Calvijn en cultuur

niveau 1
niveau 2
niveau 3 NIVEAU 4
sta
p In
p In
sta
sta
p In
Ca l vijn en cultuur
Hoe denkt Calvijn over cultuur? Op die vraag probeert
deze lesbrief een antwoord te geven. Eerst zal er gekeken worden naar wat Calvijn over de cultuur heeft gezegd. Daarna zullen de gevolgen worden besproken.
Het is de bedoeling dat je aan het nadenken wordt gezet en er zelf mee aan de slag gaat. Veel succes!
1 Wat betekent het woord ‘cultuur’ volgens jou?
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
2 Zoek nu het woord ‘cultuur’ in 2 woordenboeken op
en vergelijk de definities met jouw antwoord. Bespreek
deze opdracht met je buurman of buurvrouw en vul elkaar aan. Schrijf nu jullie antwoord op.
__________________________________________________
__________________________________________________
Calvijn: een grijze muis of niet?
Ken jij de schrijver Harry Mulisch? In zijn boek ‘Het theater, de brief en de waarheid’ zegt hij dat calvinisten kaal
en grijs zijn. Volgens hem zijn het grijze muizen, die niet
weten wat léven, wat beleven en wat genieten is. Het is
nog maar de vraag of hij gelijk heeft…
L6-N3
stap In
J.S. Bach schreef de Mattheüs Passion. Hier wordt
de muziek gebruikt om het lijden en sterven van de
Heere Jezus uit te beelden.
__________________________________________________
4 a. Veel jongeren houden zich met cultuur bezig. Met
muziek, sport, een opleiding en hobby’s. Op welke
manier ben jij bezig met cultuur?
__________________________________________________
__________________________________________________
we
we
rk i n
g
3 Denk je dat Harry Mulisch gelijk heeft? Waarom
wel/niet?
Ver
g
rk i n
__________________________________________________
Johannes Calvijn over cultuur
Wat zou Calvijn tegen Harry Mulisch gezegd kunnen
hebben? Zou hij gezegd hebben dat het klopt wat de
schrijver over het Calvinisme zegt? Om op deze vraag
een antwoord te kunnen geven is het belangrijk te weten hoe Calvijn over de cultuur dacht.
b. Hoe zou je die dingen tot eer van God kunnen
gebruiken?
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
De Bijbel, de basis van alles
Wanneer Calvijn nadenkt over de cultuur gebruikt
hij de Bijbel als basis. We lezen hierin dat God alles
goed gemaakt heeft, maar dat we door de zondeval
in een gebroken wereld leven (zie Genesis 3).
Toch blijft die wereld de schepping van God. Hij is niet
alleen Schepper, Hij onderhoudt de wereld ook. Omdat
God zo genadig is, trekt Hij zich niet van zijn schepping
terug. Daarom kunnen we ons blijven verwonderen
over de schepping die God gemaakt heeft. Want, zo
zegt Calvijn: ‘Waar u ook in de wereld om u heen kijkt,
overal zult u wel enige vonkjes van Gods heerlijkheid zien
glimmen.’
__________________________________________________
De Heilige Geest
Volgens Calvijn zorgt de Heilige Geest voor heel de
schepping. Die Geest geeft ook de mensen kracht en
wijsheid om iets met die schepping te doen. Een voorbeeld: de Heilige Geest zorgt ervoor dat de schepping
er heel mooi uitziet (natuur), en geeft iemand het talent
om die natuur na te kunnen schilderen (cultuur).
Bij cultuur kunnen we denken aan bijvoorbeeld de schilderkunst, het theater, de muziek en de poëzie. Ze geven
de cultuur inhoud en vorm. Deze verschillende vormen
kunnen volgens Calvijn laten zien dat we verwonderd
zijn over de schepping, zoals die door God gemaakt is.
Anders gezegd: In het dagelijks leven van een christen
is het te zien dat hij of zij in God gelooft, dus ook als hij
bezig is met een vorm van cultuur.
De natuur zoals God die gemaakt heeft staat hier model
voor de tekening.
Ver
Verwondering en verantwoordelijkheid
Zoals al eerder is gezegd vindt Calvijn dat een christen met verwondering mag leven in de schepping
van God. Die verwondering laten we zien door hoe
we ermee omgaan. Dit geeft ons ook een verantwoordelijkheid. We kunnen bijvoorbeeld heel slordig omgaan met de schepping van God. Of we doen
niets met de talenten die de Heilige Geest ons geeft.
Als we er zo mee om gaan laten we niet zien dat we
er verwonderd over zijn!
Toch zegt Calvijn hier nog wel iets bij: we leven op deze
aarde als vreemdelingen. Calvijn bedoelt dat gelovigen
ook terughoudend moeten zijn. De wereld waarin ze leven is immers aangetast door de zonde.
Een christen heeft zijn thuis in de hemel, daar is hij als
een pelgrim naar op weg. Om deze reden kunnen gelovigen niet van alles genieten, omdat niet alles past bij
het doel dat God met de wereld had. Daarom vindt Calvijn dat we moeten verlangen naar de terugkomst van
Jezus Christus (zie 1 Petrus 3), want dan zal alles weer
goed worden en kunnen kinderen van God weer helemaal leven tot eer van God.
g
rk i n
we
Christelijke vrijheid
Ver
Calvijn zegt dat elke christen in een christelijke vrijheid leeft. Iedere ware gelovige leeft vanuit
een verbondenheid met de levende God. Christelijke
vrijheid betekent niet dat je zomaar mag doen wat je
wilt. Nee, een christen wil luisteren naar de woorden
van God en doen wat Hij zegt.
Dansen was in de ogen van Calvijn op zich niet verkeerd. Voornamelijk als het een uiting is van vreugde
en plezier, zoals je bij kinderen vaak ziet. Hij neemt het
bijvoorbeeld op voor het reidansen van Mirjam en de
vrouwen na de bevrijding uit Egypte (zie Exodus 15). En
ook voor de vrolijke en oprechte springdans van David
voor de ark van God (zie 2 Samuel 6). Hij wijst dansen
alleen af als het de seksuele grenzen voorbij gaat.
Calvijn zag het theater vooral als hulpmiddel bij de opvoeding van kinderen. Voor andere doeleinden was hij
terughoudend. Hij was namelijk bang dat veel ‘onzin’ die
wordt vertoond door mensen voor waarheid wordt aangezien. Daarom moest het theater aan twee voorwaarden voldoen. De mensen mochten niet seksueel geprikkeld worden en het toneelstuk mocht niet als waarheid
worden overgebracht. Als er aan deze voorwaarden
werd voldaan, kon het zelfs bijdragen aan het doel van
de Reformatie!
Je kunt uit deze twee voorbeelden iets zeggen over Calvijns standpunt ten opzichte van de cultuur. We zetten
een paar punten op een rijtje. Calvijn vindt het goed als
mensen zich uiten doormiddel van cultuur als het voldoet aan Gods geboden. Als het tot eer is van Zijn Naam
en tot opbouw van Zijn Koninkrijk. Ook moet het goed
zijn voor de hele mensheid.
5 a. Klopt de uitspraak die onder het kopje ‘Dans en
theater’ staat? Leg je antwoord uit.
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
Een christen vindt bovendien dat het gehoorzaam zijn
aan God geen verarming is voor het levensplezier. Juist
leven zoals God het wil is vrijheid. Je leeft niet meer in
de dienst van de zonde, maar tot eer van God en dat is
het beste leven dat er is. Daardoor heb je geen vrijheid
zonder grenzen, maar vrijheid om verstandig te leven,
vrijheid om God te dienen.
b. Wat vind jij van Calvijns visie? Wat vind je goed/niet
goed?
__________________________________________________
__________________________________________________
Door dit standpunt hoefden de mensen geen verantwoording meer af te leggen aan de kerk, zoals dat in de
Rooms-katholieke kerk wel gebeurde. Een mens stond
vanaf nu - volgens Calvijns standpunt - met al zijn plichten, zorgen en zijn hele leven voor het aangezicht van
God.
Dans en theater
Iemand zegt: ‘Calvinisten zijn saai en stijf. Ze doen
nergens aan mee, ze dansen niet, gaan niet naar de
bioscoop of het theater. Het lijkt me oersaai om calvinist te zijn.’
__________________________________________________
__________________________________________________
kerkdienst. Hij probeert de mooiste berijmingen en de
meest passende melodieën te vinden. Deze moeten
eenvoudig en sober zijn. Eenvoudig omdat iedereen de
Psalmen moet kunnen verstaan en begrijpen. Sober omdat daar iets eerbiedigs en koninklijks in zit. Dat maakt
ze nóg meer geschikt om God te loven en te prijzen.
we
g
rk i n
6 Reageer op deze stelling: ‘Een gedicht is volgens Calvijn
pas goed als het over geloof en God gaat.’
Ver
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
Poëzie
Een jongere zegt: ‘Je kent het wel, zo’n zware kerk.
Ze zingen Psalmen op hele noten. De woorden die
ze zingen zijn uit een berijming die in 1773 gemaakt
is. Ouderwetse woorden met een nog ouderwetser
deuntje, geef mij maar Radio 538’
Calvijn hield enorm veel van poëzie. Hij had grote bewondering voor diverse dichters, christenen en nietchristenen. Regelmatig gebruikt hij een voorbeeld
van die dichters om Bijbelteksten beter uit te leggen.
Hij houdt het meest van de Psalmen. Hij bewondert
daarin de beweging tussen woorden en gedachten.
Die zijn zo opgeschreven dat ze van een grootse
schoonheid zijn. De Heilige Geest heeft ze op uitstekende manier versierd, vond Calvijn. Hij ziet
de Psalmen als hét middel om God te loven en te
danken. Daarom laat hij ze ook veel zingen in een
7 Je hebt nu iets over Calvijns standpunt over de cultuur
kunnen lezen. Je hebt kunnen lezen over de basis, de
vrijheid, de verantwoordelijkheid en het terrein waarin
Calvijn wilde werken. Probeer met die gegevens in je
achterhoofd een kunstwerk (bijvoorbeeld een gedicht
of andere cultuuruiting) te maken dat past binnen de
visie van Calvijn.
Fragment van psalm 138 in de Franse taal. De tekst is van Calvijn.
Later kreeg deze Psalm pas de melodie zoals die nu gezongen wordt.
‘Calvijn en zijn Institutie’ door J. Domburg en L. Hoftijzer is lesbrief 6, niveau 3, uit een serie van acht lesbrieven op vier niveaus (PO en VO) over
Calvijn en het calvinisme. Niveau 3 is bedoeld voor de onderbouw van havo/vwo en de bovenbouw van het vmbo.
Deze lesbrief maakt deel uit van het educatieve materiaal dat ontwikkeld is door de Werkgroep Jongeren Educatie 500 jaar Calvijn, een initiatief van het
Instituut voor Reformatieonderzoek te Apeldoorn. Behalve de lesbrievenserie is er een documentaire en een opstelwedstrijd beschikbaar.
Zie de website www.calvijn2009.nl voor aanvullend lesmateriaal, lesideeën en handreikingen voor de docent.
De tekeningen zijn gemaakt door Christian Zomer. Er is zorgvuldig geprobeerd de rechthebbenden van de andere afbeeldingen te achterhalen.
Mocht iemand desondanks menen op een van de afbeeldingen rechten te kunnen laten gelden, dan kan hij contact opnemen met het
Instituut voor Reformatieonderzoek. Copyright: Instituut voor Reformatieonderzoek, Apeldoorn 2008.
Opmaak en drukwerk: Drukkerij Verloop, Alblasserdam.