jaarverslag 2005 - Endocrinologie | UMCG

JAARVERSLAG 2005
AFDELING ENDOCRINOLOGIE
VAKGROEP INTERNE GENEESKUNDE
Universitair Medisch Centrum Groningen
Postadres
Postbus 30.001
9700 RB Groningen
Telefoon:
Fax:
Website:
Bezoekadres
Hanzeplein 1
9713 GZ Groningen
050-3613962
050-3619392
http://www.azg.info; http://www.umcg.net
1
Inhoudsopgave
1. Personele formatie ................................................................................................................... 3
2. Gezondheidszorg / patiëntenzorg............................................................................................. 5
3. Diabetes mellitus / Diabeteszorg .............................................................................................. 6
4. Ontwikkelingen in 2005 .......................................................................................................... 10
5. Onderwijs ............................................................................................................................... 10
6. Nascholing.............................................................................................................................. 11
7. Opleiding tot internist en in het aandachtsgebied Endocrinologie .......................................... 12
8. Wetenschappelijk onderzoek.................................................................................................. 13
9. Activiteiten buiten het UMCG ................................................................................................. 18
Bijlage 1 - Besprekingen............................................................................................................. 19
Bijlage 2 - Publicaties 2005 ........................................................................................................ 20
2
1. Personele formatie
De leden van de onderafdeling Endocrinologie en Stofwisselingsziekten zijn verantwoordelijk voor de
zorg aan een brede groep van patiënten met endocriene en metabole aandoeningen en voor het
onderwijs aan studenten en arts-assistenten, de opleiding tot internist-endocrinoloog en
wetenschappelijk onderzoek op deze gebieden. In dit jaarverslag worden de activiteiten gedurende het
jaar 2005 kort samengevat. In dit jaar bestond de onderafdeling uit de volgende personen:
Mw. drs. A. Alberda (Anny)
Dr. A.P. van Beek (André)
Dr. G. van den Berg (Gerrit)
Mw. drs. S.E. Borggreve (Susan)
Dr. R.P.F. Dullaart (Robin)
Mw. W. van El (Winnie)
Mw. B. Fokkens (Baukje)
Mw. M.A. Groeneveld (Mariska)
Mw. B.G. Haandrikman (Bettine)
Mw. I. Hoekstra (Immie)
Mw. drs. A.N.A. van der Horst - Schrivers
Mw. A. Jongbloed (Alied)
Dr. J.C. Keers (Joost)
Dr. M.N. Kerstens (Michiel)
Mw. G. Kreugel (Gillian)
Mw. dr. T.P. Links (Thera)
Mw. E. Maris (Ellis)
Mw. drs. S.H. Meeuwisse – Pasterkamp
Dr. J.R. Meinardi (Johan)
Mw. C. Neperus (Carolien)
Dr. P.H.N. Oomen (Peter)
Mw. drs. A.C.M. Persoon (Adrienne)
Dr. F. Perton (Frank)
Mw. I.E. Pop (Inge)
Mw. drs. A. Roos (Annemieke)
Mw. A.A. Schrader (Anita)
Dr. W.J. Sluiter (Wim)
Mw. L.G.J. Smit (Linda)
Drs. R. de Vries (Rindert)
Mw. H.C. Wessels (Ellen)
Prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel (Bruce)
Mw. R. Zuur (Roelie)
internist-endocrinoloog, tot 1 dec 2005
internist-endocrinoloog
internist-endocrinoloog
arts-onderzoeker, tot 15 nov 2005
internist-endocrinoloog
nurse-practitioner
medewerker dataverwerking
doktersassistente
laboratoriummedewerker
diabetesverpleegkundige
internist, endocrinoloog i.o., vanaf 1 april 2005
diabetesverpleegkundige
psycholoog
internist-endocrinoloog
verpleegkundig consulent
internist-endocrinoloog
secretaresse
internist-endocrinoloog i.o., vanaf 1 okt 2005
internist-endocrinoloog, tot 1 nov 2005
secretaresse, tot 1 aug 2005
internist-endocrinoloog, tot 1 sept 2005
arts-onderzoeker, tot 1 okt 2005
laboratoriummedewerker
doktersassistente
internist-endocrinoloog i.o.
secretaresse
biochemicus, statisticus
diabetesverpleegkundige
arts-onderzoeker, tot 1 oktober 2005
diabetesverpleegkundige, tot 1 oktober 2005
internist-endocrinoloog
diabetesverpleegkundige
In de personele bezetting zijn in 2005 enkele belangrijke veranderingen geweest. Per 1 september is dr.
Peter Oomen toegetreden als internist-endocrinoloog tot de maatschap Interne Geneeskunde van het
Medisch Centrum Leeuwarden, en per 1 november is dr. Johan Meinardi werkzaam binnen het
Rijnstate ziekenhuis in Arnhem. Mw. A. Alberda heeft per 1 december van de mogelijkheid gebruik
gemaakt tot vervroegde pensionering. Per 1 april resp. 1 oktober startten mw. drs. Anouk van der Horst
en mw. drs. Susanne Meeuwisse met hun opleiding in het aandachtsgebied Endocrinologie.
Een aantal wetenschappelijk onderzoekers beëindigden hun actieve researchperiode, te weten Susan
Borggreve, Adrienne Persoon en Rindert de Vries. Voor hun vorderingen kan mede verwezen worden
naar de publicatielijst van de afdeling. Het ligt in de verwachting dat alle drie in 2006 hun proefschrift
zullen verdedigen.
Helaas moest de afdeling veel te vroeg afscheid nemen van een toegewijd medewerkster, mevrouw
Rita van Slooten. Zij overleed na een lang ziekbed. Rita heeft vele jaren toegewijd en vakkundig de
afdeling ondersteund in alle poliklinische zorgactiviteiten, en daarnaast meerdere jaren de
onderzoeksregistratie verzorgd, zelfs in de perioden dat zij intensief voor haar ziekte werd behandeld.
Samen met haar familie en vele vrienden en bekenden werd aan Rita op 3 maart de laatste eer
bewezen in het crematorium Groningen.
3
In nauwe samenwerking hebben de afdelingen Heelkunde (prof. dr. R.J. Ploeg), Nefrologie (dr. E.F. de
Maar), Radiologie (prof. dr. M. Oudkerk) en Endocrinologie (prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel), en de Raad
van Bestuur van het UMCG in september 2004 een vergunningsaanvraag ingediend om transplantatie
van Eilandjes van Langerhans te kunnen uitvoeren, en medio 2005 heeft de minister van VWS het
besluit genomen om het UMCG als tweede centrum in Nederland (naast het Leids Universitair Medisch
Centrum) voor deze bijzondere behandeling een vergunning toe te wijzen.
De aan dr. A.P. van Beek toegekende Novo Nordisk Award 2005 stelde hem in staat een bezoek van
3½ maanden te brengen aan de gerenommeerde endocrinologische kliniek in Birmingham van prof.
P.M. Stewart (Queen Elisabeth Hospital and Institute of Biomedical Research, Division of Medical
Sciences, University of Birmingham, UK). Gedurende deze periode heeft hij zich bezig gehouden met
het effect van chronische laaggradige inflammatie op vetcel functie. De invloed van bekende (IL 1 en
TNFα) en minder bekende (IL18) interleukinen op cortisol activatie (11βHSD type 1 activiteit), glucose
opname, vetzuur- en adipokine productie werden in preklinisch onderzoek in een humane vetcellijn
getest. Daarnaast heeft hij als 'visiting consultant' inhoudelijk kennis kunnen nemen van poliklinische
activiteiten en de organisatie van endocrinologische patientenzorg. Al met al heeft dit tot dus ver geleid
tot een samenwerkingsverband waarbij recent samen een wetenschappelijke onderzoeksvoorstel is
geschreven.
Tijdens de najaarsvergadering van de NVDO, op 1 december in Doorwerth, ontving dr. Joost Keers de
Dr. F. Gerritzenprijs 2005 voor het beste Nederlandse proefschrift op gebied van diabetesonderzoek.
Mw. Gillian Kreugel behaalde de graad van ‘Master of Science in Nursing. Mw. Winnie van El rondde
haar opleiding 'Advanced Nursing Practice' af met een afstudeerproject dat een kwalitatief onderzoek
omvatte op het gebied van ‘Diabeteszelfzorg en Hemodialyse’.
Figuur 1. De nieuwe lay-out van de website van de afdeling Endocrinologie.
4
2. Gezondheidszorg / patiëntenzorg
Kliniek
Het aantal verpleegdagen in 2005 was 1916; in 2004 was dit 2111, bij een ‘budget’ van 2410. Ondanks
de toename van de complexiteit van de verwezen patiënten is de gemiddelde verpleegduur afgenomen
van 6,7 naar 6,0 dagen, door optimale aandacht voor efficiëntie in planning van ontslag en
vervolgbehandelingen.
Na een uitgebreide beddenherschikking binnen de disciplinegroep Interne Geneeskunde is de
Endocrinologie eind 2004 van de 3e naar de 4e verdieping verhuisd. Op E4 zijn thans de acute opname
unit van de Interne Geneeskunde, de klinische bedden van de Endocrinologie en de ‘suites’ voor
behandeling met radioactief jodium en brachytherapie gecombineerd. Deze bundeling zorgt voor een
grotere efficiëntie van onze klinische activiteiten.
Leden van de onderafdeling (dr. A.P. van Beek, dr. P.H.N. Oomen) participeerden in de supervisie van
de centrale Spoed Opvang van de Interne Geneeskunde.
Polikliniek
Ook in de poliklinische consulten zien we een verdere duidelijke toename. Daarbij is het aantal eerste
poliklinische consulten gestabiliseerd juist boven de 700, het aantal vervolgconsulten van 8959 naar
9443. Via een 'triage' systeem wordt zo veel getracht dat patiënten met de hoogste urgentie ook
daadwerkelijk snel en efficiënt kunnen worden geholpen. Daarom weerspiegelt de gemiddelde 'officiële'
toegangstijd, die rond 3 weken ligt, niet de daadwerkelijke gang van zaken. Patiënten met een
spoedindicatie worden dezelfde dag gezien, zoals mensen met juist ontdekte type 1 diabetes mellitus,
die immers direct met de behandeling met insuline moeten starten. Ook patiënten met het vermoeden
op een kwaadaardige endocriene aandoening worden binnen een week gezien, zodat de diagnostiek en
behandeling zonder tijdsverlies kunnen aanvangen. Voor mensen met problemen die een minder
dringend karakter hebben, bedraagt de gemiddelde wachttijd tussen 3 en 4 weken.
Die wachttijd zou nog korter kunnen zijn, wanneer alle polikliniekafspraken daadwerkelijk worden
nagekomen. Het komt meer dan incidenteel voor dat patiënten voor een eerste of een vervolg afspraak
niet verschijnen, en dan later opnieuw moeten worden ingepland, met alle druk op de poliklinische
spreekuren van dien. Ook bij late afzeggingen kunnen open gevallen plaatsen in de spreekuren niet
meer worden opgevuld. Daarom zijn we recent gestart om in eerste instantie alle patiënten, die zonder
af te zeggen niet verschijnen op de polikliniek, diezelfde dag thuis te bellen. Het ligt in de verwachting
dat hierdoor het aantal niet nagekomen afspraken de komende maanden zal afnemen.
Tabel 1. Kerngetallen van kliniek en polikliniek Endocrinologie
Jaar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Klinische
opnames
326
278
281
330
315
322
Poliklinische
consulten
8796
8198
8360
8815
9720
10148
Eerste PK
consulten
494
512
570
642
761
705
De poliklinische diabeteszorg wordt in nauwe samenwerking met de afdeling Algemene Interne
uitgevoerd. Dr. M.N. Kerstens en dr. J.C. ter Maaten hebben de dagelijkse leiding van de diabeteszorg.
Goede registratie van de case-mix aan patiënten was tot voor kort een probleem, maar de afdeling is
inmiddels per 1 mei 2003 met de DBC / ICD-9 registratie gestart, waardoor het een stuk gemakkelijker
is om adequate overzichten te genereren. Een verdere stimulans en optimalisatie van de zorg voor
mensen met diabetes in Noord Nederland wordt verwacht van de oprichting van een Universitair
Diabetes Centrum, waarvan de ontwikkeling in december 2004 is aangevangen. Verwacht wordt dat
vanaf medio 2006 de diabeteszorg binnen een ‘one-stop’ faciliteit kan worden aangeboden, waarbinnen
naast de internist en diabetesverpleegkundige ook de oogarts, een podotherapeut, en een DVN
informatiepost gevestigd zijn.
5
Figuur 2. De belangrijkste endocriene organen
Topreferente zorg
De topreferentie zorg van de afdeling Endocrinologie betreft de volgende patiëntencategorieën:
* schildkliercarcinoom
* hypofyse tumoren
* bijnierproblematiek (tumoren, feochromocytoom, steroidsynthese stoornissen)
* erfelijke endocriene en metabole syndromen
* zwangerschap en diabetes
* diabetische complicaties, waaronder diabetische voetproblematiek
* insulinepomp therapie.
In de regio wordt steeds meer samengewerkt met de endocrinologen, die in de perifere ziekenhuizen
werkzaam zijn. Dit betreft vooralsnog vooral de patiëntenzorg, maar ook steeds meer de opleiding en
het wetenschappelijk onderzoek.
Er blijft de komende jaren middels nascholing en persoonlijke contacten continue aandacht voor
uitbreiding van deze regionale samenwerking, met voldoende mogelijkheden voor onze onderzoekers
om over de langetermijn follow-up patiëntengegevens te kunnen beschikken. Gedacht kan worden aan
structurele deelname van arts-assistenten of stafleden aan poliklinische activiteiten in perifere
ziekenhuizen, c.q. een consultfunctie op locatie. Eén en ander hangt vanzelfsprekend af van de
ontwikkelingen in de formatie van de afdeling.
Multidisciplinaire begeleiding van patiënten
Op dit moment functioneren voor het schildkliercarcinoom, de hypofyse problematiek en de diabetische
voet multidisciplinaire behandelteams, met een 2-wekelijkse tot maandelijkse bespreking (zie voor een
overzicht van Endocrinologie besprekingen bijlage 1). Het multidisciplinair hypofysespreekuur, dat 1x
per 2 weken op de vrijdagmiddag plaats vindt, verloopt succesvol.
Ook is met de afdeling Oncologie frequenter overleg over samenwerking op het gebied van de
begeleiding van patiënten met neuroendocriene tumoren.
3. Diabetes mellitus / Diabeteszorg
Geïntegreerde diabeteszorg
Het UMCG onderschrijft de uitgangspunten voor goede diabeteszorg, zoals die in de Zorgstandaard van
de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) zijn vastgelegd. Hierbij spelen drie belangrijke processen
een rol:
1. Medische behandeling en zorg.
2. Educatie en het leren omgaan met diabetes, kortweg diabetesrevalidatie genoemd.
6
3. Het proces, waarin de mens met diabetes zijn maatschappelijke positie ervaart, bevecht en
verbetert.
Goede diabeteszorg vereist adequate en afgesproken financiering en een uitgewerkt zorgsysteem.
Dit maakt werken volgens de Zorgstandaard, toepassing van richtlijnen en continue kwaliteitszorg,
mogelijk. De uitgangspunten hierbij worden gevormd door de NDF/CBO-richtlijnen en de adviezen voor
goede diabeteszorg. Dit zijn richtlijnen die bij voorkeur op basis van ‘evidence based medicine’ zijn
vastgesteld. Waar nog niet voldoende evidence voor handen is, is door het Diabetesteam van het
UMCG, op basis van ‘experience based medicine’, een richtlijn geformuleerd. Diabeteszorg wordt aan
de hand van deze schriftelijke afspraken geleverd.
Figuur 3. Diabetes is voor velen nog een vraagteken.
Goede diabeteszorg vereist een multidisciplinaire aanpak, en deze wordt in het UMCG geboden door
een team, waarbij de medische eindverantwoordelijkheid berust bij de behandelend arts. Dit team
bestaat uit meerdere disciplines: een behandelend arts, een diabetesverpleegkundige, een diëtist, een
psycholoog of maatschappelijk werker. Aangezien de zorgzwaarte van individuele patiënten varieert,
wordt de rol van coördinator van zorg, zowel door de behandelend arts als door de
diabetesverpleegkundige, uitgevoerd. De herschikking van taken binnen de diabeteszorg naar
diabetesverpleegkundigen is formeel geregeld in het Diabetesteam binnen de mogelijkheden en regels
van de wet BIG.
Zorg voor mensen met diabetes mellitus wordt aangeboden op twee locaties. De reguliere poliklinische
diabeteszorg vindt plaats op de hoofdlocatie van het UMCG aan het Hanzeplein. De diabeteszorg in het
kader van diabetesrevalidatie vindt plaats in de locatie UMCG-Beatrixoord.
Het UMCG biedt een multidisciplinaire academische behandeling en begeleiding van mensen met
diabetes. Deze behandeling kent meerdere modules:
1. Voor patiënten die relatief weinig somatische complicaties hebben, ligt het accent met name op de
diabeteseducatie. Deze mensen worden tenminste tweemaal per jaar uitsluitend door de
diabetesverpleegkundige gezien, en éénmaal per jaar door de internist.
2. Voor patiënten met veel complicaties wordt de zorg gecoördineerd en uitgevoerd door de internistendocrinoloog. Gemiddeld wordt de mens met diabetes drie keer per jaar gezien door de
internist, en één keer per jaar door de diabetesverpleegkundige. Op indicatie, of bij intercurrente
problemen, worden frequentie, intensiteit en duur van de individuele consulten uitgebreid.
3. Voor specifieke categorieën patiënten is een individueel behandelplan van toepassing, zoals voor
vrouwen met diabetes die zwanger zijn of willen worden, en voor patiënten met een
voetprobleem.
4. Voor nieuw verwezen patiënten waarbij een uitgebreide inventarisatie wordt gemaakt van kennis en
vaardigheden, en voor wie een risicoprofiel wordt opgesteld, is een ‘diabetescarrousel’
ontworpen. Hierin participeren de internist, de diabetesverpleegkundige en de diëtist. Na drie
maanden waarin een aantal contacten plaatsvindt is voor deze patiënten een behandelplan
opgesteld.
7
Gezien de topreferente functie van het UMCG zijn patiënten afkomstig uit heel Nederland. Het
merendeel is echter woonachtig in één van de vier noordelijke provincies. De begeleiding van
individuele patiënten vindt plaats op basis van een geformaliseerd en schriftelijk vastgelegd
behandelplan, dat in het volledige diabetesteam is afgesproken. De hoofdbehandelaar is
verantwoordelijk voor de routing van de mens met diabetes langs individuele hulpverleners, zoals de
oogarts. Voor deze begeleiding wordt een goed uitgerust ‘elektronisch patiëntendossier’ nog node
gemist.
Figuur 4. Klachten en verschijnselen van diabetes mellitus
In de locatie UMCG-Beatrixoord, Centrum voor Revalidatie wordt een intensief educatie en
revalidatie-programma aangeboden, dat gericht is op mensen met diabetes en onvoldoende regulatie of
acceptatie van de diabetes en op specifieke groepen patiënten, die hooggespecialiseerde en
multidisciplinaire begeleiding nodig hebben. De deelnemers aan deze programma’s zijn afkomstig uit
het UMCG, maar ook uit de adherente regio voor topreferente en topklinische zorg. Aanmeldingen
komen zelfs uit Zeeland!
Dit programma wordt in meerdere dagdelen gegeven en de multidisciplinaire inzet van hulpverleners
heeft tot uitstekende langetermijn resultaten geleid. Blijvende verbetering van de diabetesregulatie en
sterke verbetering in alle facetten van ‘Health Related Quality of Life’, zijn hierdoor bereikt. Het
programma is door de Vereniging van Revalidatieartsen en de Nederlandse Diabetes Federatie als een
onmisbare en kwalitatief hoogstaande schakel in de diabeteszorg beoordeeld. Helaas vindt nog slechts
gedeeltelijke financiering plaats vanuit de zgn. zorgvernieuwingsgelden. De afdeling Endocrinologie
steunt actief andere instellingen die met een dergelijk 2e/3e lijns revalidatieprogramma van start willen
gaan.
In dit team waren in 2005 werkzaam:
Mw. Rita Wesselius, teamcoördinator
Mw. Linda Faber, mw. Ingrid Stoelinga, mw. Madelein Schotman, diabetesverpleegkundigen
Mw. Marianne van Dijk, diëtist
Mw. Brigitta Joosen, en mw. Renske Bouman, fysiotherapeuten
Dhr. Guus van Bochove, bewegingsagoog
Mw. Heike Mesch, psycholoog
Mw. Tilly Söder, maatschappelijk werk
Mw. Franka Waterschoot, ergotherapeute.
Zij worden ondersteund door:
Mw. Janine Karmer, secretaresse
Mw. Elsa Pieterman-Slagter, secretaresse
Mw. Hennie Meijer, ondersteuning secretariaat
Daarnaast werkt sinds 2005 mw. Brenda Hermse, planningscoordinator, binnen het team.
8
Figuur 5. De gemoderniseerde website diabetes.nl
Mw. Madelein Schotman volgde met uitstekend resultaat de post-hbo opleiding tot
diabetesverpleegkundige aan de Hogeschool van Utrecht.
De medische aspecten van de Diabetesrevalidatie inclusief de algemeen internistische consulten en
medebehandelingen in Beatrixoord worden uitgevoerd door dr. A.P. van Beek, mw. drs. A.N.A. van der
Horst, dr. M.N. Kerstens en prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel. De diabetesconsultatie wordt ondersteund
door mw. L. Faber, diabetesverpleegkundige. Binnen verpleegafdeling G worden de patiënten van de
Reuma-, Hart- en Diabetesrevalidatie verpleegd. Het in medio 2004 in Beatrixoord gestarte algemene
diabetesspreekuur verloopt uitstekend. Eind 2005 is ook een diabetesverpleegkundig spreekuur van
start gegaan.
In 2005 werd een multidisciplinair obesitas-revalidatieprogramma ontwikkelt waarbij met name leefstijl
modificatie wordt na gestreefd. Het programma is bedoeld voor patiënten met ernstige obesitas, vaak
ook met type 2 diabetes mellitus, waarbij er een hoog risico van hart- en vaatziekten bestaat. Door
middel van intensieve multidisciplinaire begeleiding worden patiënten begeleid in het hanteren van een
gezonde levensstijl. Het programma omvat meerdere fasen waarbij er onder andere aandacht voor
voeding, beweging en terugval preventie is.
Vanuit het Diabetesteam UMCG -gevormd door hulpverleners vanuit de Endocrinologie en de
Algemene Interne Geneeskunde- wordt intensief samengewerkt met andere afdelingen van UMCG en
RUG, met ziekenhuizen en medisch specialisten in de regio, en met het huisartsenlaboratorium en
individuele huisartsen in Groningen en omstreken.
9
4. Ontwikkelingen in 2005
De afdeling Endocrinologie heeft in 2005 een aantal veranderingen in patiëntenzorg kunnen realiseren:
a. Recombinant humaan TSH
Gebruik van rhTSH heeft een aantal voordelen. Bij schildkliercarcinoom is geen langdurige
onttrekking van schildklierhormoon meer nodig en daardoor ervaren patiënten tijdens diagnostiek en
behandeling minder subjectieve klachten. Tevens is er hierdoor een lager risico van groei van grote
tumor metastasen. Het was echter nog onduidelijk welke patiënten baat hebben bij gebruik van
rhTSH in de follow up. Inmiddels is deze procedure binnen een doelmatigheidsproject uitgebreid
geanalyseerd, waaruit bleek dat gebruik van rhTSH voor de diagnostiek geen winst opleverde. De
resultaten van dit onderzoek zijn begin 2006 ter publicatie aangeboden, en staan centraal in het
proefschrift van Adrienne Persoon.
b. Diabeteszorg
In Beatrixoord is de verdere ontwikkeling van diabetesrevalidatie in volle gang; diabetesrevalidatie
wordt gezien als het “leren omgaan met een chronische ziekte en al zijn beperkingen, door middel
van educatie, reïntegratie en patiënt empowerment”. In dit licht is de begeleiding van patiënten
inhoudelijk gestroomlijnd, en zijn inmiddels bestaande educatie en empowerment programma’s
geëvalueerd en nieuwe programma’s ontwikkeld, o.a. voor begeleiding instellen insulinepomp,
voetpreventieprogramma’s, obesitas.
c. Endocrinologie
Groeihormoon polikliniek: hier worden patiënten met groeihormoondeficiëntie geregistreerd en
behandeld; bovendien verwijst de Kinderkliniek een relatief grote groep (ex) oncologische patiënten.
De spreekuurfaciliteiten hiervoor zijn begin 2005 uitgebreid naar een wekelijks spreekuur, omdat de
afdeling inmiddels al ruim 150 patiënten begeleidt. Dit spreekuur wordt vakkundig ondersteund door
de doktersassistente mw. Inge Pop.
d. Stofwisselingsziekten
Er is een tweewekelijks spreekuur voor de begeleiding van (jong) volwassenen met een congenitale
stofwisselingsziekte. Dit spreekuur is opgezet in samenwerking met dr. G.P.A. Smit van de afdeling
Kindergeneeskunde. Inmiddels zijn al ruim 30 patiënten in begeleiding, waaronder patiënten met
galactosemie en mannosidose, en patiënten met diverse vormen van mitochondriale myopathie,
waaronder het Kearns-Sayre syndroom, het Rubinstein-Taybi syndroom, etc. Teneinde de complexe
zorg voor deze patiënten de komende jaren te kunnen waarborgen is aan het bestuur van de Interne
Geneeskunde uitbreiding van formatie aangevraagd.
5. Onderwijs
De afdeling heeft een omvangrijke onderwijstaak. Het betreft hier onderwijs aan studenten van de
Faculteit der Medische Wetenschappen in de diverse jaren. Zoals voor vele klinische vakgroepen neemt
het onderwijs aan co-assistenten, 5e jaars studenten die hun stage Interne Geneeskunde in het UMCG
lopen, een belangrijke plaats in.
Het vakgebied Endocrinologie en Stofwisselingsziekten neemt in het onderwijs aan medisch studenten
een belangrijke plaats in. Doordat hormonen een rol spelen bij de handhaving, dan wel verstoring van
diverse lichaamsprocessen, en endocriene ziekten aanleiding kunnen geven tot diverse
orgaanfunctiestoornissen, onder meer van de ogen, het hart- en vaatstelsel, nieren, skelet en
bewegingsapparaat, heeft de Endocrinoloog een duidelijke inbreng in een aantal onderwijsblokken.
Daarnaast vormt de Endocrinologie een belangrijk onderdeel van een aantal keuzeblokken in het 3e en
4e studiejaar en in meer praktische zin van het praktisch medisch onderwijs in de kliniek gedurende het
5e en 6e studiejaar. Bovenal wordt steeds getracht de student niet met allerlei details te confronteren,
waarvan de betekenis aan de superspecialist is voorbehouden, maar te wijzen op algemene
endocrinologische principes en de functies van hormonen, die voor vele vormen van de latere
beroepsuitoefening belangrijk kunnen zijn.
In 2005 participeerden de stafleden van de afdeling in verschillende onderwijsactiviteiten, waaronder
10
patiënten- en themacolleges in de eerste 3 jaar van de studies Geneeskunde, Tandheelkunde en Life
Sciences, het cluster wetenschappelijke vorming in het eerste studiejaar Geneeskunde, en het
onderwijs tijdens het co-schap Interne Geneeskunde (Cluster A). Dit omvat o.a. diverse themacolleges
op het gebied van de Endocrinologie (diabetes mellitus, de schildklier, M. Addison en Cushing,
hypofyse problematiek, en de begeleiding van individuele co-assistenten, die hun klinische stage lopen
op de afdeling E4VA (Algemene Interne, Endocrinologie en Reumatologie). Tevens nemen alle
stafleden deel aan het 2 weken durende keuzeonderwijs Endocriene Pathologie voor 3e jaars
studenten.
Daarnaast vervullen stafleden extrafacultaire onderwijsactiviteiten, zoals onderwijs aan dialyse
verpleegkundigen en aan verloskundigen, en bij de specialistische verpleegkundige opleidingen.
6. Nascholing
De leden van de afdeling Endocrinologie dragen actief bij aan nascholingsactiviteiten, of waren
verantwoordelijk voor de organisatie ervan. Op 12 oktober werd door dr. G. van den Berg de jaarlijkse
Hypofyse bijeenkomst georganiseerd in Grand Hotel Karel V te Utrecht.
Ook namen dr. P.H.N. Oomen, dr. J.R. Meinardi, en prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel deel aan de
nascholing voor diabetesverpleegkundigen over Diabetes Mellitus en Complicaties. Deze
nascholingscursus wordt jaarlijks door de afdeling Endocrinologie georganiseerd tezamen met De Baar
Advies en Organisatie.
In het kader van scholing van verpleegkundigen en andere hulpverleners heeft de afdeling, in
samenwerking met o.a. het opleidingsinstituut van het UMCG en de uitgever Pronounce, een e-learning
module op het gebied van diabetes mellitus gebouwd. Via deze e-learning activiteiten kunnen
verpleegkundigen snel nieuwe informatie opdoen over de theoretische en praktische aspecten van
begeleiding van diabetes patiënten in een klinische afdeling. Aan de e-learning module is een
praktijkmiddag gekoppeld. Thans wordt gewerkt aan uitbreiding van het e-learning programma met
module op het gebied van andere deelgebieden binnen de behandeling, zoals behandeling van hoge
bloeddruk en dyslipidemie.
Samen met dezelfde uitgever, Pronounce, wordt het wetenschappelijke Nederlands Tijdschrift voor
Diabetologie uitgegeven. Doel van dit tijdschrift is het verbreden van kennis op het gebied van de
diabetologie in de breedste zin, door aandacht voor de onderhavige klinische en wetenschappelijke
ontwikkelingen in de vorm van oorspronkelijke artikelen, casuistische mededelingen, besprekingen van
boeken of proefschriften, referaten van belangrijke internationale publicaties, een forum met ingezonden
brieven en vragen aan de redactie (www.diabetes.nl/ntd.htm).
Op 18 oktober organiseerde de afdeling tezamen met het Wenckebach Instituut een jaarlijkse avond
voor huisartsen. Dit keer was het thema schildklierziekten. De presentaties van deze drukbezochte en
goedgewaardeerde avond zijn te vinden op de website van de afdeling.
Leden van de afdeling namen als spreker of organisator deel aan de volgende bijeenkomsten:
4 februari
Nederlandse Vereniging voor Endocrinologie
16 maart
Diabetesvereniging Winschoten
17 maart
Obstetric Medicine X: endocrinologie en zwangerschap
De Reehorst, Ede
23 maart
Endocrinologie van het metabolisme, Utrecht
23 maart
Diabetesvereniging, Groningen
31 maart
Diabetesvereniging, Delfzijl
7-9 april
Jaarlijkse congres European Society for Clinical Investigation, Athene
9 april
MEN bijeenkomst Utrecht
16 april
Diabetesvereniging, West Drenthe
27 juni
IKA Werkgroep Neurooncologie, Amsterdam
“Hypofysetumoren; complicaties na behandeling, ihbz radiotherapie”
11
30 juni
3 oktober
12 oktober
28 oktober
3 november
16 november
21 november
1 december
20 december
ADA Highlights symposium, Figi, Zeist
(i.s.m. Sanofi-Aventis Pharma, en Medcon Europe, Haarlem)
Symposium Vertebrale Fracturen, Zwolle
3e Namiddag Neuroendocrinologie, Utrecht
Nationale Diabetesdag, Utrecht
Revalidatiecentrum de Hoogstraat, Utrecht
Studiemiddag Nederlandse Federatie van UMC's, Amsterdam
Diabetesvereniging Stadskanaal
Jaarlijks symposium van de Nederlandse Vereniging DiabetesOnderzoek, Doorwerth
Regionale Thema-Avond Metabool Syndroom, Havixhorst, De Wijk
7. Opleiding tot internist en in het aandachtsgebied Endocrinologie
De afdeling leidt specialisten op, die de Endocrinologie in de volle breedte dienen uit te oefenen.
Derhalve dienen zij patiënten te zien met een verscheidenheid aan endocrinologische en
stofwisselingsaandoeningen:
* schildklierdysfunctie
* hypofysetumoren
* primaire bijnierinsufficiëntie
* hypogonadisme
* osteoporose e.a. botziekten
* diabetes mellitus
* schildkliercarcinoom
* bijnierschorstumoren (w.o. feochromocytoom)
* (congenitale) afwijkingen hormoon synthese
* hyperparathyreoidie
* zwangerschap en diabetes
* congenitale en verworven stofwisselingsziekten
Het opleidingsschema kenmerkt zich door veel integratie, waaronder:
* een gestructureerde polikliniek bespreking
* gestructureerde stages bij samenwerkende vakgroepen (Kinderendocrinologie, Gynaecologie,
Nucleaire Geneeskunde, Laboratorium)
* structurele participatie in de lipiden / atherosclerose polikliniek
De AGIO’s in opleiding tot internist (stage Endocrinologie) doen naast de zaal (E4VA) een eigen
diabetesspreekuur en een spreekuur Endocrinologie, waarbij met name nieuwe patiënten worden
gezien.
Tezamen met collega dr. J. Huisman van het Medisch Spectrum Twente en dr. H.G. Kreeftenberg van
de afdeling Algemene Inwendige Geneeskunde organiseerde de afdeling in april twee studiedagen in
het kader van de regionale scholing voor arts-assistenten in opleiding tot internist, met als onderwerpen
calciumstofwisseling en osteoporose, en schildklier- en bijnieraandoeningen.
12
8. Wetenschappelijk onderzoek
Het onderzoek van de afdeling Endocrinologie is ingebed binnen het Kidney Center en het
Cardiovascular Center van het onderzoeksinstituut GUIDE (Groningen University Institute for Drug
Exploration). De missie van GUIDE is het bevorderen en uitvoeren van innovatief geneesmiddelenonderzoek dat is gebaseerd op een diepgaand begrip van de pathofysiologie van ziekten en het
ontwikkelen van nieuwe (toedieningsvormen van) medicamenten. Genomics, proteomics en
bioinformatica spelen hierin een steeds groter wordende rol.
Figuur 6. Eén der sleutelpublicaties op het gebied van CETP in het PREVEND onderzoek
Onderzoeksprogramma
Programma I: Endocriene tumoren
1. Schildkliercarcinoom: diagnostiek en behandeling
a. Doelmatigheid van het gebruik van rhTSH bij de follow-up van patiënten met gedifferentieerd
schildkliercarcinoom
onderzoeker: mw. drs. A.C.M. Persoon
begeleiders: mw. dr. T.P. Links, dr. J.T.M. Plukker, dr. P.L. Jager
promotor: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel (verwachte promotie: eind 2006)
b. Diagnostic and treatment strategies and prognostic factors in medullary thyroid carcinoma
onderzoeker: drs. J.W.B. de Groot
begeleiders: mw. dr. T.P. Links, dr. J.T.M. Plukker
promotores: prof. dr. T. Wiggers, prof. dr. R.W. Hofstra, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
verwachte promotie: 31 mei 2006
c. Imaging of differentiated thyroid cancer
onderzoeker: mw. drs. H. Phan
begeleiders: dr. P.L. Jager, mw. dr. T.P. Links
promotores: prof. dr. R. Dierckx, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
d. The relation between Hürthle cell carcinoma and RET/PTC rearrangements
onderzoeker: mw. drs. M. de Vries
begeleiders: prof. dr. R.M.W. Hofstra, mw. dr. T.P. Links
13
2. Hypofyse tumoren
a. Radiotherapie van hypofyse adenomen
onderzoeker: drs. A.C.M. van den Bergh, radiotherapeut
mede-begeleiders: dr. G. van den Berg, dr. R.P.F. Dullaart, dr. J.W. Pott
promotores: prof. dr. J.A. Langendijk, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
verwachte promotie: eind 2006
b. Kwaliteit van leven na een hypofyse-adenoom: invloed van operatie en bestraling
onderzoeker: mw. drs. L.M. van den Berg, medisch student
begeleiders: dr. A.P. van Beek, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
c. Lange termijn effecten van de ziekte van Cushing
onderzoeker: mw. drs. B. Meftah
begeleiders: dr. G. van den Berg, mw. dr. T.P. Links, dr. H. van der Hoeven
3. Neuro-endocriene tumoren
a. Doelmatige diagnostiek bij het carcinoid
onderzoeker: mw. drs. A.N.A. van der Horst-Schrivers
begeleiders: dr. I.P. Kema, dr. A.H.M. Wijmenga, dr. P.H.B. Willemse, mw. dr. T.P. Links
promotor: mw. prof. dr. E.G.E. de Vries
Programma II: Diabetes / Lipiden / Vasculair
1. Diabetische complicaties
a. Het belang en de rol van endogene en exogene AGEs bij het ontstaan van diabetische
complicaties
b. Genomics en proteomics van diabetische complicaties
Beide zijn onderzoeksprogramma’s uitgevoerd door de afdeling Endocrinologie (dr. R.P.F.
Dullaart, mw. dr. T.P. Links, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel) in nauwe samenwerking met
afdelingen Algemene Interne Geneeskunde (AIG) en Nefrologie deelnemers o.a.:
dr. S.J.L. Bakker, dr. A.J. Smit, dr. J.C. ter Maaten, prof. dr. R.O.B. Gans,
huidige onderzoekers: drs. R. Meerwaldt, mw. drs. H. Lutgers (beide Algemene Interne
Geneeskunde), drs. A. de Vries, drs. J.W.L. Hartog (allen afdeling Nefrologie), Groningen;
ir. C.J.A.L. Mentink, Maastricht.
De promotie van dr. Meerwaldt heeft op 11 januari 2006 plaats gevonden.
De promotie van ir. C.J.A.L.Mentink zal plaatsvinden op 21 juni 2006.
c. Genetische variatie in cholesteryl ester transfer proteïne
Ned Hartstichting subsidie: looptijd augustus 2002 – augustus 2005
AIO: mw. drs. S.E. Borggreve, begeleider: dr. R.P.F. Dullaart, dr. J.L. Hillege
promotores: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel, prof. dr. P.E. de Jong
verwachte promotie: eind 2006
d. HDL, intima-media dikte en vaatreactiviteit bij type 2 diabetes
DFN subsidie: looptijd augustus 2002 - augustus 2005
AIO: drs. R. de Vries, begeleider dr. R.P.F. Dullaart, dr. A. van Tol
promotor: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
verwachte promotie: eind 2006
In de projecten c. en d. wordt nauw samengewerkt met dr. A. van Tol, afdeling Celbiologie en
Genetica, en mw. dr. G. Dallinga-Thie, afdeling Interne Geneeskunde, beide verbonden aan
het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam.
e. Prognostische factoren bij progressie diabetische nefropathie en effect ACE-gen polymorfisme op
bloeddrukrespons onder invloed van angiotensine I en II infusie, hoog/laag zout dieet
onderzoeker: mw. drs. T. Lely
begeleiders: mw. prof. dr. G.J. Navis, dr. R.P.F. Dullaart
14
2. Metabolisme, obesitas en metabool syndroom
a. Thyroid (dys)function, metabolic syndrome and incident cardiovascular disease
onderzoeker: mw. drs. A. Roos
begeleiders: dr. A. Berghout (Zuiderziekenhuis Rotterdam), dr. S.J.L. Bakker, mw.dr. T.P. Links
promotor: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
b. Lifestyle modification in obese infertile women: hormonal-metabolic parameters and body-fat
distribution
Project samen met de afdeling Gynaecologie
onderzoekers: mw. drs. J.G. Dolfing, gynaecoloog i.o., drs. W.K.H. Kuchenbecker, gynaecoloog
begeleiders: mw. dr. A. Hoek, dr. D.H. Schweitzer (Voorburg)
promotor: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel, prof. dr. M.J. Heineman
c. The effects of intermittent caloric restriction (de ‘balansdag’) on glucose metabolism and sitespecific adipocyte function in prediabetes
onderzoeker: t.b.d.
begeleider: dr. A.P. van Beek
d. Mitochondrial myopathy: a clinical exploration
onderzoekers: mw. H. Bangma, t.b.d.
(i.s.m. dr. G.P.A. Smit, Kindergeneeskunde; dr. J.B.M. Kuks, Neurologie)
begeleider: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
3. Psychosociale aspecten van diabetes en diabetesbehandeling
a. Diabetes education: effects of self-adopted therapy goals and partner behaviour
onderzoeker: mw. drs. M. Schokker
begeleiders: mw. dr. T.P. Links, dr. J. Bouma, dr. J.C. Keers
promotores: prof. dr. R. Sanderman, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
4. Zorg en zorgevaluatie
a. GIANTT: structurele evaluatie van de geleverde farmacotherapeutische zorg aan type 2 diabetes
patiënten in Noord Nederland
Dit is een Transmuraal samenwerkingsproject van de afdelingen Interne Geneeskunde,
Endocrinologie, Klinische Farmacologie, Huisartsgeneeskunde, de afdeling Interne
Geneeskunde van het Martini ziekenhuis, en het Huisartsenlaboratorium / Lab Noord naar de
kwaliteit van zorg bij type 2 diabetes.
onderzoeker: drs. J. Voorham, begeleider mw. dr. P. Denig
promotores: mw. prof. dr. F. Haaijer-Ruskamp, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
b. Effecten van langwerkende insuline-analogen op diabetesregulatie en kwaliteit van leven
onderzoeker: mw. L. Groot
begeleider: dr. M.N. Kerstens
c. ‘Diabetes VerjaarDAG’: Implementatie van jaarlijkse diabetesverpleegkundige controle van
personen met diabetes
onderzoeker: mw. C. Annema
begeleider: mw. G. Kreugel, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
d. Van Kopzorg naar Topzorg': ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een integraal
zorgmodel voor diabetespatiënten met nefrologische complicaties
subtitel: het zorgvacuüm tussen nefrologische en diabeteszorg; samen opgelost.
onderzoeker: mw. W. van El
begeleiders: dr. C.F.M. Franssen (Nefrologie), dr. J.C. Keers, dr. M.N. Kerstens,
mw.dr. T.P. Links
15
III. Diversen
1. Osteoporose
a. De waarde van ultrageluidsonderzoek van de calcaneus voor het voorspellen van botmassa en
fracturen bij patiënten met hoog risico van secundaire osteoporose
onderzoeker: mw. drs. A.C. Heijckmann, internist-endocrinoloog, Veghel
promotores: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel, prof. dr. P. Geusens (azM)
Van Kopzorg naar Topzorg': ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een
integraal zorgmodel voor diabetespatiënten met nefrologische complicaties.
Subtitel: het zorgvacuüm tussen nefrologische en diabeteszorg; samen opgelost.
Doelstellingen:
o S(pecifiek): Kwaliteitsverbeteringproject om ‘goede diabeteszorg voor de patiënt met
diabetes mellitus en nierfalen meer toegankelijk en geïntegreerd met de nefrologische
behandeling aan te bieden. Het project richt zich op het ontwikkelen, het implementeren
en het evalueren van een zorgmodel voor integrale diabeteszorg, waarin de nurse
practitioner een centrale coördinerende rol zal vervullen.
o Meetbaar: Meetbare projectresultaten zijn; 1) één centrale zorg- en behandelcoördinatie
voor diabeteszorg. 2) systematische en geprotocolleerde diabeteszorg volgens huidige
kwaliteitseisen (NDF/Zorgstandaard) met adequate evaluatie van zorg/benchmarking. 3)
voor de patiënt toegankelijk multidisciplinair zorgaanbod (gecombineerde
diabetesspreekuren met predialyse, dialyse en posttransplantatie op locatie). 4)
permanente diabeteseducatie, 5) invulling van taakherschikking: (deels) overname van
diabetescontroles door NP,
Doelgroep is de patiënt met diabetes mellitus in de verschillende stadia van nierfalen
(predialyse, dialyse en posttransplantatie) van het UMCG en het DCG. Geschatte
omvang van de doelgroep; 140 patiënten.
o Acceptabel: Samenwerkingproject van de afdelingen Endocrinologie en Nefrologie.
o Realistisch: Fase projectvoorbereiding; uitwerking en accorderen van het projectplan
(jan-febr 05). Fase projectuitvoering; streefdatum start maart 2006. Gefaseerde
ontwikkeling en implementatie van de drie deelprojecten (predialyse, dialyse en posttransplantatie).
o Tijdgebonden: Duur project is 3 jaar. Streven is implementatie derde deelproject eind
2006 zodat 1-jaars evaluatie realiseerbaar is.
Laboratorium Endocrinologie
Ondanks alle pogingen daartoe beschikt de afdeling nog altijd niet over eigen 'dedicated' ruimte voor
endocrinologisch onderzoek. Om de onderzoeksprojecten goed te kunnen uitvoeren is zowel behoefte
aan 2,0 fte laboratorium personeel / analisten, als aan specifieke laboratoriumruimten.
Inmiddels is ten laste van het Diabetes Fonds Nederland (DFN) project (zie boven) 0,8 fte analist
aangesteld en op 4e geldstroom een 2e analiste, beide vooralsnog voor de duur van 3 jaar. Voorlopig
zijn deze medewerkers van de afdeling Endocrinologie te gast binnen de laboratoria van de afdelingen
Klinische Farmacologie (prof. dr. D. de Zeeuw) en het Laboratorium Centrum (prof. dr. F. Kuipers).
16
LifeLines
De Faculteit der Medische Wetenschappen bereidt een grootschalig epidemiologisch cohort-onderzoek
voor, LifeLines genaamd. Het belangrijkste thema is de complexe relatie tussen genen en
omgevingsfactoren die van belang zijn voor het ontstaan van welvaartsziekten en beslissend zijn voor
succesvol ouder worden. Een aantal onderzoeksgroepen, waaronder Nefrologie, Algemene Interne
Geneeskunde, Oncologie, Longziekten, Endocrinologie, Klinische Farmacologie, Epidemiologie,
Bioinformatica, Medical Biomics Centrum en Psychiatrie werken samen binnen dit cohort onderzoek.
Prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel is in de opstartfase de projectleider.
Het wetenschappelijke uitgangspunt van LifeLines is, dat het ontstaan van chronische ziekten als
astma, diabetes of nierziekten een complex samenspel van factoren is. De invloed van de verschillende
factoren en de manier waarop ze op elkaar inwerken zijn alleen te begrijpen wanneer een grote groep
mensen uit meerdere generaties langdurig wordt gevolgd op tal van levens- en gezondheidsaspecten.
Hierdoor kan duidelijk worden waarom sommige mensen gezond ouder worden en anderen al vroeg in
het leven ernstige belemmeringen krijgen.
LifeLines is de eerste studie die zoveel levensaspecten bij het onderzoek betrekt, van erfelijkheid en stijl
van leven tot en met psychische en sociale factoren. Alleen zo’n multidimensionale aanpak kan
diepgaand inzicht opleveren in het ontstaan en beloop van chronische ziekten. Dat kan resulteren in
“voorspellers” voor het ontstaan van ziekte en voor een gezonde levensloop. Aan de hand daarvan is
straks meer te doen aan preventie en doelmatiger behandelen.
Het UMCG vraagt in eerste instantie 30.000 vrijwilligers tussen de 25 en 50 jaar mee te doen aan het
onderzoek. Deze worden via de huisartsenpraktijken in Noord-Nederland benaderd. Zij krijgen
uitgebreide vragenlijsten voorgelegd over ziekten, gezondheid, medicijngebruik, leefstijl en
voedingsgewoonten. Van iedere deelnemer worden zaken als bloeddruk, gewicht, lengte, longfunctie en
hartfunctie gemeten. Verder dragen de deelnemers lichaamsmateriaal (bloed en urine) af. Dit materiaal
dient als basis voor te verrichten DNA- en eiwitonderzoek.
Om te kunnen onderzoeken in hoeverre erfelijkheid en aangeboren afwijkingen een rol spelen bij het
ontstaan van chronische ziekten, betrekt LifeLines familieleden van de deelnemers bij het onderzoek.
Niet alleen de eventuele partner, maar ook hun kinderen en hun ouders. Deze drie-generatie-aanpak
heeft als voordeel dat onderzocht kan worden of en wanneer de eerste symptomen van ziekte zich
manifesteren bij kinderen en jong-volwassenen. Uiteindelijk heeft de LifeLines-biobank gegevens van
ongeveer 165.000 personen. Deze grote omvang is nodig om nauwkeurige voorspellingen te kunnen
doen over het ontstaan van ziekte en de karakteristieken voor een gezond leven.
Voor meer informatie wordt verwezen naar de website www.lifelines.nl.
17
9. Activiteiten buiten het UMCG
Contacten met patiëntenverenigingen
De contacten met de patiëntenverenigingen geven een voortdurende stimulatie tot verbeteren van de
patiëntenzorg. Deze contacten bestonden onder andere uit het geven van voorlichting tijdens diverse
patiëntenbijeenkomsten. Twee maal per jaar heeft een afvaardiging van de afdeling overleg met het
bestuur van de DVN, afdeling Groningen. Sinds begin 2005 fungeert Prof. Wolffenbuttel als medisch
adviseur voor de NVACP, de Nederlandse vereniging voor Addison en Cushing patiënten.
Bijzondere functies
Diverse stafleden bekleden functies binnen nationaal en internationaal verband. Dr. T.P. Links is
bestuurslid van de Landelijke Werkgroep Von Hippel Lindau, lid van de Werkgroep Schildkliercarcinoom
van het Integraal Kankercentrum Noord-Nederland, en voorzitter van de CBO werkgroep Richtlijnen
Diagnostiek en Behandeling gedifferentieerd schildkliercarcinoom.
Dr. R.P.F. Dullaart is lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van het Diabetes Fonds Nederland en
secretaris-penningmeester van de European Society for Clinical Investigation.
Prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel is hoofdredacteur van het wetenschappelijke Nederlandse Tijdschrift voor
Diabetologie. Hij fungeert tevens als lid van de redactie van de tijdschriften International Diabetes
Monitor en International Growth Monitor, alsmede de adviesraad van Expert Opinion in
Pharmacotherapy. Hij is voorzitter van de Stichting Dr. F. Gerritzen Prijs, die jaarlijks een prijs uitreikt
voor het beste Nederlandse proefschrift op gebied van diabetes mellitus.
18
Bijlage 1 - Besprekingen
Hieronder (in alfabetische volgorde) een overzicht van alle besprekingen van de afdeling
Endocrinologie:
Diabetische Voet
Hypofyse
MDDO (multidisciplinair diabetes overleg)
PA-bespreking
Patientenbespreking
Refereren (nascholing)
Research/staf-bespreking
Schildkliercarcinoom
Stafbespreking
Vasculaire Geneeskunde /
Klinische conferentie
1x in de maand (vrijdags)
1x in de 2 week (dinsdag)
1x in de maand (donderdag)
6x per jaar (vrijdag)
1x in de week (vrijdag)
1x in de maand (dinsdag)
4x per jaar
1x in de maand (vrijdag)
1x in de 2 week (dinsdag)
alternerend iedere dinsdag
Data en onderwerp nascholing / refereeravonden 2005
17 januari
Zwolle, diverse endocrinologische onderwerpen.
Organisator: dr. A.A.M. Franken
21 februari
Endocriene evaluatie na hypofysechirurgie.
Dr. J.R. Meinardi, dr. G. van den Berg, dr. M.N.Kerstens
21 maart
Bijnierschorscarcinoom
m.m.v. dr. H. Haak, Maxima Medisch Centrum Eindhoven, en mw. dr. A.K.L. Reyners,
internist-oncoloog UMCG
30 mei
Minisymposium:
Groeihormoonbehandeling bij kinderen en volwassenen'
m.m.v. mw. dr. S. de Muinck Keizer, kinderendocrinoloog, Sophia Kinderziekenhuis
Rotterdam; dr. A.A.M. Franken, dr. A.P. van Beek
27 september
Leeuwarden, Over gewicht en Overgewicht
Organisator: dr. L.J.M. de Heide
8 november
Minisymposium:
Nieuwe ontwikkelingen in de diagnostiek en therapie van het schildkliercarcinoom
mw. drs. A.C.M Persoon, drs. J.W. de Groot, mw. dr. T.P. Links
19
Bijlage 2 - Publicaties 2005
Publicaties Internationaal:
van Aken MO, Pereira AM, van Thiel SW, van den Berg G, Frolich M, Veldhuis JD, Romijn JA,
Roelfsema F
Irregular and frequent cortisol secretory episodes with preserved diurnal rhythmicity in primary adrenal
cushing's syndrome.
J Clin Endocrinol Metab. 2005;90:1570-1577
Van Beek AP, van Erpecum K J
N-butyl-2-cyanoacrylate pulmonary embolism after sclerotherapy for variceal bleeding.
Endoscopy 2005;37:687
Borggreve SE, Hillege HL, Wolffenbuttel BHR, de Jong PE, Bakker SJ, van der Steege G, van Tol A,
Dullaart RPF
The Effect of CETP -629C>A Promoter Polymorphism on HDL Cholesterol is Dependent on Serum
Triglycerides
J Clin Endocrinol Metab. 2005;90:4198-4204
Cheung J, Halbertsma JP, Veldhuizen AG, Sluiter WJ, Maurits NM, Cool JC, van Horn JR
A preliminary study on electromyographic analysis of the paraspinal musculature in idiopathic scoliosis
Eur Spine J 2005;14:130-137
van Cruijsen N, Dullaart RPF, Wit HP, Albers FW
Analysis of cortisol and other stress-related hormones in patients with Meniere's disease.
Otol Neurotol. 2005;26:1214-1219
van Dillen IJ, Mulder NH, Sluiter WJ, Meijer C, de Jong S, Loncarek J, Mesnil M, de Vries EF, Vaalburg
W, Hospers GA
Consequences of chemoresistance for the herpes simplex virus thymidine kinase/ganciclovir-induced
bystander effect in a human small cell lung cancer cell line model
Anticancer Res 2005;25:255-262
Van Dillen IJ, Mulder NH, Sluiter WJ, Meijer C, de Jong S, Loncarek J, Mesnil M, de Vries EFJ,
Vaalburg W, Hospers GAP
Influence of p53 status on the HSV-Tk/GCV-Induced bystander effect in a panel of human ovarian
carcinoma cell lines
Oncol Res 2005;15:151-159
Dolfing JG, Dubois EF, Wolffenbuttel BHR, Ten Hoor-Aukema NM, Schweitzer DH
Different cycle ergometer outcomes in severely obese men and women without documented
cardiopulmonary morbidities before bariatric surgery
Chest 2005;128:256-262
Dolfing JG, Wolffenbuttel BHR, ten Hoor-Aukema NM, Schweitzer DH
Daily high doses of fluoxetine for weight loss and improvement in lifestyle before bariatric surgery.
Obes Surg 2005;15:1185-1191
Dreijerink KM, van Beek AP, Lentjes EG, Post JG, van der Luijt RB, Canninga-van Dijk MR, Lips CJ
Acromegaly in a multiple endocrine neoplasia type 1 (MEN1) family with low penetrance of the disease
Eur J Endocrinol 2005;153:741-746
Dullaart RPF, Riemens SC, Meinardi JR, Wolffenbuttel BHR, Sluiter WJ
Plasma adiponectin is modestly decreased during 24-hour insulin infusion but not after inhibition of
lipolysis by Acipimox
Scand J Clin Lab Invest 2005;65:523-531
20
Galac S, Kooistra HS, Voorhout G, van den Ingh TS, Mol JA, van den Berg G, Meij BP
Hyperadrenocorticism in a dog due to ectopic secretion of adrenocorticotropic hormone
Domest Anim Endocrinol 2005;28:338-348
Groninger E, Meeuwsen-de Boer T, Koopmans P, Uges D, Sluiter WJ, Veerman A, Kamps W, de Graaf
S
Vincristine pharmacokinetics and response to vincristine monotherapy in an up-front window study of
the Dutch Childhood Leukaemia Study Group (DCLSG)
Eur J Cancer 2005;41:98-103
de Groot JW, Sijmons RH, Links TP, Plukker JT, Hofstra RM
Medullary thyroid cancer in a patient with Hirschsprung disease with a C609Y germline RET-mutation
J Pediatr Gastroenterol Nutr 2005;40:226-229
de Groot JWB, Zonnenberg BA, Plukker JT, van der Graaf WT, Links TP
Imatinib induces hypothyroidism in patients receiving levothyroxine
Clin Pharmacol Ther 2005;78:433-438
Haveman JW, Phan HT, Links TP, Jager PL, Plukker JT
Implications of mediastinal uptake of 131I with regard to surgery in patients with differentiated thyroid
carcinoma.
Cancer 2005;103:59-67
Heijckmann AC, Huijberts MS, Geusens P, de Vries J, Menheere PP, Wolffenbuttel BHR
Hip bone mineral density, bone turnover and risk of fracture in patients on long-term suppressive Lthyroxine therapy for differentiated thyroid carcinoma
Eur J Endocrinol 2005;153:23-29
Hovenga S, Daenen SM, de Wolf JT, van Imhoff GW, Kluin-Nelemans HC, Sluiter WJ, Vellenga E
Combined thalidomide and cyclophosphamide treatment for refractory or relapsed multiple myeloma
patients: a prospective phase II study
Ann Hematol 2005;84:311-316
Huisman RM, van Dijk M, de Bruin C. Loonstra J, Sluiter WJ, Zeebregts CJ, van den Dungen JJ
Within-session and between-session variability of haemodialysis shunt flow measurements.
Nephrol Dial Transplant 2005;20:2842-2847
Keers JC, Groen H, Sluiter WJ. Bouma J, Links TP
Cost and benefits of a multidisciplinary intensive diabetes education programme
J Eval Clin Pract 2005;11:293-303
Keers JC, Links TP, Bouma J, Scholten-Jaegers SMHJ, Gans ROB, Sanderman R
Diabetes rehabilitation: effects of a multidisciplinary intensive education programme for diabetic patients
with prolonged self-management difficulties
J Clin Psych Med Settings;12:117-126
Koopmans KP, Brouwers AH, De Hooge MN, Van der Horst-Schrivers ANA, Kema IP, Wolffenbuttel
BHR, De Vries EGE, Jager PL
Carcinoid crisis after injection of 6-18F-fluorodihydroxyphenylalanine in a patient with metastatic
carcinoid
J Nucl Med 2005;46:1240-1243
Kuribayashi I, Nomoto S, Massa G, Oostdijk W, Wit JM, Wolffenbuttel BHR, Shizuta Y, Honke K.
Steroid 11-beta-hydroxylase deficiency caused by compound heterozygosity for a novel mutation,
p.G314R, in one CYP11B1 allele, and a chimeric CYP11B2/CYP11B1 in the other allele
Horm Res 2005;63:284-293
Lam MG, Lips CJ, Jager PL, Dullaart RPF, Lentjes EG, van Rijk PP, de Klerk JM
Repeated 131I-MIBG therapy in 2 patients with malignant pheochromocytoma
J Clin Endocrinol Metab 2005;90:5888-5895
21
Links TP, van Tol KM, Jager PL, Plukker JT, Piers DA, Boezen HM, Dullaart RPF, de Vries EG, Sluiter
WJ.
Life expectancy in differentiated thyroid cancer: a novel approach to survival analysis
Endocr Relat Cancer 2005;12:273-280
Meerwaldt R, Hartog JW, Graaff R, Huisman RJ, Links TP, den Hollander NC, Thorpe SR, Baynes JW,
Navis G, Gans ROB, Smit AJ
Skin autofluorescence, a measure of cumulative metabolic stress and advanced glycation end products,
predicts mortality in hemodialysis patients
J Am Soc Nephrol. 2005;16:3687-3693
Meerwaldt R, Links TP, Graaff R, Thorpe SR, Baynes JW, Hartog J, Gans ROB, Smit AJ
Simple non-invasive measurement of skin autofluorescence
Ann N Y Acad Sci 2005;1043:290-298
Meerwaldt R, Links TP, Graaff R, Hoogenberg K, Lefrandt JD, Baynes JW, Gans ROB, Smit AJ
Increased accumulation of skin advanced glycation end-products precedes and correlates with clinical
manifestation of diabetic neuropathy
Diabetologia 2005;48:1637-1644
Meijer JW, Smit AJ, Lefrandt JD, van der Hoeven JH, Hoogenberg K, Links TP
Back to Basics in Diagnosing Diabetic Polyneuropathy With the Tuning Fork!
Diab Care 2005;28:2201-2205
Nuver J, Smit AJ, Wolffenbuttel BHR, Sluiter WJ, Hoekstra HJ, Sleijfer DT, Gietema JA
The metabolic syndrome and disturbances in hormone levels in long-term survivors of disseminated
testicular cancer
J Clin Oncol 2005;23:3718-3725
Nuver J, Lutke Hozik ME, van Zweeden M, Hoekstra HJ, Meijer C, Suurmeijer AJ, Groen HJ, Hofstra
RM, Sluiter WJ, Groen H, Sleijfer DT, Gietema JA
Genetic variation in the bleomycin hydrolase gene and bleomycin-induced pulmonary toxicity in germ
cell cancer patients
Pharmacogenet Genomics 2005;15:399-405
Nuver J, Smit AJ, Sleijfer DT, van Gessel AI, van Roon AM, van der Meer J, van den Berg MP,
Hoekstra HJ, Sluiter WJ, Gietema JA
Left ventricular and cardiac autonomic function in survivors of testicular cancer
Eur J Clin Invest 2005;35:99-103
Oomen PHN, Van Tol A, Hattori H, Smit AJ, Scheek LM, Dullaart RPF
Human plasma phospholipid transfer protein activity is decreased by acute hyperglycaemia: studies
without and with hyperinsulinaemia in Type 1 diabetes mellitus
Diab Med 2005; 22:768-774
Roos A, Zoet-Nugteren SK, Berghout A
Evaluation of cardiac ischaemia in cardiac asymptomatic newly diagnosed untreated patients with
primary hypothyroidism.
Neth J Med 2005;63:97-102
Roos A, Linn-Rasker SP, van Domburg RT, Tijssen JP, Berghout A
The starting dose of levothyroxine in primary hypothyroidism treatment: a prospective, randomized,
double-blind trial
Arch Intern Med 2005;165:14-20
Slot MC, Links TP, Stegeman CA, Tervaert JW
Occurrence of antineutrophil cytoplasmic antibodies and associated vasculitis in patients with
hyperthyroidism treated with antithyroid drugs: A long-term followup study
Arthritis Rheum 2005;53:108-113
22
de Vries R, Kerstens MN, Sluiter WJ, Groen AK, van Tol A, Dullaart RPF
Cellular cholesterol efflux to plasma from moderately hypercholesterolaemic type 1 diabetic patients is
enhanced, and is unaffected by simvastatin treatment
Diabetologia 2005;48:1105-1113
de Vries R, Wolffenbuttel BHR, Sluiter WJ, van Tol A, Dullaart RPF
Post-heparin plasma lipoprotein lipase, but not hepatic lipase activity, is related to plasma adiponectin in
type 2 diabetic patients and healthy subjects
Clin Lab. 2005;51:403-409
de Vries R, Beusekamp BJ, Kerstens MN, Groen AK, van Tol A, Dullaart RPF
A low-saturated-fat, low-cholesterol diet decreases plasma CETP activity and pre beta-HDL formation
but does not affect cellular cholesterol efflux to plasma from type 1 diabetic patients
Scand J Clin Lab Invest. 2005;65:729-737
de Vries R, Dallinga-Thie GM, Smit AJ, Wolffenbuttel BHR, van Tol A, Dullaart RPF
Elevated plasma phospholipid transfer protein activity is a determinant of carotid intima-media thickness
in type 2 diabetes mellitus
Diabetologia 2005;23:1-7
de Vries R, Perton FG, Dallinga-Thie GM, van Roon AM, Wolffenbuttel BHR, van Tol A, Dullaart RPF
Plasma cholesteryl ester transfer is a determinant of intima-media thickness in Type 2 diabetic and
nondiabetic subjects: role of CETP and triglycerides
Diabetes 2005;54:3554-3559
Wolffenbuttel BHR, Franken AA, Vincent HH; THE DUTCH CORALL STUDY GROUP
Cholesterol-lowering effects of rosuvastatin compared with atorvastatin in
patients with type 2 diabetes - CORALL study
J Intern Med 2005;257:531-539
Publicaties Nationaal:
van Beek AP, Wolffenbuttel BHR
Gewichtstoename als gevolg van insulinebehandeling bij diabetes: niet te zwaar aan tillen?
Modern Medicine 2005;11-14
van Beek AP, Wolffenbuttel BHR
Diabetes Tutorials Deel 1. Nefropathie
Ned Tijdsch Diabetologie 2005;3:82-87
Keers JC, Ubink-Veltmaat LJ
Therapietrouw is abnormaal gedrag: 'empowerment' als basis voor adequate zelfzorg bij mensen met
diabetes
Huisarts en Wetenschap 2005;48:666-670
Kerstens MN, Wolffenbuttel BHR, Dullaart RPF
Weefselspecifieke veranderingen in het cortisolmetabolisme en hun mogelijke rol in het metabool
syndroom
Ned Tijdschr Geneesk 2005;149:871-876
Noordzij MJ, de Heide LJ, van den Berg G, Hoving EW
Apoplexie van de hypofyse: een endocrinologisch spoedgeval
Ned Tijdschr Geneeskd. 2005 Dec 3;149:2748-2751
Wolffenbuttel BHR, van Beek AP
Diabetes Tutorials Deel 2. Retinopathie
Ned Tijdschr Diabetologie 2005;3:108-112
23
Wouters RS, van den Ouweland JM, Pouwels JG, Wolffenbuttel BHR
Gemiste hyperinsulinemie bij een patiënt met insulinoom
Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:944-946
Letter to the editor:
Persoon ACM, Smit JW, de Klerk JM, Links TP
Clinical application of rhTSH in differentiated thyroid cancer: the facts and the questions.
Clin Endocrinol (Oxf)2005;62:261-262
de Groot JWB, Links TP, Plukker J
Disseminated medullary thyroid cancer after early thyroid surgery in multiple endocrine neoplasia type
2A
Thyroid 2005;15:1205-1206; author reply
Rikhof B, van den Berg G, van der Graaf WT
Non-islet cell tumour hypoglycaemia in a patient with a gastrointestinal stromal tumour
Acta Oncol 2005;44:764-766
Ingezonden brief:
Groot JW, Links TP, Plukker JT.
Re:"Een maligne mammatumor: niet altijd een primair mammacarcinoom".
Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:1426
Meerdere abstracts op diverse congressen en symposia.
24