Niet-conventionele behandelingen en kanker

Infovoormiddag
Niet-conventionele behandelingen en kanker
Vrijdag 29 april 2016
Lamot Congres- & Erfgoedcentrum
Mechelen
Deze infovoormiddag wordt georganiseerd door de
Met de steun van
INHOUDSTAFEL
"Niet-conventionele behandelingen: waarover spreekt men? En Evidence based medicine?"........ 3
Mevrouw Ann-Christine Moenaert, Antikankerfonds
Voeding bij kanker ....................................................................................................................... 7
Mevrouw Sanne Mouha, Universitair Ziekenhuis Leuven
Kanker en acupunctuur .............................................................................................................. 13
Dokter Vera Machtelinckx, Belgische Vereniging van Geneesheren in Acupunctuur, Elewijt
Voedingssupplementen in de oncologie ...................................................................................... 17
Dokter An Vandebroek, ZNA Middelheim, Antwerpen
Mindfulness en kanker ............................................................................................................... 29
Mevrouw Ingrid Jacobs, Universitair Ziekenhuis Gent
Fytotherapie en kanker .............................................................................................................. 37
Professor Kristiaan Demeyer, Vrije Universiteit Brussel
2
"Niet-conventionele behandelingen: waarover spreekt men?
En Evidence based medicine?"
Mevrouw Ann-Christine Moenaert
Antikankerfonds
Wat is een niet-conventionele behandeling?
Een niet-conventionele behandeling is een therapie dat niet geregistreerd is als kankerbehandeling.
Dit betekent eigenlijk dat er geen officieel bewijs werd geleverd dat deze behandeling werkzaam is
bij kankerpatiënten. Niet-conventionele behandelingen kunnen op 2 manieren toegepast worden: als
complementaire
of
als
alternatieve
behandeling.
Synoniemen
voor
niet-conventionele
behandelingen zijn niet-klassieke behandelingen, niet-mainstream behandelingen of CAM
(Complementary and alternative medicine).
Wat is een complementaire behandeling?
Een complementaire behandeling omvat therapieën die als een aanvulling op de medische
standaardbehandeling kunnen worden gebruikt. Voorbeelden van complementaire behandelingen
zijn voedingssupplementen, natuurlijke producten (vb. kruiden), mind & body interventies of
lichaamsgebaseerde en manipulatieve behandelingen.
Complementaire behandelingen kunnen in combinatie met een standaardbehandeling gebruikt
worden voor het verzachten van symptomen en het verbeteren van de algemene gezondheid en
gevoel van welzijn ook levenskwaliteit genoemd. Het helpt een persoon omgaan met kanker, met de
behandeling of de neveneffecten ervan en om zich beter te voelen. Acupunctuur, een voorbeeld van
de lichaamsgebaseerde therapie, wordt beschouwd als een complementaire therapie. Het kan
helpen bij het verdragen van de misselijkheid veroorzaakt door chemotherapie. Complementaire
therapieën kunnen holistisch zijn en zich focussen op de gehele persoon.
3
Wat is een alternatieve behandeling?
Een alternatieve behandeling wordt in de plaats van een standaardbehandeling gebruikt. Deze
alternatieve behandelingen zijn niet veilig of werkzaam bevonden in klinische studies. Sommige van
deze methodes kunnen gevaarlijk zijn of levensbedreigende neveneffecten hebben. Alternatieve
behandelingen gebruiken is een persoonlijke keuze. Ernstige neveneffecten op de gezondheid zijn
niet uitgesloten. Indien een patiënt beslist om een conventionele behandeling uit te stellen of te
weigeren in ruil voor een alternatieve behandeling, is het aangeraden dat de patiënt in contact blijft
met de oncoloog. Voor de behandelende dokter is het belangrijk om te kunnen volgen hoe zijn
patiënt evolueert, zodat deze op een later tijdstip kan beslissen om alsnog een conventionele
behandeling te starten.
Wat is een standaardbehandeling?
In tegenstelling tot een niet-conventionele behandeling is een standaardbehandeling een
geregistreerde medische behandeling die goedgekeurd werd door de regelgevende autoriteiten en
die gebruikt wordt binnen de klassieke gezondheidszorg. Deze standaard behandelingen worden
volgens strikte wetenschappelijke procedures eerst getest in het laboratorium en daarna d.m.v.
klinische studies om te onderzoeken of deze behandelingen veilig zijn. Klinische studies testen hoe
goed een nieuwe medische aanpak bij de mens werkt. Dit uitgebreide wetenschappelijke onderzoek
is wettelijk verplicht alvorens een goedkeuring van de autoriteiten kan verkregen worden.
Synoniemen van een standaardbehandeling zijn conventionele, geregistreerde, reguliere of klassieke
behandelingen.
De
standaardbehandeling
voor
kanker
zijn
chemotherapie,
chirurgie,
hormoontherapie, radiotherapie, doelgerichte therapie en recentelijk immuuntherapie.
Wetenschappelijke bewijs over niet-conventionele behandelingen
Er zijn momenteel geen niet-conventionele behandelingen die overtuigend wetenschappelijk bewijs
hebben geleverd voor het genezen van kanker, maar er zijn er wel verschillende behandelingen
waarvan bewezen werd dat ze neveneffecten beperken van de standaardbehandeling en de
algemene levenskwaliteit verbeteren.
Specifiek voor de behandeling van kanker worden niet-conventionele behandelingen niet algemeen
voorgeschreven in de oncologische praktijk omdat de effectiviteit en veiligheid vaak niet bekend is.
Dit komt omdat in vele niet-conventionele behandelingen geen uitgebreide wetenschappelijke
4
onderzoeken, die wel werden toegepast bij de conventionele behandelingen, werden uitgevoerd. Ze
maken geen deel uit van wat wij noemen 'evidence based medicine' (meer informatie op de
volgende pagina). Dit betekent ook dat niet-conventionele behandelingen meestal niet worden
vergoed door de ziekteverzekering en mutualiteit.
Aangezien er maar beperkt of geen wetenschappelijk onderzoek beschikbaar is voor nietconventionele behandelingen, kan men niet besluiten dat alle niet-conventionele behandelingen niet
veilig en niet effectief zijn. In de gids voor patiënten van het Antikankerfonds over niet-conventionele
behandelingen
(http://www.anticancerfund.org/sites/default/files/documents/niet-
conventionele_therapieen_update_2015.pdf) wordt een overzicht gegeven van een aantal
kernpunten die overwogen dienen te worden. Als patiënten erover nadenken om een welbepaalde
complementaire behandeling te starten tijdens de standaardbehandeling, dient elke patiënt dit te
bespreken met zijn behandelende dokter vooraleer te starten met een om het even welke
complementaire behandeling. Het risico bestaat dat niet-conventionele therapieën een invloed
kunnen hebben op de standaard kankerbehandeling, wat ongewenste resultaten kan
teweegbrengen.
Wat is evidence-based medicine?
Citaat Dr. Dave Sackett, grondlegger van Evidence-based medicine: 'Evidence-based medicine is the
integration of individual clinical expertise with the best available external evidence and patient's
values and expectations (Sackett, D. et al. BMJ 1996; 312:71-72).
Evidence-based medicine (EBM) houdt in dat dokters hun medische beslissingen zo veel mogelijk
baseren op wetenschappelijk bewezen onderzoek. Bepaalde behandelingen worden kritisch bekeken
met als uiteindelijk doel de beste zorg voor de patiënt. Of met andere woorden (definitie van CEBAM
- het Belgisch Centrum voor EBM) de zorgverlener vult zijn kennis en klinische praktijkervaring aan
met wetenschappelijk bewijsmateriaal en houdt rekening met de individuele noden en keuzes van de
patiënt.
Met EBM wordt alle bestaande wetenschappelijke informatie over een bepaald behandeling
samengebracht en kritisch geëvalueerd, om zo de beste mogelijke beslissing te nemen voor de
patiënt. Natuurlijk kan niet elke dokter een synthese (of een systematische review) maken van al het
wetenschappelijk materiaal dat gepubliceerd is in duizenden medische tijdschriften. Cochrane is een
internationale, onafhankelijke, non-profit organisatie (www.cochrane.org) die zo'n systematische
reviews - een gestructureerd literatuuroverzicht van de gerandomiseerde klinische studies* 5
opstellen en deze regelmatig actualiseren. De Cochrane organisatie heeft inmiddels bijna 30
systematische reviews over niet-conventionele behandelingen bij kanker gepubliceerd. Hieruit kan
besloten worden dat de veiligheid voor elke behandeling dient onderzocht te worden en dat er voor
deze welbepaalde complementaire en alternatieve behandelingen nog meer wetenschappelijk
onderzoek noodzakelijk is. Tot slot, kan besloten worden dat ook op basis van deze systematische
reviews momenteel geen niet-conventionele behandelingen zijn die wetenschappelijk bewijs hebben
geleverd voor het 'genezen' van kanker, maar wel om symptomen van de ziekte of nevenwerkingen
van de standaardbehandeling te helpen verlichten.
*Gerandomiseerde klinisch studie: een studie waarin de deelnemers willekeurig in verschillende groepen
worden ingedeeld die de verschillende behandelingen vergelijken. De onderzoekers en de deelnemers kunnen
hun groep niet kiezen. Dankzij deze methode zijn de groepen gelijk en kunnen de behandelingen die ze krijgen
objectief worden vergeleken. Tijdens het onderzoek is niet bekend welke behandeling beter is. Het is de
patiënt die kiest of hij aan een gerandomiseerd onderzoek wenst deel te nemen.
6
Voeding bij kanker
Mevrouw Sanne Mouha
Universitair Ziekenhuis Leuven
1.
Algemeen
Om met de deur in huis te vallen: een miraculeus anti-kankerdieet bestaat niet.
Wel zijn er een aantal voedingsmiddelen die het risico op kanker kunnen verhogen en zijn er een
aantal acties die het risico op kanker helpen vermijden.
Er is een belangrijk verschil tussen voeding tijdens een anti-kanker therapie en voeding bij gezonde
personen. De noden tijdens kanker (en therapie) en de behoeften buiten kanker zijn namelijk anders
en de focus wordt gelegd op andere voedingsstoffen.
Preventief wordt er best rekening gehouden met een aantal belangrijke pijlers (zie lager). Tijdens de
therapie is de voedingstoestand en het voorkomen van ondervoeding het belangrijkste
aandachtspunt.
Wie toch een specifiek dieet wil volgen, houdt best rekening met een aantal belangrijke 'do and
dont's'.
2.
Risico's 'anti-kankerdiëten'
Sommige (strikte) zelfverklaarde antikankerdiëten hebben belangrijke risicopunten, die de algemene
gezondheid in gevaar kunnen brengen:
-
Gebrek aan variatie
-
Tekort aan voedingsstoffen
-
Sociale beperkingen
7
Een aantal belangrijke risicopunten:
Risico's bij het vermijden van vlees en vis
-
Risico op een tekort aan eiwitten.
Vlees en vis zijn belangrijke eiwitbronnen. Deze eiwitten zijn belangrijk voor het herstel van ons
lichaam, voor spieraanmaak en voor onderhoud van ons weefsel.
Een voorbeeld: er zitten evenveel eiwitten in 150g zalm als in 400g kikkererwten.
-
Risico op tekort aan vitamine D, B12.
Vitamine D kunnen we voor een groot stuk aanmaken uit zonlicht.
Vitamine B12 daarentegen vinden we quasi uitsluitend in dierlijke producten terug. Deze vitamine
speelt een belangrijke rol in de goede werking van ons zenuwstelsel en bij de aanmaak van rode
bloedcellen.
-
Risico op tekort aan onverzadigde vetzuren (uit vis)
Risico's bij het vermijden van zuivel
-
Risico op tekort aan calcium:
Zuivelproducten en calciumverrijkte sojaproducten, blijven de grootste bron aan calcium. Een
voorbeeld: 600ml melk bevat evenveel calcium als 2kg broccoli.
-
Risico op tekort aan eiwitten:
Zuivel zorgt, met als vlees en vis, voor extra eiwitten.
Sojaproducten kunnen ook een bron van eiwitten zijn, maar binnen dit type producten bevatten
enkel de drinks, pudding en yoghurt op basis van soja voldoende eiwitten.
8
-
Risico op tekort aan vitamine B12.
Zuivel is een bron van vitamine B12. Indien zuivel vervangen wordt door sojaproducten, dan bestaan
er sojaproducten waar calcium en vitamine B12 aan worden toegevoegd.
Risico's bij het vermijden van koolhydraten
Koolhydraten omvatten een grote groep suikers.
Het vermijden van toegevoegde, snelle, suikers is geen probleem als je in goede gezondheid
verkeerd.
Het vermijden van andere koolhydraten is echter niet aan te raden:
-
Koolhydraten zijn een belangrijke brandstof voor ons lichaam.
-
Bovendien bevatten koolhydraatrijke producten, zoals granen, aardappelen, groenten, fruit en
brood een aantal belangrijke vitaminen en veel vezels.
3.
Belangrijke tips
Buiten deze risico's, zijn er nog een aantal andere aandachtspunten. We bespreken die apart voor de
twee mogelijkheden: voeding tijdens een behandeling en voeding ter preventie van kanker.
Voeding tijdens kanker
Belangrijke streefdoelen:
-
Stabiel gewicht
-
Voldoende eiwitinname
-
Ondervoeding vermijden
9
Eiwitten zijn erg belangrijk ter ondersteuning van het herstel van het lichaam. Daarom is het
belangrijk om voldoende eiwitbronnen zoals vis, vlees, vleesvervangers, ei en zuivel in te schakelen.
Dagelijks 500ml zuivel/sojaproducten en 100g vlees zijn een basis.
Ondervoeding wordt gekenmerkt door een verminderde eetlust en eventueel gewichtsverlies. Ter
ondersteuning van het herstel en van de therapie is het belangrijk ondervoeding te voorkomen en
behandelen.
Voeding tijdens kanker moet individueel besproken worden met de arts en de diëtiste.
Gezonde voeding tegen kanker
Belangrijke streefdoelen
-
Gezond en stabiel gewicht
Zowel overgewicht als ondergewicht wordt best vermeden. Toch zegt dit niet alles. Het is namelijk
ook belangrijk dat het gewicht geen grote schommelingen ondergaat. Het is belangrijk om een juist
evenwicht te bereiken.
Veranderingen in gewicht zijn te verklaren met de voedingsbalans:
Als er meer energie (calorieën) worden gegeten, dan dat er verbruikt worden (beweging), zal het
gewicht stijgen. Als het aantal opgegeten calorieën gelijk is met het aantal verbruikte calorieën, zal
het gewicht stabiel blijven. Als er echter meer calorieën worden verbruikt dan dat er worden
ingenomen, zal het gewicht dalen.
Als maatstaf voor gewichtsverandering maken we gebruik van de BMI en de buikomtrek.
Voldoende beweging is eveneens belangrijk. Hiermee gaat ook het energieverbruik de hoogte in.
Dagelijks 30 minuten matige activiteit, en gedurende de hele dag geregeld een beetje bewegen (bv
de trap nemen ipv de lift) wordt aangeraden.
10
-
Verwerkt vlees vermijden en rood vlees beperken
De aanbevelingen zijn maximum 100g rood vlees per dag; en verwerkt vlees zoveel mogelijk
vermijden.
-
Dagelijks groenten, fruit, graanproducten
Kies voor minstens 300g groenten en 2 stukken fruit.
3x per dag graanproducten en/of aardappelen worden aangeraden.
-
Alcohol beperken
Vrouwen: maximum 1 glas per dag
Mannen: maximum 2 glazen per dag
-
Zoutgebruik beperken
Beperk toegevoegd zout tot 6g per dag.
11
12
Kanker en acupunctuur
Dokter Vera Machtelinckx
Belgische Vereniging van Geneesheren in Acupunctuur, Elewijt
Het opentrekken van de alternatieve geneeswijzen voor het publiek en in het bijzonder voor
kankerpatiënten is een fantastisch goed initiatief van de Stichting tegen Kanker.
Men wil alle troeven uitspelen wanneer men geconfronteerd wordt met de angst die kanker
onvermijdelijk meebrengt en het is belangrijk dat deze alternatieve geneeswijzen op correcte manier
geïntegreerd worden in het therapeutisch arsenaal.
Dezelfde kritische medische en wetenschappelijke geest als bij de klassieke geneeskunde is hier van
toepassing. Dat is een filosofie die de dokters die acupunctuur uitoefenen willen hanteren en
waarvoor onze Vereniging van Belgische Geneesheren Acupuncturisten een lans breekt.
Voor de besprekingen met de overheid over de definitie van acupunctuur is de volgende tekst
weerhouden:
De definitie van acupunctuur: Een gezondheidsdiscipline die historisch zijn oorsprong vindt in de
traditionele chinese geneeskunde en die als doel heeft een therapeutisch effect te bekomen door
bepaalde punten van het lichaam te stimuleren met steriele naalden van metaal.
Geschiedenis
De Traditionele Chinese Geneeskunde gaat terug naar 3000JvCh.
Het eerste boek, het boek van de Gele Keizer (de Nei Jing), is één van de oudste teksten en erg
beroemd.
Een krijger kreeg een pijl in zijn kuit en bleek geen pijn te hebben door die pijl. Aan het keizerlijke hof
van de verschillende dynastieën (Han, Tang, Ming dynastie) hebben de hofgeneesheren deze
discipline door observatie steeds verfijnd en neergeschreven.
13
In de zeventiende eeuw werd deze discipline door Willem Ten Rhyne van de "Oost-Indische
Compagnie" naar Europa gebracht.
Louis Berlioz, vader van de componist die geneesheer was in Frankrijk van 1810
1927 heeft zich ook veel met acupunctuur beziggehouden.
Georges Soulié de Morant, een sinoloog (specialist in Chinese materie) was consul in China en bracht
ook veel van de kennis van acupunctuur over naar Europa.
Het probleem was dat men geen anatomische entiteit kon vinden dat een acupunctuurpunt zou zijn.
Verschillende malen werd de uitoefening van acupunctuur verboden maar ze heeft het altijd
overleefd. In de jaren 1970, toe Nixon China bezocht, werd acupunctuur in Europa erg populair.
Men toonde hem operaties waar een deel van de verdoving met acupunctuur gebeurde.
Heden te dage zijn er in China verschillende universiteiten waar acupunctuur naast de Westerse
geneeskunde onderwezen wordt(Bejing, Shangai, Taipei in Taiwan).
TCG -Traditionele Chinese Geneeskunde
Deze is gebaseerd op de Oosterse filosofie van het Taoïsme met het benadrukken van het belang van
de 5 elementen (Hout, Vuur, Aarde, Metaal, Water) en de wisselwerking tussen hemel en aarde.
De begrippen Yin en Yang worden uitgebreid uit de doeken gedaan als tegenstellingen.
Bijvoorbeeld: is de rug Yang en de buik Yin; is de wilskracht, het denken Yang en het voedsel Yin; zijn
er Holle organen die Yang zijn (darmen) en Volle organen die Yin zijn (lever).
De TCG heeft verschillende componenten: de fytotherapie, de acupunctuur, de diëtetiek, Tuina
(massage) en QiCong of Taijiquan (bewegingen en martiale kunst).
Sinds ze contact hebben met het Westen hebben de Chinezen onze moderne geneeskunde
overgenomen. Maar er is nog altijd mogelijkheid om deze verschillende disciplines te leren.
De energie circuleert in het lichaam door meridianen. Op deze meridianen zijn er acupunctuurpunten
die een relatie hebben met onze organen. Ziekte ontstaat als deze energie geblokkeerd is, in
insufficiëntie of exces. Het doel van de behandeling is het lichaam terug in evenwicht te brengen.
14
Westerse geneeskunde - NEUROFYSIOLOGIE van de acupunctuurpunten: hoe werken ze?
In de moderne geneeskunde zijn verschillende van de werkingsmechanismen van acupunctuur
gekend.
Wanneer men een naald in de huid op een bepaalde plaats steekt gaat er via de zenuwen, via het
ruggemerg een boodschap naar de hersenen. Daarop reageren de hersenen met een inhibitie van de
pijn.
Er komen ook een aantal neuromodulatoren in actie zoals endorfines en andere (acetylcholine,
titine).
Een acupunctuursessie duurt 20 minuten waarin naargelang de klachten naalden over het lichaam
geplaatst worden; indien deze therapie na 3 sessies niet het minste resultaat oplevert hoeft men deze
behandeling niet verder te zetten.
Wat erg belangrijk is is dat de gebruikte naalden steriel zijn, sterk en maar 1 keer gebruikt worden.
Het inbrengen van de naalden kan soms eventjes pijn geven (minder dan een bloedafname); men
moet extra voorzichtig zijn indien de patiënt anticoagulantia neemt.
Algemene indicaties voor acupunctuur (opgenomen door de WereldGezondheidsorganisatie)
- pijnbestrijding
- migraine en spanningshoofdpijn
- braken door zwangerschap of kankerbehandeling
- relaxerend
- tonifiërend
- tegen diarree en constipatie(antispasmodisch)
- tegen de jeuk
- tegen psoriasis
- stoppen met roken
- verstopte neus
- placebo effect
- hulp bij in vitro fertilisatie of wens naar zwangerschap
- menstruatie stoornissen
- begeleiden van een zwangerschap
15
De diagnose wordt best gesteld door een arts en de opvolging kan best door hem gebeuren.
Indicaties voor acupunctuur in verband met kanker
•
Werkt niet met acupunctuur
- haaruitval
- nierbeschadiging
•
Indicaties in verband met kanker
- nausea
- vermoeidheid
- pijn ter hoogte van handen en voeten
- stomatitis
- darmstoornissen
- pijn maar nooit acupunctuur alleen
- braken en misselijkheid
- hoofpijn
- slaapproblemen
- gebrek aan eetlust
16
Voedingssupplementen in de oncologie
Dokter An Vandebroek
ZNA Middelheim, Antwerpen
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
Mindfulness en kanker
Mevrouw Ingrid Jacobs
Universitair Ziekenhuis Gent
29
30
31
32
33
34
35
36
Fytotherapie en kanker
Professor Kristiaan Demeyer
Vrije Universiteit Brussel
1.
Situering van fytotherapeutica
Zoals vervat in de naam is een fytotherapeuticum een geneesmiddel op basis van plantaardige
grondstoffen. Bij uitbreiding dient men hiertoe eveneens bereidingen op basis van schimmels te
beschouwen.
Er dient een duidelijk onderscheid te worden gemaakt met geneesmiddelen op basis van een
specifieke component, bekomen door extractie en opzuivering van een plantaardige grondstof. Dit is
het domein van de farmacognosie. Voorbeelden hiervan zijn taxanen (Taxus baccata), camptothecine
(Camptotheca acuminata), vinca alkaloïden (Catharanthus roseus), podofyllotoxine (Podophyllum
peltatum) en anthracyclines (Streptomyces peucetius).
Bij een fytotherapeuticum wordt gebruik gemaakt van een basisextract waarin tal van actieve
componenten voorkomen die elkaars werking op verschillende niveaus kunnen beïnvloeden (bestaan
van synergismen en antagonismen). Hierbij is het geheel aan bestanddelen belangrijk waarbij het
totaal meer is dan de som van de samenstellende bestanddelen. Een andere typische eigenschap van
fytotherapeutica is dat ze meestal zachter maar ook langzamer werken dan klassieke
geneesmiddelen.
Een fytotherapeuticum dient verder te worden onderscheiden van een voedingssupplement,
alhoewel frequent gebruik wordt gemaakt van dezelfde plantaardige grondstoffen. Voor beide
categorieën dient de veiligheid te worden bewezen. Een fytotherapeuticum wordt echter
geregistreerd (vereenvoudigde geneesmiddelen registratie) waarbij naast de veiligheid eveneens de
werkzaamheid dient te worden aangetoond. Dit laatste op basis van traditioneel gebruik of klinische
studies. Een voedingssupplement wordt genotificeerd waarbij tot op heden geen verplicht bewijs van
werkzaamheid dient te worden geleverd. Dit betekent echter niet dat er geen goede, werkzame
voedingssupplementen beschikbaar zijn. In tegendeel, sommige bedrijven actief in deze sector
ontwikkelen producten volgens de hoogste normen waarbij naast veiligheid ook veel aandacht wordt
37
besteed aan werkzaamheid. Alleen ontbreekt heden een wettelijke basis tot het verplicht stellen van
deze werkzaamheid.
Een verder onderscheid vindt men terug bij de ambivalente planten. Dit zijn plantensoorten die
zowel worden gebruikt als grondstof voor de productie van voedingssupplementen als voor de
bereiding van fytotherapeutica. Hierbij geldt als principe dat een voedingssupplement maximaal 7080% van de minimale therapeutische dosis aan actieve inhoudsstoffen mag bevatten. Dit houdt
bijgevolg in dat voor deze ambivalente planten het gehalte aan actieve inhoudsstoffen werd beperkt.
Ook dit betekent niet dat voedingssupplementen op basis van deze planten niet werkzaam zouden
zijn, maar ze zijn wel minder actief dan het overeenkomend fytotherapeuticum. Daarnaast bestaan
er eveneens tal van voedingssupplementen op basis van planten die geen ambivalent statuut
hebben.
2.
Fytotherapie als preventie?
Alhoewel in de brede zin van de definitie een geneesmiddel ook een preventief effect kan hebben is
er toch een contradictie tussen "therapie" en "preventie". Een preventieve werking naar de
ontwikkeling van kanker is dan ook voornamelijk het domein van de voeding en voedingssupplementen. Tal van componenten kunnen een beschermende werking uitoefenen naar het ontstaan van
kanker. Dit door het voorkomen van de ontwikkeling van cancerogene stoffen, het neutraliseren
hiervan, bescherming tegen cancerogene verbindingen, het ondersteunen van de lichaamsprocessen
verantwoordelijk voor detoxificatie en eliminatie of ondersteuning van het immuunsysteem. Hierbij
spelen verbindingen zoals antioxidantia (rode/blauwe/oranje vruchten en groenten, geelwortel, ...),
glucosinolaten (koolsoorten, ...), mariadistel, immunostimulerende verbindingen (rode zonnehoed,
glucanen) en pre/probiotica een rol.
3.
Fytotherapie bij rechtstreekse behandeling
Meer dan 150 verschillende plantensoorten en een veelvoud hiervan aan hieruit geïsoleerde
componenten (allicine, artemisinine, caroteen, catechine, curcumine, fytosterolen, glucanen,
ellaginezuur, isoflavones, isothiocyanaten, lycopeen, resveratrol, sylimarine, vezels, ...)
zijn
betrokken bij klinisch onderzoek naar de behandeling van kanker. Hierbij werden, afhankelijk van de
onderzochte soort, positieve resultaten gevonden op elk van de therapeutische domeinen die hierbij
van toepassing zijn zoals stimulatie van de geprogrammeerde celdood, angiogenese remming,
38
verstoring van de signaaloverdracht, verstoring van celdeling en stimulatie van specifieke processen
betrokken bij de natuurlijke afweerprocessen.
Deze onderzoeken zijn tot op heden echter vnl. gebasseerd op in vitro testen, experimenten bij
proefdieren en beperkte klinische studies op mensen. Alhoewel sommige resultaten veelbelovend
zijn, bestaan er op dit ogenblik geen eenduidige gegevens die, op basis van klassieke klinische
studies, een overtuigend effect aantonen op tumorregressie of genezing op lange termijn.
Als gevolg hiervan bestaat er tot op heden geen geregistreerd therapeuticum voor de rechtstreekse
behandeling van kanker.
4.
Fytotherapie als ondersteunende behandeling
Hierbij kunnen fytotherapeutica zowel worden aangewend voor een meer rechtstreekse
ondersteunende behandeling als in het kader van een bredere therapeutische benadering. In de
verdere bespreking worden enkel de plantaardige grondstoffen aangewend als basis voor de in
België vergunde geneesmiddelen weergegeven. Voor de beschikbaarheid in andere lidstaten binnen
de EU wordt verwezen naar de "Assessment Reports" van EMA (European Medicines Agency).
Immunostimulantia
Bij deze categorie ligt de nadruk vnl. op een ondersteunend effect uitgeoefend op het immuunsysteem. Dergelijke preparaten kunnen zowel gebaseerd zijn op planten (zonnehoed, astragalus,
ginseng) als op schimmels (glycanen).
Verschillende onderzoeken duiden op een stimulerende werking van preparaten op basis van
astragalus (Astragalus membranaceaus), ginseng (Panax ginseng en Panax quinquefolis) en glycanen
(afgeleid van schimmels zoals shitake - Lentinus edodes e.a.). Deze laatste groep wordt toegepast in
de veterinaire praktijk ter ondersteuning van de werking van vaccins.
Voor humaan gebruik zijn er in België enkel preparaten op de markt op basis van rode zonnehoed
(Echinacea purpurea en E. angustifolia) en ginseng. Tot op heden wordt enkel voor rode zonnehoed
een immunostimulerende werking weerhouden.
Huidwonden
Alhoewel de wondhelende werking van bereidingen op basis van aloë (Aloe ferox, A. barbadensis)
duidelijk werd aangetoond werden tot op heden geen preparaten op basis van deze grondstof in
39
België geregistreerd. Het handelt hierbij om de toepassing op basis van de gel, uitwendig maar ook
oraal (slijmvliesontsteking t.g.v. radio/chemotherapie).
Wel zijn er preparaten op de markt op basis van gotu kola (Centella asiatica) en kamille (Chamomilla
recutita).
Leverbeschermend
Binnen de fytotherapeutica vinden we in België enkel preparaten op basis van mariadistel (Silybum
marianum) terug. Deze is onderwerp van uitgebreid onderzoek. Het is aanbevolen om preparaten
aan te wenden die de opname van de actieve componenten bevorderen.
Misselijkheid
Bereidingen op basis van gember (Zingiber officinalis) en pepermunt (Mentha x piperita) hebben hun
werkzaamheid bewezen. Geen specifieke fytotherapeutica geregistreerd in België, wel in andere
lidstaten.
Tonica
Twee klassieke in deze context vermelde plantaardige grondstoffen zijn ginseng en siberische
ginseng (Eleutherococcus senticosus). In België werd enkel een preparaat geregistreerd op basis van
ginseng. In andere lidstaten werden wel bereidingen op basis van siberische ginseng geregistreerd. Er
dient hierbij verduidelijkt dat preparaten op basis van ginseng beter worden geklasseerd als
adaptogenen dan als zuivere tonica. Dit neemt niet weg dat ze bij onderdrukte personen wel degelijk
opwekkend/stimulerend en dus tonificerend kunnen werken.
Anti-depressiva
Enkel preparaten op basis van St. Janskruid (Hypericum perforatum) werden tot op heden in België
geregistreerd. De werkzaamheid hiervan bij milde tot matige depressies is goed onderbouwd. Wel
dient er duidelijk rekening te worden gehouden met een versnelde metabolisatie en dus
verminderde werkzaamheid van specifieke geneesmiddelen (zie ook interacties).
Kalmeermiddelen
Bij deze groep zijn zowel enkelvoudige preparaten gebaseerd op valeriaan (Valeriana officinalis),
citroenmelisse (Melissa officinalis), passiebloem (Passiflora incarnata) als combinatiepreparaten
beschikbaar. Bij deze laatste worden planten uit de enkelvoudige preparaten gecombineerd met
meidoorn (Crateagus oxyacantha), citroenmelisse (Melissa officinalis) of hop (Humulus lupulus). De
40
kalmerende werking van bereidingen op basis van deze plantaardige grondstoffen is algemeen goed
onderbouwd.
Stoelgangbevorderende - Laxeermiddelen
Bepaalde medicatie kan leiden tot moeilijke stoelgang en constipatie. Klassiek wordt hierbij
verwezen naar voldoende beweging, voldoende drinken en inname van vezels. Dit is echter in veel
gevallen onvoldoende effectief gebleken. Bovendien is een verhoogde vezelinname een contra
indicatie bij aanwezige constipatie. In België beschikbare therapeutica die in dit kader kunnen
worden aangewend zijn gebaseerd op bulkvormers zoals weegbree (Plantago ovata) en sterculia
(Sterculia urens) of contactlaxativa zoals senna (Cassia angustifolia, C. senna), en cascara (Cascara
sagrada). De werkzaamheid van deze preparaten is eveneens grondig onderbouwd.
4.
Is er een verschil in werkzaamheid tussen de verschillende fytotherapeutica?
Zoals reeds vermeld in de inleiding wordt een fytotherapeuticum gekarakteriseerd door de
gelijktijdige aanwezigheid van verschillende componenten die elkaars werking optimaliseren. Dit
vereist dat deze componenten gelijktijdig aanwezig zijn in de preparaten en dus ook samen werden
geëxtraheerd. Naast de dosis aan specifieke inhoudsstoffen zal de werkzaamheid dus eveneens
worden bepaald door de verhouding tussen de verschillende groepen inhoudsstoffen aanwezig in het
preparaat. Beide, dosis en verhouding, zullen sterk worden beïnvloed door de aangewende
extractiemethode.
Richtlijnen voor doseringen van de verschillende preparaten kunnen worden teruggevonden in de
"Community Herbal Monograph's" van EMA. Het type extract zal echter eveneens een invloed
uitoefenen op de verhouding tussen de verschillende groepen inhoudsstoffen. Deze informatie is niet
direct beschikbaar voor de patiënt. Het is de taak van de apotheker om hierin een onderscheid te
kunnen maken.
5.
Interacties tussen fytotherapeutica en andere geneesmiddelen
Net zoals voor voedingssupplementen kan er een potentiële interactie optreden tussen
fytotherapeutica en andere geneesmiddelen. Deze interacties kunnen zich zowel voordoen op het
niveau van de werking (farmacodynamiek) als op het niveau van de beschikbaarheid, opname of
metabolisatie en afbraak van het betrokken geneesmiddel (farmacokinetiek). Op basis hiervan werd
de overzichtstabel zoals beschikbaar op de website www.kanker.be opgesteld. Hierbij dient te
41
worden opgemerkt dat het merendeel van deze informatie werd bekomen op basis van in vitro
testen. Wanneer specifieke plantenpreparaten werden getest in klinische experimenten bleek dit in
veel gevallen niet bevestigd te worden. Een uitzondering hierop is zeker St. Janskruid. Bereidingen
hiervan kunnen de metabolisatie en inactivatie van andere geneesmiddelen duidelijk versnellen. Een
andere algemene interactie die kan plaatsgrijpen is deze tussen tanninerijke preparaten en
geneesmiddelen op basis van alkaloïden waardoor de beschikbaarheid van de alkaloïden wordt
verminderd.
Voor andere mogelijke interacties dient steeds de specifieke combinatie te worden beschouwd. Een
referentiewerk met gedetailleerde bespreking van deze problematiek is "Stockley's Herbal Medicines
Interaction" (ISBN 978 0 85711 026 8).
42
Persoonlijke notities
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
43
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
44
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------45
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------46