een psychose, wat is dat precies?

‘ik hoorde
op de radio
liedjes die over
mij gingen’
Door Corina Schipaanboord
bij positieve gedachten hoorde hij koerende duiven. krassende kraaien onderstreepten zijn negatieve gedachten. “ik dacht dat die dieren er echt waren.
maar dat is natuurlijk niet meer te controleren”, vertelt walter (42). vijf jaar
geleden kreeg hij de diagnose schizofrenie. “hierdoor ging ik in god geloven.”
Walter neemt een slok van zijn koffie
en luistert ondertussen naar de radio.
Het liedje dat hij hoort, gaat ook over
koffie. Eerst valt die samenloop hem
niet zo op, maar het blijkt steeds vaker
voor te komen. “Eerst gingen liedjes
over wat ik aan het doen was, maar
later gingen ze zelfs over mijn
gedachten. Ook had ik last van stem­
men in mijn hoofd. Ik hoorde gevloek
en gescheld”, legt Walter uit. “Toen
heb ik contact gezocht met Eleos.”
Dat gebeurde zo’n vijf jaar geleden.
camera’s
Toen Walter vijfentwintig was, had hij
al eens een soortgelijke ervaring. “Ik
hoorde toen ook liedjes die gingen
over mijn bezigheden. Ik dacht dat het
demonen waren en zei toen: ‘In naam
van Jezus, ga weg!’. Daarna merkte ik
er niets meer van. Maar jaren later
kreeg ik weer last van bepaalde ver­
schijnselen. Als ik een ambulance hoor­
de, betekende het dat ik een gevaarlijke
gedachte had en meteen moest omke­
ren. Dat was heel beperkend, zeker als
je in een stad woont en je regelmatig
sirenes hoort. Momenteel heb ik weer
allerlei andere associaties omdat mijn
medicijnen niet goed aanslaan. Een
auto die voorbijrijdt, betekent boos­
heid, een sissend geluid betekent dat ik
mijn mond moet houden, als iemand
hoest, betekent dat ‘nee’. In de periode
die zich vijf jaar geleden afspeelde,
hoorde ik opnieuw liedjes die gingen
over wat ik deed. Eerst dacht ik dat de
radiostations mij misschien met came­
ra’s in de gaten hielden. Maar toen de
liedjes ook over mijn gedachten gin­
gen, moest ik aan demonen denken.
Inmiddels had ik mijn geloof vaarwel
gezegd, maar nu dacht ik: als demonen
bestaan, bestaat God ook. Op een
avond keek ik uit het raam en de lucht
was pikdonker met zwarte wolken. Ik
bad toen tot God. Tussen die zwarte
wolken was een witte wolk en daaruit
kwamen bewegende stralen. Ik wist
toen heel zeker dat God bestaat en
kwam tot geloof.”
4
geluidjes
Deze keer gingen de tikjes en geluiden
die Walter steeds hoorde niet weg. Hij
had er veel last van. Bij een positieve
gedachte hoorde hij duiven koeren en
bij een negatieve gedachte kraaien
krassen. “Bij Eleos stelden ze de diag­
nose schizofrenie. Eerst geloofde ik
het niet, want ik dacht dat het met
demonen te maken had. Maar ik kreeg
medicijnen en toen ik die gebruikte,
had ik er veel minder last van. Toen
besefte ik dat de diagnose toch wel
klopte. Schizofrenie is erfelijk en komt
in mijn familie voor, maar ik stond er
nooit bij stil dat het mij kon overko­
men”, vertelt Walter. “Nog steeds heb
ik last van psychoses. Als ik wat denk,
hoor ik vaak een tikje of klopje in
huis. Die geluidjes komen precies
tegelijk met een gedachte. Dat vind
ik heel vreemd. Toen ik bij allerlei
gedachtes duiven en kraaien hoorde,
dacht ik ook dat het echte dieren
waren en niet alleen geluiden in mijn
hoofd. Maar ik weet het nog steeds niet
helemaal zeker. Daarom moet ik nu
weer aan demonen denken en twijfel
ik of het wel echt schizofrenie is.
Op sommige dagen heeft Walter
helemaal geen last van stemmen, maar
af en toe heeft hij een terugval. Dan
hoort hij niet alleen steeds geluidjes,
maar heeft hij ook last van ‘dubbele zin­
netjes’. “Soms heb ik een gedachte en
dan zegt iemand iets wat er precies mee
te maken heeft”. Met een voorbeeld
maakt Walter duidelijk wat hij bedoelt:
“Pas at ik een mandarijn en dacht ik:
‘Wat een lekker mandarijntje’. En met­
een hoorde ik op de radio: ‘Ja, fijn hè?’”
geaccepteerd
Kortgeleden stapte Walter over op
andere medicijnen. “Van de medicatie
die ik eerst kreeg, werd ik depressief
en ging ik mezelf verwaarlozen. Ik
poetste mijn tanden nog maar heel
kort en zonder tandpasta. Ook waste
ik mezelf en mijn kleren maar eens in
de drie weken. Meer kon ik niet
opbrengen. Een paar mensen zeiden
toen tegen me dat ik minder fris rook.
Met veel moeite kreeg ik mezelf weer
zover om me vaker te wassen. Ik
moest de medicijnen afbouwen en
kreeg daardoor weer wat psychoses.
Inmiddels heb ik andere medicijnen.
Ik hoop dat de psychotische ervarin­
gen hierdoor minder worden. Een
nadeel is dat ik door deze medicatie
regelmatig een slap gevoel en af en
toe spierpijn in mijn benen heb.
Gelukkig kan ik ondanks alles gewoon
mijn werk doen”, vertelt Walter. “De
mensen in mijn omgeving merken
niet zoveel van mijn diagnose. Toch
doe ik er niet geheimzinnig over. Als
ik nieuwe mensen ontmoet en een
klik met ze heb, vertel ik het vaak
meteen. Iedereen accepteert het. Soms
vertel ik dat ik denk dat geesten mij
beïnvloeden. Dan stuit ik wel eens op
muren van ongeloof, dat vind ik
moeilijk. Maar de meeste mensen
accepteren mijn mening gelukkig.”
acceptatie
Als Walter wil praten over wat hem
bezighoudt, gaat hij naar zijn ouders.
“Met hen kan ik er goed over praten.
Verder leg ik aan mensen die ik nog
niet zo lang ken wel eens uit welke
invloed de schizofrenie op mijn leven
heeft.” Zelf ziet hij de schizofrenie als
lichte bijkomstigheid. “Het zou wel
fijn zijn als het over was en daar pro­
beren we naar toe te werken. Maar
zelfs als het niet over gaat, kan ik het
wel aan. Ik accepteer het als een gege­
ven in mijn leven. Het brengt mij
dichter bij Hem. Regelmatig maak ik
ook wonderen mee. Pas werd er voor
mijn ogen een jongen door zijn vader
geslagen. Die man zag er sterk en stoer
uit en ik durfde er eigenlijk niets van
te zeggen. Ik bad of Jezus me wilde
helpen en durfde de man toen aan te
spreken. Hij reageerde heel positief,
wat ik niet verwacht had. Ik ben
dankbaar dat ik zo regelmatig van
God mag getuigen.”
Om privacy-redenen is de naam Walter gefingeerd
een psychose,
wat is dat precies?
In een psychose verliest iemand gedeeltelijk het contact met de realiteit.
Psychotische verschijnselen zijn wanen, hallucinaties en verwardheid. Vaak is
het hele leven van de patiënt ontregeld. Een psychose ontstaat meestal niet
plotseling. In de aanlooptijd trekt iemand zich vaak meer terug, veranderen
eet- en slaappatroon en gaan studie- en werkprestaties achteruit. Ook is er
vaak een toenemende interesse voor filosofische, godsdienstige of paranormale onderwerpen. Een psychose heeft vaak (een verwarrende) invloed op het
geloofsleven: samen met de patiënt kijkt de hulpverlener naar wat bij de psychose en wat bij het authentieke geloofsleven hoort. Vaak is dat makkelijker
als de acute psychotische fase weer voorbij is.
5
vraag &
antwoord
Door Wybren de Witte en Ellen Schuit
schizofrenie is een ingrijpende ziekte met veel verschijningsvormen. wat is
het precies, en hoe kun je ermee omgaan? negen vragen met antwoorden.
01
zijn er in
nederland
veel
mensen
die lijden aan
schizofrenie?
Er zijn best veel mensen die lijden
aan een vorm van schizofrenie.
Veel meer dan je misschien op het
eerste gezicht zou denken. Eén op
de 125 volwassen mensen in
Nederland krijgt schizofrenie:
jaarlijks wordt het ziektebeeld bij
ongeveer 3.000 mensen vastge­
steld. De leeftijd waarop schizofrenie
zich voor het eerst openbaart, ligt
bij de meeste mensen ergens
tussen het vijftiende en dertigste
levensjaar, maar het kan ook zijn
dat iemand bijvoorbeeld pas op
zijn veertigste of vijftigste schizo­
frenie krijgt. De eerste psychose
komt vaak in een periode waarin
iemand erg veel druk ervaart, bij­
voorbeeld vanwege veel verande­
ringen zoals beginnen aan een studie,
een relatie aangaan, zelfstandig
gaan wonen, et cetera. Schizofrenie
komt even vaak voor bij mannen
als bij vrouwen en relatief gezien
even vaak in Nederland als in de
rest van de wereld.
02
Schizo­frenie,
wat is
dat nu
precies?
Schizofrenie is een ernstige
psychiatrische aandoening die veel
impact heeft op iemands leven en
op het leven van de mensen om
hem heen. Onder de noemer ‘schi­
zofrenie’ vallen verschillende aan­
doeningen in het zogenoemde
schizoïde spectrum. Dat betekent
dat schizofrenie verschillende ver­
schijningsvormen heeft. Iemand
kan bijvoorbeeld heel verward
overkomen en duidelijk een psy­
chose (zie vraag 3) hebben, maar
het is ook mogelijk dat de ziekte
sluipenderwijs toeslaat en voor de
omgeving minder nadrukkelijk tot
uiting komt. In het algemeen kun
je over de ziekte schizofrenie zeg­
gen dat de logische samenhang in
het denken ernstig verstoord raakt
en duidelijk minder wordt. Het
verband tussen waarneming en
gedachten en tussen emoties en
gedachten verandert en is voor
anderen minder goed invoelbaar.
03
Gaat
schizofrenie
weer
over?
Schizofrenie is in principe niet te
genezen, je hebt het een leven lang
(al zijn er verhalen bekend van
mensen die zeggen ervan te zijn
genezen). Wel kun je behandeld
worden. Medicijnen hebben een
belangrijke rol bij het voorkomen
van psychoses. Medicijnen die bij­
voorbeeld worden voorgeschreven
zijn Haldol, Risperdal of Zyprexa.
Het zijn zogenoemde anti-psychoti­
ca die voorkomen dat iemand een
psychose krijgt. Naast medicijnen is
het belangrijk een regelmatig leven
te leiden, met voldoende rust. Bij
sommige mensen is het nodig om
in een beschutte plaats te wonen of
‘... je hebt
het een
leven lang’
6
‘Het kan zijn dat
je dingen ruikt,
proeft, hoort,
voelt of ziet die
niet werkelijk
gebeuren.’
te werken. De ziekte is bij de mees­
te mensen het heftigst voor hun
vijftigste, maar neemt daarna vaak
in heftigheid af.
Het is mogelijk te leren omgaan
met o.a. dingen zoals het evenwicht
tussen draaglast en draagkracht, of
met zintuiglijke prikkels.
04
Kun je een
psychose
aan zien
komen?
Sommige signalen kunnen erop
wijzen dat er een psychose aan­
komt. Soms zijn zulke signalen er
helemaal niet geweest en komt de
ziekte volslagen onverwacht.
Signalen kunnen zijn:
Iemand:
•heeft de neiging zich af
te zonderen
•vertoont schuw en angstig
gedrag en heeft concentratie­
problemen
•presteert plotseling een stuk
minder goed op school of werk
•is plotseling gegrepen door
magie, mystiek, het paranormale,
religie of filosofie
•heeft problemen met sociale
contacten
05
Zijn mensen met
schizofrenie
gevaarlijk?
Mensen met schizofrenie zijn niet
gevaarlijker dan anderen. Ga
gewoon met hen om als met ieder
ander. Is er in je directe omgeving
iemand met schizofrenie? Zorg dan
dat je zoveel mogelijk leert over deze
ziekte om zo goed mogelijk met die
persoon te kunnen omgaan, maar
ook om te leren hoe je er zelf niet
aan onderdoor gaat en je grenzen
bewaakt.
OptiMent (onderdeel van Eleos)
biedt bijvoorbeeld een cursus voor
familieleden aan. Zie hiervoor het
artikel op pagina 11 van deze
Eleoscript.
06
Is schizofrenie
erfelijk?
In sommige families komt schizo­
frenie vaker voor dan bij andere
families. De ziekte wordt veroor­
zaakt door een bepaalde mix van
biologische, psychologische en
sociale factoren. De oorzaak van
schizofrenie is waarschijnlijk een
stoornis in de ontwikkeling van
de hersenen die al voor de zesde
maand van de zwangerschap
optreedt. Bij mensen met schizofre­
nie zijn afwijkingen gevonden in
de structuur van bepaalde hersen­
gebieden en in signaalstoffen in de
hersenen. Het verwerken van infor­
matie uit de buitenwereld verloopt
daardoor niet optimaal. Een aanleg
voor schizofrenie wil niet zeggen
dat iemand het ook echt krijgt.
Ingrijpende gebeurtenissen op soci­
aal of psychisch vlak kunnen een
prikkel zijn waardoor de genetische
kwetsbaarheid tot uiting komt.
Denk bijvoorbeeld aan het overlijden
van een geliefde, een verhuizing of
moeilijkheden op het werk. Je zou
kunnen zeggen dat grote verande­
ringen en stress ervoor kunnen
zorgen dat de schizofrenie ‘tot
ontwikkeling’ komt.
Ook drugs kunnen een (eerste)
psychose uitlokken.
>
7
‘Wanneer iemand een psychose heeft,
kan het lijken of hij een andere persoon
is. In werkelijkheid komt dat door de
wanen en hallucinaties.’
07
08
waar kan
ik meer
informatie vinden
over deze
ziekte?
De term
schizofrenie
staat ter
discussie.
waarom
is dat?
Kijk voor meer informatie over
schizofrenie bijvoorbeeld in het
dossier op www.eleos.nl/
schizofrenie of lees het boek
‘Wat schizofrenie met je doet’
van Erry Pieters-Korteweg.
Het woord ‘schizofrenie’ lijkt
Grieks, maar is in werkelijkheid een
eigentijdse samentrekking van de
twee Griekse woorden voor splijten
en verstand. De Zwitserse psychiater
die het woord in 1911 introduceerde,
gebruikte het als een nieuwe
benaming voor wat men tot dan
toe ‘vroegtijdige dementie’ noemde.
Met de nieuwe term wilde hij aan­
geven dat hij de ziekte zag als een
breuk. Een breuk tussen gevoel en
verstand, en een breuk in de relaties.
De term schizofrenie wordt nog
steeds vaak uitgelegd als ‘gespleten
persoonlijkheid’, maar dat is dus
eigenlijk geen juiste benaming. Je
zou kunnen denken dat iemand
met schizofrenie een meervoudige
persoonlijkheid heeft en meerdere
personen naast elkaar is. Wanneer
iemand een psychose heeft, kan het
lijken of hij een andere persoon is.
In werkelijkheid komt dat door de
wanen en hallucinaties. De laatste
tijd is er de nodige discussie over
een term die de lading beter dekt.
Er wordt bijvoorbeeld gesproken
over ‘verstoorde werkelijkheid’ of
‘disfunctionele perceptie syndroom’.
Oók eleos...
‘Naar aanleiding van wat
de kinderen in hun spel
laten zien, wordt er met het
kind doorgepraat.’
Het lijkt een ruimte in de peuterspeelzaal of bij het
kinderdagverblijf, maar in werkelijkheid is dit een
spelkamer van een van de vestigingen ambulante zorg.
Jonge kinderen vinden het vaak moeilijk om precies
onder woorden te brengen wat ze voelen. Daarom
gebruikt Eleos de spelkamer als hulpmiddel om een
diagnose te kunnen stellen. Kinderen tot ongeveer
twaalf jaar kunnen er spelen met iets dat hen aan­
spreekt: poppenkastpoppen, een winkeltje, kleurpotlo­
den, knutselspullen, enzovoort. De hulpverlener kan
door een speciaal raam zien waar het kind mee speelt
en hoe het speelt. Naar aanleiding van wat de kinderen
in hun spel laten zien, wordt er met het kind doorge­
praat. Soms speelt de hulpverlener ook een tijdje mee
om nog duidelijker te kunnen ontdekken wat er aan
de hand is. Tijdens de verdere behandeling wordt de
spelkamer soms ook gebruikt, bijvoorbeeld om kinderen
te leren omgaan met hun emoties.
8
9