(Over) Leven tijdens de oorlog

(Over) Leven tijdens de oorlog
In 1914 had België een hoogwaardige landbouw.
Door de Duitse inval viel alle openbare leven
grotendeels stil, middenin het oogstseizoen. Vele
gewassen op de velden werden vernield of
afgebrand. Voedselvoorraden werden vernield of
opgeëist door het leger. Ook werd beslag gelegd
op paarden, op stallen en schuren en op diverse
vervoersmiddelen (karren, fietsen,...).
Vanaf september 1914 was de landbouw vooral
gericht op overleven.
Opeisingen
De Duitse bezetter beschouwde België als wingewest. Alle strategische grondstoffen zoals
papier en benzine werden opgeëist. Ook het vee moest verplicht verkocht worden (aan 1,25
frank per levende kilo).
Maar de Duitsers speelden het slim. Vanaf 1915 richten ze Zentrales op, officieel bedoeld om
de verdeling van het bezette land te regelen, maar in de praktijk om een deel van de
Belgische producten naar Duitsland te versluizen. Landbouwproducten zoals aardappelen,
tarwe, groenten, fruit en bier gingen op de bon.
We geven hieronder enkele cijfers van de opeisingen. De cijfers uit 1914 komen uit het werk
“Notre labeur: la région de Louvain pendant la guerre” van J. Van Hamme en H. Beckers. Op
te merken valt dat over Korbeek-Lo geen cijfers vermeld staan, alleen dat “ de oogst in
Korbeek-Lo voor het grootste deel geplunderd of verbrand was (…) Het meeste vee werd
meegenomen.” (cit). Ook Opvelp werd hier niet vermeld. De cijfers van de opeisingen in
Korbeek-Lo in 1916 zijn gevonden in het archief van de gemeente en slaat op de opeisingen
in Korbeek-Lo in 1916.
Bij landbouwers van Korbeek-Lo1 werden in de periode van augustus – december 1914
(vooral bij de inval van de Duitse troepen) door de Duitsers het volgende in beslaggenomen:
7 varkens - 10 kalveren - 3 vaarzen - 2 stieren - 12 koeien - 22 paarden - 1 veulen 1 os - 2 schapen - 48 kippen - 5 honden
Ook dierenvoedsel werd opgeëist en meegenomen:
5.500 kgr. stro - 1.985 kgr. hooi - 8.600 kgr. gerst - 2.907 kgr. haver - 7.300 kgr. bieten
- 800 kgr aardappelen
Daarnaast ook: 7 landbouwwagens + 3 fietsen + 10 paardengetuigen
Hiervoor werd door het gemeentebestuur een gezamenlijke schadevergoeding ingediend:
(43.589,97 BEF - volgens de bon)
Geschatte waarde: 66.450,97 BEF.
Tijdens de periode van 8 april 1915 t.e.m. 15 september 1916 moesten de landbouwers van
Korbeek-Lo op geregelde tijdstippen graan leveren voor de voedselbevoorrading van de
burgerbevolking.
16.244,60 kg. tarwe - 10.227,40 kg. rogge - 12.206,00 kg. koren
1 Van de andere dorpen hebben we geen gegevens teruggevonden.
De levering moest gebracht worden door de landbouwers zelf en dit op vier plaatsen: ParkHeverlee - Leuven - Pellenberg - Korbeek-Lo
In totaal ging het om 692 leveringen.
Hongersnood voorkomen
Op 26 oktober 1914 was er nog voor 4 dagen meel in bezet België. Er was dringend hulp
nodig om hongersnood te voorkomen. Onder impuls van Francqui en Solvay werd het
Nationaal Hulp- en Voedingscomité2 opgericht. Dat had als voornaamste taak de
voedselbevoorrading en -verdeling terug op gang te brengen en bijkomend de hulpverlening
aan vluchtelingen, daklozen, werklozen en oorlogswezen.
Voor de aanvoer van de voorraden en voor het afdwingen van Duitse garanties was een
neutrale partner noodzakelijk. Dit gebeurde door de Commission for Relief en (in
minderemate) door het Comité Hispano-Néerlandais3.
Via het NHVC werd in totaal meer dan 4,8 miljoen ton goederen verdeeld voor een bedrag
van meer dan 4 miljard Belgische franken. Dat lijkt veel maar het bedroeg nochtans maar
één vierde van het normale niveau: het probleem van schaarste en woekerprijzen bleef
bestaan...
Na de oorlog was het de gewoonte dat de
kinderen van de dorpsschool een foto
lieten maken om de 'Amerikaanse'
weldoeners te bedanken voor hun
inspanningen tijdens de Eerste
Wereldoorlog. Hiernaast een foto die we
terugvonden van de kinderen van de
gemeentelijke school op de Bremt, die
hun dankbaarheid betuigen aan de
Amerikaanse inwoners van Olney
(Maryland).
De plaatselijke comiteit
In alle steden en gemeenten werden zogenaamde Comiteiten opgericht, meestal door de
notabelen van het dorp.
In Korbeek-Lo stond het Comiteit onder leiding van Edmond Denonville, waarnemend
burgemeester en G. Massy, de hoofdonderwijzer. Er waren twee aparte afdelingen, vooral
gepatroneerd door de dames van de rijkste inwoners. Voor de Speciale werken stonden
vooral mevrouw baron Ernst de Bunswyck en de zusters van Sint-Vincentius in. Het 'Oeuvre
de la Goutte de Lait'4 stond onder voorzitterschap van barones P. de Dieudonné en Dr. Mathy.
2 Het Nationaal Hulp- en Voedingscomité (NHVC) werd opgericht door Emile Franqui (1863-1935), een
Brussels bankier en Ernest Solvay (1838-1922), industrieel in de chemische nijverheid. In elk dorp
werd een plaatselijk comité opgericht door de notabelen van het dorp.
3 De Comission for Relief (CFR) en de Comité Hispano-Néerlandais (CHN) werd opgericht door de
ambassadeurs in Brussel van de (toen nog) neutrale landen – de Verenigde Staten en Spanje, resp.
Brand Whitlock (1869-1934) en de markies de Villalobar. Ook een Nederlands diplomaat, Maurits Van
Vollenhoven (1882-1976) speelde hierin een belangrijke rol. Het CFR en CHN bleven actief tot …
4 Oeuvre de la Goutte de lait was een voorloper van de postnatale zorg voor pas bevallen moeders met
zuigelingen, momenteel een dienstverlening van Kind en Preventie (in de volksmond: de weeg).
In Bierbeek waren pastoor-deken E.H. Jacops
en zijn onderpastoor E.H. Deckers voorzitters
van het Comiteit. De zeldzame foto hiernaast
werd genomen op het patronaat, achter de SintHilariuskerk en de pastorij in de Dorpsstraat.
In Lovenjoel stond het Comiteit onder leiding
van A.Seldeslachts en secretaris was raadslid
Van Schoonbeek.
Om een idee te krijgen van de prijzen van
levensmiddelen geven we een tabel met de courante prijzen in juli 1914, de 'normale'
handelsprijzen en de prijzen in het Comiteit.
PRIJS VAN DE VOEDINGSPRODUCTEN
Prijs juli 1914
handelsprijs
Prijs Comiteit
Brood (kg)
Var.5
4 Fr
0,65 Fr
Spek (kg)
Var.
30 Fr
4,75 Fr
Vet (kg)
Var.
25 Fr
4,75 Fr
Vlees (kg)
Var.
20 Fr
10 Fr
Koffie (kg)
8 Fr
35 Fr
1,25 Fr6
Rijst (kg)
0,80 Fr
14 Fr
1 Fr
Erwten (kg)
0,50 Fr
4 Fr
0,65 Fr
Melk (liter)
0,25 Fr
1 Fr
0,30 Fr
Eieren (stuk)
0,20 Fr
1,25 Fr
0,30 Fr
Suiker (kg)
0,75 Fr
14 Fr
0,80 Fr
Zeep (kg)
0,50 Fr
15 Fr
3 Fr
Het spreekt voor zich dat sommige landbouwers door de schaarste en de opeisingen
woekerprijzen voor hun producten begonnen te vragen. Dat maakte hen niet erg populair. Na
de oorlog moest de Belgische Boerenbond dan ook de perceptie van de 'landbouw'
verbeteren.
Volkstuintjes en kippen
En de Belgen “trokken hun plan”...
Meer en meer braakliggende gronden in de steden werden omgevormd tot volkstuintjes.
Vrouwen, kinderen en ouderen verzamelden zich om aardappelen, groenten en fruit te
kweken. Een of meer kippen of konijnen hoorden daar ook bij, zo kreeg men af en toe wat
vlees op het bord. In 1914 waren er 16.000 gezinnen met ongeveer 800 ha grond, in 1918
was dat getal vertienvoudigd: 180.000 families 'boerden' op 7300 ha. En ook het aantal
amateur-vissers nam hand om hand toe.
Tot slot werden her en der tips gegeven voor het bereiden van een evenwichtige maaltijd
met schaarse middelen.
5 Var = variabele prijs
6 De prijs van koffie was zo hoog dat hij vervangen werd door een ersatzproduct, Torrealine (te koop
voor 75 frank per 50 kg).
Na de oorlog
De oorlogsschade aan de Belgische landbouw was enorm. Ook de rijke landbouwgronden in
de Westhoek waren ernstig getroffen. Bij de Vrede van Versailles werd de landbouwschade
redelijk gematigd bepaald: concreet vroeg België 10.000 paarden, 90.000 runderen, 20.000
schapen en 15.000 varkens terug. Dat was nog geen 10 % van de veestapel die effectief
verloren ging.
De Eerste wereldoorlog had wel een ander gevolg: het landbouwbeleid veranderde
ingrijpend niet alleen in België, maar in heel Europa. Vanaf dan kreeg de overheid meer
ruimte om de sector te sturen en te beschermen, zodat de bevolking in de toekomst geen
honger meer zou lijden.
Tekst: Liebrecht Salen voor de werkgroep Oorlog&Vrede
Meer lezen




Verslagbundel 'Het dagelijkse leven tijdens de eerste wereldoorlog' – Vlaamse
overheid 2012
Sophie De Schaepdrijver, De Groote Oorlog: het Koninkrijk België tijdens de eerste
wereldoorlog, uitg. Atlas Antwerpen-Amsterdam, 1997.
www.hetvirtueleland.be
www.wikipedia.org