stomazorg

tips & trucks stomazorg 41
Naar aanleiding van het artikel over de nieuwe richtlijn
stomazorg in Nursing november 20121 kwamen behoorlijk wat
praktische vragen binnen bij de redactie. We legden ze voor
aan Sigrun Klok, consulent stomazorg in Ziekenhuis Gelderse
Vallei in Ede en Chantal Tielemans, hoofverpleegkundige
polikliniek heelkunde en stomaconsulente in UZ Gent.
tekst Jolanda Timmermans fotografie Isabel Nabuurs
14
vragen over
stomazorg
1
Welke hulpmiddelen kan
ik mijn patiënt adviseren?
Houd het zo simpel mogelijk. De
plak die je gebruikt moet uit zichzelf
hechten. Als er sprake is van lekkage en
ontlasting tussen de huid en de huidplaat is dat niet meteen reden om met
bijvoorbeeld een hydroframe of een
extra pleistertje te gaan werken. Doe
dat alleen op aanwijzing van een stomaverpleegkundige. Huidbeschadigingen
worden meestal veroorzaakt door ontlasting achter de huidplaat. Dat moet je
niet inpakken met hulpmiddelen, vervang liever wat vaker de plak. Als je die
rustig los pelt en daarbij goed de huid
ondersteunt, hoeft dat de huid niet te
beschadigen.1
2
Wanneer moet ik doorverwijzen naar een stomaverpleegkundige?
Stomazorg is ‘uitprobeerzorg’. Laat
de patiënt dus gebruik maken van de
expertise van de stomaverpleegkundige
of referentieverpleegkundige stomazorg
(België). Stuur iemand met huidproblemen of lekkages door voor het aanmeten van ander materiaal. Problemen
die stomaverpleegkundigen veel zien
zijn patiënten die last hebben van lekkage en daar (te) lang mee door hebben
gelopen, of een huidplak waarin het gat
wekenlang te groot is geknipt, en als
gevolg daarvan een geïrriteerde huid.
Dan is het niet eenvoudig om de huid
weer rustig te krijgen.
3
Wat is ‘pancaking’ en
hoe voorkom ik het?
Bijna de helft van de stomadragers
heeft meerdere keren per maand last
van een lekkage.2 Mogelijk doordat
de - vrij stevige of plakkerige - ontlas-
ting niet goed in het stomazakje komt
omdat dat vacuüm is getrokken. Dan
blijft de ontlasting als een pannenkoek
(pancake dus) rond de stoma steken en
kruipt tussen de huid en de huidplaat.
De oorzaak kan het filter zijn dat alle
lucht uit het zakje laat ontsnappen. Er
ontstaat dan een vacuüm waar de ontlasting niet in kan. De oplossing is om
het filter af te plakken met een van de
meegeleverde stickertjes. Gewoon een
gaasje in het zakje stoppen om het zakje
open te houden, kan ook helpen.
4
Waar is hydrocolloïdpoeder precies voor?
Als de huid in contact komt met ontlasting, kan dat huidbeschadiging veroorzaken in de vorm van een vochtig
plekje. Dit komt vooral voor langs de
rand van de opening in de huidplak.
Zo’n plekje zorgt ervoor dat de plak
februari 2013 | nursing
42 stomazorg
moeilijker hecht, een probleem dat
gemakkelijk steeds groter kan worden.
Om weer een goede hechting te krijgen
tussen de kapotte huid en stomaplaat
kun je hydrocolloïdpoeder gebruiken
(bijvoorbeeld Orahesive®). Strooi het
poeder heel dun over de kapotte huid,
blaas of wapper met een droog gaasje
om het overtollige product te verwijderen. Het poeder blijft alleen daar kleven
waar de huid beschadigd en dus vochtig
is. Dep dan nogmaals voorzichtig met
een vochtig gaasje op het poeder en
zorg voor een optimale hechting van de
plak door deze heel goed te verwarmen
en zorgvuldig te wrijven bij het aanbrengen.
5
Hoe gebruik je barrièrecrème en -spray?
Barrièrecrème en -spray (bijvoorbeeld
Cavilon®) gebruik je voor het beschermen van de huid tegen bijvoorbeeld de
inwerking van ontlasting. Of als beschermlaagje wanneer de plak zeer sterk
hecht en je de huid wilt behoeden voor
beschadiging bij het verwijderen.
Gebruik van barrièrecrème maar een
klein beetje (ter grootte van een erwt)
en wrijf het in tot de huid stroef is. Je
kun dit middel ook gebruiken bij het
scheren van de huid rond de stoma,
omdat je geen scheerzeep of scheerschuim kunt gebruiken. Breng dan een
wat dikkere laag aan voor het scheren
en maak de huid na afloop schoon met
water en een gaas. Gebruik barrièrecrème wanneer de huid rood ziet, maar
nog wel intact is.
De spray kan ook gebruikt worden
op de beschadigde huid, eventueel in
combinatie met hydrocolloïdpoeder om
de huidplak goed te laten hechten. De
goede manier om de film aan te brengen is: één keer sprayen, laten drogen,
met een balpen een kruisje zetten op de
huid en nog een keer sprayen. Je mag
het pas weer gebruiken als het kruisje
weg is.
Het gebruik van dit soort producten
kan nuttig zijn bij huidproblemen en
veelvuldige lekkages. Bij een gezonde
huid is dat echter overbodig. Wees in
nursing | februari 2013
dat geval terughoudend, ook in verband
met de kans op allergische reacties.
6
Wat te doen bij een allergische reactie?
Allergische reacties komen maar heel
weinig voor. Je herkent ze aan roodheid die zich alleen onder het allergeen
bevindt, bijvoorbeeld de pleisterrand
of huidplaat. Veel vaker is er sprake
van een candida-infectie onder de
huidplaat, dan heeft de huidreactie wat
grilliger randen. Stuur de patiënt door
naar de stomaverpleegkundige, die kan
experimenteren met andere materialen
en als het nodig is doorverwijzen naar
een dermatoloog. Normale roodheid
trekt binnen korte tijd weg en dan ziet
de huid er weer net zo uit als de rest
van de buik.
7
Hoe verwijder je plakresten van de buik?
Reinig de huid van ontlasting met water en een gaas, maak deze goed droog
en plak de nieuwe huidplaat over de
plakresten. Die verkleven met de nieuwe huidplaat en gaan bij de volgende
wissel wel van de huid.
8
Hoe maak ik de huidplaat
passend?
Gebruik bij het knippen van de opening
in de huidplaat de mal die de meeste
patiënten hebben. Om door het dikke
materiaal heen te knippen moet je de
schaar goed gebruiken; knip niet met de
punt van de schaar, maar met het midden van de snijbladen. Het best is een
gebogen schaar te gebruiken en na het
knippen de randen gelijk te maken door
er met de vingers langs te gaan. Knip
de opening 1 mm groter dan de stoma.
De huidplaat moet op de huid plakken,
niet op het slijmvlies (dus maak het gat
niet te klein). De doorsnede en de vorm
van een stoma veranderen niet veel meer
na drie maanden. Als dat wel zo is, dan
kan er iets aan de hand zijn, zoals een
parastomale hernia.3
9
Hoe en wanneer gebruik
je opvulmiddelen?
Wees bij een normaal
stoma en gezonde
huid terughoudend
met hulpmiddelen en
barrièrecrèmes.
Een kneedbare ring kan een oplossing
zijn voor een buik met kuilen of
breuken. Dat geldt ook voor pasta
en andere opvulmiddelen. Laat de
patiënt zelf kneedbare dijkjes kneden
en warm maken, want het plakt aan
je handschoenen. Daarna kan je het
aan de achterkant van de huidplaat
plakken of direct op de huid. Of
gebruik een spuit voor het aanbrengen
(zie kader). Gebruik eventueel
een vochtig gaasje om de pasta te
tips & trucks stomazorg 43
niet van de huid trekt, maar er voorzichtig af pelt, is het vier keer per dag
vervangen van een eendelig systeem
geen probleem. De verschillende systemen, eendelig of tweedelig, worden
nog wel eens door elkaar gehaald. Een
eendelig systeem heeft een dunnere
huidplaat dan een tweedelig systeem en
is ervoor gemaakt om vaker verwisseld
te worden.
11
Wanneer wissel je het
systeem precies?
Hoe vaak je de huidplaat vervangt, is
afhankelijk van de productie van de
stoma. Daar is geen standaard voor,
maar er zijn wel gemiddelden. Bij dikke
ontlasting vervang je de plaat ongeveer
twee keer per week en bij dunne ontlasting of urine vaker. Ook bij sterke transpiratie door koorts of warm weer kan
vaker vervangen nodig zijn. De zakjes
voor gebonden ontlasting zijn gesloten
en moeten 2-3 keer daags verschoond
worden. De stomazakjes voor dunne
ontlasting en urine zijn aan de onderzijde te legen. Dit moet gebeuren als ze
voor 1/3 vol zijn, en dat kan oplopen
tot zo’n acht keer per dag. Het handigst
gaat dit legen zittend op het toilet tussen de benen door. De zakjes kunnen 1
keer op een dag vervangen worden. De
beste tijd hiervoor is ‘s ochtends voor
het ontbijt, dan produceert het ileo- of
urostoma het minste.
12
Wat kun je doen tegen
vieze luchtjes?
modelleren en plak er vervolgens de
huidplaat overheen.
10
Is het vaak wisselen
van het systeem belastend voor de huid?
Vaak raakt de huid geïrriteerd of beschadigd door ontlasting onder de
huidplaat. De enige oplossing is het
systeem te verwisselen. Het is een misverstand dat vaak verwisselen belastend
is voor de huid. Wanneer je de plak
Er zijn anti-geurmiddelen te koop die
je in het zakje moet doen, maar een
paracetamolletje of een beetje tandpasta
heeft vaak hetzelfde effect. Het gebruik
van speciale sprays en gewone luchtverfrissers of een lucifer afstrijken helpt
tegen geurtjes die in een badkamer of
wc achterblijven. Handen wassen met
tandpasta helpt tegen luchtjes aan je
handen.
13
Mag stomamateriaal
in de vuilnisbak?
Gebruikt stomamateriaal mag gewoon
bij het huisvuil. Doe het in een klein
TIP
voor aanbrengen
van pasta
Chantal Tielemans, hoofverpleegkundige polikliniek heelkunde en
stomaconsulente UZ Gent: ‘Voor
het aanbrengen van pasta gebruik
ik een spuit van 5cc. Ik verwijder
de stamper, duw de pasta erin
en plaats de stamper terug op
de spuit. Dit werkt economisch
en precies (als slagroom op een
taart spuiten). De pasta kleeft ook
niet meer aan je vingers. Nadien
breng je wat bewaarfolie aan op
het uiteinde van de spuit zodat de
pasta niet kan uitdrogen.’
afvalzakje (eventueel verkrijgbaar bij
leveranciers van stomamaterialen) dat je
goed dichtknoopt of afsluit. Er bestaan
voor mensen met een colostoma ook
(deels) toiletdoorspoelbare zakjes.
14
Wanneer kan een
patiënt de darmen
spoelen?
Darmirrigatie zorgt ervoor dat de stoma
slechts eenmaal per 24 uur produceert.
Dit kan alleen bij een colostoma en alleen in overleg met de behandelend arts
en stomaverpleegkundige. Het kan niet
incidenteel ingezet worden. De darmen
moeten wennen aan het spoelen, maar
zijn dan wel voor minimaal 24 uur leeg.
Op de stoma kan dan een plug of minizakje geplaatst worden.
Noten
1 Berends N. Highlights uit de nieuwe richtlijn
stomazorg, Nursing november 2012.
2 Klok S et al ‘Pancaking: een onderschat
probleem onder stomadragers’ (Wordt gepubliceerd in Rondom Stomazorg voorjaar
2013).
3 Cornelissen J, Oelen M, Stomaproblemen.
Doe de test: wat is wat? Nursing juli/
augustus 2012.
februari 2013 | nursing