Samen over de drempel van 3de kleuterklas naar

Samen over de drempel
van 3de kleuterklas naar
1ste leerjaar
Een traject naar een kindrijpe
school
Druk op de kleuterschool…
Situering
• verwachtingen vanuit het
eerste leerjaar
• verwachtingen van ouders
• inspelen op noden van kleuters
• omgaan met anderstaligheid
• schoolrijpheidstesten
Druk op de kleuterschool…
• zittenblijven of overgaan naar het
eerste leerjaar…
• onduidelijkheid over de didactiek
van het aanvankelijk lezen in het
eerste leerjaar…
• onduidelijkheid over ontwikkeling
en leren bij kleuters vanuit de
lagere school…
• vaak weinig inhoudelijke
afstemming 3kk – 1lj
• …
Druk op de kleuterschool …
Onderwijsbeleid en onderzoek:
– meer aandacht voor
scharniermomenten…
– groeiende aandacht voor de
basisvaardigheden…
– impact en belang van
taalvaardigheid…
Ontluikend leren
van incidenteel naar intentioneel leren
recente inzichten in onderwijsdidactiek
Van vooral incidenteel leren …
Van 0 tot 4 jaar…
- egocentrische periode
- eigen ervaring is doorslaggevend
- iets leren gebeurt vooral onverwacht,
plotseling, na verloop van tijd, na talrijke
ervaringen,…
- opdracht van de kleuterschool:
kansen creëren, ontwikkeling
stimuleren, mogelijkheden
aanreiken,… vanuit een
doelgerichte, didactische aanpak
naar steeds meer intentioneel leren
Van 5 tot 7 jaar…
- geleidelijk aan wordt het mogelijk om
doelmatig en doelgericht te handelen, te
reflecteren, stapsgewijs te denken
- begrip „schoolrijpheid‟
- elke kleuter gelijk?
- „de‟ norm voorop?
- ontwikkelingsweg (kind en didactiek) in
plaats van eindpunt !
Concept „ontluikend leren‟
– ontluikend lezen
– ontluikend schrijven
– fijne en grove motoriek
– ontluikend rekenen
– zelfredzaamheid
– werkhouding
– sociale vaardigheden
– emotionele ontwikkeling
–…
Onderwijzen in
geletterdheid
• een goed ingerichte
leeromgeving
• samenwerkend leren
• betekenisvolle
inhouden
• stimulerende lees- en
schrijfomgevingen
• woordenschat
• voorbereiden op
„technisch lezen‟
• voorbereiden op
„begrijpend lezen‟
• van grove naar
fijne motoriek
= zelfontdekkend
leren
= leren in gesloten
leersituaties
Constructief,
leerlinggestuurd
onderwijs
Instructief,
leerkrachtgestuurd
onderwijs
leerkrachtgestuurd
leerlinggestuurd
…ik kan lezen
„Goed leren lezen is een mensenrecht‟
(Lyon, 2001)
Onderwijzen in
geletterdheid
• een goed ingerichte
leeromgeving
• samenwerkend leren
• strategisch leren
• betekenisvolle
inhouden
• stimulerende lees- en
schrijfomgevingen
= zelfontdekkend leren
Constructief,
leerlinggestuurd
onderwijs
• woordenschat
• voorbereiden op
„technisch lezen‟
• voorbereiden op
„begrijpend lezen‟
• van grove naar fijne
motoriek
= leren in gesloten
leersituaties
Instructief,
leerkrachtgestuurd
onderwijs
woordenschat
• kinderen verwerven veel
woordenschat incidenteel; toch is
het ook belangrijk systematisch
werk te maken van een intentioneel
aanbod.
• woorden kennen heeft veel
voordelen:
 kennis van de taal
 kennis van de wereld
 vergemakkelijkt het latere
leesproces
woordenschat
• goed woordenschatonderricht
bestaat uit 4 stappen (Kienstra):
 woorden selecteren die
expliciet geoefend worden
 woorden betekenis geven
 woorden herhalen
 controleren of woorden
gekend zijn
Onderwijzen in
geletterdheid
• een goed ingerichte
leeromgeving
• samenwerkend leren
• strategisch leren
• betekenisvolle
inhouden
• stimulerende lees- en
schrijfomgevingen
= zelfontdekkend leren
Constructief,
leerlinggestuurd
onderwijs
• woordenschat
• voorbereiden op
„technisch lezen‟
• voorbereiden op
„begrijpend lezen‟
• van grove naar fijne
motoriek
= leren in gesloten
leersituaties
Instructief,
leerkrachtgestuurd
onderwijs
voorbereiden op technisch
lezen
het bewustzijn van klanken
• fonologisch bewustzijn:
 activiteiten die gericht zijn op auditieve
discriminatie en op analyse, synthese en rijmen.
• fonemisch bewustzijn:
 Een specifieke gevorderde fase van het
fonologisch bewustzijn waarbij kinderen in staat zijn
eenlettergrepige woorden in afzonderlijke klanken
op te delen.
bewustzijn van klanken –
fonemisch bewustzijn
Stadia
1
2
3
4
5
6
7
8
Fonologisch bewustzijn:
Klas
Opdelen van zinnen in woorden.
K2
Opdelen van samengestelde woorden in afzonderlijke componenten. K2/K3
Opdelen van woorden in lettergrepen.
K2/K3
Verbinden van lettergrepen tot woorden.
K3
Opzeggen van rijmpjes samen met iemand anders.
K2/K3
Individueel opzeggen van rijmpjes.
K2/K3
Herkennen van eindrijm.
K2/K3
Toepassen van eindrijm: zelf ontdekken van rijm, produceren van rijm.
Fonemisch bewustzijn:
9
Herkennen van beginrijm in langgerekte woorden.
10 Herkennen van beginrijm in gewoon uitgesproken woorden.
11 Toepassen van beginrijm.
12 Klinker in een woord isoleren.
13 Auditieve analyse op klankniveau.
14 Auditieve synthese op klankniveau.
15
Letters kunnen benoemen.
K3
K3
K3
K3
voorbereiden op technisch
lezen
het alfabetisch principe
Het alfabetisch principe gaat
over de
koppeling van klanken aan
letters.
Benoemsnelheid is belangrijk
De ABC-muur of lettermuur is
een voorbeeld van het
alfabetisch principe
Onderwijzen in
geletterdheid
• een goed ingerichte
•
leeromgeving
•
• samenwerkend leren
• strategisch leren
•
• betekenisvolle
inhouden
• stimulerende lees- en •
schrijfomgevingen
= zelfontdekkend leren
Constructief,
leerlinggestuurd
onderwijs
woordenschat
voorbereiden op
„technisch lezen‟
voorbereiden op
„begrijpend lezen‟
van grove naar fijne
motoriek
= leren in gesloten
leersituaties
Instructief,
leerkrachtgestuurd
onderwijs
interactief voorlezen
• interactief voorlezen = voorlezen
en met kinderen in gesprek gaan
over het boek.
• door interactief voorlezen leren
de kinderen vaardigheden die ze
later kunnen gebruiken bij
„begrijpend lezen‟
interactief voorlezen
Voor het lezen
 Laat het boek zien
Wat is er allemaal te zien aan het boek?
Wat zou het boek ons willen vertellen?
Is er iemand die het boek al kent?
Blader door het boek
Kinderen reageren vrij
Over wie gaat het verhaal?
Waar is hij/zij nu?
Wat zie je hier gebeuren?
 Zullen we eens kijken of het klopt wat we
denken over het verhaal?
Gaat het verhaal over … en … ?
interactief voorlezen
Tijdens het lezen
kinderen kunnen kijken in het boek
terwijl je leest
kinderen kunnen reageren tijdens het
verhaal
kinderen wijzen zaken aan/breng
voorwerpen mee
Stop even en laat kinderen
voorspellen wat er gaat gebeuren
Stop niet te vaak, middenin de tekst.
interactief voorlezen
Na het lezen
Link met wat je vooraf hebt
gedaan.
Welke oplossingen hadden ze en
klopte dat?
Verhaal „navertellen‟
Spel als betekenisvolle
context
„Spel is een betekenisvolle
context, ervaringsgericht en
zorgt voor georganiseerde
ontwikkeling‟
1. relatie tussen symbolisch spel
en de ontwikkeling van
geletterdheid
2. taalbewustzijn stimuleren
binnen spel
De verteltafel
• Je leest het prentenboek voor
• Je vertelt het verhaal samen met de
kinderen na en je bespreekt met de
kinderen de attributen die in het
verhaal voorkomen
• Je bouwt samen met de kinderen de
verteltafel op. Dit neemt enkele dagen
in beslag, omdat de kinderen
attributen zelf mee maken of
meebrengen
• Je leest het verhaal nog eens voor
aan de verteltafel
De verteltafel
• De kinderen krijgen de
gelegenheid om de verteltafel te
verkennen
• Jij leest, de kinderen spelen
• Een kind leest(vertelt), jij voert de
handelingen uit
• Kinderen vertellen en spelen in
groepjes aan de verteltafel
…ik kan schrijven
…fasen in schrijfontwikkeling
…ontlokken van nieuw schrijfgedrag
…strategisch schrijven
…de techniek van het schrijven
…schrijven en spelling
Onderwijzen in
geletterdheid
• een goed ingerichte
•
leeromgeving
• samenwerkend leren •
• strategisch leren
•
• betekenisvolle
inhouden
• stimulerende lees- en•
schrijfomgevingen
= zelfontdekkend leren
Constructief,
leerlinggestuurd
onderwijs
woordenschat
voorbereiden op
„technisch lezen‟
voorbereiden op
„begrijpend lezen‟
van grove naar fijne
motoriek
= leren in gesloten
leersituaties
Instructief,
leerkrachtgestuurd
onderwijs
Schrijfontwikkeling stap voor
stap
Een kind schrijft door middel van…
FASE 1: …tekenen
FASE 2: …krabbelen
FASE 3: …letterachtige vormen
FASE 4: …letter-/tekenreeksen
FASE 5: …spontane spelling
FASE 6: …conventionele spelling
Ontlokken van nieuw
schrijfgedrag
• Schrijven als dagelijkse routine
• Betekenisvolle schrijfaanleidingen
• Denken en praten over geschreven taal
Schrijfmotoriek
Schrijfinrichting
-
inrichting van het klaslokaal
zit- en schrijfhouding
pengreep
papierligging
schrijfmateriaal
Schrijfmotoriek
- oefeningen voor schouder- en
armspieren
- oefeningen voor hand- en
vingerspieren
- oefeningen op sensomotorische
vaardigheden
Schrijfmotoriek
Schrijfpatronen: doel
doorlopend schrijven leren verwerven zonder de
pen op te heffen
het inprenten in het spiergeheugen van de
belangrijkste basispatronen
aandacht voor de juiste schrijfhouding en de
pengreep
Schrijfpatronen: volgorde van aanbieding
1.
2.
3.
4.
!!!
!!!
!!!
grote bewegingen uitvoeren in de ruimte
rechtstaande oefeningen op grote vlakken of in de lucht
oefenen op horizontale vlakken van groot formaat al dan
niet in zithouding
in zithouding oefenen op bladen
Geen begrenzing aangeven via steunlijnen
Geen schrijfpatronen in stippellijnen aanbieden
Oefeningen op grote vlakken zijn VEEL belangrijker dan
oefeningen op A4-bladen
Meten ? Voorspellen ?
Natte-vinger ?
Inventariseren van indicatoren
met een hogere voorspellende
waarde inzake lezen en
schrijven…
De essentie inzake„kleuteroutput‟
• de ontwikkelingsweg van een
kleuter is belangrijker dan het
eindpunt in de derde
kleuterklas
• het vastleggen van een
„leernorm‟ is niet mogelijk
• concept: „…is een indicator
met een hogere voorspellende
waarde‟
Indicatoren inzake
ontluikend lezen
Uit onderzoek blijkt dat een beperkt aantal
vaardigheden in de kleuterperiode een
duidelijke samenhang vertonen met
woordherkenning in het eerste leerjaar en
als determinanten kunnen beschouwd
worden met een hogere voorspellende
waarde:
- fonologisch bewustzijn
- benoemsnelheid
- letterkennis
- woordenschat
Indicatoren inzake
ontluikend lezen
De mate van fonologisch bewustzijn en in het
bijzonder „fonemisch bewustzijn‟ is een goede
voorspeller van leessucces
Enkele taken
- begin- en eindrijm herkennen
- uit enkele woorden het woord kiezen dat
niet in het rijtje past
- een woord in afzonderlijke klanken
analyseren
- eerste/laatste klank van een woord
weglaten of toevoegen en het nieuwe woord
verwoorden
- in een woord de volgorde van twee
klanken veranderen
Indicatoren inzake
ontluikend lezen
Benoemsnelheid verwijst naar de
snelheid van toegang tot
uitspraak van letters, cijfers of
woorden en het snel ophalen van
deze fonologische informatie
Enkele taken:
- 25 of 50 kleuren, objecten, bekende letters of cijfers
zo goed en snel mogelijk benoemen
- deze kunnen zowel serieel als afzonderlijk
aangeboden worden
Indicatoren inzake
ontluikend lezen
Letterkennis vormt een goede
maat om het beginniveau vast te
stellen. Letters vergemakkelijken
de perceptie van fonemen en zijn
essentieel voor de transfer naar
woordherkenning en spelling.
Enkele taken:
- receptief: leerkracht noemt letters en leerlingen
wijzen ze aan
- productief: letters worden aangeboden en leerlingen
benoemen ze
indicatoren inzake
ontluikend lezen
Woordkennis is erg belangrijk voor
het toekomstige begrijpend
lezen. “De grenzen van mijn taal,
zijn de grenzen van mijn wereld”.
Enkele taken:
- veelvuldig „voorlezen‟
- verhalen spelen aan de verteltafel
- interactie met leeftijdsgenoten en juf
- woorden bij voorwerpen en tekeningen benoemen
- bij woorden de juiste tekening zoeken
Geen kleutertoetsen?
want …
We geloven in het oordeel van de
kleuterjuf. Dat wordt door verschillende
onderzoeken aangegeven. Kleuterjuffen
beschikken over een „referentiekader‟ dat
het mogelijk maakt om het toekomstige
schoolsucces van de kleuter goed in te
schatten.
Maar dan hebben we geen toets die onze
mening „krachtig‟ maakt…?!?
Niet de beste
leerkrachten,
maar het beste in
leerkrachten maakt
het verschil