klassieke talen

KLASSIEKE TALEN
DE ‘DODE’ TALEN: DIGITAAL SPRINGLEVEND
Griekenland en Rome hebben een niet te onderschatten invloed gehad op de
Westerse beschaving en het Westers denken. Daarom hebben deze talen een
terechte plaats gekregen in het Europees onderwijs. De lessen Latijn en Grieks
mogen zich echter niet beperken tot de traditionele lessen ex cathedra. Ze
moeten zich aan de nieuwe evoluties en moderne technologieën aanpassen. We
kunnen in het onderwijs van de 21ste eeuw met een gezonde ondersteuning
van de ICT-technologie de klassieke talen levend houden.
We kunnen er niet om heen.
Ook het onderwijs surft mee op de
digitaliseringsgolf.
De scholen maken er een werkpunt van
om nieuwe media actief in het onderwijs
te integreren.
De mogelijkheden zijn talrijk: de leraren
kunnen hun lessen levendiger maken
met beeld- en geluidsfragmenten.
Digitale leerplatformen laten leerlingen
toe altijd en overal een opgegeven taak
of lesmateriaal op te halen, vragen te
stellen aan de leraar of een opdracht digitaal in te sturen.
Digitale lespakketten geven aan sterkere leerlingen de kans om zich via extra
materiaal in de leerstof te verdiepen. Leerlingen die moeilijker kunnen volgen
krijgen aangepaste oefeningen of extra hulpmiddelen.
Leerlingen en klasgroepen beantwoorden via Facebook elkaars vragen of ze
werken samen aan een opdracht via een wiki. Scholen hebben niet langer
alleen maar een website maar ook een Facebookpagina, een twitteraccount …
Toch moeten we bij al deze mogelijkheden de vraag durven stellen: is dit
nodig om goed onderwijs te bieden?
Het is immers belangrijk dat jongeren op alle domeinen open bloeien. Ze
verwerven niet alleen kennis maar we moeten hen ook kansen bieden om hun
emoties, attitudes, sociale vaardigheden en levenswijsheid aan te scherpen. We
moeten ons afvragen op welke vlakken ICT tijdens de lessen klassieke talen
een meerwaarde kan bieden.
1
Deze tekst is geen pleidooi om
ongebreideld op ICT in te zetten.
Neen,
we
willen
een
aantal
mogelijkheden aanbieden en een
aantal kansen schetsen. Niet elke
leraar is een digitale expert, maar
misschien vind je iets dat voor jouw
lessen de moeite waard is. Het is
geenszins de bedoeling om een
exhaustieve opsomming te geven
van alle mogelijkheden. Het gaat
alleen om een aantal ‘smaakmakers’.
Leerlingen – althans volgens de Vlaamse Scholierenkoepel – zijn ervan overtuigd
dat de nieuwe media een arsenaal aan mogelijkheden bieden bij het lesgeven,
het leren en studeren. Ze zorgen voor variatie in het lesgebeuren. Toch
beklemtonen ook de leerlingen dat deze nieuwe media slechts een middel zijn,
geen doel.
1
ICT-integratie en leergericht werken
We spreken van echte ICT-integratie wanneer je ICT gebruikt op alle
momenten van het leerproces. We kunnen drie momenten in het
leerproces onderscheiden.
1.1
Informatie zien
Dit moment is sterk leraargericht: de
leraar geeft zijn instructies of presenteert
zijn leerstof. Hij biedt zijn informatie aan
en helpt de leerlingen bij het verwerven
van leerinhouden.
Hierbij maakt hij vaak gebruik van
PowerPoint, YouTube-filmpjes, Prezi …
De meeste klassen beschikken over een
projector en een beamer. Sommige
klassen hebben al een digitaal bord en
uitgeverijen zorgen voor bordboeken.
1.2
Oefeningen maken
Wanneer leerlingen het geleerde op de computer willen inoefenen wordt
het al moeilijker. Er moet hiervoor voldoende ICT-infrastructuur aanwezig
zijn op school: computerlokalen die gereserveerd kunnen worden of
individuele mobile devices, waarover elke leerling kan beschikken. Alleen
als deze voorwaarde vervuld is, krijg je de kans om aan leerlingen
gepersonaliseerde oefeningen via de computer/mobile device aan te
bieden én meteen ook de oefenresultaten te verwerken. Zo kun je de
leerwinst in kaart brengen.
2
1.3
Zelf ontwerpen
Een derde stap in het leerproces is de meest creatieve: de leerling is in
staat om met het geleerde zelf iets te produceren. Hier liggen heel wat
kansen open.
Het is belangrijk dat de leraren ervan overtuigd zijn dat ze meer
leerlingengericht moeten werken met ICT. Elektronische leeromgevingen
die nu gebruikt worden om informatie door te geven (bv. digitale agenda,
links, documenten …) moeten meer ingezet worden om bv. oefeningen te
voorzien bij de leerstof, om leerlingen met elkaar te laten werken aan een
groepsopdracht …
De overgang van leraargericht ICT-gebruik naar meer leerlingengericht
ICT-gebruik is volop aan de gang.
2
Digitale didactiek in de lessen Latijn en Grieks
Heel wat leraren zijn in de lessen
Latijn en Grieks al actief bezig met de
nieuwe media. Niet alleen de digitale
borden maar ook tablets en de sociale
media zijn maar een paar voorbeelden
van de talrijke mogelijkheden die de
digitale media bieden voor onze
vakken. Ook de Vlaamse Olympiades
Latijn en Grieks hebben een eigen
Facebookpagina.
In deze rubriek gaan we dieper in op de verwijzingen van ICT in de
leerplannen klassieke talen, het CIRCE-project, een aantal concrete
websites voor leraren, het gebruik van tablets en een aantal oefensites
voor leerlingen.
2.1
ICT en de leerplannen
De leerplannen besteden ook aandacht aan de mogelijkheden van ICT: het
leerplan 1ste graad op pagina 25 en het leerplan 2de graad op pagina 15.
ICT als leermiddel kan een meerwaarde betekenen als de leerlingen ICT
veilig, verantwoord en doeltreffend leren gebruiken. ICT kan een steun
betekenen voor de leerlingen om zelfstandig te leren werken en studeren
of om interactief en gezamenlijk te leren.
Voor de leraar klassieke talen bestaan heel uiteenlopende mogelijkheden:
lessen ontwerpen, thema’s illustreren met beelden van het internet,
teksten bijeenbrengen en ter beschikking stellen, vocabularium laten
inoefenen en gebruik maken van een digitaal leerplatform.
3
2.2
Het CIRCE-project
Het CIRCE-project (A Classics & ICT Resource Course for Europe) is een
Europees project dat een aantal specifieke vakgebonden toepassingen en
mogelijkheden aanreikt om binnen de lessen klassieke talen didactisch
verantwoord ICT te gebruiken. Het project onderzoekt hoe in Europa de
computertechnologie het onderwijs in klassieke talen en cultuur kan
verrijken. Een partnerschap van leraren klassieke talen uit België,
Denemarken, Frankrijk, Griekenland, Italië en het Verenigd Koninkrijk
werkte het project uit.
Het CIRCE-project heeft zich tot doel gesteld leraren klassieke talen te
helpen door goede praktijkvoorbeelden van ICT op te sporen. Er is heel
wat materiaal ontwikkeld dat we op www.circe.be terugvinden.
2.3
Ideeën ter inspiratie voor de leraren
2.3.1 Je kunt Latijnse en Griekse teksten in de originele taal vinden op volgende
websites.
Voor Griekse teksten: http://www.perseus.tufts.edu
Voor Latijnse teksten: http://www.thelatinlibrary.com
2.3.2 De meeste uitgeverijen voorzien voor de leraren ook voldoende
lesmateriaal dat aansluit bij de gebruikte handboeken: een bordboek, een
lerarenkit, interactieve oefeningen.
2.3.3 Knooppunt
Het betreft hier de realisatie van
een uniek online loket voor digitale
leermiddelen.
Leerlingen en leraren krijgen met
één login en wachtwoord toegang
tot alle digitale leerinhouden die ze
aangekocht hebben bij uitgevers
van leerboeken die lid zijn van de
vereniging: www.knooppunt.net.
4
2.3.4 Google Street View geeft je de kans om samen met de leerlingen op stap
te gaan in Rome.
2.3.5 Zeker op te volgen is Testbeeld, een
project van het VIAA. Het Vlaams
Instituut voor Archivering ontsluit
voor het onderwijs film- en audiomateriaal van de openbare omroep,
de regionale omroepen en diverse
erfgoedinstellingen zoals van musea
en archieven:
https://testbeeld.viaa.be.
2.3.6 Wil je op zoek gaan naar welke ICT-tools je kunt gebruiken in je lessen?
Op de website van SIHO (steunpunt inclusief hoger onderwijs) vind je veel
uiteenlopende ICT-tools: http://siho.pxl.be/icttools.
2.4
Van tabula tot tablet
Meer en meer scholen beschikken over tablets. Meestal gaat het om een
aantal tablets, die eigendom zijn van de school en gereserveerd kunnen
worden. De leerlingen hebben nog een handboek en/of leerwerkboek. Er
zijn ook al een aantal scholen waarbij de leerlingen elk individueel een
mobile device hebben: een iPad, tablet of notebook. Dit wil dan zeggen dat
je als leraar elke les over dit toestel kunt beschikken.
De tablets zijn snel en goed werkende toestellen die tegelijkertijd
gepersonaliseerd en mobiel zijn. Hier liggen heel veel mogelijkheden. Maar
een mobile device vervangt de leraar niet. Of de tablet de plaats inneemt
van een handboek of naast het handboek gebruikt wordt, is meestal de
keuze van het schoolbeleid. De mogelijkheden zijn ongelofelijk talrijk,
zeker ook voor de lessen Latijn en Grieks.
Belangrijk in deze lessen is de mogelijke interactie van de leerlingen.
Programma’s zoals Socrative, Nearpod of Kahoot stimuleren de
interactieve medewerking van de leerlingen en zo is hun betrokkenheid in
de les ook veel groter.
5
Zowel op de Dag van Grieks als op de Dag van klassieke talen tijdens het
schooljaar 2014-2015 was een werkwinkel over het gebruik van tablets in
de lessen Grieks en Latijn voorzien. De powerpointpresentaties van deze
werkwinkels zijn als bijlage toegevoegd. Ook vind je in de bijlagen een
overzicht van een aantal gebruiksvriendelijke apps voor de lessen Latijn en
Grieks.
2.5
ICT-oefeningen voor de leerlingen
2.5.1 Woordenschat
Er zijn heel wat programma’s op de markt waarmee woordjes
ingeoefend kunnen worden. Wrts en Teach 2000 zijn twee online
overhoorprogramma’s. Ook de uitgeverijen stellen apps om de
woordenschat te oefenen ter beschikking.
2.5.2 Schema’s en structuren
Hier biedt het internet ook heel veel mogelijkheden.
We beschikken over verschillende gratis tools om digitale mindmaps te
maken: www.emindmaps.nl of http://www.gratissoftware.nu.
Op de website http://www.inspiration.com/freetrial krijg je een veel
ruimer aanbod om structuren, schema’s en dergelijke meer aan te bieden
aan de leerlingen. Zij kunnen ook zelf met deze website aan de slag.
6
2.5.3 Oefeningen
Ook hiervoor vind je allerhande apps en sites maar wees behoedzaam met
het geven van driloefeningen. Verlies niet uit het oog dat driloefeningen
gemakkelijk realiseerbaar zijn maar soms niet leerplanconform.
Tot slot wil ik nog even de portaalsite Klascement vermelden waar heel
veel didactisch materiaal terug te
vinden is, ook voor de klassieke talen.
Wie hierover meer uitleg wil, kan
daarvoor terecht op de volgende dag
van klassieke talen op zaterdag 17
oktober 2015. Eén van de workshops gaat immers over Klascement en
andere ICT-tools, specifiek voor de classici.
Zoals hierboven is gebleken zijn de mogelijkheden voor digitale didactiek
in de lessen heel divers en uitgebreid. Het is belangrijk om te beseffen dat
deze technologie een boeiend hulpmiddel kan zijn om lessen interactief en
actueel te maken. Maar elke leraar bewaakt best zijn eigen tempo op de
digitale snelweg.
3
Bibliografie
SERCU, L., Digitale didactiek. Wegwijzers voor de onderwijspraktijk, Acco,
Leuven, 2012.
BUYSE, D. e.a., Focus op de digitale school. En thuis? Gezinsbond, Brussel,
2013.
MORGAN, J., e.a.; ICT & Klassieke talen in Europa. Een introductie tot het
gebruik van ICT door leerkrachten klassieke talen, Brussel, 2006
(www.circe.be).
4
Bijlagen
Bijlage 1: Grieks en tablets
Bijlage 2: Latijn en tablets
Bijlage 3: Apps in de lessen klassieke talen
TER INFO: HET NIEUWE LEERPLAN DERDE GRAAD
Vanaf 1 september 2015 wordt ook in de derde graad gestart met het nieuwe
leerplan klassieke talen. De nieuwe aangepaste valentiegrammatica en de
leerlingen die werken met de driedelige (morfologische) vorm, (syntactische)
functie en (semantische) rol zijn in de derde graad aanbeland.
7
Enkele belangrijke accentverschuivingen in het nieuwe leerplan zijn:
-
er wordt meer aandacht besteed aan de nawerking en receptie van
klassieke teksten/ideeën in de moderne maatschappij;
er wordt expliciet gevraagd om in de derde graad wetenschappelijke
termen en hun Grieks/Latijnse oorsprong te behandelen;
de doelstellingen bij de onderzoekscompetenties zijn veel uitgebreider
geformuleerd dan in het vroegere leerplan.
Mieke Lietaert
Dag van klassieke talen
Cursuscode: D16 - 008
Docent: diverse docenten
Datum en uur: zaterdag 17 oktober 2015 van 09.30 u. tot 15.00 u.
Locatie: KU Leuven Kulak Kortrijk
8