Angst en paniek

Angst en paniek
De prevalentie van angst neemt toe met de ernst van de ziekte.
De combinatie van depressie en angst komt vaker voor dan
angst alleen. Een pure angststoornis wordt gezien bij 28 procent
van de patiënten. Angst kan buitensporig zijn of onevenredig
lang aanhouden, waardoor er sprake is van subjectief lijden en
belemmering in het dagelijks functioneren.
Van een paniekaanval is sprake als de angst intens is, plotseling
begint en de klachten binnen tien minuten tot een piek komen.
Symptomen kunnen zijn: hartkloppingen, zweten, trillen of
beven, klamme handen en voeten, gevoelens van ademnood,
snelle ademhaling, gevoel om te stikken.
Etiologie
Angst is een symptoom en kan veroorzaakt worden door:
– psychologische en existentiële factoren, zoals angst om te lijden, verlies van controle, afscheid moeten nemen van naasten
en het beleven van schuldgevoelens;
– lichamelijke klachten zoals dyspneu, misselijkheid of pijn;
– bijwerkingen van medicatie, onttrekking van medicatie (benzodiazepinen, opioïden), alcohol of drugs;
– in het kader van depressie, delier, cognitieve stoornis, waan of
psychose;
– bekende angststoornis in psychiatrische zin.
Niet-medicamenteuze therapie
– Een rustige benadering van de zieke en diens naasten werkt
angstreducerend.
– Spreek over de angst, probeer de reden van de angst te achterhalen.
– Betrek hierbij familieleden (indien toestemming van patiënt).
– Zorg voor structuur in de dagelijkse activiteiten, ontspanning
en goede (nacht)rust. Bij opkomende angst bieden massage,
muziek, een warm bad of andere activiteiten mogelijk afleiding. Verzorging door vertrouwde personen zal het gevoel
van veiligheid vergroten.
ANGST
18
EN PANIEK
– Schakel zo nodig een andere discipline in voor ondersteuning
en begeleiding, zoals maatschappelijk werker, psycholoog,
psychiater of geestelijk verzorger.
Medicamenteuze therapie
Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s) zijn werkzaam
tegen angst en paniek. De eerste twee weken van insluipen combineren met benzodiazepinen om bijwerkingen (toename angst
en paniek) tegen te gaan.
ANGST EN PANIEK
generieke naam/
merknaam
toedieningsvorm doseringL
bijwerkingen
alprazolam
Xanax
tablet
0,25/0,5 mg
gebruikelijk:
0,75 mg
frequentie: 3x
dosis/gift:
0,25-0,5 mg
max./dag: 1,5 mg
*** slaperigheid, spierzwakte, duizeligheid, verwardheid, moeheid
** anterograde amnesie, gewichtstoename, maag-darmstoornissen
* psychische en fysieke afhankelijkheid
kan optreden. Staken kan leiden tot onthoudings- of reboundverschijnselen
Retard tablet
0,5/1/2 mg
gebruikelijk: 1 mg
frequentie: 1-2x
dosis/gift:
0,5-1,5 mg
max./dag: 3 mg
tablet omhuld
20/40 mg
gebruikelijk:
20 mg
frequentie: 1x
dosis/gift:
20-60 mg
max./dag: 60 mg
druppelvloeistof
40 mg/ml
gebruikelijk:
20 mg
frequentie: 1x
dosis/gift:
20-60 mg
max./dag: 60 mg
citalopram
Cipramil
*** misselijkheid, droge mond, obstipatie, diarree, slapeloosheid, agitatie,
palpitaties, tremoren, transpireren,
hoofdpijn, duizeligheid, abnormale
accommodatie en asthenie
** rash, pruritus, paresthesieën, concentratiestoornissen, verwardheid, suïcidepogingen, abnormale dromen, amnesie,
orthostatische hypotensie, polyurie,
gewichtsveranderingen, smaakstoornissen, geeuwen, maag-darmklachten,
rinitis, sinusitis, mictiestoornissen,
vermoeidheid
* verhoogde leverenzymen, hoesten,
fotosensibiliteit, tinnitus, myalgie,
allergische reacties
ANGST
19
EN PANIEK
Benzodiazepinen hebben een bewezen effect in de behandeling
van angst.
Bij kortdurende aanvallen genieten lorazepam en alprazolam
de voorkeur. Bij persisterende angst kan op een langer werkend
middel overgestapt worden (clonazepam).
Neuroleptica kunnen overwogen worden wanneer de angst:
– onvoldoende reageert op benzodiazepinen;
– gepaard gaat met psychotische symptomen.
interacties
– alcohol en andere centraal dempende stoffen
versterken het centrale effect van benzodiazepinen
opmerkingen
mag verpulverd worden
geleidelijk afbouwen in verband met
onthoudings- en reboundverschijnselen
– combinatie met MAO-remmers kan serotoninemag verpulverd worden
syndroom geven
– ↑ serotonerge werking van sumatriptan
– ↑ serotonerge bijwerkingen van lithium of tryptofaan
– mogelijk verlengde bloedingstijd bij gelijktijdig gebruik
van bloedverdunners
– niet combineren met Sint-Janskruid (Hypericum
perforatum)
– ↑ plasmaspiegel door cimetidine
– verdubbeling plasmaspiegels metoprolol
mag via sonde bij omzetten van tabletten
in druppelvloeistof
let op: de biologische beschikbaarheid met
druppelvloeistof is 20% hoger dan met
tabletten
ANGST
20
EN PANIEK
ANGST EN PANIEK – vervolg
generieke naam/
merknaam
toedieningsvorm doseringL
bijwerkingen
clonazepam
Rivotril
tablet
0,5/2 mg
gebruikelijk: 1 mg
frequentie: 1-2x
dosis/gift:
0,5-2 mg
max./dag: 4 mg
gebruikelijk: 1 mg
frequentie: 1-2x
dosis/gift:
0,5-2 mg
max./dag: 4 mg
gebruikelijk: 1 mg
frequentie: 1-2x
dosis/gift:
0,5-2 mg
max./dag: 4 mg
*** coördinatiestoornissen, spierzwakte,
sedatie
** duizeligheid, ongearticuleerd spreken,
verwardheid, dysforie, nystagmus, diplopie, anorexie, hoofdpijn, slapeloosheid
* obstipatie, mictiestoornissen, trombopenie, pigmentatie
druppelvloeistof
2,5 mg/ml
injectie
1 mg/ml
clorazepinezuur
Clorazepaat
Tranxène
capsule
5/10 mg
gebruikelijk:
20 mg
frequentie: 1-4x
dosis/gift:
5-10 mg
max./dag: 40 mg
*** slaperigheid, vermoeidheid, ataxie,
verwardheid, hoofdpijn, afvlakking
gevoel, duizeligheid, spierzwakte
** maag-darmstoornissen, anterograde
amnesie, ↑ eetlust, ↑ gewicht, ↓ libido,
huidreacties, manifest worden depressie
escitalopram
Lexapro
tablet
10/20 mg
gebruikelijk:
10 mg
frequentie: 1x
dosis/gift:
10-30 mg
max./dag: 30 mg
*** misselijkheid, orthostatische hypotensie, hyponatriëmie, abnormaal
gezichtsvermogen, braken, droge mond,
sufheid
** ↓ eetlust, ↓ libido, anorgasmie, slapeloosheid, slaperigheid, duizeligheid,
sinusitis, geeuwen, diarree, obstipatie,
transpireren, impotentie, vermoeidheid,
koorts, anafylactische reacties, abnormale leverfunctietests, atralgie, myalgie,
insulten, tremor, bewegingsstoornissen,
serotininesyndroom, verwardheid,
suïcidepogingen, hallucinaties, agitatie,
angst, urineretentie, galactorroe, uitslag,
pruritus, angio-oedeem
* verstoorde smaak
ANGST
21
EN PANIEK
interacties
opmerkingen
– ↓ metabolisme door delavirdine, proteaseremmers
gewenning treedt op voor ***-bijwerkingen
mag verpulverd worden
mag via sonde
– ↑ effect door alcohol en andere centraal dempende
↑ kans op paradoxale reacties bij ouderen
stoffen
mag geopend worden
– ↑ halfwaardetijd door disulfiram, cimetidine, hormonale
anticonceptiva
– combinatie met MAO-remmers kan serotoninemag verpulverd worden
syndroom geven
– ↑ serotonerge werking van sumatriptan
– ↑ serotonerge bijwerkingen van lithium of tryptofaan
– mogelijk verlengde bloedingstijd bij gelijktijdig gebruik
van bloedverdunners
– niet combineren met Sint-Janskruid (Hypericum
perforatum)
– ↑ spiegels flecaïnide, propafenon, metoprolol,
clomipramine, nortriptyline, risperidon, haloperidol
– ↑ plasmaspiegel door cimetidine, omeprazol
ANGST
22
EN PANIEK
ANGST EN PANIEK – vervolg
generieke naam/
merknaam
toedieningsvorm
haloperidol
Halodol
tablet
1/5/10 mg
druppelvloeistof
2 mg/ml
injectievloeistof
5 mg/ml
doseringL
bijwerkingen
gebruikelijk: 2 mg
frequentie: 2x
dosis/gift: 1-5 mg
max./dag: 10 mg
gebruikelijk: 2 mg
frequentie: 2x
dosis/gift: 1-5 mg
max./dag: 10 mg
gebruikelijk: 2 mg
frequentie: 2x
dosis/gift: 1-5 mg
max./dag: 10 mg
*** acute dystonieën, initiatiefverlies,
emotionele afvlakking, extrapiramidale
bijwerkingen
** hoofdpijn, agitatie, verwardheid,
duizeligheid, sufheid, slaperigheid,
droge mond, visusstoornissen,
obstipatie, urineretentie
* fotosensibilisatie, cholestatische
icterus, ↑ gewicht, convulsies, ventriculaire aritmieën, maligne neurolepticasyndroom
bij parenterale toediening: verlenging
QT-interval op ECG
lorazepam
tablet
1/2,5 mg
gebruikelijk:
2-3 mg
frequentie: 2-3x
dosis/gift:
1-2,5 mg
max./dag: 7,5 mg
*** slaperigheid, spierzwakte, duizeligheid, anterograde amnesie, maagdarmstoornissen, ↑ gewicht en eetlust,
huidreacties, depressie
* i.m./i.v.: roodheid injectieplaats, hypotensie, ademhalingsdepressie
paroxetine
Seroxat
tablet
20/30 mg
gebruikelijk:
20 mg
frequentie: 1x
dosis/gift:
20-50 mg
max./dag: 50 mg
gebruikelijk:
20 mg
frequentie: 1x
dosis/gift:
20-50 mg
max./dag: 50 mg
*** misselijkheid, slaperigheid, transpiratie, tremor, spierzwakte, droge mond,
slapeloosheid, obstipatie, ↓ eetlust
** hoofdpijn, duizeligheid, diarree,
dyspepsie, mictie- en visusstoornissen,
paresthesieën, rash, palpitaties,
orthostatische hypotensie, agitatie,
concentratiestoornissen
* acuut glaucoom, urineretentie,
gezichts- en perifeer oedeem, maligne
neuroleptisch syndroom, stevens-johnsonsyndroom, hyponatriëmie, leverfunctiestoornissen, bloedingen, extrapiramidale stoornissen
suspensie
2 mg/ml
ANGST
23
EN PANIEK
interacties
opmerkingen
– ↓ plasmaspiegel door carbamazepine
– ↑ plasmaspiegel door kinidine
– ↑ werking door parasympathicolytica
– ↓ wederzijds effect met bètablokkers
– wederzijds effect met tricyclische antidepressiva
– ↓ serumspiegel door barbituraten
– ↑ plasmaspiegel door ritanovir
CAVE: gebruik van neuroleptica kan ook een
delier induceren
mag verpulverd worden
in de wangzak
mag via sonde
↑ kans op paradoxale reacties bij ouderen
tablet kan sublinguaal gegeven worden
mag verpulverd worden
– mogelijke interactie met niet-selectieve MAO-remmag verpulverd worden
mers: opwinding, hyperpyrexie, rigiditeit, ademhalingsdepressie
– ↑ plasmaspiegel tricyclische antidepressiva, trazodon
– ↓ metabolisme door ritonavir
mag via sonde