1 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie
advertisement
(Uit: mensenrechteneducatie in het vak geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) THEMA Sluit aan bij Mensenrechten/ kinderrechten Doel Niveau Type Duur Materiaal Voorbereiding Doelstellingen Vakgebonden eindtermen DE VROUW VOOR EN TIJDENS DE FRANSE REVOLUTIE Tijdens de bespreking van de Franse revolutie behandelt, kun je ook dieper ingaan op de verschillen tussen mannen en vrouwen. Artikels 1, 2, 3, 6, 7, 23, 26, De leerlingen kunnen met voorbeelden aantonen dat er zowel in de 19de eeuw als nu ongelijkheid was tussen mannen en vrouwen. 4e jaar Historische kritiek+ discussie 50 min. - tekst over de Franse revolutie - pen en papier - Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (vereenvoudigde versie) op www.vormen.org Kopieer de tekst over de Franse revolutie voor alle leerlingen. De leerlingen kunnen: de Franse Revolutie situeren in tijd en ruimte. in eigen woorden uitleggen waarom mannen en vrouwen ongelijk waren vóór 1789. In eigen woorden uitleggen welke rechten de vrouwen verkregen hebben ten tijde van de Franse Revolutie. Verwoorden wat de verschillende eisen van de burgervrouwen en volksvrouwen waren. In eigen woorden uitleggen hoe er ongelijkheid was tussen mannen en vrouwen in het arbeidsmilieu. In eigen woorden uitleggen wie Olympe de Gouges was. Uitleggen wat er in de “Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne” stond. Afleiden uit het artikel welke mensenrechten geschonden werden ten tijde van de Franse Revolutie. Uitleggen op welke manieren er nog steeds ongelijkheid tussen mannen en vrouwen is. Kennis en inzicht De leerlingen moeten - per ontwikkelingsfase van de westerse samenleving een samenhangend beeld kunnen formuleren. Daarbij moeten ze aandacht hebben voor verbanden tussen en wisselwerkingen binnen maatschappelijke domeinen. - mogelijke verklaringen voor een fundamenteel maatschappelijke probleemstelling voor elk van de ontwikkelingsfasen van het historisch referentiekader kunnen formuleren - uit de bestudeerde samenlevingen enkele elementen kunnen toelichten die in latere samenlevingen of vandaag invloed uitoefenen Vaardigheden De leerlingen moeten met samenhangende argumenten hun eigen standpunt tegenover een historisch of actueel maatschappelijk probleem kunnen verdedigen. Attitudes 1│De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie│ leerlijn genderongelijkheid De leerlingen moeten bereid zijn om waarden en normen uit het heden, het verleden en uit andere culturen vanuit de historische en actuele context te benaderen. 2│De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie│ leerlijn genderongelijkheid VOET Gemeenschappelijke stam creativiteit 2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren; empathie 5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; initiatief 10 engageren zich spontaan; kritisch denken 11 kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria; 12 zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken; 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; open en constructieve houding 16 houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en wereld; respect 18 gedragen zich respectvol; samenwerken 19 dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen; zorgvuldigheid 25 stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en aan dat van anderen; zorgzaamheid 26 gaan om met verscheidenheid; 27 dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander; Context 2 Mentale gezondheid 3 erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp; 4 zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die van anderen; Context 5 Politiek-juridische samenleving 3 tonen het belang en dynamisch karakter aan van mensen- en kinderrechten; 5 tonen aan dat het samenleven in een democratische rechtsstaat gebaseerd is op rechten en plichten die gelden voor burgers, organisaties en overheid; Context 6 Socio-economische samenleving 3 zetten zich in voor de verbetering van het welzijn en de welvaart in de wereld; 3 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) Instructies 1. Startfase 1. Toon leerlingen de spotprent (zie bijlage) en bespreek ze met de klas door volgende vragen te stellen: - Wat zie je op deze tekening? - Wat wil de tekenaar hiermee aankaarten? - Denken jullie dat dit soort situaties ooit echt bestaan hebben? - Denken jullie dat dit soort van situaties nu nog bestaan? Bij ons? Op andere plaatsen in de wereld? 2. Leg uit dat vrouwen in de loop van de geschiedenis een heel belangrijke evolutie hebben doorgemaakt inzake vrouwenrechten (verwijs eventueel naar lessen uit de vorige jaren). Voor de Franse Revolutie was er van vrouwenrechten geen sprake. Tijdens de Franse Revolutie kwamen vrouwen in opstand. Stilletjes aan veranderde de toestand. 3. Laat leerlingen de tekst ‘De vrouw tijdens de Franse Revolutie’ lezen en laat hen de vragen bij de tekst beantwoorden. Overloop deze antwoorden met de leerlingen. (zie informatiefiche) 6. Deel daarna een blad uit met de (vereenvoudigde versie) van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en laat hen die doorlezen. Vraag daarna welke mensenrechten er geschonden werden. 2. Verwerkingsfase 1. Vraag de klas om aparte groepjes te vormen van jongens en meisjes. 2. Vraag elke groep jongens om een lijst te maken met de voor- en nadelen van vrouw zijn. Omgekeerd geldt dit ook zo voor de meisjes. Geef de leerlingen hier 10 minuten voor. De lijsten zouden evenveel voor- als nadelen moeten bevatten. 3. Zet nu van elke groep jongens de helft samen met de helft van een groep meisjes. meisjes. In de ene helft wordt de lijst van de jongens besproken, in de andere de lijst van de meisjes. Ga tijdens deze discussie rond in de klas om leerlingen te begeleiden bij de discussie en geef hen de extra informatie (zie bijlage). 4. Laat elke groep een korte eindconclusie noteren over volgende vragen: - Zouden zij van het andere geslacht willen zijn? Waarom wel/niet? - Is er nu nog steeds ongelijkheid tussen mannen en vrouwen? Bij ons? Elders in de wereld? 3. Nabespreking 1. Wanneer de leerlingen hiermee klaar zijn, stel je nog een aantal vragen waarmee je de discussie kunt afronden. - Was het gemakkelijk om voor- en nadelen te vinden van man of vrouw zijn? Waarom wel/niet? - Was het makkelijk/moeilijk om naar de argumentatie van de anderen te luisteren? Waarom wel/niet? - Denk je dat dit soort veralgemeningen over mensen realistisch is? Zijn ze van toepassing op de mensen die jij kent? - Was het een nuttige activiteit? Waarom? Heb je iets bijgeleerd wat je daarvoor niet wist? 4 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) Informatiefiche: de vrouw voor en tijdens de Franse Revolutie Historische informatie In de nieuwe tijd valt het burgerschap de vrouwen maar ten deel omdat zij met een burger getrouwd zijn, wat hun geen ander recht geeft dan de kuisheid der zeden te behoeden en over de eensgezindheid binnen het gezin te waken. Dat wil dus zeggen dat het burgerschap van de vrouw- dat tot de persoonlijke sfeer is beperkt- uitgesloten blijft van iedere politieke realiteit. Het burgerschap is niet actief en is slechts een schaduw van dat van de meesterechtgenoot. Rousseau denkt er zo over: de vrouw is niet de gelijke van de man, zij krijgt niet dezelfde opvoeding als hij, zij heeft geen recht op de rol noch de naam van burger. In nature gewortelde gelijkheid van rechten, gelijkheid van geslachten, gelijkheid van onderwijs liggen in een republiek waar alle burgers geacht worden dezelfde rechten te bezitten ten grondslag aan de toelating van vrouwen tot het burgerrecht, dat wil zeggen tot het politieke recht.1Condorcet is één van de verlichtingsfilosofen in het laatste kwart van de achttiende eeuw die de verlichte geest serieus neemt. Hij vindt dat als je de rechten van een enkel individu berooft dat het gedaan is met het universele principe van de gelijkheid der mensen. Condorcet keert zich fel tegen de algemeen aanvaarde gedachte dat de vrouw lichamelijk zwak, dus een inferieur wezen zou zijn. De vrouw krijgt armzalig onderwijs, en wel in de eerste plaats van priesters die haar seksualiteit en haar geest onderwerpen aan het gezag dat zij niet hoeft te begrijpen, en die ernaar streven via de vrouw het hele menselijke geslacht te onderwerpen. Het gezag van de vader en de echtgenoot doet de vrouwelijke dienstbaarheid voortduren. Tijdens de Franse revolutie groeit de vrouwenemancipatie steeds meer en meer. Vóór 1789 leefden de vrouwen in een toestand van ondergeschiktheid. Toch was ook de Franse Revolutie vooral een mannenzaak. Jean-Jacques Rousseau beschouwde de inmenging van vrouwen als een bedreiging voor de ‘natuurlijke’ dominantie van de man en wijst hen op hun plaats aan de haard. Toch werden er enkele cruciale stappen gezet: de eerste was het recht op echtscheiding dat werd goedgekeurd. Een tweede eis van de burgervrouwen was het recht op onderwijs. In 1793 werd door Condorcet een wet goedgekeurd die elk kind, jongen of meisje, van vijf tot twaalf jaar toeliet op de gemeenschapsscholen. De volksvrouwen tijdens de Franse Revolutie kwamen op voor het recht op arbeid. Ze verdienden soms tot 75% minder dan mannen voor hetzelfde werk. De volksvrouwen eisten ook dat zaken zoals spinnen, weven en naaien als beroep voor vrouwen werd voorbehouden zodat ze werkzekerheid hadden. Deze eis werd echter niet beantwoord. 2 Olympe de Gouges speelde een belangrijke rol in de emancipatie van de vrouw. In Parijs deelde ze haar leven met Jacques Biétrix de Rozières, een hoge functionaris die ze had leren kennen in Montauban. Door hem kon ze zich wijden aan haar passie: het schrijven. Ze was vaak te gast in artistieke en filosofische salons in Parijs, waar ze verschillende schrijvers ontmoette. Alles wat Olympe schreef ademde haar veelzijdige engagement uit. Ze was tegen de doodstraf, tegen slavernij, tegen de onverbrekelijkheid van het huwelijk, tegen gedwongen intrede in het klooster, tegen het celibaat van priesters, tegen te hoog betaalde ambtenaren… Ze kwam op vóór nieuw samengestelde gezinnen, voor hulp aan alleenstaande moeders, voor onthaalhuizen voor ouderen en arbeiderskinderen, voor publieke werkhuizen voor mensen zonder werk, voor de sanering van hospitalen en moederhuizen, voor onderzoek naar het vaderschap, voor erkenning van het erfenisrecht voor alle kinderen – wettige en onwettige. Ook zeer belangrijk was dat ze opkwam voor de gelijkheid tussen mannen en vrouwen. De meest bekende getuigenis is haar werk: ‘Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne’. 1 DUBY, G., PERROT, M., Geschiedenis van de vrouw: van Renaissance tot de moderne tijd, Uitgeversmaatschappij Agon BV, Amsterdam, 1992, p. 270-271 2 ROSADOC (red.), de Franse Revolutie en de vrouw, internet, 08-06-2010, (http://www.rosadoc.be/citytrips_parijs/tijdlijnfranserevolutie.htm) 5 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) Olympe de Gouges wees erop dat het noodzakelijk was ook vrouwen bij de politieke en sociale debatten te betrekken. Haar eisen in haar déclaration getuigden van een vooruitstrevendheid met thema’s die vaak zouden aangehaald worden in het feminisme van de Tweede Golf, jaren later.3 Genderongelijkheid vandaag4 Er zijn verschillende voorbeelden van schendingen van de rechten van de vrouw: - Huiselijk geweld Dit is de meest voorkomende vorm van geweld tegen vrouw. Het werd jarenlang beschouwd als een privé-zaak waar het gerechtelijke systeem zich niet mee te moeien had. Het is niet alleen een schending van het fysieke en psychologische welzijn van de betrokken vrouwen, maar het is ook een misdrijf. Statistieken tonen aan dat een vrouw meer kans heeft om geslagen, aangevallen en zelfs gedood te worden door haar partner of ex-partner dan door enig ander persoon. • Afhankelijk van het Europese land in kwestie zijn tussen 20% en 50% van de vrouwen het slachtoffer van huiselijk geweld. • Huiselijk geweld komt voor in alle lagen van de bevolking en in alle leeftijdsgroepen. • Huiselijk geweld neemt vele vormen aan: fysiek, seksueel, psychologisch en structureel. • Eén vrouw op vijf wordt ooit in haar leven het slachtoffer van seksuele aanranding. De leeftijd van de slachtoffers gaat van twee maanden tot 90 jaar. • 98% van de agressors is mannelijk, en 50% is getrouwd of leeft in een de facto huwelijk of als koppel. • 70% van de verkrachtingen gebeurt met voorbedachten rade en slechts 3% van de agressors is mentaal onevenwichtig. • Het fenomeen van groepsverkrachting neemt toe. • Cijfers tonen een toenemend aantal gevallen van aanranding van zeer jonge meisjes - Het ongelijke loon tussen mannen en vrouwen. Vrouwen verdienen nog steeds minder dan mannen voor hetzelfde werk (zie grafieken in bijlage) 3 ROSADOC (red.), De Franse Revolutie en de vrouwen, internet, 09-06-2010, (http://www.rosadoc.be/citytrips_parijs/degouges.htm) 4 VORMEN VZW (red.), Gendergelijkheid, internet, 14-06-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/PDFfiles/Gendergelijkheid.pdf) 6 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) De vrouw in de Franse revolutie5 In de geschiedenis van de vrouwenemancipatie kan je onmogelijk om de Franse Revolutie (1789-1799) heen. Het nationale embleem van de republiek werd de Marianne, een vrouwelijk symbool dat staat voor vrijheid, rede en republiek. Deze stokpaardjes van de Franse Revolutie zijn bovendien vrouwelijke woorden in het Frans (‘Raison’,‘Liberté’ en ‘Republique’), dus de keuze voor een vrouwelijk symbool is wellicht niet toevallig. Vóór 1789 hadden Franse vrouwen geen enkel burgerlijk of politiek recht. Tot welke klasse ze ook behoorden: de meeste vrouwen leefden in een toestand van ondergeschiktheid. Maar maak je geen illusies: ook de Franse Revolutie draaide voornamelijk om mannen, en een duidelijke taakverdeling tussen mannen en vrouwen. Jean-Jacques Rousseau bijvoorbeeld, één van de helden van de Revolutionairen, beschouwt inmenging van vrouwen als een bedreiging voor de ‘natuurlijke’ dominantie van de man en wijst hen op hun plaats aan de haard. Toch werden enkele cruciale stappen gezet. De eerste was het recht op echtscheiding dat werd goedgekeurd. Een andere eis van de burgervrouwen was het recht op ontwikkeling: degelijk onderwijs voor meisjes dus. De Nationale Vergadering gaf toe, al was het een erg bescheiden overwinning: het ging enkel om lager onderwijs tot de leeftijd van acht jaar. In 1793 ging men verder en werd door toedoen van Nicolas de Condorcet een wet goedgekeurd die elk kind, jongen of meisje, van vijf tot twaalf jaar toeliet op de gemeenschapsscholen. De volksvrouwen hadden andere eisen dan de burgervrouwen: zij kwamen op voor het recht op arbeid. Door de economische crisis waren ze door de werkloze mannen uit hun jobs (vooral in de textielsector) gestoten, en ze verdienden bovendien soms tot 75% minder dan mannen voor hetzelfde werk. De volksvrouwen van de revolutie eisten dat zaken als spinnen, weven en naaien als beroep voor de vrouwen zouden worden voorbehouden zodat ze werkzekerheid hadden, zeker in deze tijd van hongersnood. Hun eis werd niet beantwoord. Het zijn deze volksvrouwen en niet de burgervrouwen die de spectaculairste manifestaties hielden, zoals de bestorming van het Raadhuis om brood te eisen. De Revolutie zorgde ervoor dat vrouwenemanciperende geschriften beter konden verspreid worden, omdat er nu volledige persvrijheid bestond. Daar maakte Oplympe de Gouges, geboren in Montauban in Frankrijk (1748-1793), met plezier gebruik van.. In Parijs ontpopte Olympe de Gouges zich als schrijfster. Ze hing rond in revolutionaire milieus, volgde de debatten in de Assemblée en spuide haar ideeën via brochures en pamfletten. Het pamflet waarmee ze het meest indruk heeft nagelaten is de “Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne”, dat al blijk geeft van feministische eisen avant la lettre, zoals volledige politieke rechten voor vrouwen, de vervanging van het huwelijk door een sociaal contract, de opsporing van het vaderschap, de oprichting van rechtbanken bemand door vrouwen om zedenzaken te beoordelen,... Ze kreeg de vrouwen echter nog niet massaal mee. 5 ROSADOC (red.), 1789, De Franse Revolutie en de vrouwen, internet, 07-06-2010, (http://www.rosadoc.be/citytrips_parijs/tijdlijnfranserevolutie.htm) 7 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) Werkblad: ongelijkheid mannen en vrouwen tijdens de Franse revolutie. - Hoe was de situatie van de vrouw vóór 1789? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. - Welke rechten kregen de burgervrouwen toch tijdens de Franse revolutie? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. - Wat eisten de volksvrouwen? Werd hier gehoor aan gegeven? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. - Welke ongelijkheid tussen mannen en vrouwen was er in het arbeidsmilieu? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. - Wie was Olympe de Gouges? Hoe verspreidde ze haar ideeën? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. - Welke eisen stonden er in “Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne” ? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. - Bekijk nu de artikels van de Universele verklaring van de Rechten van de Mens. Welke mensenrechten worden hier geschonden? Schrijf de nummers op van de artikels. ............................................................................................................................. 8 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) Informatie om voor- en nadelen te onderbouwen a) Spotprent6 b) Cijfergegevens rond de loonkloof tussen mannen en vrouwen 7: Loonkloof in 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 gem.brutomaandloon voltijds 17% 16% 14% 17% 15% 15% 12% gem.bruto-uurloon voltijds 15% 15% 13% 16% 13% 14% 11% 18% 17% 16% 17% 16% 17% 14% 26% 26% 26% 25% 25% 25% 24% gem.bruto-uurloon deeltijds gem.bruto-maandloon deeltijds c) Spotprent 8 voltijds voltijds + + (laat de tekst vertalen door de leerlingen) 6 (red.), vrouwemancipatie, internet, 13-06-2010, (http://mewags.websitemaker.nl/vrouwenemancipatie/1443419) 7 ROSADOC (red.), Loonkloofrapport 2009, internet, 2009, 8 (red.), Spotprent, internet, 13-06-2010, (http://www.kuleuven.be/thomas/images/secundair_onderwijs/in_de_kijker/48/achtergrond10.gif) 9 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) d)De werkzaamheidsgraad staat voor de verhouding tussen het aantal werkenden en de populatie in beroepsactieve leeftijd (15 tot 64 jaar). 9 Werkzaamheidsgraad (2007) Vlaams Gewest (%) België (%) Vrouwen 59,8 55,3 Mannen 72,3 68,7 e) huiselijk geweld, enkele cijfers10: - Afhankelijk van het Europese land in kwestie zijn tussen 20% en 50% van de vrouwen het slachtoffer van huiselijk geweld. - Huiselijk geweld komt voor in alle lagen van de bevolking en in alle leeftijdsgroepen. - Eén vrouw op vijf wordt ooit in haar leven het slachtoffer van seksuele aanranding. De leeftijd van de slachtoffers gaat van twee maanden tot 90 jaar. 9 ROSADOC (red.), Tabel werkzaamheidsgraad, internet, 2008, (http://www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/arbeidsparticipatie/vlaamse_cijfers_over_arbeidspartic ipatie.html) 10 VORMEN VZW (red.), Huiselijk geweld, internet, 13-06-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/PDFfiles/Gendergelijkheid.pdf) 10 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid) Ingevulde versie: werkblad: ongelijkheid mannen en vrouwen tijdens de Franse revolutie. - Hoe was de situatie van de vrouw vóór 1789? De vrouw had toen nog geen enkel burgerlijk of politiek recht. De meeste vrouwen leefden in een toestand van ondergeschiktheid. De plaats van de vrouw is aan de haard volgens de mannen. - Welke rechten kregen de burgervrouwen toch tijdens de Franse revolutie? Het recht op echtscheiding en het recht op ontwikkeling. Ze wilden dus degelijk onderwijs voor de meisjes. De meisjes mochten naar het lager onderwijs tot de leeftijd van acht jaar. In 1793 werd zelfs de wet goedgekeurd dat elk kind, jongen of meisje, van vijf tot twaalf jaar werd toegelaten op gemeenschapsscholen. - Wat eisten de volksvrouwen? Werd hier gehoor aan gegeven? De volksvrouwen wilden gelijke rechten qua arbeid. Hier werd echter geen gehoor aan gegeven. - Welke ongelijkheid tussen mannen en vrouwen was er in het arbeidsmilieu? De vrouwen werden door werkloze mannen uit hun jobs gestoten. Ze verdienden soms ook tot 75% minder dan mannen voor hetzelfde werk. - Wie was Olympe de Gouges? Hoe verspreidde ze haar ideeën? Deze vrouw kwam op voor de rechten van de vrouw en verspreidde haar ideeën via pamfletten. Dit kon ze doen omdat er volledige persvrijheid bestond. - Welke eisen stonden er in “Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne” ? - Volledige politieke rechten voor de vrouw ; - Vervanging van het huwelijk door een sociaal contract; - De opsporing van het vaderschap; - Oprichting van rechtbanken bemand door vrouwen om zedenzaken te beoordelen. - Bekijk nu de artikels van de Universele verklaring van de Rechten van de Mens. Welke mensenrechten worden hier geschonden? Schrijf de nummers op van de artikels. 1, 2, 3, 6, 7, 23 en 26. 11 De vrouw voor, tijdens en na de Franse Revolutie (MRE in geschiedenis: leerlijn genderongelijkheid)
