Bijlage 1

Bijlage 1
Tekst en uitleg: het Wilhelmus regel voor regel
Tekst en uitleg bij enkele regels uit coupletten één en zes.
W ilhelmus van Nassouwe
Ben ik, van Duitsen bloed
De familie Van Nassau kwam uit het Duitse stadje met die naam, vlak bij Koblenz. In de dertiende eeuw
verhuisden zij naar het nabijgelegen Dillenburg. In 1533 werd hier Willem van Nassau geboren, zoon van graaf
Jan van Nassau en gravin Juliana van Stolberg. Als kind erfde Willem bezittingen in de Nederlanden en Frankrijk,
maar de band met Duitsland bleef. Toen in 1567 de strijd met de hertog van Alva begon, trok Willem zich
bijvoorbeeld ter voorbereiding op het slot van Dillenburg terug. Ook werd zijn zoon Maurits hier geboren.
Den vaderland getrouwe
Blijf ik tot in den dood.
Willem van Oranje werd al tijdens zijn leven 'Vader des vaderlands' genoemd. Willem wist namelijk een eenheid
te maken uit een lappendeken van streken, steden en dorpen. Die hadden allemaal een grote mate van
onafhankelijkheid van elkaar: een bewoner van Amsterdam voelde zich nog op geen enkele manier verwant met
een visser uit Vlissingen. Tijdens de Opstand veranderde dat, toen de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht,
Gelderland, Overijssel, Groningen en Friesland zich in 1579 aaneensloten in de Unie van Utrecht. In dat jaar
begint de geschiedenis van Nederland als een echt land.
Een Prinse van Oranje
Ben ik, vrij onverveerd,
Willem van Nassau erfde in 1544 het prinsdom Orange in Zuid-Frankrijk, van zijn Franse oom René de Châlon,
samen met bezittingen in de Nederlanden. Willem behoorde tot de hoge adel van Europa, en hij was kind aan
huis bij de Habsburg-familie waar de Spaanse koning Filips II uit voortkwam. Die regeerde over een enorm rijk:
Spanje en Portugal met de koloniën in Amerika en Afrika, de Lage Landen (nu: Nederland, België en NoordFrankrijk) en delen van zuid-Italië en oost-Europa. Dat de Prins van Oranje daartegen in opstand durfde te komen
verklaart het 'Ben ik, vrij onverveerd': ouderwetse taal voor 'nergens bang voor'.
Den Koning van Hispanje
Heb ik altijd geëerd
Dit was het belangrijkste politieke statement van de Nederlandse opstandelingen: we vechten tegen het Spaanse
bestuur, niet tegen onze koning Filips II. Gedurende de strijd werd dit steeds moeilijker vol te houden: in de tekst
van het Wilhelmus (uit de jaren 1570) staat het nog centraal, maar met het 'Plakkaat van Verlatinghe' uit 1581
maakten de opstandelingen duidelijk dat zij hun vorst gedag wilden zeggen. Uiteindelijk gingen de opstandige
gewesten zonder koning verder, als Republiek der Zeven Verenigde Provinciën.
Dat ik doch vroom mag blijven,
Uw dienaar t`aller stond
In de jaren voor de Opstand, die in 1568 begon, kreeg Willem steeds meer moeite met de starre houding van
Filips II, vooral in religieuze zaken. Filips II verdedigde het katholicisme met hand en tand tegen nieuwe
protestants-christelijke geloofsstromen als het lutheranisme en calvinisme. Willem bleef lang katholiek, maar koos
voor een tolerante houding ten opzichte van andersdenkenden. Gedurende de Opstand groeide Willems band
met de Nederlandse calvinisten, en in 1573 stapte ook Willem over naar het calvinistische geloof.
De tirannie verdrijven
Die mij mijn hart doorwondt.
Na de Beeldenstorm in 1566 stelde Filips II de hertog van Alva aan als landvoogd over de Nederlandse
gewesten. Die begon een militaire campagne om de opstandelingen uit te roeien en het katholieke geloof te
herstellen. Protestantse ketters werden door de Raad van Beroerten tot de brandstapel veroordeeld. De steden
en gebieden die in handen van Alva vielen werden geplunderd, de bevolking geterroriseerd. Deze tirannie werkte
in het voordeel van de opstandelingen: ook gematigde Nederlanders maakten nu hun keuze tégen Spanje.