Evolutionisme

~Evolutionisme~
Geschiedenis van het Sociologisch Denken
9 december 2004
Julie Badisco
Maurizio Barberio
Liesbet Dendas
Raven De Nolf
Dorien Frans
Pieter Houbracken
Lindsay Jacobs
Lymke Janssens
Greet Lauwereys
Joris Noels
Nina Nuyttens
Yannick Ottoy
Eline Severs
Carla Van Cleynenbreughel
Structuur van de Presentatie
1. INLEIDING
6. SOCIAAL
DARWINISME
2. VOORLOPERS
7. MORELE
CAUSUASTIEK
3. DARWIN & DE
8. ACTUELE
EVOLUTIETHEORIE
DISCUSSIES
4. CREATIONISME
9. MAATSCHAPPELIJKE
REPERCUSSIES
5. HERBERT SPENCER 10. BESLUIT
Inleiding: wat is evolutionisme?






Overkoepelende term
Verschillende fasen in de ontwikkeling in mens
en dier verklaren
Wijzigingen binnen atoomstructuren
Uitsluiting goddelijke interventie
Innovatief
Kritiek

Vroeg evolutionisme:



Onderzoek naar ontwikkelingsprocessen van
materie
Later uitgebreid naar dier en mens
Doorgaans met Charles Darwin geassocieerd
VOORLOPERS




ERASMUS DARWIN (1731-1802)
JEAN-BAPTISTE LAMARCK (1744-1829)
THOMAS MALTHUS (1766-1834)
ALFRED RUSSELL WALLACE (1823-1913)
ERASMUS DARWIN (1731-1801)

Studie ca. 1780:



Multidisciplinair: geologisch, biologisch,
psychologisch, cosmologisch en politiek
Sterksten krijgen de bovenhand
Onderlinge concurrentie t.g.v. wilskrachten:



Seks
Honger
Angst
« Temple of Nature »
“Organic life beneath the shoreless waves
Was born and nurs’d in ocean’s pearly caves;
First forms minute, unseen by spheric glass,
Move on the mud, or pierce the watery mass;
These, as successive generations bloom,
New powers acquire and larger limbs assume;
Whence countless groups of vegetation spring,
And breathing realms of fin and feet and wing. «
J.B. LAMARCK (1744-1829)



1809: publicatie evolutietheorie
« ... Time and favourable conditions are the two
principal means which nature has employed in giving
existence to all her productions. »
Sluit goddelijke interventie uit
LAMARCK’S EVOLUTIELEER

Philosophie Zoologique
(1809)
EERSTE WET
 Verandering niet passief
 Verandering in
omgeving
 Veranderd gedrag
 Veranderd gebruik van
organen
TWEEDE WET:
erfelijkheid
Lamarck vs. Darwin



Mechanisme Lamarck verschilt met dat van
Darwin, hoewel het resultaat volgens beide
hetzelfde is
Eerste helft 19de eeuw: theorie vrijwel
genegeerd + kritiek
Darwin over Lamarck: “”Lamarck was the first man whose
conclusions on the subject excited much attention. This justly celebrated
naturalist first published his views in 1801... he first did the eminent service
of arousing attention to the probability of all changes in the organic as well as
in the inorganic world, being the result of law, and not of miraculous
interposition.”
THOMAS MALTHUS (1766-1834)
Demograaf en econoom
 Essay on the Principle of
Population
 Bevolkingsexplosie 
Voedselschaarste  Struggle
for life 
 Proletarisering




Oplossing: morele
beheersing
Tegen contraceptie
Inspiratie voor Wallace
& Darwin
ALFRED R. WALLACE (1823-1913)





Mede-grondlegger natuurlijke selectie
Lid van de Royal Society
Evolutietheorie samen met die van Darwin bekend
gemaakt
Wallace Line  evolutionaire scheiding
tussen fauna van Australië & Azië
 zoölogische verschillen
Maatschappelijke visie
CHARLES DARWIN
(1809 – 1882)
DE EVOLUTIETHEORIE
Biografische gegevens



Welgesteld gezin; grootvader Erasmus
Natuurwetenschapper HMS Beagle
Inspiratie:


Zuid-Amerika: verspreiding fauna en flora en
geologische relaties
Thomas Malthus
Origin of Species



Eerste edities: zonder vermelding
« evolutie »  negatieve weerklank
Verdediging door Darwin’s Bulldog Thomas
Huxley (foto)
Huxley: kritiek op Herbert Spencer


Onvoldoende verklaring transmutatie
Term « evolutionisme » door Huxley
geïntroduceerd  inhoud term wijzigt
« Origins » later...


Dertien jaar na oorspronkelijke publicatie,
gebruik term « evolutie »
Eveneens in 1872, verschijnt The Expressions of
Emotions

Nadruk op onze dierlijke erfenis
Inhoud evolutietheorie



5 sleutelobservaties
Conclusie: natuurlijke
selectie
Survival of the fittest:
diegene die het best
aangepast zijn

Ondersteunende
aanwijzingen:




Embryologische
ontwikkeling
Rudimentaire
lichaamsdelen
Bouwplan
Fossielen
CREATIONISME

Definitie en varianten:



Christelijke reactie op het evolutionisme
Bijbels scheppingsverhaal als basis
Varianten:



Rigide interpretatie
Intelligent Design
E.a.
HERBERT SPENCER
(1820-1903)




Reeds 7 jaar voor publicatie Origin of Species,
Development Hypothesis (1852)
Introduceert begrip Survival of the Fittest
Opeenvolgende werken: evolutie-ideeën
Seculiere aanpak
“Civilisation no longer appears to be a regular unfolding
of a specific plan; but seems rather a development of
man’s latent capabilities under the action of favourable
circumstances; which favourable circumstances, mark,
were certain some time or other to occur. Those complex
influences underlying the higher orders of natural
phenomena, but more especially those underlying the
organic word, work in subordination to the law of
probabilities.”
Toepassing van Spencer’s theorie
op de maatschappij




Spencer als grondlegger van het Sociaal
Darwinisme
Verspreid de term « evolutie »
Maatschappij als organisme
Tegen regeringsinmenging; laissez-faire (The
Man Versus the State)
Spencer’s ontwikkelingsstadia
1.
2.
3.
De groei (grootte)
Een complexer wordende structuur
Differentiatie der functies
 Onderlinge afhankelijkheid
Mens als hoogtepunt van de evolutie
Militante vs. Industriële samenleving

Militante samenleving

Individu leeft gedwongen
in functie van de staat

Industriële samenleving


Wat maakt een samenleving
militant of industrieel? 
afhankelijk van de aan/afwezigheid
van conflict met de buitenwereld

Differentiatie van
functies
Interdependentie
Vrijwillig collectieve
verantwoordelijkheid
Spencer’s lineaire evolutie




Spencer: aanvankelijk geloof in unilineaire
evolutie van de mensheid
Latere werken: multilineaire aanpak
Verschil tussen unilineair en multilineair
Zoektocht naar evenwicht bepaalt richting van
evolutie
Spencer’s voorkeur voor het
individualisme






Maatschappij als belemmering voor het individu
Samenleving = som der individuen
Kwaliteit van de samenleving = kwaliteit van de
individuen
Eveneens aandacht voor organicistische benadering
Gevaar omgekeerde evolutie
Anticollectivisme ~ survival of the fittest
SOCIAAL DARWINISME
Darwin’s theorie toegepast op de maatschappij
Ontstaan en definitie



Na « Origin » publicatie Descent of Man &
Expression of Emotions in Man and Animals
Toepassing evolutietheorie op de maatschappij:
nadruk op sociale en psychologische evolutie
Geen coherent geheel in theorieën, doch
uniform denkpatroon
« Descent of Man » (1871)

Darwin stelt drie kernvragen:



Stamt de mens, net zoals alle andere soorten, af van een
eerder bestaande vorm?
Hoe evolueert de mens dan?
Wat is de waarde van de verschillen tussen de zgn.
verschillende rassen mensen?


Mentale karakteristieken: meer overeenkomsten dan fysieke
verschillen tussen rassen
Rassen vormen één geheel, hoewel diversiteit binnen de
populatie
Ontstaan Sociaal Darwinisme (vervolg)





Frankrijk, omstreeks 1879
Emile Gautier
Onrust overheersing Darwinisme in de
sociologie
Model voor sociobiologie
Praktijk: vnl. sociale pathologie & sociaalbiologisch protectionisme
Toepassing van het Sociaal
Darwinisme: de eugenetica


Grondlegger Francis Galton
Doel van de eugenetica:



Biologisch en intellectuele elite creëren
Toepassingen 20ste eeuw
Staatsingrijpen aangemoedigd (i.t.t. Spencer) 
selectiecultus met morele dimensie
Gevolgen voor de sociologie

Tweestrijd tussen « nature » en « nurture »:


Wat is het belangrijkste: aangeboren aard, of
maatschappelijke omgeving?
Illustratie tweesprong:


Weber
Durkheim
MORELE CAUSUASTIEK
ADAM FERGUSON & ADAM SMITH
Maatschappelijke context


Vanaf 16de eeuw: handelskapitalisme
Moral Philosophy:
Richtlijnen voor Christenen
 Tendens naar verdere emancipatie en secularisering
 MORELE CAUSUASTIEK: zoektocht naar
moreel correcte manier om economische
activiteiten uit te oefenen.

ADAM FERGUSON (1723-1816)

Essay on the History of Civil Society (1767)





Fasentheorie: verdeelt maatschappij in
ontwikkelingsfasen
Onbeschaafd & barbaars vs. beschaafd &
commercieel
Vooruitgang is vanzelfsprekend
Drijvende kracht: aangeboren menselijk verlangen
om te verbeteren
Doel = instandhouding en voortzetting ras
ARBEIDSDELING & GROEI



Commerciële samenleving: uitgebreide
functionele arbeidsdeling  specialisatie
Voorstander minimale overheidsinmenging
indien voorwaarde van « vrede & veiligheid »
voldaan
Zoals Spencer geloof in multilineair
evolutionisme
ARBEIDSDELING (vervolg)



Menselijke natuur  arbeidsdeling als gevolg
van drang naar verbeteren eigen situatie 
concurrentie  sociale ongelijkheid
Onderlinge afhankelijkheid van mensen
Analogie menselijk lichaam
ADAM SMITH (1723-1790)





Lid Royal Society sinds 1773
Bouwde verder op theorie Ferguson
Civilising Project
Optimaliseren zelfbelang  optimaliseren
openbaar belang (automatisch)
Decent Society
« Theory of Moral Sentiment » (1759)

Sympathische gevoelens:








Conventual sympathy
Habitual sympathy
Invloed Durkheim: solidariteit ~ sympathy
Eigenbelang + nadruk rol individu
Interdependentie
Geen onderscheid tussen arm en rijk
Impartial Spectator ~ objectieve observatie
Cardinale deugden
« Wealth of Nations » (1776)


Context: eerste industriële revolutie
Mogelijke negatieve gevolgen arbeidsdeling:



Ontstaan klassen met tegenstrijdige belangen
Smith adviseert waakzaamheid
Oplossing tegen intellectuele degradatie via
onderwijs
« Wealth of Nations » (vervolg)


In tegenstelling tot Plato geloofde Smith niet in
een aangeboren sociale positie, maar erkende
wel dat de sociale laag de ontplooiingskansen
beïnvloedt
Invisible Hand: eigenbelang 
nutsmaximalisatie  evenwicht


Overheid mag dit proces niet verstoren
Natuurwetten
ACTUELE DISCUSSIES
LINKS-DARWINISME VAN SINGER
DE SOCIOBIOLOGIE
Links-Darwinisme
van Singer

Peter Singer (° 1946)


Australisch filosoof en ethicus
Invloed Darwinisme op linkse en rechtse
ideologieën in de 20ste eeuw
Invloed Darwinisme op Links

DARWINISTISCH-LINKS:




Geen waarde-oordeel
over menselijke natuur
Geen einde sociale
conflict
Ongelijkheid niet gevolg
van discriminatie of
onderdrukking
Mensen zullen
competitief streven naar
eigenbelang, doch
positieve houding t.a.v.
samenwerking

RECHTS MISVERSTAND:



Evolutionaire geschiedenis
omvat geen ethiek
Misbruik Survival Of The
Fittest als argument om de
zwakkeren niet te helpen
Concurrentie, ALSOOK
samenwerking verenigbaar
met overleving
Peter Singer (vervolg)

« Animal Liberation » (1975): aanklacht op
speciesisme


Mensen en dieren verdienen een gelijke behandeling
« Practical Ethics » (1979):

Analyse van ethische issues zonder een indeling te
maken tussen mens en niet-menselijke wezens
SOCIOBIOLOGIE






Hobbes: beschouwd als eerste sociobioloog
Darwins theorieën toegepast op de mens
Nadruk op ethiek en altruïsme
Normatieve ethiek: genetisch gedetermineerd
Mens van nature egoïstisch, toch noodzaak tot
interactie
Verschil:


Sociobiologen verklaren moraal vanuit de mens
Christenen trachten morele verplichtingen te versterken
SOCIOBIOLOGIE (VERVOLG)

Tegenwoordig: zoektocht exact verloop van de
evolutielijnen  3 niveaus:



Zijn organismen überhaupt doorheen de tijd
veranderd? Bewijs: geologie en paleontologie
Wat zijn de mechanismen achter de anatomische en
functionele veranderingen? Bewijs: Darwin en
Wallace
Wat zijn de concrete veranderingen in bouw en
functie doorheen de tijd? Bewijs: vergelijkende
embryologie, fysiologie, anatomie en moleculaire
biologie
SOCIOBIOLOGIE (vervolg)

Hoe hecht is de culturele evolutie verbonden
met de biologische?

Geloof in twee overerfbare informatiesystemen:



Genetisch systeem (biologische eigenschappen)
Extragenetisch systeem (culturele eigenschappen)
Verschil? Genetisch systeem berust op toeval,
terwijl het extragenetische doelgericht door de mens
gestuurd wordt.
IMPLICATIES VAN HET
EVOLUTIONISME VOOR DE
MAATSCHAPPIJ
Over vrouwen, oorlog & vrede, racisme en ideologie
EMANCIPATIE VAN HET
SECULIERE DENKEN



Darwinistische revolutie: mens niet langer centraal in
de schepping
Menselijke superioriteit aangetast
Existentiële vragen:




Wie zijn wij?
Hoe zijn wij hier gekomen?
Hoe verhouden wij ons t.a.v. andere wezens?
Waar gaat onze soort heen?
VROUWENBEELD



« Origin » : versterking patriarchale normen
Darwins theorie  inferioriteit van de vrouw
en rechtvaardiging discriminatie
Wallace echter andere visie: vooruitgang
volledig afhankelijk van de vrouwelijke seksuele
selectie
OORLOG & VREDE

Oorlogszuchtige interpretatie evolutietheorie van
Darwin



Vnl. In Duitsland
Interpretatie als rationalisering voor het militarisme
Hitler in Mein Kampf (1939): “He who wants to live must
fight and he who does not want to fight in this world where
eternal struggle is the law of life has no right to exist.”
RACISME



Ontdekkingsreizen  slavernij
Gerechtvaardigd door idee van « inferieure
volkeren »
Reactie van sociaal evolutionisme



Lage ontwikkeling binnen fasetheorie bekijken
Paternalistische houding
Conclusie: evolutietheorie geen basis voor idee
van superieur ras
IDEOLOGIEEN




A.R. Wallace: socialist die voor staatsinterventie
pleit
Darwin: selectie bevoordeelt groepen, niet
individuen  socialist
Marx & Engels matig beïnvloed door
Darwinisme: rechtvaardiging voor sociale strijd
Evolutieleer als kritiek op Christendom
Actuele impact van het Darwinisme
Artikel 1:
« God schiep de materie, daarna kwam de
Big Bang »
Artikel 2:
« Amerikaanse scholen sluiten Darwin uit »
BESLUIT
De synthese van deze presentatie
kan je terugvinden op de
onderstaande website
http://groups.msn.com/ikdoepolitieke