Vals bewustzijn - Jos van der Lans

Column Jos van der Lans – GroenLinks Magazine – september 2007
Trefwoorden: modernisering, GroenLinks
Vals bewustzijn
GroenLinksers, het komt goed. Dat is de blijmoedige boodschap uit de WB-brochure De tijd
vooruit. De auteurs, Bart Snels en Noortje Thijssen, analyseren daarin de grote
moderniseringstrends van deze tijd (individualisering, rationalisering, globalisering en
migratie) om vervolgens te constateren dat GroenLinks op termijn over de juiste papieren
beschikt. Ja, nu even niet, want we kampen met een tijdelijke conservatieve backlash (SP,
Wilders), maar als de economie meewerkt, mag u van hen aannemen dat de tijdgeest de
verlichte GroenLinks gemoederen weer toe zal lachen.
Ik moest meteen aan de jonge Marx denken. Die beschuldigde iedereen die niet tot
hetzelfde inzicht kwam als hij van een vals bewustzijn. Pas als mensen bereid waren om
vanuit de positie van de revolutionaire klasse te denken dan zou het ware bewustzijn vanzelf
ontstaan. Zo zijn de mensen vandaag de dag ook door politieke moorden, terrorisme,
islamhaters en andere nostalgische conservatievelingen even op het verkeerde been gezet,
maar als zij met behulp van de economie weer gegrepen worden door de kracht van de
modernisering dan zullen zij hun dwaalspoor verlaten en het moderne GroenLinks als profeet
omhelzen.
Hoe naïef. Zoals de jonge Marx de scheppende kracht van het ontwikkelende
kapitalisme niet wilde zien, zo onderschatten Snels en Thijssen het paradoxale karakter van de
modernisering. Modernisering helpt de wereld niet alleen vooruit, ze laat overal een
verwoestend spoor na. Individualisering is niet alleen bevrijding van het individu, maar maakt
deze in tal van opzichten kwetsbaarder dan ooit. Rationalisering brengt de mensheid niet
alleen slimheid, maar ook vernietigingskracht. Globalisering brengt de wereld niet alleen
binnen handbereik, maar vergroot ook de ongelijkheid. Migratie is niet alleen een zegen, maar
ook een ramp.
Kortom: het begrip modernisering schiet hopeloos te kort om een politiek perspectief
te schetsen. Het is zelfs een arrogante manier om politieke tegenstrevers van een soort
achterlijkheid te betichten. De jonge Marx kwam er overigens snel achter dat hij met zijn
vals-bewustzijn theorie de wereld niet kon verbeteren en startte toen zijn monumentale
onderzoek naar de wetten van het kapitaal. Misschien moeten Snels en Thijssen zich op een
vergelijkbare wijze herkansen.
www.josvdlans.nl