Invasie van exoten

MILIEUDEFENSIE MAGAZINE JULI/AUG 2009
Invasie van exoten
Exoten zijn een belangrijke oorzaak van de huidige biodiversiteitscrisis. In 40 procent van de
gevallen zijn ze de oorzaak van het uitsterven van dieren.
Freek Kallenberg
Op de werelddiversiteitsdag, 22 mei, telden vrijwilligers in Nederland meer dan 114 verschillende
exoten. Dit gebeurde op initiatief van de werkgroep Exoten van de ecologische vereniging NecoV.
Een exoot is een plant, dier of micro-organisme, dat eerst niet in ons land voorkwam, maar hier wel
terecht is gekomen. In Nederland zijn ongeveer 650 exoten bekend. Veel daarvan, zoals de
muskusrat, rode kreeft en de reuzeberenklauw worden al niet meer door iedereen als exoot ervaren.
Andere soorten zoals de Japanse oester, de tijgermug en gaaf kantmos vallen minder op maar zijn
daarom zeker niet minder belangrijk.
Hoewel exotische soorten van toegevoegde waarde kunnen zijn voor de economie en het landschap,
en op plaatselijk niveau de biodiversiteit doen toenemen, overheersen toch de negatieve effecten.
Exoten concurreren met de inheemse flora en fauna om voedsel of ruimte, zoals de Japanse oester.
Of ze brengen ziekten over op inheemse dier- en plantsoorten, zoals de Amerikaanse rivierkreeft,
waardoor de inheemse rivierkreeft bijna uit Nederland is verdwenen.
Bekend is ook de muskusrat die schade veroorzaakt aan de dijken met gevaar voor overstromingen
als gevolg. De waterplant grote waternavel kan in korte tijd zo hard groeien dat het andere planten
verdringt en waterafvoersystemen blokkeert. Exotische bacteriën en virussen kunnen daarnaast
planten, dieren en mensen goed ziek maken, vaak ook met economische gevolgen. De Nederlandse
overheid berekende in 2006 de totale financiële schade van exoten op meer dan 1 miljard euro.
Uitsterven
De laatste jaren is door de globalisering de invasie van exoten enorm toegenomen. Ook
klimaatverandering maakt het voor sommige soorten gemakkelijker om te gedijen in een nieuwe
omgeving. Zo zijn in Nieuw-Zeeland inmiddels 20 duizend nieuwe soorten geteld, en is een op de
vijf soorten bomen in de Canadese bossen niet inheems. Volgens IUCN ligt bij tenminste 40 procent
van alle dieren die uitsterven en waarvan de oorzaak bekend is, de oorzaak bij de komst van
vreemde soorten.
Meestal leidt het schadelijke effect van de indringers niet direct tot het uitsterven van soorten. In
plaats daarvan gaan de soorten concurreren bij het bemachtigen van voedsel, leefgebied en andere
bronnen. De plaatselijke soorten worden daardoor teruggedrongen, maar ze blijven wel bestaan.
Doordat het aantal dieren en planten per soort afneemt, kan een periode van ongunstig weer, een
ziekte of een andere bedreigende situatie sneller fataal zijn voor een inheemse soort.
Reizigers
Om de komst van vreemde soorten tegen te houden, vragen de meeste landen reizigers die hun land
binnenkomen of ze vreemde planten, dieren of zaden bij zich hebben. Maar ook onbewust kunnen
bijvoorbeeld zaadjes van planten en insecten door toeristen meegenomen worden en zich hier in
Nederland vestigen. Met het ballastwater dat zeeschepen in havens innemen en in andere havens
weer lozen, kunnen allerlei soorten de oceaan oversteken. Tunnels onder bergketens en kanalen
tussen riviersystemen zijn ook voorbeelden van barrières die door de mens passeerbaar zijn
gemaakt. Ook het uitzetten of ontsnappen van dieren kan leiden tot de verspreiding van exoten. Zo
zien we vandaag de dag steeds vaker nijlganzen en halsbandparkieten in Nederland rondfladderen.
De Unie van Waterschappen riep de overheid daarom onlangs op de verkoop van exotische planten
en dieren die in de Nederlandse natuur veel schade kunnen aanrichten, aan banden te leggen.