een zee van tijd

Werkblad 21 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 1: Nederland nu en toen
een zee
van tijd
een zee
van tijd
Naam:
Rond 1500 krijgt ons land de naam ‘de Lage Landen’ of ‘de Nederlanden’. Ons land
ligt namelijk erg laag. Het gebied is zo groot als Nederland, België en Luxemburg nu.
De Lage Landen bestaan uit zeventien gewesten. Dat zijn een soort provincies.
België, Nederland en Luxemburg nu.
2
1
3
4
8
7
5
9
5
10
11
12
6
14
16
15
13
17
1 Friesland
2 Stad en Lande
3 Drenthe
4 Overijssel
5 Gelre
6 Limburg
7 Sticht
8 Holland
9 Zeeland
10 Brabant
11 Vlaanderen
12 Artesië
13 Waals-Vlaanderen
14 Doornikse Henegouwen
15 Namen
16 Henegouwen
17 Luxemburg
De Nederlanden rond 1500.
1
Kijk goed naar de twee kaarten.
Teken in de kaart van de Nederlanden rond 1500 de volgende steden: Amsterdam,
Rotterdam, Brussel, Luxemburg.
2
Lees in de kaart van de Nederlanden rond 1500 de namen van de gewesten.
Welke namen gebruiken we nu nog steeds in Nederland?
Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelre (Gelderland), Limburg, Holland, Zeeland,
Brabant.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 22 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 1: Nederland nu en toen
een zee
van tijd
een zee
van tijd
Naam:
Karel V
Karel V wordt in 1500 geboren in Gent. Als hij vijftien jaar wordt, is hij volwassen.
Hij wordt Heer der Nederlanden. Van zijn oma Isabella en opa Ferdinand erft hij
Spanje, de Spaanse gebieden in Amerika en delen van Italië. Wanneer zijn opa
Maximiliaan sterft, wordt Karel keizer van Duitsland. Hij is de machtigste man van
de zestiende eeuw.
Karel V.
1
Het rijk van Karel V.
Welke landen horen bij het rijk van Karel V?
De Nederlanden, Duitsland, Spanje, delen van Italië.
Karel V maakt van de Nederlanden een zelfstandig gebied. De bevolking mag
meepraten over het bestuur van het land, maar is niet de baas. Dat is een
landvoogdes. Ook in andere gebieden benoemt Karel mensen die uit zijn naam
besturen. Karel reist door zijn vele landen om te controleren of alles goed gaat.
Karel V is rooms-katholiek. Hij is tegen mensen die vinden dat de kerk moet
veranderen. Die mensen laat hij vervolgen. Vaak worden ze veroordeeld tot de
brandstapel. Maar Karel V verliest zijn strijd. Hij moet toestaan dat elk gebied zijn
eigen godsdienst mag kiezen. Teleurgesteld treedt hij in 1555 af. Drie jaar later sterft hij.
2
Waarom benoemt Karel mensen die delen van zijn rijk besturen?
❍
✘ Het rijk van Karel V is zo groot dat hij het niet alleen kan besturen.
❍ Karel V is nog te jong om zo’n groot rijk te besturen.
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee
van tijd
Werkblad 23 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 2: De reformatie
een zee
van tijd
Naam:
Reformatie
In het grote rijk van Karel V gaan veel problemen over het geloof. Aan het begin
van de zestiende eeuw hebben veel mensen kritiek op de rooms-katholieke kerk. Zij
vinden dat de paus en andere geestelijken niet volgens de regels van de Bijbel leven.
Deze mensen willen een hervorming of reformatie.
1
Wat is een ander woord voor reformatie? Hervorming.
Maarten Luther
In Duitsland is Luther de belangrijkste hervormer. Hervormers willen geen andere
godsdienst. Ze willen alleen dat katholieke geestelijken weer leven zoals Jezus het
heeft bedoeld: geloven in God, eenvoudig leven en goed zijn voor andere mensen.
Maar de kerk kan niet tegen kritiek. De paus zet mensen die anders denken uit de
kerk. Hij laat ze opsluiten en zelfs doden.
2
Waar of niet waar? Streep het foute antwoord door.
Wat willen hervormers?
Ze willen alle macht en dan paus worden.
Ze willen veranderingen, want het gaat slecht met de kerk.
Ze willen een eigen godsdienst stichten.
Ze willen dat geestelijken eenvoudig leven.
Luther
waar / niet waar
waar / niet waar
waar / niet waar
waar / niet waar
Calvijn
Calvijn
Luther is niet de enige die vindt dat het niet goed gaat. In Frankrijk en Zwitserland
heeft Calvijn veel kritiek op de kerk. De paus heeft er genoeg van: hij zet Luther en
Calvijn uit de kerk. Ze mogen geen priester meer zijn. Karel V wil Luther op laten
pakken. Luther duikt op tijd onder.
3
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden.
Waarom is de paus boos op Luther en Calvijn?
❍ Omdat hij zelf de kerk wil veranderen.
❍
✘ Omdat hij het hoofd van de kerk is en iedereen hem moet gehoorzamen.
❍
✘ Omdat hij vindt dat het helemaal niet slecht gaat met de kerk.
❍
✘ Omdat Luther en Calvijn kritiek hebben op zijn manier van leven.
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee
van tijd
Werkblad 24 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 2: De reformatie
Naam:
een zee
van tijd
Ketters
In het begin van de zestiende eeuw hebben veel mensen kritiek op de katholieke
kerk. Zij vinden dat de kerk moet worden veranderd.
De leiders van de katholieke kerk kunnen niet tegen de kritiek. Ze vinden dat zij de
baas zijn. Wie niet gehoorzaamt aan de kerk is een ketter.
1
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden.
Wat zijn ketters?
❍ Belangrijke geestelijken in de katholieke kerk.
❍ Mensen die kettingen maken voor de kerk.
❍
✘ Mensen die een andere mening hebben dan de leiders in de kerk.
❍
✘ Mensen die niet precies doen wat de leiders van de kerk zeggen.
Protest!
De hervormers protesteren fel tegen het rijke leven van de katholieke geestelijken.
Daarom worden ze protestanten genoemd. Zij vinden dat de kerk het voorbeeld
moet geven: geestelijken moeten in eenvoud leven, goed zijn voor anderen, en
vooral: in God geloven.
2
Waar komt de naam protestanten vandaan?
Protestanten is de naam van de mensen die protesteren tegen de katholieke
kerk.
Erasmus
Er zijn ook mensen die de kerk van
binnenuit willen veranderen. Zo iemand
is Erasmus (1469-1536). Erasmus geeft les
aan universiteiten en schrijft boeken. Veel
mensen met invloed luisteren naar hem,
omdat hij wijze dingen zegt. Erasmus heeft
ook kritiek op de manier van leven van de
geestelijken.
3
Waarom werd er naar Erasmus geluisterd?
Hij zei wijze dingen.
Erasmus.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 25 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 3: In opstand
Naam:
Willem van Oranje
Willem en zijn ouders zijn volgelingen van
Luther. In 1544 erft Willem het prinsdom
Orange in Frankrijk. Hij erft ook land in de
Nederlanden en wordt baron van Breda.
Keizer Karel V haalt Willem naar zijn
paleis in Brussel. Karel V geeft hem een
katholieke opvoeding. In Brussel maakt
Willem kennis met Filips II, de zoon van
Karel V en later koning van Spanje. Ook
leert hij de hertog van Alva kennen. Later
vecht Willem met zijn leger tegen Alva.
In 1551 trouwt Willem met zijn eerste
vrouw Anna van Egmond van Buren. Door
dit huwelijk wordt hij de rijkste edelman
van de Nederlanden.
een zee
van tijd
een zee
van tijd
Willem van Oranje.
1
Kleur het rondje bij het goede antwoord.
Hoe komt Willem aan de achternaam ‘Van Oranje’?
❍ Die naam komt van het paleis dat hij in Brussel erft.
❍ Het is een bijnaam, omdat oranje zijn lievelingskleur is.
❍ Willem heeft rood-oranje haar. Dat is heel opvallend in die tijd.
❍
✘ Hij erft het prinsdom Orange en mag zich daarom prins van Oranje noemen.
Willem als belangrijk edelman
Karel V en Willem van Oranje vinden
elkaar aardig. Willem is een rijk en
belangrijk man. Daarom wordt hij de leider
van de adel in de Nederlanden.
Over één ding zijn Karel V en Willem van
Oranje het niet eens. En dat is godsdienst.
Willem vindt dat iedereen zelf mag kiezen
wat hij gelooft. Karel V vindt dat iedereen
katholiek moet zijn. Hij laat mensen met
Karel V.
een ander geloof oppakken en doden. Zijn
zoon Filips II is later ook zo streng.
2
Waarom vindt Willem van Oranje dat iedereen zijn eigen geloof mag hebben?
De ouders van Willem zijn luthers. Hij is vanaf zijn elfde katholiek opgevoed.
Daardoor heeft hij begrip voor beide godsdiensten.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 26 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 3: In opstand
Naam:
een zee
van tijd
een zee
van tijd
Willem van Oranje krijgt ruzie met Filips II
In 1555 wordt Filips II de nieuwe Heer der Nederlanden en koning van Spanje. Hij
wil dat de edelen in de Nederlanden doen wat hij zegt. De edelen vinden dat niet
leuk. Zij willen meepraten over het bestuur van het land.
Filips II laat de mensen in de Nederlanden veel belastingen betalen. Dat geld heeft
hij nodig om zijn grote rijk te besturen. Maar ook voor zijn paleizen, zijn leger en
zijn dienaren. Arm en rijk zijn het daar niet mee eens.
Er is nog een reden waarom Filips II niet geliefd is. Hij vindt dat iedereen katholiek
moet zijn. Maar de katholieke geestelijken leven niet volgens de regels van de
Bijbel. Veel mensen ergeren zich daaraan en protesteren tegen de katholieke kerk.
Filips laat deze mensen vervolgen en bestraffen. Vaak sterven ze op de brandstapel.
1
Waarom is Filips II niet populair in de Nederlanden?
Bijvoorbeeld: Omdat Filips II alles alleen wil beslissen. Omdat hij de mensen
veel belastingen laat betalen. Omdat hij mensen die protesteren tegen de
katholieke kerk laat oppakken en doden.
De edelen bieden een brief aan.
In 1566 brengen edelen een brief naar Margaretha van Parma, de zus van Filips II.
Zij bestuurt de Nederlanden in zijn naam. De edelen vragen haar de
godsdienstvervolgingen te stoppen. Margaretha belooft de brief aan Filips II te
geven. Maar er verandert niets. De mensen zijn woedend. In 1566 slaan ze overal in
kerken beelden kapot. Dat heet de beeldenstorm.
2
Wat is de beeldenstorm?
Bijvoorbeeld: De mensen zijn zo kwaad op Filips II dat ze beelden in kerken kapot
slaan.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 27 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 3: In opstand
een zee
van tijd
een zee
van tijd
Naam:
Alva
Filips II heeft genoeg van de opstandige inwoners van de Nederlanden. Hij stuurt
de hertog van Alva met een leger. Ook looft hij een hoge beloning uit voor degene
die Willem van Oranje wil vermoorden.
Willem vlucht naar Duitsland. Hij verkoopt veel van zijn bezittingen om een leger
te kunnen betalen. In 1568 probeert Willem samen met zijn broers de Spanjaarden
te verjagen. Maar dat lukt niet. Het geld van Willem raakt op en hij kan de soldaten
niet meer betalen.
1
Zet in de goede volgorde. Nummer 1 en 7 zijn al voorgedaan.
Plaats zelf de nummers 2 tot en met 6.
Wat gebeurt er?
Willem wordt geboren in Dillenburg in Duitsland.
Willem vlucht naar Duitsland.
Filips II volgt Karel V op.
1
6
4
Willem erft het prinsdom Orange.
2
Willem groeit op aan het hof in Brussel.
3
Filips II stuurt Alva naar de Nederlanden.
Willem probeert de Spanjaarden te verjagen.
5
7
Mensen die zich verzetten tegen Filips II worden geuzen genoemd. Willem hoopt
dat hij samen met de watergeuzen de Spanjaarden kan verjagen. De geuzen
vechten goed en kunnen zich snel verplaatsen met hun boten. Willem heeft ze hard
nodig om het de Spanjaarden moeilijk te maken. Die zijn hem op het land de baas.
2
Waarom heeft Willem van Oranje de watergeuzen hard nodig?
Omdat de Spanjaarden op het land sterker zijn dan hij. Daarom probeert hij ze
via het water aan te vallen.
1 april 1572 veroveren de geuzen Den Briel. De
opstandelingen hebben steeds meer succes. Ze hebben
grote delen van Holland en Zeeland in handen. Willem
wordt weer stadhouder en leider van de opstandelingen.
Geuzen.
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee
van tijd
Werkblad 28 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 4: Een oude oorlog
een zee
van tijd
Naam:
Oorlog voeren gebeurt in de tijd van Willem van Oranje met eenvoudige wapens. In
een gevecht van man tegen man. Met een zwaard, een knots, een bijl, een piek, een
hellebaard of een lans. Op afstand vechten kan alleen met pijl-en-boog. Hoewel ...
er zijn geweren!
Pieken en hellebaarden
Een piek is een lange stok met een
ijzeren punt. Soldaten staan naast
elkaar en zetten hun piek schuin in de
grond met hun voeten erachter. Geen
ruiter komt erlangs. Een piek met aan
de zijkant een bijl is een hellebaard.
Het zijn belangrijke wapens in het
leger van toen.
1
Soldaat met een piek.
Hellebaard.
Wat is het verschil tussen een piek en een hellebaard?
Een
hellebaard heeft een bijl aan de zijkant.
Haakbus en musket
De haakbus wordt vanaf de vijftiende
eeuw gebruikt. Het is een geweer dat
een soldaat kan dragen. De haakbus is
zo zwaar dat hij op een standaard moet
staan. De soldaat kan hem ook met de
haak vastzetten op een muur of
schutting. Daar komt de naam haakbus
vandaan.
Het laden van een haakbus is
handwerk: kruit erin, aanstampen en
aansteken met een lont.
De musket is de opvolger van de
haakbus. Hij is lichter. Dat is handig
voor de soldaten die veel moeten
lopen.
2
Een haakbus. Zie je de haak?
Een musket.
Soldaten kunnen vechten met een piek, hellebaard, haakbus of musket. Wat is het
voordeel van de haakbus en de musket?
Soldaten hoeven niet dicht bij hun tegenstander te komen. Met een geweer
richten ze meer schade aan.
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee
van tijd
Werkblad 29 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 5: Hoe het afliep
Naam:
een zee
van tijd
In 1580 looft Filips II een hoge beloning uit voor degene die Willem van Oranje wil
vermoorden. Hij denkt dat de opstand zal stoppen als Willem dood is, omdat er dan
geen leider meer is.
Het plan van Filips lukt. Balthasar Gerard vermoordt Willem in 1584 in Delft.
Gerard is streng katholiek en ziet Willem als een verrader van de kerk. Zijn beloning
krijgt hij niet. Hij wordt opgepakt, veroordeeld en langzaam op een vreselijke
manier vermoord voor de ogen van het volk.
1
Maak de zin af.
Balthasar Gerard vermoordt Willem van Oranje, omdat hij
hem als een verrader
van de kerk ziet. En hij denkt er een beloning voor te krijgen.
Niet gelukt!
Filips II heeft zijn zin gekregen:
Willem van Oranje is vermoord. Maar
de opstand gaat door. Dat had Filips
niet verwacht. Want de leider is dood.
Maar er komt een nieuwe leider:
Maurits, de zoon van Willem van
Oranje.
Prins Maurits.
2
3
Waar of niet waar? Streep het foute antwoord door.
Waarom gaat de opstand zonder Willem van Oranje gewoon door?
Door de moord wordt de haat tegen Filips II alleen maar groter.
De Nederlanden willen de beloning voor de moord niet betalen.
Er is een opvolger voor Willem: zijn zoon Maurits.
Willem is belangrijk, maar de haat tegen Filips is de échte
reden voor de opstand.
waar / niet waar
waar / niet waar
waar / niet waar
waar / niet waar
Wat denkt Filips II als de opstand gewoon doorgaat?
Bijvoorbeeld: Ik had verwacht dat als Willem van Oranje dood zou zijn, de
opstand zou stoppen.
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee
van tijd
Werkblad 30 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 5: Hoe het afliep
Naam:
een zee
van tijd
In 1588 besluiten de Staten-Generaal dat ze geen koning meer willen. Ze willen alle
beslissingen zelf nemen. Zo ontstaat De Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden. Stadhouder Maurits is legeraanvoerder. Hij krijgt hulp van Johan van
Oldenbarneveldt. Dat is de belangrijkste bestuurder van Holland. Maurits verjaagt
met succes de Spanjaarden uit de Noordelijke Nederlanden.
1
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden.
Prins Maurits en Johan van Oldenbarneveldt werken samen. Wat heeft dat voor
goede gevolgen?
✘ De Spanjaarden worden verslagen.
❍
❍
✘ Er is nog steeds oorlog, maar het gaat wel heel goed met De Republiek.
❍ Er is een voortdurende oorlog tegen de Spanjaarden.
❍ Er is geen vrede.
Johan van Oldenbarneveldt en prins Maurits
van Oranje zijn samen de belangrijkste
personen in de Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden. Maurits is een goede
legeraanvoerder. Johan van Oldenbarneveldt is
een knap bestuurder.
In 1586 wordt hij de machtigste ambtenaar van de
Republiek: raadpensionaris. Hij leidt de vergaderingen
van de Staten-Generaal vaak zelf. Ook zorgt hij ervoor
dat de besluiten worden uitgevoerd.
Johan van Oldenbarneveldt.
2
Wat doet een raadpensionaris?
Bijvoorbeeld: De vergaderingen van de Staten-Generaal voorbereiden en leiden.
Controleren of besluiten worden uitgevoerd.
Ruzie met Maurits
Er is nog steeds oorlog met Spanje. Van Oldenbarneveldt maakt de Staten-Generaal
steeds machtiger. In 1617 geeft hij de steden het recht eigen legers samen te stellen.
Dat betekent weer minder macht voor Maurits. Hij neemt Van Oldenbarneveldt
daarom gevangen. In 1619 wordt Van Oldenbarneveldt onthoofd. Hij is dan 71 jaar
oud.
3
Waarom krijgen prins Maurits en Johan van Oldenbarneveldt ruzie?
Johan van Oldenbarneveldt geeft steden het recht een eigen leger samen te
stellen.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 31 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 5: Hoe het afliep
een zee
van tijd
een zee
van tijd
Naam:
De Tachtigjarige Oorlog begint in 1568. In deze oorlog wordt niet tachtig jaar aan
één stuk gevochten. In 1609 zijn de twee kampen zo moe dat ze het Twaalfjarig
Bestand sluiten. Prins Maurits en Johan van Oldenbarneveldt spreken met de
Spaanse koning Filips III af dat ze elkaar twaalf jaar met rust laten.
Beide partijen zijn blij dat ze niet hoeven te vechten. De mensen van de Republiek
houden zich liever bezig met handel en geld verdienen. Het Spaanse leger heeft
altijd te weinig geld. Bovendien hebben de Spaanse soldaten genoeg van het slechte
Hollandse weer. Ze kunnen zich niet goed verplaatsen in de natte gebieden. Ook op
zee verliest Spanje regelmatig van de Republiek.
1
Waarom zijn beide kampen blij met het Twaalfjarig Bestand?
Beide kampen gebruiken het geld liever op een andere manier. De Spaanse
soldaten zijn niet gewend aan het Hollandse weer.
Laatste poging
Na afloop van het Twaalfjarig Bestand proberen de Spanjaarden nog een keer de
Republiek te veroveren. Dat lukt ze niet. Door de veroveringen van Frederik Hendrik
krijgt de Republiek er zelfs land bij!
2
Wanneer eindigt het Twaalfjarig Bestand?
In 1621.
Vrede van Münster
In 1648 wordt in Münster (Duitsland) de vrede getekend. De Nederlanden worden
onafhankelijk van Spanje. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt
erkend als zelfstandige staat.
Beëdiging
van de vrede
van Münster.
3
Wat is het belangrijkste resultaat van de Vrede van Münster?
De Republiek wordt erkend als zelfstandige staat.
Een zee van tijd Ω groep 7