven. De GGD’en beogen door middel van deze pilot een instrument te ontwikkelen waarmee richting gegeven kan worden aan schoolgezondheidsbeleid en lokaal gezondheidsbeleid van gemeenten. Het project bestaat uit verschillende fases. De eerste fase bestaat uit het uitvoeren van een behoefte onderzoek onder alle basisscholen in beide regio’s. Op basis van de resultaten van dit behoefteonderzoek wordt een instrument voor monitoring, terugkoppeling en advisering ontwikkeld. Dit instrument wordt uitgetest in een pilotonderzoek bij 30 basisscholen. Dit rapport is een verslag van de resultaten van het behoefte onderzoek. Doelstelling Het verkrijgen van informatie over de wensen en mogelijkheden van scholen m.b.t. het uitvoeren van de monitor en de terugkoppeling en advisering. Vraagstellingen Wat is de stand van zaken m.b.t. schoolgezondheidsbeleid? Welke wensen en behoeften hebben scholen m.b.t. ondersteuning door de GGD bij het (opstellen van) schoolgezondheidsbeleid op basis van een schoolprofiel? Wat zijn de praktische mogelijkheden voor gegevensverzameling bij leerlingen van de bovenbouw, in het bijzonder de mogelijkheden voor elektronische toepassing? Methode Een vragenlijst is opgesteld door het projectteam. De vragenlijst met begeleidende brief is eind augustus 2005 per e-mail verstuurd naar alle basisscholen in de regio Eemland en Midden-Nederland. De vragenlijst kon digitaal worden ingevuld en teruggemaild naar beide GGD’en. Na ongeveer 2 weken kregen de scholen die nog geen vragenlijst geretourneerd hadden, nogmaals een e-mail met het verzoek de vragenlijst alsnog in te vullen. 5 2. Resultaten Respons en representativiteit Er zijn 425 scholen(locaties) benaderd, 301 in Midden-Nederland (71%) en 124 in Eemland (29%). In totaal zijn er 182 ingevulde vragenlijsten ontvangen. Dit is een respons van 43%. Tabel 1 laat de respons per regio zien. Tabel 1 Respons per regio Aangeschreven Teruggestuurd Respons n n % Midden-Nederland 301 131 44 Eemland 124 51 41 Totaal 425 182 43 In de regio Midden-Nederland is de respons 44%, in Eemland 41%. In bijlage 1 is de respons per gemeente te zien. Deze loopt uiteen van 20% tot 100%. Om enigszins na te kunnen gaan of er sprake is van selectieve respons, is bij JGZmedewerkers steekproefsgewijs geïnventariseerd of de deelnemende scholen naar hun mening tot de ‘actieve’ scholen behoorden. Dit bleek niet het geval. Op de deelnemende scholen zitten in totaal 41.187 leerlingen, waarvan 29.624 (72%) in de regio Midden-Nederland en 11.563 (28%) in de regio Eemland. Tabel 2 geeft informatie over de signatuur van de deelnemende scholen. Tabel 2 Signatuur van de deelnemende scholen (%) Signatuur Totaal Openbaar 25 MiddenNederland 24 Christelijk 42 41 45 Katholiek 26 28 20 7 8 6 Neutraal bijzonder Eemland 29 In de regio Eemland zijn de deelnemende scholen wat betreft signatuur redelijk representatief voor de aangeschreven scholen. In Midden-Nederland zijn bij de deelnemende scholen de christelijke enigszins oververtegenwoordigd en de openbare ondervertegenwoordigd in vergelijking met de aangeschreven scholen. De meeste vragenlijsten (90%) zijn ingevuld door de directeur van de school of andere leidinggevende (adjunct directeur, locatiedirecteur, locatieleider, schoolleiding). Verder werd 6% ingevuld door intern begeleiders, coördinatoren of leerkrachten (en 4% onbekend). Huidige gezondheidsbeleid op scholen Scholen waarbij gezondheidsbevordering expliciet deel uitmaakt van het schoolbeleid: Gezondheidsbevordering in beleid % MiddenNederland % Leerlingen 93 93 92 Medewerkers 86 85 90 Totaal 6 Eemland % Scholen die een beleidsplan op het gebied van gezondheid hebben of de intentie hebben om dit op te stellen: Beleidsplan op het gebied van gezondheid % MiddenNederland % Aanwezig 38 41 31 Intentie 47 49 44 * Totaal Eemland % *Als percentage van het aantal scholen dat geen beleidsplan op het gebied van gezondheid heeft en deze vraag beantwoord heeft (n=100). Van de scholen die een beleidsplan op het gebied van gezondheid hebben, geeft 72% aan dat dit is opgesteld tussen 2003 en heden, bij 9% gebeurde dit vóór 2003 en bij 9% is het tijdstip onbekend. Hierbij maken 7 scholen (11%) de opmerking dat dit plan met ARBO/RI&E/personeelsveiligheid te maken heeft. Thema’s waaraan de afgelopen 2 jaar aandacht is besteed in de vorm van éénmalige lessen/projecten of structurele lessen/activiteiten (%): Eénmalig Thema Structureel Totaal M-N Eemland Totaal M-N Eemland Gezonde voeding 51 47 61 37 37 37 Sport en beweging 24 28 16 57 52 71 Lichaamsverzorging 30 30 31 40 38 43 Mondgezondheid 38 35 45 20 21 20 Roken 53 55 47 26 26 28 Alcohol/drugs 57 55 61 27 28 26 8 10 2 87 85 92 Pesten 13 13 14 79 77 82 (Faal)angst 19 19 20 28 27 31 Preventie depressie 10 11 8 4 3 6 Seksualiteit 32 32 33 21 19 26 9 11 6 81 78 90 Opvoedingsondersteuning 25 27 20 9 8 14 Ongevallen/veiligheid 23 21 29 35 33 41 Discriminatie 21 21 24 41 41 41 1 0 4 1 0 4 Sociaal-emotionele ontw. Normen Anders In de categorie ‘anders éénmalig’ werd het project wereldschool genoemd (n=2). In de categorie ‘anders structureel’ werd vrije tijdsbesteding genoemd (n=2). Opvallend is dat het merendeel van de scholen structureel aandacht besteed aan thema’s zoals sociaal-emotionele ontwikkeling, pesten en normen. Thema’s op het gebied van leefgewoonten, zoals gezonde voeding, mondgezondheid, roken, alcohol en drugs komen vaker éénmalig aan bod. 7 Activiteiten op het gebied van leerlingenzorg (buiten reguliere activiteiten om) (%): Activiteiten Interne hulp/begeleiding bij psychische of gedragsproblemen Externe ondersteuning op klasniveau Totaal M-N Eemland 84 83 86 77 76 80 Zorgnetwerk 87 86 90 Leerlingvolgsysteem incl. gedrags/gezondheidsproblemen 78 78 77 Ziekteverzuimregistratie 94 93 96 Uit de hoge percentages bij alle genoemde activiteiten blijkt dat er op scholen al veel gedaan wordt op het gebied van leerlingenzorg. Thema’s waarover schriftelijke regelgeving bestaat (%): Thema Totaal M-N Eemland Voeding 69 71 65 Roken 68 71 61 Hygiëne op school 37 37 35 Veiligheid 68 65 77 Medicijngebruik 11 13 6 Omgangsvormen 78 81 71 Pesten 76 76 75 Verkeerssituatie rondom school 44 39 57 Brandveiligheid 90 89 92 Planten en dieren 20 23 12 2 3 0 Geen van deze thema’s Er blijkt een vrij hoge regelgeving te bestaan rondom brandveiligheid, omgangsvormen en pesten, maar een veel lagere rondom bijvoorbeeld medicijngebruik, planten en dieren en hygiëne. Materialen en diensten van de GGD die de afgelopen 2 jaar gebruikt zijn (%): Materialen en diensten Totaal M-N Eemland Leskisten/lesmateriaal 59 55 69 Foldermateriaal 63 62 65 Ouderavonden 11 13 6 Gastlessen 25 30 14 Docententrainingen Anders 3 2 4 10 10 12 In de categorie ‘anders’ gaf 3% van de scholen (n=6) aan: het inwinnen van informatie, (tel.) advies, voorlichting. Verder werd onder andere genoemd: uitleg/ondersteuning ouderteams (n=3), begeleiding bij rouwverwerking (n=2), opvoedcursus voor ouders (n=1). Relatief veel scholen maken gebruik van leskisten/lesmateriaal en folders. Verder valt het op dat weinig scholen gebruik maken van docententrainingen en ouderavonden. Bij deze vraag zal de mate waarin scholen gebruik maken van materialen en diensten tevens afhankelijk zijn van het aanbod door de GGD. Zo liep er bij de GGD Midden-Nederland een project waarbij gastlessen werden gegeven en worden docententrainingen door beide GGD’en weinig aangeboden. 8 Materialen en diensten van andere externe organisaties die de afgelopen 2 jaar gebruikt zijn (%): Externe organisaties Totaal M-N Eemland Lokaal/regionaal: Bureau Jeugdzorg 54 52 58 Bureau Halt 58 64 42 OBD/ Eduniek 74 72 80 2 2 0 Politie 57 60 50 GGZ 24 25 24 Welzijnswerk 11 10 14 St. Voorkom 5 6 2 Schakels 6 8 2 Anders lokaal/regionaal 9 6 16 7 6 12 13 10 20 Centrum Maliebaan Landelijk: Alg. Pedagogisch Studiecentrum Chris. Pedagogisch Studiecentrum Kath. Pedagogisch Studiecentrum 7 7 8 Consument en Veiligheid 17 20 8 Stivoro (roken) 21 18 28 0 0 0 Nat. Inst. Zorg & Welzijn NISB/NOC*NSF 7 6 10 15 14 16 Lions Quest (leefstijl) 6 7 4 Anders landelijk 3 2 4 Voedingscentrum Vier scholen in Midden-Nederland (3%) en één in Eemland (2%) hebben de afgelopen 2 jaar geen materialen en diensten van externe organisaties gebruikt. Het blijkt dat scholen van veel verschillende organisaties materialen en diensten gebruiken. Er wordt veel meer gebruik gemaakt van lokale en regionale organisaties dan van landelijke. Meer dan de helft van de scholen maakt gebruik van de OBD/Eduniek, Bureau Halt, Politie en Bureau Jeugdzorg. 9 Scholen die knelpunten ervaren bij het uitvoeren van een gezondheidsbeleid (%): Totaal M-N Eemland 61 59 68 Weinig tijd tijdens lessen 42 38 52 Weinig tijd buiten lessen 19 20 16 Weinig menskracht 20 19 22 Weinig geld 26 26 28 Weinig kennis/informatie 16 15 20 Onvoldoende geschikt materiaal 12 12 14 Klein draagvlak leerlingen 2 2 2 Klein draagvlak collega’s 5 5 6 Klein draagvlak schoolleiding 1 1 0 Weinig interne ondersteuning 3 2 6 Weinig externe ondersteuning 3 2 4 12 11 16 7 5 14 10 9 12 Ervaart knelpunten Ervaren knelpunten : * Geen inzicht huidige gezondheidsstatus Geen consensus Anders Als percentage van alle scholen. * Meer dan de helft van de scholen ervaart knelpunten bij het uitvoeren van een gezondheidsbeleid. Het grootste knelpunt is te weinig tijd tijdens de lessen. Het draagvlak bij leerlingen, collega’s en schoolleiding wordt weinig als knelpunt ervaren. Opvallend is dat slechts weinig scholen (12%) weinig inzicht in de huidige gezondheidsstatus als knelpunt ervaren. In de categorie ‘anders’ wordt door 5 scholen ‘te weinig draagvlak bij ouders’ een knelpunt genoemd en 4 scholen merken op ‘dat er van scholen verwacht wordt dat zij maatschappelijke tekortkomingen oplossen’. 10 Wensen en behoeften schoolgezondheidsbeleid 71% van de scholen (in beide regio’s) zegt geïnteresseerd te zijn in een schoolrapportage. Onderstaande tabel geeft weer welke specifieke onderwerpen men in een schoolprofiel wil zien (%). Onderwerpen schoolprofiel Totaal M-N Eemland Overgewicht 59 60 59 Luchtwegaandoeningen 61 61 59 Allergieën 64 65 61 Sociale vaardigheden en weerbaarheid 69 69 71 Gedragsproblemen 68 68 67 Stemmingsproblemen/depressie 47 47 47 Zelfvertrouwen 66 65 67 (Faal)angst 65 64 67 Voedingsgewoonten 55 57 51 Sport en beweging 63 63 61 Mondhygiëne 48 50 45 Vrije tijdsbesteding 44 45 41 Alcoholgebruik 29 28 33 Roken 33 33 33 Welbevinden op school 69 69 71 Sociale relaties 64 66 59 Relatie met de leerkracht 62 64 55 Pesten 64 63 67 Lichamelijke gezondheid: Psychische gezondheid: Leefgewoonten: Sociale omgeving: Scholen konden ook andere onderwerpen aangeven. Wat betreft lichamelijke gezondheid werd onder andere genoemd: gezicht/gehoor (n=4), medicijngebruik (n=3), lichamelijke handicaps (n=2) en ziektes/inentingen land van herkomst (n=2). Bij psychische gezondheid werd onder andere genoemd: informatie thuissituatie/traumatische ervaringen (n=3) en hoogbegaafdheid (n=1). Bij sociale omgeving werd onder andere genoemd: welbevinden thuis/in buurt (n=3). Scholen vinden veel onderwerpen relevant om op te nemen in een schoolprofiel. Zij zijn het meest geïnteresseerd in onderwerpen waaraan zij structureel aandacht besteden zoals psychische gezondheid en welbevinden op school. Daarnaast is er ook veel interesse in allergieën, sport en beweging en luchtwegaandoeningen. 11 Interesse van scholen in vormen van ondersteuning van de GGD of een andere externe organisatie bij het opzetten en uitvoeren van een gezondheidsbeleid (%): (zeer) wenselijk neutraal (zeer) onwenselijk (zeer) wenselijk neutraal (zeer) onwenselijk Eemland (zeer) onwenselijk M-N neutraal Totaal (zeer) wenselijk Ondersteuning 72 23 5 72 22 6 72 26 2 60 37 3 58 39 3 67 30 2 74 23 4 75 22 3 70 26 4 59 32 9 58 33 9 60 29 11 84 14 3 84 12 4 83 17 0 -Lesmateriaal/leskisten leveren 87 11 2 86 11 3 89 11 0 -Ouderavonden verzorgen 62 33 5 63 32 5 59 35 7 -Docententrainingen verzorgen 39 47 14 41 46 14 33 50 17 61 33 6 60 34 6 63 33 5 -Deelname zorgnetwerk 51 33 16 51 32 16 51 33 16 -Hulp opzetten leerlingvolgsysteem 17 39 44 15 41 44 21 34 46 9 37 54 10 43 47 5 23 73 24 47 29 22 51 28 30 37 33 Bespreken resultaten en conclusies schoolrapportage Advies en ondersteuning bij keuze prioriteiten voor gezondheidsbeleid Advies over mogelijkheden voor preventie Ondersteuning/hulp bij opstellen beleidsplan Praktische ondersteuning bij uitvoering preventieve activiteiten: -Gastlessen verzorgen Afstemming/coörd. projectaanbod ext. org. Leerlingenzorg: -Hulp opzetten ziekteverzuimregeling -Extra zorg op klasniveau Bijna driekwart van de scholen vindt het (zeer) wenselijk om de resultaten en conclusies van de schoolrapportage met de GGD te bespreken en advies over mogelijkheden voor preventie te krijgen. Daarnaast zijn ook veel scholen geïnteresseerd in ondersteuning bij het opstellen van een beleidsplan en het stellen van beleidsprioriteiten. Wat betreft praktische ondersteuning bij het uitvoeren van preventieve activiteiten zijn scholen met name geïnteresseerd in lesmateriaal/leskisten en gastlessen en minder in docententrainingen. Ondersteuning op het gebied van leerlingenzorg wordt duidelijk minder wenselijk gevonden. 12 % van de scholen (13% in M-N en 9% in Eemland) vindt andere vormen van ondersteuning van de GGD en andere organisaties in het kader van gezondheidsbeleid wenselijk. 12 Mogelijkheden digitale gegevensverzameling Het aantal computers met internetverbinding voor bovenbouwleerlingen: Aantal computers Totaal M-N Eemland n % n % n % 0 4 2 4 3 0 0 1-5 7 4 5 4 2 4 6 -10 58 33 43 34 15 31 11-15 45 26 28 22 17 35 16 -20 34 20 27 21 7 15 >20 26 15 19 15 7 15 Het blijkt dat de meeste scholen voldoende mogelijkheden hebben voor digitale gegevensverzameling. In beide regio’s geeft 96% van de scholen aan dat er op de school ondersteuning aanwezig is op het gebied van computers. Van de scholen die computers beschikbaar hebben voor bovenbouwleerlingen heeft 3,5% (n=6, 5 in M-N en 1 in Eemland) geen ondersteuning. 13 3. Conclusies Respons en representativiteit De respons van 43% is relatief hoog te noemen, zeker gezien het feit dat scholen alleen digitaal benaderd zijn. De aan het behoefteonderzoek deelnemende scholen lijken redelijk representatief te zijn voor alle scholen in beide regio’s. Huidig gezondheidsbeleid op scholen Bij bijna alle scholen maakt gezondheidsbeleid expliciet deel uit van het schoolbeleid (met name op het gebied van leerlingen). Eénderde van de scholen heeft een beleidsplan op het gebied van gezondheid en bijna de helft van de andere scholen wil er één opstellen. Opvallend is dat het merendeel van de scholen structureel aandacht besteedt aan thema’s zoals sociaal-emotionele ontwikkeling, pesten en normen. Thema’s op het gebied van leefgewoonten, zoals gezonde voeding, roken, alcohol en drugs komen vaker éénmalig aan bod. Er zijn relatief weinig activiteiten (zowel eenmalig als structureel) op het terrein van opvoedingsondersteuning, ongevallen/veiligheid, mondgezondheid, seksualiteit, preventie van depressie en (faal)angst. Het blijkt dat er op scholen al veel gedaan wordt op het gebied van leerlingenzorg. Ruim driekwart van de scholen heeft regelgeving rondom brandveiligheid, omgangsvormen en pesten. Regelgeving is er echter relatief weinig wat betreft de verkeerssituatie rondom school, hygiëne, planten en dieren en medicijngebruik. Relatief veel scholen maken gebruik van leskisten/lesmateriaal en foldermateriaal van de GGD. Weinig scholen maken gebruik van docententrainingen, ouderavonden en gastlessen (dit laatste met name in Eemland). Dit hangt waarschijnlijk samen met het aanbod van docententrainingen en gastlessen van de GGD’en. Meer dan de helft van de scholen maakt gebruik van materialen en diensten van de OBD/Eduniek, Bureau Halt, Politie en Bureau Jeugdzorg. Deze organisaties zijn dus belangrijk voor de GGD als eventuele partners in het opzetten en uitvoeren van een schoolgezondheidsbeleid. 61% van de scholen ervaart knelpunten bij het uitvoeren van een schoolgezondheidsbeleid. Het grootste knelpunt is te weinig tijd tijdens de lessen. Het is positief te noemen dat het draagvlak bij leerlingen, collega’s en schoolleiding niet als knelpunt ervaren wordt. Wensen en behoeften schoolgezondheidsbeleid 71% van de scholen (in beide regio’s) zegt geïnteresseerd te zijn in een schoolrapportage. Scholen vinden veel onderwerpen relevant om op te nemen in een schoolprofiel. Zij zijn het meest geïnteresseerd in onderwerpen waaraan veel scholen reeds structureel aandacht besteden zoals psychische gezondheid en welbevinden op school. Daarnaast is er ook veel interesse in allergieën, sport en beweging en luchtwegaandoeningen. Voor de leefgewoonten alcoholgebruik en roken is duidelijk minder interesse. Bijna driekwart van de scholen vindt het (zeer) wenselijk om de resultaten en conclusies van de schoolrapportage met de GGD te bespreken en advies over mogelijkheden voor preventie te krijgen. Daarnaast zijn ook veel scholen geïnteresseerd in ondersteuning bij het opstellen van een beleidsplan en het stellen van beleidsprioriteiten. Hieruit blijkt dat veel van de deelnemende scholen open staan voor ondersteuning van de GGD in het opzetten en uitvoeren van een gezondheid beleidsplan. Wat betreft praktische ondersteuning bij het uitvoeren van preventieve activiteiten zijn scholen met name geïnteresseerd in lesmateriaal/leskisten, gastlessen en ouderavonden 14 verzorgen en minder in docententrainingen. Ondersteuning op het gebied van leerlingenzorg wordt duidelijk minder wenselijk gevonden. Mogelijkheden digitale gegevensverzameling De meerderheid van de scholen heeft voor de bovenbouw leerlingen één of meerdere computers met internet beschikbaar. Dit betekent dat er zeker mogelijkheden zijn voor digitale gegevensverzameling bij de leerlingen in de bovenbouw. 15 4. Aanbevelingen/actiepunten De resultaten van de behoeftepeiling bieden een goed uitgangspunt voor het vervolg van het project. Monitor Bij het samenstellen van de monitor zal rekening gehouden worden met de belangstelling van de scholen. Gezien de specifieke belangstelling van scholen voor psychosociale problemen en welbevinden, zal hier het accent op komen te liggen. Ook bij gemeenten en organisaties die een rol kunnen spelen bij het schoolgezondheidsbeleid zal gevraagd worden welke onderwerpen zij van belang vinden om mee te nemen. Methode van gegevens verzamelen Het lijkt haalbaar om de vragenlijst digitaal af te nemen bij leerlingen van de bovenbouw. Voor het pilot onderzoek in 2006 zullen in eerste instantie scholen geworven worden die over 5 of meer computers met internetverbinding beschikken. Voor scholen die geen computer met internetverbinding hebben, moet in de toekomst de mogelijkheid van schriftelijke afname geboden worden. Terugkoppeling en advies Uit de behoeftepeiling komt naar voren dat de meerderheid van de scholen geïnteresseerd is in een schoolprofiel. Ook willen zij de resultaten en conclusies daarvan bespreken en wensen advies over de mogelijkheden voor preventie. Het is belangrijk om hiermee aan te sluiten bij de stand van zaken en mogelijkheden op school. Deze blijkt namelijk divers te zijn. Het is aan te bevelen een kort vragenlijstje voor de school te ontwikkelen dat gelijktijdig met de gegevensverzameling bij de leerlingen door de school ingevuld kan worden. Uit de behoeftepeiling komt verder naar voren dat scholen vooral geïnteresseerd zijn in praktische ondersteuning door de GGD of andere organisaties bij de uitvoering van preventieve activiteiten, zoals lesmateriaal/leskisten leveren, gastlessen verzorgen en ouderavonden verzorgen. Bij het bespreken van het schoolprofiel en de advisering rond schoolgezondheidsbeleid dienen daarom de mogelijkheden daarvoor onder de aandacht gebracht te worden. Scholen vinden deze vormen van ondersteuning wel wenselijk, maar maken er nog niet zoveel gebruik van. Verder is volgens het behoefte onderzoek afstemming van het aanbod met die organisaties waar scholen relatief veel mee te maken hebben wenselijk. 16 Bijlage 1 Respons per regio en per gemeente Aangeschreven Teruggestuurd Respons n n % Totaal 425 182 43 Midden-Nederland 301 131 44 Abcoude 4 3 75 Amerongen 2 2 100 Breukelen 7 2 29 Bunnik 9 5 56 De Bilt 20 8 40 Doorn 6 4 67 Driebergen 8 3 38 Houten 25 10 40 Leersum 5 1 20 Loenen 9 3 33 11 3 27 Lopik Maarn 3 2 67 Maarssen 20 6 30 Montfoort 8 5 63 Nieuwegein 23 8 35 Oudewater 5 3 60 Renswoude 2 1 50 Rhenen 10 2 20 Ronde Venen 19 10 53 Veenendaal 22 9 41 Vianen 10 8 80 Wijk bij Duurstede 14 9 63 Woerden 25 8 32 IJsselstein 13 8 62 Zeist 21 8 38 124 51 41 Amersfoort 53 15 28 Leusden 16 9 56 Woudenberg 7 3 43 Bunschoten 12 7 58 Soest 21 8 38 Baarn 9 5 56 Eemnes 6 4 67 Eemland 17 18