Moeder en kind - Vegetariersbond

Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor
Moeder en kind
tekst: Stefan Kleintjes
Vegetarisch
Duurzaam eten past in deze tijd, waarin de aandacht voor het
milieu in de breedste zin van het woord belangrijk wordt geacht.
Het eten van vlees past niet bij duurzaam eten. Maar bij duurzaam
en verantwoord past wel het eten van groenten, fruit, noten,
zaden, graanproducten en sommige, ook dierlijke, eiwitbronnen.
Ook een aanstaande moeder en een moeder die borstvoeding
geeft aan haar kind, kan zich uitstekend voeden met een voedselkeuze uit het duurzame voedingsmiddelenpakket. In deze folder
informeren we je over vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten
Natuurlijk vegetarisch:
ook voor moeder en kind
voor moeder en kind.
Basis voedingsleer
Een baby aan de borst laat als geen ander zien hoe hij in staat
is te vragen naar voeding en ook om te stoppen met die voeding
als het daarvoor zijn tijd is; als hij het nodig heeft danwel als hij
genoeg heeft. Hij eet en drinkt, want moedermelk is eten én
Vaak kiezen we onze voeding
Veelal voelen we ons vrij en eten we alles wat los en vast zit. En
drinken, wanneer hij dat wil. Dat is een prachtig ingebouwd
uit gewoonte. Maar met de
omdat er, vooral in de Westerse samenleving, heel veel eten
mechanisme dat elke baby bezit. Ook wanneer de bijvoeding
komst van een kind stellen
beschikbaar is, op elk gewenst moment van de dag, en bijna op
zijn intrede doet, blijft een baby in staat dit aan te geven. Tenzij
ouders zich steeds vaker de
elke plek waar we ons bevinden, eten we veel. Te veel en vooral
wij dit verstoren.
Natuurlijk vegetarisch:
vraag of onze voedingskeuzes
te veel eiwitten. Met name als het ons economisch goed gaat!
Niet verstoren dus. Laat je baby gaan en geef hem het mooiste
ook voor moeder en kind 2
Inhoudsopgave
voedsel dat er is. Begin daarom met de borst en laat hem lekker
Basis voedingsleer Gezondheid, duurzaamheid
Duurzaamheid is een belangrijk aspect bij de keuze voor vegeta-
zes maanden oefenen. Het is aan je baby voedsel te nemen en er
Voeding voor de moeder
en ethiek komen in een
rische voeding rond de geboorte. Minstens zo belangrijke over-
weer mee te stoppen.
in zwangerschap en
nieuw daglicht te staan.
wegingen zijn gezondheid, dierenwelzijn en het gevoel authentiek
Deze brochure laat zien hoe
en volwaardig voedsel te eten en je kind te eten te geven.
Volwassenen die dit principe kwijt zijn geraakt, eten doorgaans
Voeding voor je baby van
vegetarisch, volwaardig en
•hoeveel energie en water is nodig geweest voor
te veel, te vet en te veel suikers, en dus ook te veel calorieën. Elke
nul tot zes maanden wel zo vanzelfsprekend zijn.
borstvoedingsperiode 2
7
9
dag weer. Het is ook niet makkelijk in deze maatschappij waarin
Voeding voor je baby
en kind eenvoudig in praktijk
•is het een product van dít seizoen
we hebben geleerd dat eten moet.
na zes maanden gebracht kan worden.
•waar komt het vandaan: van hier of van ver weg
Het begon al op jonge leeftijd: de fles moet leeg, het potje
Voeding voor de baby
•hoe milieuvriendelijk is de productie
groente moet erin en een kind moet op gezette tijden eten. De
ouder dan één jaar •hebben de mensen die het maakten een
voorlichting aan jonge ouders schiet hierin schromelijk te kort.
Voedselintroductieschema 13
Glossy folders en websites, maar ook vele voorlichters dreigen
Handige tools en leestips 16
duurzaam eten voor moeder
de productie
redelijk inkomen ontvangen
•kan ik het nog eten, ergens in verwerken,
of moet ik het weggooien
2 Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind
met tekorten en stellen dat een kind een bepaalde hoeveelheid
van dit of dat moet eten. Ouders die deze norm halen, en precies
Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind 3
11
12
dat ‘erin krijgen’ zoals het hoort, doen het goed
Koolhydraten
opzichte van mensen die vlees eten, belast je
een half ei;
volgens de gangbare norm. Naar mijn smaak
Koolhydraten leveren energie. Belangrijke leve-
je eiwitstofwisseling minimaal en kun je je lijf
2 eetlepels kwark;
doen ze het echter goed fout.
ranciers van koolhydraten zijn:
toch uitstekend onderhouden.
30 gram kaas.
tarwe, haver, gerst, rogge, boekweit, bulgur,
Met slim combineren van plantaardige eiwit-
Het is ook niet makkelijk, want het goede voor-
rijst, quinoa, quorn en gierst. En ook: alle groen-
bronnen verminder je je calorie-inname ten
beeld, waarbij het kind gerespecteerd wordt in
ten en fruit. Hoe meer volkoren, hoe beter. Want
opzichte van mensen die vlees eten, belast je je
zijn eigen honger- en verzadigingsgevoel, zie je
hoe meer geraffineerd, hoe onvolwaardiger. De
eiwitstofwisseling minimaal en kun je je lijf toch
niet veel. En in onze maatschappij is bovendien
geraffineerde koolhydraten zijn ontdaan van het
uitstekend onderhouden.
lastig omdat je zelf niet geleerd hebt om te luis-
velletje, het schilletje, de zemel en de kiem. En
teren en handelen naar je eigen honger- en
vaak ook nog uitgekookt, bewerkt, verwarmd,
Belangrijke eiwitleveranciers zijn:
zware handarbeid verrichtten. Vet levert veel
verzadigingsgevoel. Neem daarbij de enorme
gedroogd... enzovoort. En met al deze processen
• Granen, brood, rijst, pasta, maïs en muesli
energie, meer dan twee keer zoveel als eiwitten
beschikbaarheid van eten: het is goedkoop, wij
zijn belangrijke vitamines en mineralen verdwe-
•Peulvruchten: erwten, bruine- en witte
en koolhydraten. Nog steeds hebben we vet
zijn rijk en op elke straathoek word je verleid
nen.
om te eten.
Tips voor verantwoorde consumptie van
*Met ‘slim’ bedoelen we dat je door het combineren van verschillende
eiwitbronnen, de biologische waarde, de bruikbaarheid dus, optimaliseert,
waardoor je in totaal minder eiwit hoeft te eten. Wat dus een mindere
belasting van je verterings- en verwerkingssysteem tot gevolg heeft.
Vetten
Vet was ooit voor de armen, voor de mannen die
bonen, kikkererwten, linzen, sojabonen,
nodig: als 20-40% van je energiebehoefte
taugé, tofu, seitan, tempé, quorn...
gedekt wordt door vet in de voeding is dat oké.
•Noten en zaden: amandelen, hazel-
Vet hebben we ook nodig omdat, sommige vet-
Maar als je je er van bewust raakt en je realiseert
koolhydraten:
noten, cashewnoten, pinda’s, walnoten,
ten althans, belangrijke vitamines leveren, zoals
dat je op je vijftigste niet met zó’n buik wilt
neem volkorenbrood, zuurdesembrood, volko-
sesamzaad en zonnebloempitten.
A, D, E en K. En omdat vet smaak aan het eten
lopen, dan doe je er verstandig aan jezelf wat te
ren meel, ongesuikerde muesli, ongesuikerde
•Andere eiwitproducten: vegetarische
geeft, een belangrijke rol speelt bij de spijsver-
matigen. Nu al, juist nu je jong bent. En je doet
dranken, ongeschild fruit, rauwe of niet overgare
er verstandig aan nu, met de komst van je eigen
groenten, zo mogelijk ook ongeschild. En ver-
kind(eren), je gedrag te veranderen en dus je
mijd alle ‘lege’ koolhydraten, zoals feitelijk alle
Tips voor slimme eiwitcombinaties*
Kinderen hebben essentiële vetzuren en omega
kinderen niet te dwingen te eten. Het helpt om
vormen van suiker, maar ook witmeel, witbrood,
Combineer 2-3 eetlepels graan, zoals rijst of
3-vetzuren nodig om zich lichamelijk en geeste-
te matigen: eet bewust, vegetarisch en met aan-
luxebrood, witte rijst, etc. Volkoren producten,
pasta, of boekweit met 1 eetlepel noten, en met:
lijk te ontwikkelen. Deze vetten zitten in een
dacht. Eet langzaam en kauw werkelijk alles
groenten en fruit leveren een voor moeder en
35 gram gare peulvruchten;
beperkt aantal producten, zoals noten, olie,
vaak; wel veertig keer. Eet zo onbewerkt moge-
kind belangrijke hoeveelheid ijzer. Het bijko-
25 gram tahoe;
sommige margarine en halvarine en vloeibare
lijk, biologisch, uit het seizoen en uit je eigen
mend vitamine C in groenten en fruit, helpt weer
15 gram tempé;
bak- en braadproducten.
omgeving. En eet vooral niet te veel.
bij de opname ervan. Ook het calcium in granen,
een half ei;
groenten en fruit is van belang.
75 cc moedermelk, yoghurt of koemelk(product);
Het ezelsbruggetje ‘Verzadigd vet = verkeerd &
1 volle eetlepel kwark;
Onverzadigd vet = Oké’, werd in de voorlichting
20 gram kaas.
gebracht als een waarheid als een koe. Toch
Stop met eten als je voelt dat het genoeg is.
burgers en mixen en ei.
tering én omdat vet bouwstenen levert voor
lichaamsprocessen en groei.
Duurzaam en gezond eten heeft ook te maken
Eiwitten
met de verhouding van de verschillende basis-
Eiwitten leveren bouwstenen voor spieronder-
stoffen. Een optimale verhouding is: veel kool-
houd en om te groeien. Als je groeit, heb je dus
Combineer twee eetlepels gare peulvruchten
studies géén verband gevonden tussen verza-
hydraten, matig gebruik van eiwitten en hier en
extra eiwitten nodig. Buiten je groeiperiodes,
met 1 eetlepel noten, en met:
digd vet en hart- en vaatziekten.
daar gebruik van goed vet. En heb je een ver-
kan je volstaan met een matige eiwitconsumptie.
50 gram tahoe;
Vet komt van het begin af aan in de voeding van
hoogde behoefte, zoals tijdens je zwangerschap
Met slim combineren van plantaardige eiwit-
30 gram tempé;
een zuigeling voor: in moedermelk. De vetten in
of bij borstvoeding? Eet dan van alles wat meer.
bronnen verminder je je calorie-inname ten
120 cc moedermelk, yoghurt of koemelk(product);
de moedermelk leveren vijftig procent van de
4 Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind
wordt er in een meta-analyse van eenentwintig
Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind 5
hoeveelheid calorieën die een baby nodig heeft.
De vaak geadviseerde vette vis levert vitamine A
Speciale vetten, met de langeketen meervoudig
en D en tevens belangrijke meervoudig onverza-
onverzadigde vetzuren die in de moedermelk
digde visvetzuren, zoals omega-3 vetzuren, die
zitten, zorgen voor de groei en de ontwikkeling;
voor de groei en ontwikkeling van belang zijn.
ze zijn noodzakelijk voor een optimale ontwik-
Maar een zorgvuldig samengestelde vegetari-
keling van het zenuwstelsel, de oogfunctie en
sche voeding zonder vis, met ruim gebruik van
de intelligentie.
plantaardige oliën, kokosvet en noten en zaden
is, mits consequent toegepast, voldoende.
Het vetgehalte in moedermelk is vrij constant en
Met de voorziening van vitamine A en D zit je
wordt, net als het cholesterolgehalte, niet be-
mogelijk krap als je geen dierlijke producten en
ïnvloed door de voeding van de moeder. Het vet-
ook geen zuivel of vette vis eet. Dus moet er
zuurpatroon daarentegen is wel een afspiegeling
veel groenten gegeten worden en is het echt
van de voeding van de moeder. Omdat een groot
belangrijk dat zonlicht benut wordt om de vita-
deel van de vetzuren die zich in moedermelk
mine D-aanmaak in het lichaam onder de huid
bevinden, afkomstig lijkt te zijn van de vetvoor-
te stimuleren.
raden van de moeder, is het niet alleen van
Het lijkt zinvol dat je je eigen voedingspatroon
belang wat je eet als je een kind aan de borst
goed doorrekent om te zien of je in de aanbe-
hebt, maar vooral wat je in de voorafgaande
volen hoeveelheden van vitamine A en D met je
Voeding voor de moeder in
In de borstvoedingsperiode zijn er geen speciale voedingsmid-
jaren at.
voeding kan voorzien. Als je twijfelt, kun je
zwangerschap en borst-
delen die je niet of juist wel moet eten. Een handige richtlijn is dat
Later, na zes maanden dus, als de baby ook
altijd je bloedwaarden laten bepalen en aan de
voedingsperiode Tijdens je
je in je borstvoedingsperiode dezelfde gevarieerde vegetarische
vaste voeding gaat eten, komt hij vetten tegen in
hand daarvan je voeding aanpassen, of kiezen
zwangerschap en in je borst-
voeding blijft gebruiken als tijdens je zwangerschap. Je kindje zal
olie, roomboter of margarine. En vroeg of laat
voor suppletie. Op je eigen brood en dat van je
voedingsperiode eet je in
dan aan de borst niet speciaal verrast worden, want in je buik
ook in volle koemelk. De volle melkproducten
baby, peuter of kleuter smeer jij, of je peuter of
principe hetzelfde als altijd,
heeft hij of zij al ruimschoots kennis gemaakt met jouw keuze
leveren veel vitamine A en D, net als roomboter,
kleuter dus, dun en ongezouten, roomboter of
maar wel wat meer. At je in
voor bepaalde voedingsmiddelen.
margarine en halvarine.
notensmeersel: sesampasta, pindakaas, hazel-
het verleden verantwoorde
nootpasta of amandelpasta zonder zout. De
vegetarische voeding, dan blijf
notenpasta’s leveren vitamine E.
je dat doen. Je krijgt wat meer
Plantaardige olie levert geen vitamine A en D,
maar wel belangrijke onverzadigde vetzuren en
Voeding voor de
moeder in zwangerschap
en borstvoedingsperiode
Tips om extra op te letten
trek, dus eet je over de hele
Foliumzuur Neem 400 microgram foliumzuur vanaf dat je zwan-
vitamine E. Plantaardige margarine en halvarine
Tips voor gezond vet:
linie wat meer. En tijdens de
ger wilt worden tot acht weken na conceptie, dus tot zo’n tien
leveren wel vitamine A en D, omdat deze er aan
Zonnebloemolie, lijnzaadolie, koolzaadolie, soja-
borstvoedingsperiode krijg je
weken na de eerste dag van je laatste menstruatie. Dit verlaagt
toegevoegd zijn. Het voordeel van roomboter is
olie, olijfolie, maïsolie, saffloerolie en kokosvet.
ook wat meer dorst: luister daar de kans op een ‘open ruggetje’ bij je baby.
dat het weinig hulpstoffen bevat en vitamine A
Notenvetten zoals in amandelen, hazelnoten,
naar, drink regelmatig een glas
en D levert. Kokosolie, dat in een koeler klimaat
cashewnoten, pinda’s, walnoten, sesamzaad en
water extra, een kopje thee,
Vitamine A Te veel vitamine A kan schadelijk zijn voor je kindje;
stolt en dus kokosvet is, is rijk aan verzadigde
zonnebloempitten en in de hierop gebaseerde
of klein glas vruchtensap.
zorg er dus voor dat je uit je voeding én met eventuele supple-
middellange vetzuren en daardoor is het gemak-
broodpasta’s. Daarbij gebruik je roomboter en/
Geen extra melk drinken want
menten samen niet meer dan 3000 microgram vitamine A per
kelijker op te nemen.
of zachte margarine.
je maakt zelf melk aan!!
dag binnenkrijgt.
6 Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind
Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind 7
Vitamine D Je hebt tijdens de zwangerschap
sterkt de opname van ijzer, net als een stukje
en in de borstvoedingsperiode extra vitamine
fruit bij het eten. Koffie, zwarte thee en melk bij
D nodig. Neem per dag 10 microgram vitamine
het eten remmen de ijzeropname.
D, want zo houd je jouw botten en die van je
Als jouw ijzerstatus goed is, is het ijzergehalte in
kind gezond. Neem ook voedingsmiddelen die
de moedermelk vanzelf ook goed. Moedermelk
van nature vitamine D bevatten en ga veel naar
bevat nu eenmaal weinig ijzer, maar het is wel
buiten. Onder invloed van buitenlicht, maakt je
van hoge kwaliteit en heel gemakkelijk opneem-
huid vitamine D aan. Voor je kindje dat straks
baar. Een borstgevoede zuigeling heeft de eer-
aan de borst komt drinken is het belangrijk dat
ste zes maanden geen aanvulling van ijzer nodig.
hij/zij meteen voldoende vitamine D met de
Hij heeft voldoende aan de ijzervoorraad die hij
moedermelk.
meekreeg in de baarmoeder, met het bloed uit
de navelstreng en het prima opneembare ijzer
Vitamine B12 Hoe langer en hoe strikter je ve-
uit de moedermelk. Sterker nog, bijvoeding
getarisch eet, hoe groter de kans dat er onvol-
naast de moedermelk in de eerste zes maanden
doende vitamine B12 in je voeding zit. Laat dat
vermindert de opname van ijzer. Je baby exclu-
testen via de huisarts, en vul het aan indien
sief voeden met moedermelk geeft de beste
nodig. Voor je kindje dat straks aan de borst
garantie voor een goed ijzergehalte.
komt drinken is het belangrijk dat hij/zij met-
Ook tijdens de borstvoedingsperiode neem je
een voldoende vitamine B12 met de moeder-
het beste bij elke maaltijd een voedingsmiddel
melk meekrijgt.
met veel vitamine C. Op die manier houd je het
Voeding voor je baby van
De zwangere vrouw ontwikkelt daarom in haar zwangerschap
vitamine C-gehalte in de moedermelk constant
nul tot zes maanden In de
melkklierweefsel in haar borsten en meteen na de bevalling is er
IJzer Voldoende ijzer is van belang voor jezelf en
hoog genoeg en help je je kind een extra handje
evolutie is het bepaald dat
colostrum beschikbaar. Colostrum is zeer sterk geconcentreerde
voor de ijzerstatus in de moedermelk, straks na
om het ijzer uit de moedermelk op te nemen.
het jong van een zoogdier
melk, barstensvol antistoffen. De pasgeborene is daarom na de
Voeding voor je baby
van nul tot zes maanden
voor een bepaalde tijd aan
bevalling ongeveer twee uur zeer actief en alert en gaat instinc-
voeding, zorg je ervoor dat het snel goed zit met
Calcium Over calcium kun je ook nog wel eens
de borst van zijn moeder
tief op zoek naar de borst. De baby neemt de eerste dagen vele
je ijzerstatus. Voordeel van zwanger zijn is dat
vragen of zorgelijke opmerkingen krijgen.
wordt gevoed. Elk moederlijk
malen slokjes colostrum van 5-7 ml. Tegelijkertijd komt de melk-
je niet meer menstrueert, dus dat ijzerverlies
Maak je geen zorgen: je hebt in je botten een
zoogdier produceert daar
productie op gang, de borsten lopen vol. Het kindje raakt allengs
steek je vast in je zak. Ook als je borstvoeding
enorme hoeveelheid calcium klaarliggen voor
soorteigen melk voor die
vaardiger aan de borst en het zal meer drinken. Heel veel samen
geeft, is het niet erg waarschijnlijk dat je met-
gebruik. Een hoge dosis extra kunstmatig cal-
specifiek is afgestemd op
zijn, frequent en ongelimiteerd drinken is ontzettend belangrijk
een weer ongesteld wordt.
cium slikken heeft mogelijk zelfs eerder een
een zo optimale ontwikke-
voor het op poten zetten van een goede melkproductie voor nu,
Belangrijke ijzerbronnen in je voeding zijn: vol-
negatieve invloed op je calciumhuishouding, zo
ling van het jong. Zo werkt
maar ook voor over een aantal maanden. Borstvoeding is een pro-
koren graanproducten, waarbij zuurdesembrood
wijst recent onderzoek uit. Een belangrijke cal-
het bij mensen ook.
ces tussen twee mensen, twee mensen die elkaar nauwelijks ken-
aanmerkelijk makkelijker opneembaar ijzer
ciumbron is sesampasta, of tahin. Elke dag een
nen. Daarom is het altijd even wennen met die borstvoeding. Zorg
levert dan gistbrood. Zuidvruchten: rozijnen,
of twee boterhammen eten met sesampasta is
dat je je goed hebt ingelezen. Kijk achter in deze brochure voor
dadels, vijgen, abrikozen en pruimen. En verder
een goed gewoonte. Ook als je af en toe eens
tips voor betrouwbare informatie en boeken, zoals hét Borstvoe-
noten, ei, alle soorten groene groenten en rode
koemelk drinkt of kaas eet, is je calcium voor-
ding Boek.
biet. Een glas vruchtensap bij de maaltijd ver-
ziening optimaal.
de bevalling. Met een beetje aandacht voor je
8 Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind
Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind 9
Moeders die goed op de hoogte zijn van borst-
Geen borstvoeding geven brengt gezondheids-
voeding, moeders die gesteund worden door
risico’s met zich mee, en verhoogt de kansen bij
hun partner en moeders die begeleid worden
de baby op overgewicht en obesitas -nu en op
door een verloskundige of kraamverzorgende
latere leeftijd-, diabetes, reflux, darmkrampen,
die echt verstand van borstvoeding heeft, heb-
allergieën, hogere luchtweginfecties en ooront-
ben een grotere kans op een succesvolle borst-
stekingen. Bij de moeder bestaat een flink ver-
voedingsperiode dan moeders die zich niet
hoogd risico op ontwikkeling van kanker aan de
geïnformeerd hebben. Of moeders die ver-
vrouwelijke voortplantingsorganen. Voor het
keerde adviezen krijgen van hun zorgverleners.
gezin betekent flesvoeding vaak meer onrust,
meer zorgen, meer doktersbezoek, hogere kos-
Voeding voor je
baby na zes maanden
Je kindje heeft de eerste zes maanden vol-
ten voor de gezondheidszorg en niet te verge-
doende aan jouw melk. Dat stelt de onafhanke-
ten: zeer hoge kosten voor de voeding van de
lijke Wereld Gezondheid Organisatie (WHO).
baby. Zijn er onoverkomelijke moeilijkheden
Onderzoek steunt dat advies en ook baby’s
met de borstvoeding, dan is de moedermelk
laten zien dat zij tijdens de eerste zes maanden
van een andere moeder het meest logisch en
nog niet in staat zijn vast voedsel te pakken of
fysiologisch passend alternatief. In Nederland
De eerste fase is het simpel: je kindje drinkt aan
tips: geef je kindje er geen ander drinken bij,
te eten, en laat staan te verteren.
is daarvoor speciaal het Moedermelk Netwerk
de borst. Op verzoek, dus hij bepaalt helemaal
hoogstens kleine slokjes voor de lol, om het
opgericht. Is ook die optie niet haalbaar, dan
zelf hoeveel hij drinkt. Nu de bijvoeding komt kij-
proeven of om te leren drinken uit een beker.
Daarbij adviseert de WHO dat kinderen tot twee
kan kunstmatige zuigelingenvoeding een alter-
ken, krijgen de ouders een andere verantwoor-
Laat je kind zelf het tempo bepalen van zijn
jaar aan de borst gevoed worden, en vanaf zes
natief zijn.
delijkheid erbij, want je wilt je kind gezonde,
introductie van vast voedsel. Blijf borstvoeding
volwaardige en vegetarische voeding aanbieden.
geven op verzoek.
maanden gezonde bijvoeding krijgen, in die
mate dat de borstvoeding in stand blijft. Na die
Om extra op te letten
twee jaar zouden de kinderen nog steeds onbe-
Heel moeilijk is het niet. De borstvoeding blijft
het hoofdvoedsel tot een jaar, en de bijvoeding
Belangrijke tips
perkt toegang moeten hebben tot de borst, net
Vitamine D
kan je op geleide van je kind introduceren. Het
Blijf gevarieerd en verstandig vegetarisch eten.
zolang als zij en hun moeder dat zelf prettig
Het huidige advies is dat alle kinderen van 0 - 4
makkelijkst is het als je je kind stukjes eten
Geef je kindje hetzelfde eten als jij eet en at.
vinden.
jaar dagelijks 400 IE vitamine D slikken naast
geeft, en hem de gelegenheid geeft dit zelf te
Volg hiervoor het Voedselintroductieschema
hun voeding.
ontdekken en te leren eten. Je kunt daar uitge-
achter in deze brochure. Ook jouw kindje kan
breid over lezen in het boek Eten voor de klein-
prima vegetarisch eten. Eet bij voorkeur biolo-
tjes van 0-4 jaar, ‘Stukjes-eten en zelf-doen’.
gisch. Geef je kindje geen zout, geen suiker en
Met andere woorden: borstvoeding is een normale fysiologische functie van het lichaam. Een
Groeicurven van de Wereld Gezondheid
functie die even geleerd moet worden. Goede
Organisatie
deskundige begeleiding is hierbij van belang.
De groei van je kind volgen is belangrijk. Kinde-
Je zal zien dat niet alle kinderen gelijk met zes
vast voedsel te eten. Alle kinderen leren netjes
Moeder en kind kunnen daar samen jarenlang
ren moeten goed groeien om zich goed te kun-
maanden klaar zijn om vast voedsel te gaan
te eten. Hoe meer je het initiatief bij je kind laat,
plezier aan beleven. Borstvoeding is namelijk
nen ontwikkelen. Je kunt daarvoor de online
eten. Dat is normaal. De tweede helft van het
hoe beter hij zijn eigen honger- en verzadigings-
meer dan alleen een uitstekende voeding, het
groeicurven gebruiken, die je kan vinden op
eerste jaar is bedoeld om naast de borstvoe-
gevoel leert kennen en ontwikkelen. Uit onder-
is ook warmte, liefde, koestering, hechting en
www.borstvoeding.com, of in de applicatie
ding, vast voedsel te leren eten. Zorgen dat de
zoek blijkt dat dit een belangrijke bijdrage levert
immunisatie.
‘Graphico’ voor de iPhone.
borstvoeding blijft, is dus verstandig. Een paar
aan de preventie van overgewicht.
10 Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind
geen frisdrank. Heb geduld, alle kinderen leren
Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind 11
Voeding voor de baby
ouder dan één jaar
Wanneer een kind voldoende groeit en in gewicht
groeimelk voor te kopen. Het advies is 300 cc
toeneemt volgens de referentie-groeicurven van
per dag. Volle melk, volle yoghurt, wat kwark.
de WHO, weet je dat zijn voedselinname goed is.
Dat is het. En ja, op het brood een plakje kaas.
Per kind verschilt dat enorm. En o zo vaak lijkt
Geitenmelk mag ook, geitenkaas is ook prima.
het eetgedrag van je kind precies op dat van zijn
Of Franse kaas. Variëren is belangrijk. Maar
vader of moeder. Leuk onderwerp om eens te
kunstmatige voeding, speciaal voor deze doel-
bespreken met de opa’s en oma’s.
groep, is onzin. Laat je niet verleiden.
Je peuter en kleuter voeden wordt steeds mak-
Daarnaast eet je peuter en kleuter zoveel moge-
kelijker. Is je kind aan de borst, dan weet je
lijk mee met de pot. Jij eet verantwoord vege-
zeker dat dat stukje gewaarborgd is. Drinkt je
tarisch, dus hij ook. Aandachtspunten zijn:
kind babymelk op basis van koemelk, dan kan
volkoren, vegetarisch, gevarieerd, zo min moge-
dat na het jaar ‘gewone’ koemelk zijn. Je hoeft
lijk zout, liefst geen zoet, geen frisdrank, zo
daar absoluut geen speciale peuter- of kleuter-
onbewerkt mogelijk en borstvoeding.
Voedselintroductieschema vanaf zes maanden ©Kenniscentrum Borstvoeding
categorie
wat
ná ...
opmerkingen
drinken
moedermelk live, moedermelk
afgekolfd, donormoedermelk,
water
6 mnd
• drinken live aan de borst of
met een beker of kopje
• ander drinken uit het kopje
kruidenthee, water,
verdund vruchtensap
9 mnd
• geen frisdrank, geen
babysiroop
• borstkindjes geen ander
drinken geven dan
moedermelk
kunstmatige zuigelingenvoeding
melk van ander zoogdier
zuivel, pap en
zuivelhapjes
kwark, yoghurt, zuivelhapjes
groenten
aardappel, aardpeer (topinam- 6 mnd
boer), *amsoi, *andijvie, artisjok,
asperge, aubergine, *bleekselderij, bloemkool, broccoli,
champignons, *Chinese kool,
courgette, doperwten, jonge
peultjes, jonge sperzieboontjes,
jonge tuinboontjes, *knolselderij, komkommer, koolraap,
*koolrabi, meiknol, paddenstoelen (10 mnd), *paksoi,
paprika, pastinaak, pompoen,
*postelein, *raapstelen, rabarber, radijs (rettich), rammenas,
*rode biet, schorseneren,
*snijbiet, snijboon, *spinazie,
spruiten, tomaat, *sla (alle
soorten), *venkel, *waterkers,
witlof, wortel, zoete aardappel
(bataat), zuurkool
boerenkool, maïs, prei,
savooiekool, *spitskool, ui,
witte en rode kool
12 Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind
• alleen als er geen
donormoedermelk is
7-9 mnd
• pap is niet nodig
• zolang het kindje aan de
borst is, geef je zuivel met
mate, alleen om te proeven
• groenten aanbieden in hele
stukken
• pureren hoeft niet
• gaar koken en in stukken
aanbieden is een leuke
manier van introduceren
• groenten niet voeren of
opdringen
• kies groenten die je zelf
ook eet
• restjes groenten niet weer
opwarmen
• groenten met een sterretje
(*) zijn de nitraatrijke
groenten, maximaal twee
keer per week
1,5 jaar
Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind 13
categorie
wat
ná ...
opmerkingen
categorie
wat
ná ...
opmerkingen
rauwkost
komkommer, tomaat
6-8 mnd
• is erg verschillend per kindje
• andere rauwe groenten
komen vanzelf op het menu,
afhankelijk van wat je kind
zelf aan geeft
broodbeleg
appelstroop, perenstroop,
duindoornmoes, geprakt fruit,
jonge kaas, schijfjes fruit
7-8 mnd
pindakaas, sesampasta
(tahin), amandelpasta
9 mnd
chocoladepasta
2 jaar
• op brood dun roomboter
smeren
• of zachte margarine uit kuipje
• roomboter bevat in tegenstelling tot margarine geen
hulpstoffen
• op brood hoeft niet altijd
beleg
deegwaren e.d.
rijst, gierst, couscous, quinoa,
boekweitgrutten, macaroni,
spaghetti, pasta
8-9 mnd
• goed gaar koken
• langzaam met volkoren
beginnen
peulvruchten
linzen, kikkererwten,
taugéboontjes
8-10 mnd
• van tevoren weken en goed
gaar koken
bruine bonen, sojakaas
of tahoe, peulvruchten
9-12 mnd
• zwaarder te verteren en
gasvormend
tempé
1 jaar
roomboter,
zachte margarine
8-9 mnd
• op boterham of rijstwafel
smeren, of in de groente
verwerken
plantaardige olie:
zonnebloem-, olijf-, saffloer-,
sesam-, kokosolie
9-12 mnd
• gebruiken om het eten
vetter te maken: over de
groente of in papvoeding
zoet
honing
1 jaar
• jam, hagelslag, muisjes,
chocoladepasta is pure
suiker; voorlopig niet
snoep
chips, koek, ijs, chocola
2-3 jaar
• zolang mogelijk niet geven
zuidvruchten
ongezwavelde zuidvruchten;
ook rozijntjes
1 jaar
• eventueel weken
• gedroogde abrikoos mag
vanaf 9 mnd.
1-2 jaar
• niet toevoegen
• zo mogelijk de varianten
kiezen zonder zout
1-2 jaar
• met mate gebruiken
•e
en borstkind kan makkelijker
en eerder wennen aan kruiden
die de moeder ook eet
fruit
eiwitbronnen
abrikoos, ananas, meloen,
appel, avocado, banaan, druif,
duindoorn, kers, mango,
meloen, peer, perzik, pruim
(vers), rozenbottel, stoofpeer,
suikermeloen
6 mnd
citroen, grapefruit, mandarijn,
nectarine, sinaasappel
9 mnd
aalbes, aardbei, ananas,
bosbes, braam, framboos,
kiwi (groen én geel), kruisbes,
rode bes, vlierbes, zwarte bes
12 mnd
jonge pitloze kaas
7 mnd
ei, zachte Franse kaas,
tahoe, soja, sojamelk
9-10 mnd
• vers fruit geschild en
in stukken aanbieden
• biologisch geteeld fruit op
den duur ongeschild geven
• de eerste maanden pitjes
verwijderen
• bij borstvoeding alleen
geven om te proeven
blauwe en sterke Franse kaas, 1 jaar
andere Hollandse kaas, tempé,
gebruiksklare vleesvervangers
brood en andere
graan- en
meelproducten
rijstwafel, broodkorst
(bruin en volkoren),
rijstmeel
6 mnd
volkorenbrood, zuurdesembrood, boekweitmeel,
boekweitwafel
7 mnd
10 mnd
vezelrijk volkoren brood,
muesli, havermout, volkoren
beschuit, volkoren knäckebrød,
ontbijtkoek, roggebrood
rozijnen- en krentenbrood
1,5 jaar
14 Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind
vetten
• korst om op te sabbelen
• van het meel en moedermelk eventueel pap maken
• moedermelk met een
geprakte boterham is ook
pap
• havermout de avond
van te voren in water in
de week zetten
zout
kruiden
zacht smakende kruiden:
afhankelijk van de borstvoeding, scherpe kruiden
na 1,5 jaar
Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind 15
Handige tools en leestips
Over de auteur
Stefan Kleintjes
Nederlandse Vegetariërsbond
www.vegetariers.nl
Borstvoeding Boek
www.borstvoedingboek.com
Eten voor de kleintjes voor kinderen van 0-4 jaar. Vanaf voorjaar
2013 een nieuwe uitgave met
nieuwe titel
www.borstvoeding.com/
boeken/bij.html
Graphico: groeicurven voor iPhone
http://getgraphico.com
Online groeicurven
www.borstvoeding.com/
groeicurve/
Voedselintroductieschema voor
kinderen vanaf zes maanden
www.borstvoeding.com/
voedselintroductie/schema/
nederlands.html
Moedermelk Netwerk
www.moedermelknetwerk.nl
Kenniscentrum Borstvoeding
www.borstvoeding.com
Dit is een uitgave van de
Vegetariërsbond, 2013
De Vegetariërsbond is dé autoriteit op het gebied van vegetarisch eten. Wij behartigen de
belangen van die honderdduizenden mensen die geen vlees
willen eten en ondersteunen
de nu al ruim 5 miljoen mensen
die regelmatig vegetarisch eten,
zodat ze de smaak van vegetarisch eten te pakken krijgen.
Minahassastraat 1
1094 RS Amsterdam
T: 020 - 330 00 44
E: [email protected]
I: www.vegetariers.nl
Stefan Kleintjes is kinderdiëtist en zit al dertig jaar in het vak. Hij
publiceerde in 1981 zijn eerste boek. De achtste editie daarvan
verschijnt eind voorjaar 2013. De titel is nog niet bekend. De eerste jaren van zijn carrière heeft hij een eigen consultatiebureau
voor kinderen. Stefan Kleintjes zette het EKO-keur in de markt en
was medeoprichter van de organisatie SKAL die verantwoordelijk
is voor de certificatie van biologische producten.
Stefan Kleintjes werkte vervolgens in Zimbabwe, Botswana en
Niger. Toen hij terug kwam zette hij het Kenniscentrum Borstvoeding op de kaart. Vanuit zijn bedrijf Kenniscentrum Borstvoeding
| Kleintjesconsult, geeft hij voorlichting over kindervoeding en
borstvoeding, publiceert hij over borstvoeding en begeleidt hij
moeders en kleine kinderen met een dieet.
In juli 2008 publiceerde hij zijn nieuwste boek Borstvoeding, dat
hij samen schreef met Mary Broekhuijsen. In 2012 is de vijfde
druk verschenen. Eind 2011 begon Stefan Kleintjes aan de opleiding voor lactatiekundige. Sinds oktober 2012 mag hij zichzelf
International Board Certified Lactation Consultant noemen.
Stefan Kleintjes gaat graag met de tijd mee en daarom zijn er
inmiddels twee apps: BVcomApp en Graphico GroeicurveApp.
Voor iPhone. De Android versies verschijnen binnenkort.
16 Vegetarisch, volwaardig en duurzaam eten voor moeder en kind