Calvijn en cultuur

niveau 1
niveau 2
niveau 3 NIVEAU 4
sta
p In
p In
sta
sta
p In
Ca l vijn en cultuur
Deze lesbrief wil jou informatie geven over Calvijn en
cultuur. Diverse vragen komen naar voren. Hoe wordt er
tegen het calvinisme aangekeken als het gaat om cultuur? Wat heeft Calvijn gezegd over de cultuur? Wat is
het gevolg geweest van Calvijns visie op de cultuur?
1 Zoek het woord ‘cultuur’ in 2 of 3 woordenboeken op
en vergelijk de definities. Formuleer daarna een eigen
definitie. Wees concreet door er een aantal voorbeelden
bij te noemen. Vergelijk tot slot jouw antwoord met dat
van je buurman of buurvrouw.
2 Hoe kijkt een calvinist volgens jou naar de cultuur?
3 Denk je dat Harry Mulisch gelijk heeft? Waarom wel/
niet?
Calvijn: een grijze muis of niet?
De bekende schrijver Harry Mulisch zegt in zijn boek ‘Het
theater, de brief en de waarheid’ dat het calvinisme kaal
en grijs is; ‘Calvinisten zijn grijze muizen, die niet weten
wat léven, wat beleven en wat genieten is.’ Klopt het wat
hij zegt? Zou Calvijn zelf ook een ‘grijze muis’ geweest
zijn? Dat is nog maar de vraag…
Johannes Calvijn over cultuur
Wat zou Calvijn tegen Harry Mulisch gezegd kunnen
hebben? Zou hij gezegd hebben dat het klopt wat de
schrijver over het calvinisme zegt? Om op deze vraag
een antwoord te kunnen geven is het belangrijk om iets
te weten over hoe Calvijn tegenover de cultuur stond.
L6-N4
stap In
Een voorbeeld: de Heilige Geest zorgt ervoor dat de
schepping er heel mooi uitziet (natuur) en geeft iemand
de gave om die natuur na te kunnen schilderen op het
doek (cultuur).
De Bijbel, de basis van alles
Calvijn baseerde heel zijn denken op de Bijbel. Dat geldt
ook voor de manier waarop hij tegen de cultuur aankijkt. De Bijbel leert ons dat God alles goed gemaakt
heeft, maar dat we door de zondeval in een gebroken
wereld leven (zie Genesis 3). Toch blijft de schepping
van God, want Hij is niet alleen Schepper, maar ook Onderhouder. Omdat God zo genadig is, trekt Hij zich niet
van zijn schepping terug. Daarom kunnen we ons blijven verwonderen over de schepping die God gemaakt
heeft. Want, zegt Calvijn in zijn Institutie: ‘Waar u uw
ogen heen wendt, is er geen deel in de wereld zo klein, in
welke men ten minste niet enige vonkjes van Gods heerlijkheid ziet glimmen.’
Cultuuruitingen kunnen aan die verwondering bijdragen. We kunnen dan bijvoorbeeld denken aan de
schilderkunst, het theater, de muziek en de poëzie. De
cultuur wordt dan gebruikt tot eer van God. Of anders
gezegd: Het geloof in God komt tot uiting in het dagelijks leven, dus ook in cultuuruitingen!
Met deze visie zei Calvijn precies het
tegenovergestelde van dat wat de
middeleeuwse kerk leerde, want daar
werd gezegd dat ‘geestelijke’ dingen
gescheiden moesten worden van de
‘wereldlijke’.
we
g
rk i n
De natuur zoals God die gemaakt heeft staat hier model
voor de tekening.
Verwondering en verantwoordelijkheid
Zoals gezegd vindt Calvijn dat een christen met verwondering mag leven in de schepping van God. Die
verwondering komt tot uiting in dat wat iemand ermee doet. Dit geeft ons ook een verantwoordelijkheid. Als we bijvoorbeeld heel slordig omgaan met
de schepping van God laten we zien dat we er niet
verwonderd over zijn. Of als we niets doen met onze
talenten maken we geen gebruik van dat wat we van
de Heilige Geest ontvangen hebben.
4 a. Op welke manieren houd jij je
bezig met cultuur?
b. Hoe zou je die dingen kun nen gebruiken tot eer van God?
De Heilige Geest
Volgens Calvijn werkt de Heilige
Geest door heel de schepping heen.
De Geest zorgt voor de schepping en
geeft mensen de kracht en de wijsheid om haar verder te ontwikkelen
J.S. Bach schreef de Mattheüs Passion. Hier wordt de muziek gebruikt om het lijden
en sterven van de Heere Jezus uit te beelden.
Ver
Toch zegt Calvijn hier nog wel iets bij: ‘In het Woord schrijft
de Heere ons voor dat het tegenwoordige leven voor de Zijnen een pelgrimsreis is, waarmee zij zich haasten naar het
hemels koninkrijk.’ Calvijn bedoelt dat gelovigen aan de
andere kant ook terughoudend moeten zijn, omdat de
wereld waarin ze leven is aangetast door de zonde. Om
deze reden kunnen gelovigen niet van alles genieten,
omdat niet alles past bij het doel dat God met de wereld
heeft. Daarom vindt Calvijn dat we moeten verlangen
naar de terugkomst van Jezus Christus (zie 1 Petrus 3).
Dan zal alles weer goed worden en kunnen kinderen
van God weer helemaal leven tot eer van God.
Christelijke vrijheid
Calvijn zegt dat elke christen vanuit een christelijke
vrijheid functioneert, iedere ware gelovige leeft
vanuit een relatie met de levende God. Christelijke
vrijheid betekent niet dat eenieder kan doen wat hij
wil. Nee, een christen wil God gehoorzamen en laat
zijn vrijheid daarom begrenzen door wat de Heere
God wil.
Een christen is er bovendien van overtuigd dat het leven in gehoorzaamheid aan God geen beknotting en
inperking van de levensvreugde betekent. Dat leven
maakt vrij van de dienst aan de zonde en is daarom het
beste leven dat er is. Daardoor is er geen vrijheid zonder
kaders, maar vrijheid om verantwoordelijk te leven, vrijheid om God te dienen.
Door deze visie hoefden mensen geen verantwoording
meer af te leggen aan de kerk, zoals dat in de Roomskatholieke kerk wel gebeurde. Een mens stond vanaf nu
- volgens Calvijns visie - met zijn gehele verantwoordelijkheid en heel zijn leven voor Gods aangezicht.
Dans en theater
Iemand zegt: ‘Calvinisten zijn saai en stijf. Ze doen
nergens aan mee, ze dansen niet, gaan niet naar de
bioscoop of het theater. Het lijkt me oersaai om calvinist te zijn.’
Dansen was in de ogen van Calvijn op zich niet verkeerd. Met name als het een uiting is van vreugde en
plezier, wat je bij kinderen vaak ziet. Hij neemt het op
voor het reidansen van Mirjam en de vrouwen na de bevrijding uit Egypte (zie Exodus 15), en ook voor de oprechte springdans van David voor de ark van God (zie 2
Samuel 6). Hij wijst dansen alleen af als het de ‘onkuisheid’ bevordert.
Calvijn zag vooral een functie voor het theater als hulpmiddel bij de opvoeding en vorming van kinderen. Bij
andere vormen was hij terughoudend. Hij was namelijk bang dat veel ‘onzinnigheid’ die wordt vertoond
door mensen voor waarheid wordt aangezien. Daarom
moest het theater aan twee voorwaarden voldoen. De
mensen mochten niet seksueel geprikkeld worden en
het stuk mocht niet als waarheid worden overgebracht.
Als er aan deze voorwaarden werd voldaan, kon het de
zaak van de Reformatie zelfs bevorderen!
Je kunt uit deze twee voorbeelden een algemene lijn
halen als het gaat om Calvijns houding tegenover allerlei cultuuruitingen. Daarbij spelen een aantal overwegingen. Calvijn vindt cultuuruitingen goed als ze in
overeenstemming zijn met Gods geboden, en Zijn eer
en Koninkrijk bevorderen. Ook moeten ze tot heil van
de totale mens zijn.
we
g
rk i n
5 a. Klopt het beeld dat in het citaat onder het kopje
‘Dans en theater’ van Calvijn geschetst wordt?
b. Hoe denk jij over de cultuurvisie van Calvijn? Wat
vind je goed/niet goed?
Ver
Poëzie
we
g
Een jongere zegt: ‘Je kent het wel, zo’n zware kerk.
Ze zingen Psalmen op hele noten. De woorden rk in
die ze zingen zijn uit de berijming van 1773.
Ouderwetse woorden met een nog ouderwetser deuntje, geef mij maar 3FM.’
Ver
Calvijn was een enorme liefhebber van poëzie. Hij had
grote bewondering voor diverse dichters, christenen en
niet-christenen. Dikwijls citeert hij ze om Bijbelteksten
beter uit te leggen. De meeste liefde van Calvijn gaat uit
naar de Psalmen. Hij bewondert daarin het spel tussen
woorden en gedachten. Die zijn zo neergezet dat ze van
een grootse schoonheid zijn. De Heilige Geest heeft ze
op voortreffelijke wijze versierd, vindt Calvijn. Hij ziet de
Psalmen als hét middel om God te loven en te danken.
Daarom laat hij ze ook nadrukkelijk naar voren komen in
een kerkdienst. Hij probeert de mooiste berijmingen en
de meest passende melodieën te vinden. Deze moeten
eenvoudig en sober zijn. Eenvoudig omdat iedereen de
psalmen moet kunnen verstaan en begrijpen, sober omdat daar iets waardigs en verheven in zit. Dat maakt ze
nóg meer geschikt om God te loven en te prijzen.
6 a. Wat valt je op als je Calvijns visie op poëzie leest?
b. Komt Calvijns visie overeen met het citaat onder het
kopje ‘Poëzie’? Waarom wel/niet?
7 Je hebt nu globaal iets over Calvijns visie op de cultuur
kunnen lezen. Je hebt kunnen lezen over de bron, de
vrijheid en de verantwoordelijkheid en de kaders waarin Calvijn wilde werken. Probeer met deze gegevens in
je achterhoofd een kunstwerk (bijvoorbeeld een gedicht of een aquarel) te maken dat past binnen de visie
van Calvijn.
Fragment van psalm 138 in de Franse taal. De tekst is van Calvijn.
Later kreeg deze Psalm pas de melodie zoals die nu gezongen wordt.
‘Calvijn en zijn Institutie’ door J. Domburg en L. Hoftijzer is lesbrief 6, niveau 4, uit een serie van acht lesbrieven op vier niveaus
(PO en VO) over Calvijn en het calvinisme. Niveau 4 is bedoeld voor de bovenbouw van havo/vwo.
Deze lesbrief maakt deel uit van het educatieve materiaal dat ontwikkeld is door de Werkgroep Jongeren Educatie 500 jaar Calvijn, een initiatief van het
Instituut voor Reformatieonderzoek te Apeldoorn. Behalve de lesbrievenserie is er een documentaire en een opstelwedstrijd
beschikbaar. Zie de website www.calvijn2009.nl voor aanvullend lesmateriaal, lesideeën en handreikingen voor de docent.
De tekeningen zijn gemaakt door Christian Zomer. Er is zorgvuldig geprobeerd de rechthebbenden van de andere afbeeldingen te achterhalen.
Mocht iemand desondanks menen op een van de afbeeldingen rechten te kunnen laten gelden, dan kan hij contact opnemen met
het Instituut voor Reformatieonderzoek. Copyright: Instituut voor Reformatieonderzoek, Apeldoorn 2008.
Opmaak en drukwerk: Drukkerij Verloop, Alblasserdam.