Onderstaand artikel is gepubliceerd in het november nummer van

Onderstaand artikel is gepubliceerd in het november nummer van het tijdschrift cliënt gericht
psychotherapie (41,2003,4).
Kort als het kan, lang als het moet
De principes, theorie en interventies van Milton H.Erickson, als een aanvulling op en/of mogelijke
integratie met kort oplossingsgerichte, cliëntgerichte therapie.
Door Hans L. Benniks, werkzaam als trainer en therapeut in eigen praktijk en voorzitter van het
Nederlands Instituut voor Ericksonsiaanse Psychotherapie.
Inleiding.
Op het wetenschappelijk congres van de VcgP op 31-01-2003, werd door mij een workshop
gegeven met bovengenoemd thema.De doelstelling van de workshop was een lans te breken voor
meer kort oplossingsgericht werken binnen onze richting.
Een aantal ontwikkelingen binnen de psychotherapie geven volgens mij aanleiding om dit te
doen; ten eerst de toename van EBT's (Evidence Based Therapies), ten tweede de ontwikkelingen
binnen de cliëntgerichte therapie en ten derde de opvattingen over coaching en counseling.
Bij aanvang van de workshop stelde ik de volgende vragen aan de deelnemers, te weten:
Bestaat een korte oplossingsgerichte behandeling al en hoever is dit ontwikkeld? Indien dit niet het
geval is, of onvoldoende, bestaat hier dan behoefte aan? Wat beschouwt u als kortdurend?
Dienen wij deze vorm snel te ontwikkelen in het kader van `evidence based therapies`? Zo ja, zou
dan het gedachtegoed van Milton H.Erickson hiertoe een positieve bijdrage toe kunnen leveren?
Praktijk en onderzoek.
Laat ons eerst eens kijken naar de klinische praktijk versus het experimenteel onderzoek. Dat er
een spanningsveld bestaat tussen wetenschappelijk onderzoek en de klinische praktijk is algemeen
bekend. Ditzelfde zien wij dan ook terug bij de RCT (Randomized Clinical Trial) en EBT onderzoek.
Voor een uitgebreide bespreking van EBT zie ons tijdschrift nr. 1, 2003, Takens, R.J.
Zowel de wetenschapper als de practicus kennen hun valkuilen en doodlopende stegen. Kritiek van
de wetenschapper op de dagelijkse praktijk omvat onder andere generalisatie van
praktijkresultaten, a-diagnostisch handelen en zelden het stellen van een één-dimensionale
diagnose.
De clinicus heeft kritiek op het wetenschappelijk onderzoek, voornamelijk wat betreft de
standaardisatie, als gevolg van een te grote hoeveelheid aan variabelen. Vaak wordt er gewerkt
met proefpersonen en de individuele kwaliteiten van de therapeut kunnen niet, of onvoldoende,
worden meegenomen in het onderzoek.
Ontwikkeling van de `evidence based therapies`
In Engeland en met name in de Verenigde Staten, wordt al enige tijd de noodklok geluid door
zorgverzekeraars en andere overheden die op korte termijn uitsluitend nog bewezen (is effectieve)
therapievormen willen vergoeden. Op congressen en in tijdschriften wordt meegedeeld dat er
helaas nog maar weinig tijd beschikbaar is om de effectiviteit van een therapie(vorm) aan te
tonen.(Cummings N., 2002).
Overheden kijken met name naar effectiviteit (efficiëntie, behandelingsduur, kostenreductie,
afname subjectief lijden en intrapsychische winst). De proceskant krijgt weinig of geen aandacht.
Onderzoek naar cliëntgerichte psychotherapie is vaak procesmatig, zo stelt Peters. (Peters H.,VCgP
congres 2002).
Psychotherapy Task Force (empirically supported therapy relations)
In 2002 werden de resultaten gepubliceerd van een APA (American Psychological Association)
werkgroep naar procesgericht onderzoek (Norcross J.C., 2002). Bij Oxford University Press
verscheen het boek “Psychotherapy relations that work” . Op een conferentie over korte
oplossingsgericht werken, gesponsord door the Milton H.Erickson Foundation USA werden de
volgende resultaten van deze werkgroep bekend gemaakt.
- De therapeutische relatie levert een substantiële en consistente bijdrage aan
het resultaat van de psychotherapie.
- Praktijk en behandelingsrichtlijnen dienen expliciet de kenmerken,
kwaliteiten en werkwijze van de therapeut te omschrijven.
1
- Inspanningen om praktijkrichtlijnen of EB (evidence based)lijsten voor effectieve psychotherapie
te verbreden, dienen de therapeutische relatie te incorporeren. Door het niet meenemen van de
therapeutische relatie worden deze richtlijnen incompleet en potentieel misleidend. Deze opvatting
is zowel op klinische als op empirische gronden gebaseerd.
Conclusies; aantoonbaar effectief zijn het therapeutisch "verbond", empathie en
overeenstemming over het therapeutisch doel. Veelbelovend en effectief zijn: positieve gezindheid,
feed-back, congruentie, zelf onthulling, beheersen van tegenoverdracht, aanpassingsstijl en
verwachtingen.
Time Limited Treatment
Rogers hield zich al vrij vroeg bezig met het time limited treatment, daarna volgde Zeeman (1954)
Veen, van de (1957) en Schlien (1957).
Uit deze onderzoeken werden positieve uitkomsten gemeld. Het waren de hoogtij dagen van de
psychoanalyse en in die zin was Rogeriaanse therapie per definitie kort. Tot 1990 gebeurde er
weinig op dit gebied totdat Thorne (1994) er over publiceerde. Uit zijn publicatie blijkt onder
andere dat Rogeriaanse therapie met hoog gemotiveerde cliënten effectief is. Thorne concludeerde
dat korte termijn cliëntgerichte counseling significante resultaten oplevert.
Het is voor hem duidelijk dat cliëntgerichte therapie in zijn theorie en praktijk als korte therapie
beschouwd kan worden.
Wanneer we deze opvatting volgen kan men zich afvragen waarom er dan nauwelijks
identificatie met de kort oplossingsgerichte therapie beweging is.
De verklaring zou kunnen zijn dat wij niet denken in termen van kort oplossingsgericht werken en
zeker niet beschouwd willen worden als `agressief` sturende therapeuten. Wij geloven dat we iets
anders doen.
O'Hara, werkzaam als cliëntgericht therapeut, ( O'Hara M. Fourth Brief Therapy Conference
1998) brak een lans voor kort oplossingsgericht werken, maar verwachtte toen al dat dit een
langzaam proces zou zijn.
Zij lichtte haar eigen onderzoeksresultaten toe op een congres voor kort oplossingsgerichte
therapieën. Met betrekking tot de therapieduur van cliëntgericht behandelen komt zij tot de
volgende gemiddelden: kort, 6 - 16 sessies, gemiddeld 16 - 30 sessies, lang 30 - 70 sessies.Bij
navraag op onze workshop (wetenschappelijk congres VCgP 2003) bleken enkele deelnemers
kortdurend te werken (10-16 sessies) en vaak eclectisch. Met name werd genoemd
gedragstherapie, directieve therapie en strategische therapie.
Kort oplossingsgericht (S.de Shazer)
Het is zinvol om een duidelijk onderscheid te maken tussen korte termijn therapie en kort
oplossingsgericht. Bij de laatst genoemde vorm denken wij aan Steven de Shazer (ook een leerling
van Milton H.Erickson) en Insoo Kim Berg, grondleggers van deze richting. Enkele uitgangspunten
van deze therapievorm zijn; denken in oplossingen in plaats van problemen, oplossingen liggen
binnen de cliënt zelf, er bestaat geen noodzaak om de oorzaak of de functie van de
psychopathologie te kennen, snelle verandering is mogelijk, focus als behandelaar op wat
veranderbaar is, en zoek de positieve uitzondering om deze te versterken.
Milton H.Erickson, psychiater 1901-1980
Milton H.Erickson ontwikkelde onder meer de korte- en strategische therapievormen, een zeer
eigen vorm van klinische hypnose en hij leverde een bijdrage aan de theorie over gezinstherapie.
Ondanks verschillen zijn er tussen Rogers en Erickson ook veel overeenkomsten in hun
opvattingen, zoals bijvoorbeeld de visie dat oplossingen binnen de cliënt liggen, het aansluiten op
tempo en ontwikkeling van de cliënt .De gedachten over het onbewuste laten verschillen zien.
Erickson benoemde het onbewuste als een positieve betrouwbare kern van de persoon, Rogers
wijst er op dat dit standpunt, overeenkomstig zijn eigen benadering, zeer radicaal is.
Erickson deelde met Rogers de overtuiging dat wat hij : "het onbewuste" noemde en Rogers
"actualizing tendency"een intrinsieke tendens is van het organisme tot groei, ontwikkeling en de
volledige realisering van diens mogelijkheden. Rogers, C.R. (1987).
2
Vooral opmerkelijk zijn de overeenkomsten in het kader van` rapport` en `utilisatie`. In het
Leerboek Gesprekstherapie (Hans Swildens, 1991) wordt een zeer positieve bespreking gewijd aan
het werk van Erickson (blz. 498).
Enkele kenmerken van de Ericksoniaanse visie zijn:
* De naturalistische benadering, dat wil zeggen cliënten hebben alle noodzakelijke bronnen binnen
zichzelf beschikbaar of in hun sociale systemen dan wel in beiden.
*De therapeut helpt (leert) de cliënt deze vermogens te activeren/reactiveren en in een juiste
context toe te passen.
De interventies van Erickson, zelfs zijn toepassing van hypnose, waren soms nauwelijks te
onderscheiden van algemene gesprekstechnieken. Hij gebruikte vaak indirecte communicatie. Een
van de meest belangrijke kenmerken van zijn werk was de `utilisatie`- toepassing in therapie.
Ieder gedrag, zelfs verzet en/of weerstand, werden benut om de doelstelling van de cliënt te
realiseren.
Daarnaast behandelde hij iedere cliënt op een unieke en individuele manier.
Erickson stond aan de basis van kort oplossingsgericht behandelen en de klinische hypnose.
Een van zijn studenten, Jay Haley zei letterlijk: "er gaat geen dag voorbij dat ik niet iets gebruik, in
mijn therapie, dat ik geleerd heb van Erickson". Ook het `rapport`, het volgen en leiden van de
cliënt ,ontwikkelde hij tot een zeer grote staat van perfectie.
Enige benaderingen van Erickson zouden eenvoudig (na training) opgenomen kunnen worden
in onze manier van werken, zoals de conversationele hypnose (zonder formele inducties en
rituelen), en de utilisatie benadering.
Integratie.
Een integratie van kort oplossingsgericht en cliëntgecentreerd werken zou er als volgt kunnen
uitzien: 1. het stellen van haalbare doelen, 2. korte taxatie fase, 3. kleine successen bij het begin
van de behandeling, 4. zoveel mogelijk blijven binnen het cliëntgerichte model, 5. utilisatie, 6.
hoop geven,
7. bekrachtigen, 8. huiswerk opdrachten, 9. focus op het nu en de toekomst, 10. het zoeken van
de positieve uitzonderingen en deze versterken.
Conclusie
Kort oplossingsgericht werken is niet alleen mogelijk, maar waarschijnlijk ook een absolute
voorwaarde om te overleven.
Kort oplossingsgericht behandelen zou volgens mij tussen de 1 en maximaal 10 sessies kunnen
duren, wel indicatie- afhankelijk. De primaire aspecten van Erickson kunnen een bijdrage leveren
aan het nog effectiever werken met empathie, transparantie, congruentie, positive regard en zullen
de behandelingsduur bekorten.
Onderzoek naar deze variabelen is noodzakelijk. Daarnaast is de vraag om serieuzer te kijken naar
counseling en coaching volgens mijn mening een onjuiste vraag. De vraag zou moeten zijn:
wanneer beginnen we en hoe.
Counseling en coaching zijn in het bedrijfsleven al een erg lang ingevoerde methodiek en hier mag
onze richting niet ontbreken.
Ik eindig dan ook met :
Kort als het kan, lang als het moet.
Literatuur
Cummings N., 2002, The Milton H.Erickson Newsletter, vol.22 nr.3 2002
Erickson Milton H., The Collected papers, Vol. I, II, III, IV.
Erickson Milton H., The Seminars, Workshops and Lectures of, Vol. I, II, III, IV.
Hall, L.M. Communication Magic (2001), Crown House Ltd. Carmarten Wales
Norcross, J.C. 2002, Brief therapy Conference Erickson Foundation 2002
O'Hanlon, B.(1999), Selected papers, Taylor and Francis, Philadephia
O'Hara, M. (1984) Person-centered Gestalt, towards an holistic synthesis.
Peters, H. 2002, VCgP congres 2002
3
Rogers, C.R. (1942) Counseling and psychotherapy: Newer concepts in practice. New York:
Houghton Mifflin.
Rogers, C.R. (1987), Rogers, Kohut and Erickson: a personal perspective on some similarities and
differences. In: J.K.Zeig (ed), The evolution of psychotherapy. New York: Brunner/Mazzel.
Shlien, J.M. (1957). An experimental investigation of time-limited, brief, client-centered therapy.
Doctoral dissertation, University of Chicago.
Standal, S.W., & van der Veen,F. (1957) Length of therapy in relation to counselor estimates of
personal integration and other case variables. Journal of Consulting Psychology, 21(1), 1-9
Takens R.J. (1994) Tijdschrift voor psychotherapie, Een toekomst voor persoonsgerichte
psychotherapie (blz. 94 t/m 103)
Thorne – Mearns, D. (1994) Developing person-centered counseling. Londen: Sage
Correspondentie adres
H.L.Benniks
Alkmaar
Telefoon:072-520 27 62
e-mail: [email protected]
4