Niemand wil hier nog langer blijven`, zegt een Joodse emigrant uit

1
DE GROTE TERUGKEER
N
iemand wil hier nog langer blijven’, zegt een
Joodse emigrant uit Oekraïne. Duizenden
kilometers daar vandaan zegt een jonge moeder in
Parijs: ‘Hier houdt het op. Ik wil dat mijn kinderen
en de generaties na hen een Joods leven kunnen
leiden.’ Frankrijk en Oekraïne staan op plaats 1 en
2 op de lijst van landen waar vandaan Joden naar
Israël ‘alija’ maken, opgaan naar Jeruzalem.
Ooit schreef de profeet Jeremia over een grote
terugkeer van het volk Israël naar het land wat aan
Abraham, Izak en Jakob werd beloofd. Een terugkeer
die grootser en indrukwekkender zou zijn dan de
Exodus uit Egypte onder leiding van Mozes. Een
thuisreis vanuit alle windstreken van de aarde.
Beleef die terugkeer mee, als Joden uit Frankrijk
en Oekraïne, uit Jemen, Ethiopië en tal van andere
plaatsen, onderweg zijn naar de Joodse staat.
Eerste Emigratiegolf alija
(1882-1903):
25.000 / 35.000
Alija in 2015:
Tweede alija (1904-1914):
30.000
20.000
Derde alija (1919-1923):
Alija uit de voormalige
Sovjetunie (sinds 1990):
± 1.000.000
Ethiopische alija
(sinds jaren ’80 vorige eeuw):
40.000
De Grote
Terugkeer in
cijfers
Vierde alija (1924-1928):
80.000
Vijfde alija (1929-1939):
225.000 / 300.000
± 100.000
Refusenik alija (jaren
’70 vorige eeuw):
Alija Bet - illegale immigratie voor
en na de Tweede Wereldoorlog
(1934-1942 en 1945-1948):
250.000
> 70.000
Exodus uit de Arabische wereld
(jaren ’50 vorige eeuw):
850.000
“Daarom, zie, er komen dagen, spreekt de HEERE, dat er niet
meer gezegd zal worden: Zo waar de HEERE leeft, Die de
Israëlieten uit het land Egypte geleid heeft, maar:
Zo waar de HEERE leeft, Die de Israëlieten uit het land
in het noorden en uit al de landen waarheen Hij hen
verdreven had, geleid heeft. Ik zal hen terugbrengen in
hun land, dat Ik hun vaderen gegeven heb.”
— jeremia 16 —
2
“Zie, Ik zal Mijn hand opheffen naar
de heidenvolken, naar de volken zal Ik
Mijn banier omhoogsteken. Dan zullen
zij uw zonen brengen in de armen, en
uw dochters zullen gedragen worden
op de schouder.”
— Jesaja 49 —
3
Spanning in Oekraïne
O
ekraïne is sinds 2014 een door oorlog
verscheurd land. Families, vriendschappen,
zelfs kerken en dorpen zijn ruw uiteen getrokken
door het conflict. Wie de blogs en nieuwssites
uit die tijd bekijkt, voelt de spanning bij mensen
die voor hulporganisaties in Oekraïne werken.
Ook voor Nederland kwam Oekraïne voor ons
gevoel heel dichtbij, toen vlucht MH17 boven het
oorlogsgebied werd neergeschoten. Ondertussen
besluiten duizenden Joden hun toekomst elders
te zoeken en vertrekken naar Israël.
Vluchtuit
het
Oekraïne telt momenteel zo’n 300.000 Joden.
In de afgelopen jaren hebben duizenden van
hen de keuze gemaakt een nieuw
bestaan op te bouwen in Israël. Toch
is deze keuze niet voor iedereen
vanzelfsprekend. Het valt niet
altijd mee alles achter te laten en te
vertrekken naar een onbekend land.
Door de recente ontwikkelingen
staan de Joden echter meer open
voor vertrek. Het regelen van de
juiste papieren kan snel gaan maar
neemt soms ook langere tijd in beslag,
variërend van enkele weken tot zes
maanden of wel twee jaar.
Noorderland!
Spanning
K
oen Carlier werkt voor
Christenen voor Israël in
Oekraïne. “De spanning is
te snijden hier in Oekraïne”,
vertelt hij. “Sinds ik aan
het begin van de jaren
negentig in Oekraïne
kwam met vrachtladingen
hulpgoederen en ik sinds
1996 betrokken ben bij
Breng de Joden thuis, heb
ik het nog nooit zo erg ervaren als
de afgelopen tijd. De Bijbel spreekt over een terugkeer uit het
Noorderland en de rest van de wereld. Er wordt niet gesproken
over het Zuiderland of het Oosterland. Nee, het gaat specifiek
over het Noorderland, de voormalige Sovjet-Unie. Tijdens het
communistische bewind kwam je in een strafkamp terecht als
je een aanvraag indiende om naar Israël te kunnen emigreren.
Op vele plaatsen in de Bijbel lees je over de terugkeer van het
Joodse volk, met daarbij de troost van de Heere ‘weest niet
bevreesd’, zoals in Jesaja 43. Als team van Christenen voor Israël
in Oekraïne bidden we en hopen we voor het beste, maar we
bereiden ons voor op het ergste.”
Conflict Oost-Oekraïne
I
n de afgelopen jaren is de situatie in Oekraïne
dramatisch verslechterd. Wat begon als een
pro-Europa demonstratie in de hoofdstad
Kiev, ontaardde in gewelddadige en dodelijke
confrontaties tussen pro-Oekraïense strijders en
pro-Russische rebellen. De strijd gaat nog steeds
onverminderd door. De Krim, het schiereiland in
het zuiden van Oekraïne, werd overgenomen door
Rusland. De provincie Donjetsk verklaarde zichzelf
onafhankelijk en totale anarchie viert er hoogtij.
Gewapende extreemnationalistische bewegingen
en bendes schieten als paddenstoelen uit de grond,
helaas ook vaak vijandig tegen Joden. Leuzen als
‘Russen weg en Joden weg’ zijn orde van de dag.
Opvang voor vluchtelingen
In het Christenen voor Israël-opvanghuis in Kiev, worden
Joodse vluchtelingen uit Oost-Oekraïne worden opgevangen
in afwachting van hun vertrek naar Israël. Al meer dan duizend
vluchtelingen uit het oosten ontvingen daar in het afgelopen
jaar tijdelijke opvang. “Mensen komen hier echt helemaal
berooid aan”, zegt Koen. “Ze zijn halsoverkop gevlucht uit het
oorlogsgebied. Wij helpen ze met een bed en maaltijden, en
brengen hen naar de Israëlische ambassade om hun papieren
in orde te maken. En uiteindelijk brengen we ze naar het
vliegveld!”
Wit Rusland
Rusland
Kiev
Polen
Oekraïne
Charkov
Loehansk
Rusland
Donetsk
Moldavië
Marioepol
Rusland
Roemenië
Sebastopol
Zwarte Zee
z
Alexander uit Vinnitsa
en Galina uit Davidkogo
hebben besloten de stap
te wagen en een nieuwe
toekomst op te bouwen in
Israël. Het betekent een
emotioneel afscheid van
familie en vrienden, al zijn
ze vooral ook hoopvol.
‘Wees niet verdrietig, onze
toekomst ligt in Israël.’
‘Troost, troost Mijn volk’
M
arioepol is één van de drie grotere steden in
het oosten van Oekraïne waar de gevechten
tussen het Oekraïense leger en de pro-Russische
separatisten plaatsvinden. Op enkele kilometers van
het stadscentrum wordt gevochten. Iedere nacht zijn er
explosies en geweerschoten te horen. De trieste tol is:
verwoeste gebouwen, doorzeefde ramen, mensen
op straat die bij elk vreemd geluid angstig achterom
kijken. Chaim, een Joodse
man van 99 jaar oud, woont
ook in Marioepol. Hij heeft
vele oorlogen meegemaakt,
maar de uitzichtloosheid
van nu is anders. Koen
Carlier moedigt hem aan:
“Chaim, zou het niet prachtig zijn als je volgend jaar je
honderdste verjaardag kunt vieren in Israël? In het land
waar je thuishoort? Ik help je met alles wat daarbij nodig
is. Maar ook als je besluit om hier te blijven, zullen we je
blijven bezoeken en blijven helpen.”
“Op, Op! Vlucht uit het Noorderland!
luidt het woord des Heren, want naar
de vier windstreken des hemels heb Ik
u uiteengedreven, luidt het woord des
Heren. Op, redt u naar Sion.
Jubel en verheug u, gij dochter
van Sion! want zie, Ik kom in uw midden
wonen, luidt het woord des Heren.”
- Zacharia 2 -
4
S
inds 1996 helpt Christenen voor Israël
Joden uit Oekraïne om te emigreren
naar Israël. Het Hebreeuwse woord voor
deze emigratie is ‘alija’, verwijzend naar de
opgang van de pelgrims naar Jeruzalem in
de tijd van de Bijbel.
Christenen voor Israel
in
Koen Carlier: “Er staan zoveel prachtige beloften in de
Bijbel over de terugkeer en het herstel van het volk. Meer
dan achthonderd keer staat dit al voorzegd in de profeten,
en vandaag zien we de profetieën voor onze ogen
vervuld worden. Mijn persoonlijke motivatie om bij deze
terugkeer te helpen haal ik uit Jesaja 49. Daar staat dat de
volkeren zullen helpen om Joden naar Israël te brengen:
‘Dan zullen zij uw zonen brengen in de armen, en uw
dochters zullen gedragen worden op de schouder’. En dat
doen we! Samen met duizenden christenen die in gebed
en door giften ons werk dragen.”
Oekraine
en de betrokkenheid
bij
de uittocht
Dankbaar
A
lexander en Olga Tsarenko en hun twee
dochters, Anna en Yevgenia, besluiten om
Oekraïne te verlaten en naar Israël te vertrekken.
Olga: “Dit is voor ons een grote stap. We gaan
een onbekende toekomst tegemoet, maar we
weten zeker dat we het juiste besluit
nemen. In Oekraïne is voor ons geen
toekomst, in Israël des te meer.”
Alexander vult aan: “Zelf hadden we
deze reis echt nooit kunnen betalen. We
zijn zo dankbaar met jullie hulp.”
O
p het kleine vliegveld van
Dnjepropetrovsk hangt een
zware mist. Tweeëntwintig Joden
staan klaar voor vertrek. Door de
barre weersomstandigheden is
het nog maar de vraag of de vlucht
naar Israël doorgaat. De vlucht
vertrekt uiteindelijk twee uur
later dan gepland. Enkele uren
later landt het vliegtuig in het
beloofde land. De spanning is af
te lezen van het gezicht van Olga.
Spanning, die langzaam
plaats maakt voor
opluchting en blijdschap.
“We zijn er. Hoe ik me
voel? Fantastisch!” Hoe
de toekomst van Olga
en Alexander eruit ziet?
Eén ding weten we
zeker: in Israël zijn ze
welkom. Het land zal hen
omarmen, een hoopvolle
toekomst tegemoet.
Ook een bejaarde man van negentig
jaar vertrekt. Hij is oorlogsveteraan: als
soldaat vocht hij mee in het Rode Leger
tegen de Duitsers. Nu vertrekt hij naar
zijn ‘eigen thuisland’.
Drama: zoon gaat, vader blijft achter.
Voor hoeveel jaar zal dit afscheid zijn?
“Ik had honger
en gij hebt mij
te eten gegeven”
Z
haparozhe, diep in het
oosten van Oekraïne.
Grauwe, grijze straten,
troosteloze flatgebouwen.
De Joodse Maria en Karl
wonen in een klein, vies en
verwaarloosd appartement.
Ze leven van een pensioentje
van omgerekend 140 euro per
maand. Veertig jaar geleden
stierf hun enige zoon. Een
Mooie historie: jonge Joodse vrouw vertrekt
met haar kind. Het is najaar 1998.
verdriet dat nog net zo vers
lijkt als toen het net gebeurde.
Ze hebben niemand meer.
Christenen voor Israël steunt
Maria en Karl elke maand
met een voedselpakket.
We zijn de enige bezoekers
die ze nog krijgen. Het is
hartverscheurend: het kleine
beetje troost dat we hier
kunnen bieden blijkt een
levensnoodzakelijke redding
voor dit echtpaar.
Verhalen zoals die van Maria
en Karl liggen helaas voor het
oprapen in Oekraïne. Koen
Carlier: “Voor veel Joden is
de situatie echt uitzichtloos.
Wij kunnen hen een klein
beetje helpen. Maar we
benadrukken vooral dat ze
een nieuw leven kunnen
opbouwen in Israël, het
land waar ze thuishoren.
En steeds meer Joden
besluiten gelukkig om te
vertrekken.”
5
Op
reis
In een dorp wordt een gezin
uitgezwaaid door buren,
familie en bekenden. In de
late jaren negentig werkt
Christenen voor Israël samen
met het Engelse busbedrijf
Good News Travels in het
Exobus-project. De oude,
maar betrouwbare bussen
dragen de namen van de
profeten uit de Bijbel.
Bewustwording
I
n Oekraïne wordt naast de hulp aan de
Joodse bevolking ook gewerkt aan een stuk
bewustwording. Koen Carlier: ‘We hopen en
bidden dat als er veel Joden vertrekken en hulp
nodig hebben, de christenen in Oekraïne hun
kans zullen grijpen om naast hen te staan en te
helpen.
Staat er in de nabije toekomst een uittocht voor
de deur van tienduizenden Joden? De tijd zal
het leren. Het is bijzonder en spannend om dit
allemaal te mogen meemaken en we ervaren ook
dat er nu meer geluisterd wordt als we over alija
spreken!”
t
e
h
ik
g
in
v
t
n
o
n
e
r
e
t
is
G
“
n
a
v
p
o
r
e
m
a
a
n
e
d
t
e
m
t
a
certifica
n
a
v
t
if
g
n
ee
ij
z
k
n
a
d
degene die
l.
ë
a
r
s
I
in
n
e
m
o
k
e
g
is
u
mij is th
ik
l
e
o
v
id
e
h
r
a
a
b
k
n
a
d
e
Diep
jk
li
e
g
o
m
t
e
h
ie
D
,
d
o
G
r
e
tegenov
r
ie
n
a
m
e
z
e
d
p
o
m
o
t
f
ee
gemaakt h
e
t
g
u
r
e
t
n
e
lp
e
h
e
t
lk
Zijn vo
r
ee
w
a
g
k
I
.
d
n
la
n
u
h
gaan naar
.
n
o
o
s
r
e
p
d
n
e
lg
o
v
n
ee
or
o
v
sparen
De tijd dringt.”
l,
e
e
tu
k
A
l
e
ra
Is
in
f
e
ri
b
n
e
Ingezond
najaar 1996
Pee Koelewijn, Galina Shleiger en Phil Hunter. Galina is de 50.000ste! In
de jaren ’90 werkt Christenen voor Israël samen met het busbedrijf Good
News Travels van Phil Hunter uit Engeland in het project ‘Exobus’.
Galina is de
50.000ste
A
ls Christenen voor Israël vier jaar betrokken
is bij de hulp om Joden uit Oekraïne te
laten vertrekken naar het beloofde land, komt
een historisch moment in zicht. Dankzij de vele
giften kan het moment gemarkeerd worden dat er
vijftigduizend mensen zijn geholpen.
Op maandag 21 februari
2000 rijdt een busje door
de vrieskou van Oekraïne.
Vlakbij Kiev stopt de bus
met olim (emigranten). Een
korte ceremonie bij een
picknicktafel. Acht mensen,
waaronder twee kinderen,
schrijven hun namen op een
vel papier. Dat vel wordt
onderdeel van de Rol met
de Namen, een boekrol
met vijftigduizend namen.
Galina Shleiger is het, de
vijftigduizendste. Ze schrijft
haar naam met rode stift.
Boven: vlucht uit het (Moldavische)
Noorderland: op de arendsvleugels van
El Al naar het Beloofde Land.
Onder: met de bus manoeuvreren de chauffeurs de bussen tussen de linies van de strijdende partijen door. Op de voorgrond is een
conflict gaande en dat trekt de aandacht van
de internationale pers. Op de achtergrond
is iets anders gaande: het Joodse volk keert
terug, ‘op de armen gedragen’ door christenen. (Jesaja 60)
“Hierna zal Ik terugkeren en de vervallen hut van David weer
opbouwen, en wat daarvan is afgebroken, weer opbouwen en Ik zal
hem weer oprichten, opdat de mensen die overgebleven zijn, de Heere
zouden zoeken, en alle heidenen over wie Mijn Naam uitgeroepen is,
spreekt de Heere, Die dit alles doet.”
- Handelingen 15 -
Onder: voorjaar 1992: in de voormalige
Sovjetrepubliek Moldavië breekt een burgeroorlog uit tussen het Moldavische leger
en Russische separatisten. Om de Joodse
minderheid bekommert niemand zich.
Good News Travels slaagt erin een groot
deel van de Joodse gemeenschap in de belegerde stad Bendery te evacueren.
Onder: antisemitisme in Oekraïne: leuzen
op een synagoge in Odessa.
Onder: antisemitisme in Oekraïne:
Joden bij het vuilnis!
in
het
Ballingschap
10.
Russische Rijk
Een trieste geschiedenis
Kaart van de Joodse Paal in 1905 met de percentages van het
aantal Joden op de totale bevolking in een regio. Het woord
‘Paal’ komt van een Latijns woord voor ‘afpalen’, begrenzen.
v
Het gebied van de Khazaren.
Khazaarse munt uit ±
800 na Chr., gevonden in
Zweden. Het opschrift is
in Arabisch schrift, maar
de tekst luidt: ‘Mozes is de
boodschapper van God’.
Arabische munten uit
die tijd hebben als tekst:
‘Mohammed is de boodschapper van Allah’.
anaf de vierde eeuw
voor Christus was
er een grote en bloeiende
Joodse gemeenschap in
Oekraïne. Joden vormden
een grote minderheid
onder de bevolking. Het
Jiddisch was zelfs één van
de officiële talen. Maar
al die tijd vindt er toch
steeds Jodenvervolging
op kleinere en grotere
schaal plaats. Bekende
Oekraïense leiders hadden
soms tienduizenden
Joodse slachtoffers op
hun geweten – zwarte
bladzijden in de OekraïensJoodse geschiedenis.
1.
Een afbeelding uit een
Middeleeuws handschrift
waarop de massaslachting
van Joden in Worms door
kruisvaarders is afgebeeld.
Joden uit West-Europa
vluchtten tijdens de kruistochten voor de moordende
legers van de kruisvaarders naar het oosten. Velen
belandden in het gebied van
de Khazaren.
Standbeeld van kozakkenleider Bogdan Chmelnitsky in
Kiev. Chmelnitsky leidde een
opstand van kozakken in het
zuiden van Oekraïne in 1648.
Naast de veldslagen die hij
uitvocht met het Poolse leger,
slachtten zijn troepen massaal de Joodse bevolking van
Oekraïne af. Verhalen over
het levend begraven en het
in stukken zagen van Joden
schokten Europa.
Kozakkenleider Bogdan
Chmelnitsky op een
Oekraïens 5 hrivna-bankbiljet uit 2005. Chmelnitsky
als nationale held - een
bedreigend idee voor
Oekraïense Joden.
De eerste Joden
vestigden zich op Oekraïens
e
grondgebied in de 4 eeuw
voor Christus op het schiereiland de Krim en aan de
Oekraïense kust.
2.
Later, in de 9 eeuw
na Christus vestigden de
Khazaren zich in de buurt van
Kiev, de Krim en de Kaukasus.
Hun koning bekeert zich tot
het jodendom, zijn volksgenoten volgen hem daarin.
3.
e
Vanaf de 11
e
en 12 eeuw trok deze
Joodse bevolkingsgroep
langzaam noordwaarts en
ontwikkelde zich tot een
grote minderheid in het
land. Deze bevolkingsgroep
werd aangevuld met
West-Europese Joden uit
Duitsland die vluchtten
voor de kruisvaarders. Joden
werden in die tijd vaak op
administratieve en financiële
posten geplaatst, ook al omdat
e
landbezit voor Joden verboden
was. Tijdens de opstand in
Kiev in het jaar 1113 werden
Joden uit de stad verdreven.
4.
De Joden werden
e
e
in de 13 tot de 15 eeuw
verdreven uit West- en
Centraal-Europa, en vluchtten
richting het oosten. Rond het
jaar 1500 woonden er veel
Europese Joden in het gebied
van Oekraïne. Het waren
Ashkenazische Joden die
Jiddisch spraken, afwijkend
gekleed gingen en afzonderlijk
leefden van de andere bevolking
in ghetto’s (afgezonderde
stadswijken) of zogenaamde
Joodse sjtetls (dorpen).
Tsaar Peter de Grote
(1672-1725) beperkt de
bewegingsvrijheid van
Joden in Rusland. Tsarina
Catharina de Grote
(1729-1796) wijst een
gebied aan waar Joden
in het keizerrijk mochten
wonen: de Joodse Paal, het
Joodse vestigingsgebied.
Ruwweg het gebied wat
nu Oost-Polen, WitRusland en Oekraïne is. In
dat gebied woont op zeker
moment veertig procent
van de totale Joodse
bevolking wereldwijd.
6.
De situatie van
Joden werd kwetsbaar aan
e
het begin van de 17 eeuw.
Ontevredenheid en jaloezie
van de Kozakken en de
orthodoxe Oekraïeners
leidde tot een opstand in
1648 onder leiding van
Bogdan Chmelnitsky.
Vele tienduizenden Joden
werden tijdens deze opstand
vermoord. Sommige Joden
bekeerden zich tot het
christendom in een poging aan
de vervolging te ontkomen.
In het Russische rijk verzette de
overheid zich tegen de migratie van Joden.
Tsaar Peter de Grote verbood Joden om in
bepaalde gebieden te wonen. De economische moeilijkheden in die tijd zorgden voor
onrust en boosheid onder de bevolking die
zich al gauw richtte tegen de Joden. Tijdens
verschillende opstanden in 1768 werden
50.000 tot 60.000 Joden in Oekraïne vermoord. Maar ondanks alle vervolgingen bleven Joden naar Oekraïne komen.
8.
Het grootste deel van de
Joden in het vestigingsgebied woont onder armoedige omstandigheden in
kleine stadjes en dorpen,
‘sjtetls’.
5.
Tussen 1569 en
1648 nam het aantal Joden
in Oekraïne toe van 4.000
tot maar liefst 51.000,
verspreid over 115 dorpen.
Dat kwam enerzijds door
migratie en anderzijds door
het hoge geboortecijfer. Joden
bekleedden steeds meer
centrale posities in het land.
De Joodse (Jiddische) cultuur
bloeit.
7.
Eind 18 eeuw woonden er ongeveer 900.000 Joden in wat toen het Russische Rijk was. In 1772 werd een gebied bepaald door de overheid waarbuiten de Joden
niet mochten wonen.
9.
e
Begin 19 eeuw, onder de regering van tsaar Alexander I, verbeterde de
e
Vanaf 1825 nam de officiële
vervolging van Joden weer dramatisch
toe. Vele wetten werden uitgevaardigd
die Joden discrimineerden. Onder meer
verplichte legerdienst voor Joden zelfs voor
de kinderen (1827), uitsluiting uit bepaalde
steden (Kiev, Cherson en Sebastopol),
agressieve bekeringen en een verbod op het
publiekelijk Jiddisch of Hebreeuws spreken.
11.
Perioden met strenge antiJoodse wetgeving en mildere tijden wisselden
elkaar af tot en met de Eerste Wereldoorlog.
De relatieve rust kon plotseling onderbroken
worden door pogroms (gewelddadige
vervolgingen). Mede door de vervolgingen
emigreerden grote groepen Joden naar NoordAmerika en naar het toenmalige Ottomaanse
Rijk (naar het gebied wat nu Israël is).
12.
Tijdens de Eerste
Wereldoorlog werden meer dan 500.000
Joden gedeporteerd (naar het oosten) onder
beschuldiging van spionage en verraad.
De hoeveelheid pogroms, en het hoge
aantal slachtoffers tot en met de Tweede
Wereldoorlog was verwoestend voor de
Joodse populatie. Ook het begin van de
twintigste eeuw kenmerkte zich door vele
Jodenvervolgingen. In grote steden als
Kiev en Odessa, maar ook in talloze andere
plaatsen, vonden pogroms plaats.
Na
In 1917, tijdens de
Russische Revolutie, kiezen Joden massaal voor
de communisten en socialisten. Men hoopt op een
beter leven. De ‘Witten’, de
tegenstanders van de revolutie, grijpen meteen naar
een oud wapen: antisemitische propaganda met
bekende stereotypen. De
kerk, het leger en de adel
vormde de harde kern van
de anti-revolutionairen.
Nog in 1905 vindt
een pogrom plaats in
Jekaterinaslav, het latere
Dnjepropetrovsk.
Schilderij over ‘na de
pogrom’: een rabbi zegt
kaddish (een herdenkingsgebed) bij de omgekomenen in een Joods huis.
Joden vertrekken aan het
eind van de 19e eeuw massaal - naar Amerika en in
kleinere aantallen ook naar
het Land Israël, wat dan
nog onderdeel is van het
Ottomaanse (Turkse) Rijk. In
1882 begint de Eerste Alija,
de eerste golf van Joden
(ongeveer 30.000 mensen)
die kleine landbouwnederzettingen starten, zoals hier
in Gedera.
Tweede
de
situatie voor de Joden enigszins. De beperkingen tegen Joden (toelating tot schoolopleidingen) werden opgeheven. Economisch ging het de Joden voor de wind. In
1817 bezaten Joden dertig procent van de fabrieken in Oekraïne.
6
wereldoorlog
T
ijdens de Sovjetperiode na de
oorlog, was het verboden voor
Joden om hun geloof uit te oefenen.
Het communisme was immers de
religie, het volk was hun god. Niets
anders werd getolereerd. Sommigen
kwamen in opstand en werden
weggevoerd naar werkkampen in
Siberië. Zij weigerden hun droom
op te geven om ooit naar het
Beloofde Land te mogen vertrekken.
Vandaar hun bijnaam: ‘refuseniks’
(weigeraars).
Een van hen was de bekende
voorvechter voor Joodse rechten
Natan Sharansky, die hiervoor negen
jaar gevangen zat.
- Spreekwoord in Oekraïne -
Door het communisme en het
eeuwenlange antisemitisme
is er bedroevend weinig
Bijbelkennis onder Joden
in Oekraïne. Door het
antireligieuze Sovjetregime en
de anti-Joodse geschiedenis
zijn veel Joden hun Bijbelse
oorsprong vergeten.
Een demonstratie in Los
Angeles in de jaren zeventig:
‘Let my people go!’
Refuseniks, Joden wiens
uitreis geweigerd is, in
een kamp in de bossen
van Siberië. Voor de
communistische ideologie
van het ‘arbeidersparadijs’
waren de Refuseniks een
klap in het gezicht. Hier
waren mensen die koste
wat het kost wég wilden
uit de Sovjet-Unie.
“Ik zal u uit de volken leiden en u bijeenbrengen uit de
landen waaronder u verspreid bent, met sterke hand, met
uitgestrekte arm en met uitgestorte grimmigheid.”
- Ezechiël 20 -
Schilderij van het
moeizame leven in het
vestigingsgebied: vaak
stonden Joden bloot
aan vervolging en
uitbarstingen van haat.
Het leven was er verre van
zeker voor Joden.
Joden op straat in een sjtetl
in Polen.
Holocaust
e Joodse bevolking in Oekraïne heeft
ook tijdens de Tweede Wereldoorlog
enorm geleden. Ruim anderhalf miljoen
van hen werden onder gruwelijke
omstandigheden vermoord en het land
telt vele honderden massagraven. Er wordt
zelfs gezegd dat de Oekraïners nog wreder
waren tegen de Joden dan de nazi’s.
De laatste Jood uit Vinnitsa
wordt voor de camera doodgeschoten in 1941.
1990
1941 - 1945
Massale schietpartijen bij
Ivangorod in Oekraïne in
1942. De Einzatzgruppen,
mobiele SS- en politie-eenheden, werden
speciaal voor dat doel
opgericht. Zo’n 1,3 miljoen Joden werden door
hen omgebracht.
D
De concentratie van zoveel
Joden in een beperkt gebied,
maakte hen tot een makkelijk
doelwit van onvrede en
geweld. Regelmatig vinden
er pogroms plaats, waarbij
in Joodse buurten of dorpen
gemoord, geplunderd en
gebrandschat wordt. In WestEuropa tekent men protest
aan, onder anderen met deze
tekening: Tsaar, stop met uw
wrede onderdrukking van de
Joden!
exodus
Er is relatief weinig bekend over
de Holocaust in Oekraïne. Om de
B
herinnering aan de Oekraïense Holocaust
levend te houden, plaatst Christenen
voor Israël monumenten bij Joodse
massagraven en worden Holocaustoverlevenden op een praktische manier
ondersteund. Rita Schweibes is één van
hen. Als klein meisje overleefde ze het
wrede concentratiekamp Pechora. Haar
moeder werd in koelen bloede vermoord
en ligt - met 30.000 andere Joden - in het
massagraf van Pechora.
ij de val van de Sovjet-Unie in
1989 kwam een enorme Exodus
op gang vanuit de voormalige SovjetUnie. Meer dan één miljoen (!)
Sovjet-Joden vertrokken naar Israël,
het Beloofde Land. De meeste Joden
hadden nauwelijks kennis van God of
gebod, maar toch gingen ze. Zoals het
was voorzegd door de profeet Jeremia
in hoofdstuk 23:
Uit het dagboek van Koen Carlier:
“Als er geen water uit de kraan komt,
dan hebben de Joden het opgedronken”
Joden zaten als het ware
gevangen in hun eigen land.
Ze konden en mochten niet
weg, hoewel velen graag naar
Israël wilden. Veel Joden
verzwegen hun afkomst voor
hun kinderen. Want Jood zijn,
dat had alleen maar nadelen.
Een cartoon uit 1970
bewijst dat ook de SovjetUnie niet vrij was van
Jodenhaat. Hier worden
zij voorgesteld als de link
tussen het nazisme en het
grootkapitaal. Het had
alles te maken met het feit
dat na 1967 de Sovjetunie
de zijde van de Arabische
buren van Israël koos.
Voor Joden wordt de
hatelijke sfeer in de SovjetUnie te veel in de jaren
zeventig van de vorige
eeuw. Massaal willen
zij vertrekken, maar de
Sovjetregering weigert
(‘refuse’ in het Engels)
hen te laten gaan. Joden
die toch een uitreisvisum
aanvragen, verliezen
hun baan en belanden in
strafkampen in Siberië.
Onder hen Nathan
Sharansky, de huidige
voorzitter van het Joods
Agentschap (voorste rij,
tweede van links).
Het monument bij Babi
Yar in Kiev herdenkt
de massaslachting van
33.771 Joden door leden
van Einzatzgruppe C
op 29 en 30 september
1941. Bij de Duitse invasie braken overal spontane
pogroms uit van locale
bevolking tegen Joodse
medeburgers. Die kostten aan 24.000 Joden het
leven in de eerste weken
van de invasie.
“Bratslav. Een besneeuwd weggetje
bij een rivier in een mooi en idyllisch
landschap. Hier werden op een
vroege en koude februariochtend in
1942 tweehonderdvijftig Joodse
weeskinderen door honden en
Oekraïense soldaten opgejaagd. Drie
kilometer moesten ze lopen naar de
rivier, waar een bende hen opwachtte,
hen neerknuppelde met stokken en
hen halfdood in een wak onder het
ijs duwde. Er zijn veertien pogroms
geweest in Bratslav, vandaar dat er
zoveel Joodse weeskinderen waren. Ze
hadden al geleden, en deze rivier vormt
hun trieste eindpunt.”
Vanaf de jaren zeventig mondjesmaat, maar na de val van de
Sovjetunie gaan de poorten open
en mogen de Joden vertrekken.
Ruim een miljoen Sovjet-Joden
komen in het begin van de jaren
negentig Israël aan.
“Daarom zie, er komen dagen,
spreekt de heere, dat men niet meer
zal zeggen: Zo waar de heere leeft,
Die de Israëlieten geleid heeft uit
het land Egypte, maar: Zo waar de
heere leeft, Die het nageslacht van
het huis van Israël geleid heeft en
Die het gebracht heeft uit het land
in het noorden en uit al de landen
waarheen Ik hen verdreven had: zij
zullen wonen in hun eigen land.”
Het klimaat in landen van
de voormalige Sovjet-Unie
is niet goed voor Joden, zoals
ook in Oekraïne. Met regelmaat wordt het verleden
van de ‘Oekraïense volksmilitie’ herdacht, de nationale
garde die de Duitsers hielp
bij de moord op de Joden.
Demonstratie van
Oekraïense nationalisten. Op de voorgrond een
vrouw met een schilderij
van Stepan Bandera, de
leider van de nationalistische garde die collaboreerde met de Duitsers in de
Tweede Wereldoorlog. Geen
goed nieuws voor Joden in
Oekraïne nu.
7
Wegbereiders
Operatie
D
e terugkeer naar het Beloofde Land
van het Joodse volk begon in 1882
met de eerste golf, de ‘Eerste Alija’. De
immigranten kwamen uit het Russische
Rijk, uit de tegenwoordige landen Oekraïne,
Wit-Rusland, Moldavië en Rusland. Het
waren Russisch-sprekende Joden die om
idealistische redenen het oude thuisland weer
wilden opbouwen.
Vliegend
Tapijt
Jemenitische Joden in het opvangkamp in Rosh Ha-Ayin, 1949.
Hoge prijs
H
et is juni 1949, het begin van de zomer in de jonge Joodse
staat Israël. De Onafhankelijkheidsoorlog is ten einde.
maar het land is nog verre van rustig. Duizenden slachtoffers
zijn aan Israëlische kant te betreuren. Een land waar net een
oorlog heeft plaatsgevonden, wordt meestal gemeden door de
burgerluchtvaart. Maar niet in Israël. Britse en Amerikaanse
zilveren passagierstoestellen vliegen af en aan. En uit die grote,
zilveren vogels komen rijen exotisch ogende mensen: de Joden uit
Jemen.
Van juni 1949 tot september 1950 staat Israël voor een formidabele
uitdaging. Het land is gehavend door de oorlog, maar in een periode van
vijftien maanden worden maar liefst 49.000 Jemenitische Joden, 1.500
Joden uit de Britse kolonie Aden en 500 Joden uit Djibouti en Eritrea
per luchtbrug naar de Joodse staat gebracht. Vanuit de Britse kolonie
Aden, in het zuidelijkste puntje van Jemen, worden de Jemenitische
Joden in 380 vluchten naar Israël gevlogen. Pas enkele maanden na
afloop van de geheime operatie, wordt bekend wat voor wonder er heeft
plaatsgevonden: een Exodus in het diepste geheim.
De operatie wordt Operation Magic Carpet genoemd, een naam die
ook in de Nederlandse pers wordt gebruikt: Vliegend Tapijt. In Israël
zelf staat de operatie bekend onder de naam ‘Kanfei Nesharim’, wat je
kan vertalen als ‘Arendsvleugels’. In verschillende Israëlische steden
zijn straten naar deze luchtbrug-operatie genoemd. In het onofficiële
spraakgebruik spreken sommigen ook van operatie ‘Komst van de
Messias’. Het laat zien hoe in 1950 deze terugkeer van Joden uit Jemen
ervaren wordt als een teken der tijden.
Jemenitische Joden te voet op weg naar het doorvoerkamp in Aden.
A
De Israëlische krant Ma’ariv bericht over Operatie Vliegend Tapijt: ‘Jemenitische
ballingschap opgeheven’.
ls 49.000 mensen lopend naar
een afgelegen luchthaven moeten
komen, is dat een enorme operatie. Dat
duurt maanden of tenminste weken, in
een land zonder goede wegen. Onder
armoedige omstandigheden, met
te
weinig
proviand
voor
onderweg,
i
n
a
g
r
o
p
l
u
h
n
a
v
r
u
e
d
a
s
s
a
b
m
a
s
l
a
s
i
r
o
t
n
t
a
moest
de
lange
tocht
gemaakt
worden.
k
e
C
o
e
z
i
e
d
b
d
E
n
e
k
l
e
i
ë
a
m
r
s
o
I
K
n
i
e
e
n
r
u
o
t
p
o
l
a
e
p
p
A
h
s
i
n
e
w
d
e
r
J
o
d
e
w
t
i
n
n
e
U
m
e
e
i
J
t
i
sat
u
Onderweg
werden
mensen
door
n
e
d
o
J
l
e
e
v
r
a
a
w
,
a
i
s
s
e
d
r
a
P
p
m
transitka
roversbenden
overvallen
en
kregen
.
n
e
g
n
opgeva
ze te maken met de vijandschap van de Arabische
bevolking. Naar schatting 850 Jemenitische Joden
zijn daarbij om het leven gekomen.
“Wie de heere verwachten,
zullen hun kracht vernieuwen,
zij zullen hun vleugels uitslaan als arenden,
zij zullen snel lopen en niet afgemat worden,
zij zullen lopen en niet moe worden.”
- Jesaja 40 Geciteerd door mensen van het Joods Agentschap
Die vijandschap van de plaatselijke bevolking had
al eerder slachtoffers geëist. Zoals in Aden, in 1948,
toen 82 Joden omkwamen bij anti-Joodse rellen na
het uitroepen van de staat Israël.
Ook in de Israëlische opvangkampen was het
leven hard voor de Jemenitische immigranten.
Er heerste malaria en andere ziekten.
Medewerkers van het Joods Agentschap
beschrijven de chaos in de kampen: malaria,
zieke en vermagerde kinderen, apathische
en zieke moeders. Veel kinderen raken van
hun ouders gescheiden, omdat zij naar
ziekenhuizen elders in het land gestuurd
worden. Als kinderen overlijden aan ziekten
in de hospitaaltenten van het opvangkamp,
worden overlijdensberichten via een
luidspreker bekendgemaakt.
Alija is niet alleen een historisch verhaal, of
een Bijbels gegeven. De Grote Terugkeer is ook te
vergelijken met een moeizame geboorte, die een
hoge prijs heeft.
Tot hun stomme verbazing troffen ze bij
aankomst in het Land Israël - toen nog
onderdeel van het Ottomaanse Rijk - een
zeer exotisch ogende groep Joden uit Jemen
aan! Zij waren enkele maanden vóór ‘de
Russen’ in het Land Israël aangekomen.
De reden? Een diep verlangen om te zien
of er misschien een eind aan hun leven in
ballingschap kon komen. De wegbereiders
voor de Grote Terugkeer komen dus uit
Rusland en Jemen.
Jemenitische Joden wachten
in Aden op transpor t, 1949
.
“De Jemenitische kinderen sterven als vliegen. We móeten ze redden! Zelfs
hier in Israël is hun sterftecijfer hoog, maar er is wel betere medische zorg!
(De kinderafdeling is) een van de meest verschrikkelijke taferelen die ik
ooit gezien heb. Kinderen die daar liggen doen meer denken aan skeletten,
dan aan levende menselijke wezens.”
- premier David Ben-Goerion in zijn dagboek, waarin de geschokte premier verslag
doet van een bezoek aan de kinderafdeling van het militaire hospitaal Tel Hashomer
n
de
Jo
e
st
at
la
de
n
va
p
oe
gr
n
ee
:
6
Maart 201
n
ee
n
va
p
im
gl
en
E
.
ël
ra
Is
in
t
er
ve
ri
ar
en
m
uit Je
.
dt
in
sv
at
la
p
m
ei
h
ge
e
st
ep
di
et
h
in
e
operatie di
Op vleugels van arenden
D
e benaming Kanfei Nesharim, de arendsvleugels, verwijst
naar een tekst uit Exodus: “Toen klom Mozes omhoog, naar
God. De heere riep tot hem vanaf de berg: Zo moet u tegen het
huis van Jakob zeggen en de Israëlieten verkondigen: U hebt zelf
gezien wat Ik met de Egyptenaren gedaan heb en hoe Ik u op
arendsvleugels gedragen en u bij Mij gebracht heb.” (Exodus 19)
Het Joods Agentschap, de organisatie die de emigratie naar
het Land Israël organiseert sinds 1929, stuurde ambassadeurs
naar alle bekende Joodse gemeenschappen overal ter wereld.
Hun doel was om de liefde en het heimwee naar het Beloofde
Land te stimuleren. Zo ook in Jemen. Het Joods Agentschap
gaf instructie aan de Joodse gemeenschappen dat ze uit allerlei
In geordende groepen wachten de ‘olim’ op hun beurt om aan boord
te gaan van één van de toestellen.
dorpen in heel Jemen te voet naar Aden moesten lopen. Over
één werd niet gesproken: de vliegtuigen.
Toen de Jemenitische rabbijnen de grote zilveren toestellen
zagen en de angst voor die grote gevaartes bij hun mensen
opmerkten, twijfelden ze aan boord te gaan. Kunnen we dit
vertrouwen? Wat zijn dit voor vliegende dingen? Mag een
mens volgens de Thora eigenlijk wel aan boord gaan van zo’n
monster?
Totdat één van hen wees op de tekst uit Exodus 19: de vleugels
van arenden staan in de Thora zelf genoemd! Toen die conclusie
getrokken was, ging iedereen vol vertrouwen aan boord...
Joden uit Jemen arriveren in Israël met Operatie Vliegend Tapijt.
Aankomst in Israël, de eerste stappen op Israëlische bodem.
“Wie zijn dezen, die als een wolk komen aangevlogen en als duiven naar hun til?”
- Jesaja 60 -
Joden uit Jemen onderweg naar Israël. Operatie Op Arendsvleugels kwam op
24 september 1950 tot een eind. In totaal werden met 430 vluchten 48.818
Joden afkomstig uit Jemen en Aden naar Israël gebracht.
8
Specerijen
het land van de
O
pvallend is het feit dat in het verslag van het bezoek
van de koningin van Sheba speciaal melding wordt
gemaakt van de specerijen die zij aan Salomo schenkt.
Koningin
van sheba
D
e meeste mensen weten dat de Joodse
gemeenschap in Jemen heel oud is, hoewel
bijna niemand kan zeggen hoe oud dan precies.
En over Jemen bestaan ook
een hoop vooroordelen: het
is er altijd chaos, verkiezingen
zijn er nooit eerlijk, het is een
fundamentalistisch-islamitisch
land, er zijn vetes die men
met getrokken mes uitvecht,
enzovoorts. Het algemene
beeld van Jemen is dat het een
lichtelijk barbaars, islamitisch en
oorlogszuchtig gebied is.
“Zij gaf de koning honderdtwintig talent goud en zeer veel
specerijen en edelstenen. Zo’n grote hoeveelheid specerijen
als die de koningin van Sheba aan koning Salomo gaf, is er
nooit meer gekomen.”
- 1 Koningen 10 -
Het gaat hierbij om balsemkruid of reukwerk, een
specerijensoort op basis van mirre, die alleen aan
koningen geschonken werd, vanwege de hoge prijs.
Specerijen waren de belangrijkste handelswaar in de
koninkrijken van Sheba en Himyar.
Jemen
Eritrea
Sana’a
Marib
Shabwa
Zafar
Hadhramaut
Aksum
Himyar
Deels is dit misschien waar,
maar Jemen kent een zeer rijke
cultuur die erg oud is. Wat bijna
niemand weet: Jemen is het land
waarvandaan een heel beroemde
koningin een lange reis ondernam,
op weg naar een Joodse koning.
Saba
Golf van Aden
Aksum
Addis Abeba
Djibouti
• Specerijenmarkt in Jemen.
Ethiopië
km
“Toen de koningin
van Sheba
het gerucht
over Salomo in
verband met de
Naam van de heere
hoorde, kwam zij om
hem met raadsels op de
proef te stellen.”
0
Somalië
200
400
Kaart van de verschillende koninkrijken, die deel uitmaken van dezelfde cultuur waaruit ook de koningin
van Sheba kwam: Aksum, Himyar, Saba of Sheva,
Hadramaut. Opvallend is dat deze koninkrijken aan
weerszijden van de Golf van Aden gebied hadden.
.
d
i
u
r
b
e
h
c
s
i
t
i
n
e
m
e
J
n
e
e
n
a
v
m
u
u
t
s
o
k
s
d
i
u
r
b
e
d
n
e
r
e
t
t
i
h
c
Het s
- 1 Koningen 10 -
W
e weten niet precies waar
Sheba ligt, maar tussen Sheba
en Seba zit in het Hebreeuws maar
één letter verschil. Beide namen
komen in de Bijbel voor om hetzelfde
rijk aan te duiden. De Sabeeërs uit
Job 1 gezien als de bevolking van
wat later Jemen zal worden. Ook
één van de vrienden van Job is een
Temaniet, Hebreeuws voor Jemeniet.
De koningin van Sheba was op zeker
moment vorstin van Sheba of Saba en
de Sabeeërs waren haar volk.
De Ethiopiërs hebben altijd geclaimd
dat de koningin van Sheba uit hun
Grafsteen of -monument met een
Sabeese vruchtbaarheidsgodin.
Jemenitisch-Joodse bruid en bruidegom
.
eigen land kwam en zelfs hun
eigen keizerlijke familie claimde
een oorsprong bij de vermeende
relatie tussen de koningin van
Sheba en koning Salomo.
Zowel de Ethiopische Joden als
de Jemenitische Joden stammen
af van voorouders die vanaf de
dagen van koning Salomo in de
streek rond de Golf van Aden zijn
komen wonen. Mogelijk zijn zij de
nazaten van een gevolg van leden
van de stam van Dan die mee
zijn gereisd in het kielzog van de
beroemde koningin.
Buste van de Himyanitische
koning Dhamar Ali Yahbur II.
Een stèle met een gebed erop in
Sabees schrift.
Ethiopische handschriftversiering van de
koningin van Sheba en koning Salomo.
9
Chronologie
628 vóór Christus
Volgens hun eigen overlevering vestigen de eerste
Joden zich in Jemen, 42 jaar voor de verwoesting
van de Eerste Tempel.
68 na Christus
In de tijd van de verwoesting van de Tweede
Tempel bevindt de Joodse diaspora zich volgens
historieschrijver Flavius Josephus in Perzië,
Babylonië, Arabië en Adiabene (Koerdistan). Hij
schrijft dat hij de ‘verst wonende Arabieren’ heeft
ingelicht over de verwoesting, een verwijzing naar
de Joden in Jemen.
ca. 250
Joden in Jemen behouden het contact met het
Heilige Land. Een Joodse oudste uit Jemen
(Himyar) wordt begraven in Beit Shearim in
Galilea.
524
Arabische kronieken verhalen van een Joodse
koning, Yusuf As’ar Yath’ar, die de stad Najran
belegert en inneemt. Jemenitische Joden bekleden
dus hoge posities.
1174 De grote Joodse geleerde Maimonides schrijft in
1172 een brief (Igeret Teman) aan de Joden in Jemen.
1457
De Oude Synagoge in Sana’a wordt verwoest in
een oorlog tussen de geestelijk leider van Jemen en
een krijgsheer.
1489 Rabbi Obadiah di Bertinora ontmoet Joden uit
Jemen in Jeruzalem.
1666
Het ‘Decreet over het hoofddeksel’ wordt
afgekondigd in Jemen. Het wordt Joden verboden
een tulband te dragen. Daarmee worden Joodse
mannen meteen herkenbaar op straat. Het is het
begin van een lange traditie van vijandschap en
haat tegen Joden in Jemen.
1761
Verwoesting van twaalf synagogen in Sana’a door
soldaten van Imam Al-Mahdi Abbas, de geestelijk
en politiek leider in Jemen.
1763
Ontdekkingsreiziger Carsten Niebuhr bezoekt
Jemen in 1774 en ontmoet daar de Joodse
gemeenschappen.
1881
Eerste massale emigratie van Joden uit Jemen. Ze
reizen per schip over de Rode Zee, daarna over
land door Egypte en ten slotte per schip over
de Middellandse Zee naar de haven van Jaffa.
Vervolgens lopen ze naar Jeruzalem.
1949–1950
Grot in Haidan A-Sham, een dorp in de bergen van Jemen, waar in geheim Thora-les wordt gegeven.
J
emenitische Joden wijken in
cultuur en geschiedenis af
van de twee hoofdstromingen in
het Jodendom, de Sefardische en
de Asjkenazische Joden. Dat komt
omdat zij al voor de verwoesting
van de tempel van Salomo in Jemen
terecht kwamen. Daarmee is hun
cultuur heel oud en heel bijzonder.
In 2015 werd bekend dat er nog
ongeveer tweehonderd Joden in
Jemen wonen. Inmiddels is dat aantal
gedaald tot ongeveer vijfitg. Hun
cultuur hebben zij meegenomen naar
het Beloofde Land.
Jemenitische Joden - ook nu in Israël - bidden op
een andere manier en met andere melodieën in de
synagoge. Het meest opvallende verschil met andere
Joodse gemeenschappen, is de uitbundige manier
waarop bruiloften worden gevierd. Dat is te zien
aan het prachtige gewaad en de hoofdbedekking die
een bruid draagt. In de meeste Joodse bruiloften,
Sefardisch en Asjkenazisch, trouwt het stel onder
een baldakijn, een kleed of sluier wat aan vier palen
is bevestigd. De palen kunnen worden gedragen
of staan op de grond. Een Jemenitische bruid en
bruidegom trouwen in een aparte kamer waarin
kleden en sluiers zijn opgehangen.
Verdwenen
unieke
cultuur
“Mijn Liefste is mij een tros hennabloemen
uit de wijngaarden van Engedi.”
Groep van
zeventien Jo
den ar r ivee
2016 in Isra
r t in maar t
ël, samen m
et een zesho
oude Thora
nderd jaar
-rol die uit J
emen is mee
genomen.
- Hooglied 1 Groepsfoto uit 1902 van Jemenitische Joden in de plaats Maswar.
Ook de henna-traditie is beroemd: gasten, bruid en
bruidegom krijgen prachtige figuren op de palmen
van hun hand (soms ook voeten). Deze worden
aangebracht met een kleurstof die uit de hennaplant
wordt gewonnen. Jemenitische Joden hechten daar
sterk aan, vanwege de verwijzing ernaar in het boek
Hooglied, wat in de eerste plaats de liefde tussen
man en vrouw bezingt.
Operatie Arendsvleugels brengt 49.000 Joden uit
Jemen naar Israël.
2016
k
e
o
b
n
e
d
e
b
e
g
Jemenitisch
Na 1950 bleven enkele duizenden achter in Jemen
en hun aantal nam geleidelijk af tot minder dan
honderd anno 2016.
Joodse hennak unst,
aangebracht ter gelegenheid
van een br uiloft.
t
s
e
le
n
e
m
Je
in
n
a
m
e
s
Jood
.
4
1
9
1
it
u
to
fo
,
a
r
o
h
T
uit
Joden van Jemenitische oorsprong in
Moshav Yishi, Israël 2007.
10
49.000
Operatie Kanfei Nesharim brengt in 1949-1950 zo’n
49.000 Jemenitische Joden naar Israël. Een flinke
klap voor de achterblijvers, want in één jaar tijd
verdwijnt 85 procent van de totale Joodse bevolking
in Jemen.
In 1959 emigreert opnieuw een groep Joden via
Aden naar Israël. Kleine Joodse gemeenschappen
blijven achter in het berggebied van Jemen,
overlevend in totale isolatie, met gebrek aan voedsel,
kleding, religieuze zaken en medicijnen.
6.600
Een Amerikaanse diplomaat ontdekt in 1976 zo’n
kleine gemeenschap, wat leidt tot de emigratie van
bijna 6.000 Joden in 1983-1984 en nog eens 600
Joden in 1993-1994.
Antisemitisme blijft in Jemen een grote bedreiging
voor de achtergebleven Joden. In december 2008
wordt de Joodse Moshe Ya’ish al-Nahari op straat
doodgeschoten onder uitroepen van: ‘Jood,
accepteer de boodschap van Islam!’ In de weken
daarna laten tientallen Joden weten dagelijks
doodsbedreigingen en andere hatelijkheden over
zich heen te krijgen.
86
In 2009 emigreren 86 Joden uit Jemen naar Israël.
In 2010 meldt de BBC dat de Joodse gemeenschap in
Jemen uit 370 mensen bestaat.
In augustus 2012 wordt Aharon Zindani, een van
de leidende figuren in de Joodse gemeenschap, in
Sana’a op straat doodgestoken.
60
In januari 2013 komt een groep van 60 Jemenitische
Joden in Israël aan via een geheime operatie.
De regering van Jemen geeft in het najaar van 2015
Joden te verstaan zich te bekeren tot de islam, of te
vertrekken.
19
• Premier Netanyahu leest uit de oude Thora-rol uit Jemen.
Niet alleen de mensen, maar ook een cultuur van twee millennia
vertrekt uit Jemen.
Op 21 maart 2016 wordt een groep van 19 Joden
in het geheim naar Israël gevlogen. De route
waarlangs de Joden Jemen verlaten, loopt over
land naar het buurland Oman. Daar ontfermt een
beveiligingsbedrijf van Nederlandse christenen
zich over hen en zorgt dat zij per vliegtuig naar
Israël kunnen ver-trekken. Momenteel zijn er nog
50 Joden in Jemen. Een geschiedenis van 2500 jaar
wordt afgesloten. In Jemen is de Grote Terugkeer
bijna voltooid.
De ‘een-na-laatste’ groep Joden
uit Jemen arriveert in Israël. Op
dit moment bevinden zich nog
zo’n 40 Joden in de hoofdstad
Sana’a. Ook zij zullen dit jaar
clandestien het land verlaten.
Groep van 17 Joden uit Raydah in Jemen
arriveren in Israel maart 2016. Ze hebben een
600 jaar oude Thora-rol meegenomen.
Israël
de laatste
joden
van jemen
Jordanië
Saoedi Arabië
Soedan
Oman
Eritrea
Raydah
Sana’a
Jemen
Aden
Djibouti
Ethiopië
Somalië
km
0
“Ik zal zeggen tegen het noorden: Geef! En
tegen het zuiden: Weerhoud niet! Breng
Mijn zonen van ver, en Mijn dochters van
het einde der aarde.”
Gevechten in de
havenstad Aden
- Jesaja 43 Burgeroorlog:
gevechten in Taiz
Chaotisch Jemen
het decor van de uittocht van de Jemenitische Joden
T
ijdens Operatie Vliegend Tapijt in 1949 is Jemen
verdeeld in twee staten. In het noordwesten
van wat nu Jemen is, stichten sjiitische moslims
het Koninkrijk Jemen, een religieuze staat. In het
midden van het land ligt de stad Aden, een Britse
kolonie. Het zuiden en oosten van het land is een
verzameling sultanaten, sjeikdommen en emiraten.
In 2004 komt de de zayditische leider Hussein
Badreddin al-Houthi in het gouvernement Sa’dah
(in het noordwesten van Jemen) in opstand tegen de
In 1959 wordt dit deel van Jemen de Federatie
van Zuid-Arabische Emiraten. Tien jaar later
grijpen de marxisten daar de macht en vormen
de Democratische Volksrepubliek Jemen. In 1962
grijpen de republikeinen er de macht en vormen de
Jemenitische Arabische Republiek.
Pas in 1990 verenigen beide delen van Jemen zich in
de Republiek Jemen.
Links: Shi’itische Houthi-rebellen. Op het bord staat:
‘Allah is Groot! Dood aan Amerika! Dood aan Israel!
Een vloek over de Joden! Victorie aan de Islam!’
Jemenitische regering. Volgens de regering
van Jemen omdat hij sjiitische religieuze
wetgeving aan het hele land wil opleggen
en de macht wil grijpen.
Sinds 2009 is de nieuwe burgeroorlog
een feit. Het conflict kost aan duizenden
mensen het leven. Zo’n vijf verschillende
partijen vechten een slepend conflict uit:
de regering van president Abd Rabbuh
Koninkrijk Jemen
(1918-1968)
Kaart van het huidige conflict in Jemen tussen shi’itische Houthi-rebellen,
Al-Qaida en de regering van Jemen.
Britse kolonie Aden
(1943-1967)
Mansur Al-Hadi, de Zuidelijke Beweging,
de sjiitische Houthi-rebellen in het
noorden, Al-Qaida en jihadisten van
Islamitische Staat.
Inmiddels is het een internationaal
conflict geworden: Saoedi-Arabië steunt
de regering van Jemen, Iran steunt de
sjiitische opstandelingen in het noorden.
Zuid-Arabische
Federatie (1962-1967)
Democratische
Volksrepubliek
Jemen
(Zuid-Jemen,
1967-1990)
Arabische
Republiek Jemen
(Noord-Jemen,
1968-1990)
Republiek Jemen
(vanaf 1990)
200
400
11
Arabische
“Joden in ernstig gevaar in alle
moslimlanden: 900.000 Joden in Afrika
en Azië geconfronteerd met woede”
Alija
- krantenkop uit de New York Times in 1948
D
De Joodse gemeenschap in Irak dateert uit de dagen
van Ezra en Nehemia. Het waren meest welgestelde
mensen die alles achter moesten laten en berooid in
Israël aankwamen. Hier wachten vluchtelingen op
vervoer naar de opvangkampen.
e oprichting van de staat Israël
op 14 mei 1948 en de daarop
volgende Onafhankelijkheidsoorlog
markeert het begin van het einde
voor veel Joodse gemeenschappen
in de Arabische wereld. In veel
Arabische landen keren de nationale
regeringen zich als reactie hierop
tegen de Joodse gemeenschappen in
hun land, confisqueren ze het bezit
van de Joden en laten per decreet
weten dat de Joodse gemeenschap
dient te vertrekken.
Een bijkomend probleem is dat in
Israël de Onafhankelijkheidsoorlog
gaande is, die tot in 1949 zal
voortduren. Daarom zijn er
nauwelijks mogelijkheden en
middelen om de Joden in de
Arabische wereld te helpen.
Wat achterbleef na de Grote Terugkeer: de nu verlaten synagoge van Alexandrië, Egypte.
Anno 1945 leven er ongeveer een
miljoen Joden in de Arabische
wereld, onder min of meer
vreedzame omstandigheden. In de
aanloop naar het VN-besluit om
het Brits mandaatgebied Palestina
te verdelen in een Arabisch en een
Joods gedeelte, laat de Egyptische
afgevaardigde bij de VN ijzig weten
dat ‘de levens van een miljoen Joden
in moslimlanden in gevaar worden
gebracht door de deling’.
In 1947 en 1948 krijgen Joden
in Algerije, Libië, Egypte, Irak,
Marokko, Syrië en Jemen te maken
met pogroms en gewelddadige
rellen, georganiseerd door de
Arabische regeringen. Al hun
bezittingen worden afgenomen.
Irak zet de doodstraf op zionisme.
In Syrië breken pogroms uit in
Aleppo en worden alle Joodse
bankrekeningen bevroren.
In Egypte gaan bommen af in de
Joodse wijk van Caïro, waarbij
tientallen mensen omkomen. In
Algerije worden anti-Joodse wetten
van kracht en in Jemen leiden
bloedige pogroms tot de dood van
bijna honderd Joden. De Joden in
het Midden-Oosten hebben geen
andere keuze dan alles achter te laten
en te vluchten.
het Palestijns Mandaadgebied
reisden enkele kilometers over de
wapenstilstandslijnen van 1949
en konden overal wonen in een
Arabische wereld met dezelfde
godsdienst, taal en cultuur.
Israël wil de Joodse gemeenschappen niet aan hun lot overlaten. Met
steun uit Amerika worden zo’n
600.000 Joodse vluchtelingen in
Israël opgevangen en 200.000 in
Amerika en West-Europa (met
name Frankrijk). Een Grote Terugkeer onder afschuwelijke omstandigheden.
Opvangkamp in 1950.
Erbarmelijke omstandigheden in opvangkamp Parod
in Galilea, 1951.
- Lukas 21 Joodse vluchtelingen uit Irak arriveren in Israël
tijdens Operatie Ezra & Nehemia, 1951.
Libanon
Marokko
Er wonen nu nog zo’n 20 tot 40 Joden in Libanon.
Bestemming: vooral Israël, Frankrijk
In 1948 leven 250.000 - 265.000 Joden in Marokko;
in 2001 nog 5.230.
Abdallah Ibn Salam-moskee in Oran, Algerije. Het is
de vroegere Synagoge van Oran.
E
r is veel geschreven over de naar
schatting 500.000 gevluchte
Palestijnse Arabieren in 1948.
Echter bijna twee keer zoveel Joodse
vluchtelingen moesten in die tijd
de Arabische landen verlaten. Het
contrast tussen die twee groepen
wordt nog groter als we letten
op de culturele en geografische
verschillen. De Joodse vluchtelingen
uit de Arabische landen moesten
duizenden kilometers afleggen
onder gevaarlijke omstandigheden,
om aan te komen in een klein land
met een andere taal en cultuur.
De Arabische vluchtelingen uit
“En zij zullen vallen door de scherpte van het zwaard en in
gevangenschap weggevoerd worden onder alle heidenen.
En Jeruzalem zal door de heidenen vertrapt worden, totdat
de tijden van de heidenen vervuld zullen zijn.”
In 1948 leven 24.000 Joden in Libanon, onderdeel
van een gemeenschap die daar al woont sinds 300
voor Christus.
Verlaten Maghen Abraham Synagoge in Beiroet,
Libanon.
Arabische en Joodse
vluchtelingen 1948-1972
Zo begon het: de inwoners van Jeruzalem worden onder toezicht van Babylonische beambten in ballingschap
weggevoerd in 586 voor Christus.
Syrië
Pogrom in Aleppo in 1947,
Joodse wijk in de as gelegd.
Bestemmingslanden: Israël, Frankrijk,
Amerika.
Er leven dan 30.000 Joden in
Syrië.
Operatie Yachin brengt tienduizenden
Marokkaanse Joden naar Israël per schip en
vliegtuig.
Na 2014: de laatste 17
Joden vertrekken tijdens de
burgeroorlog.
iran
Joodse gemeenschap zeer
geïntegreerd. Tot 1951 emigreren
slechts 8.000 van de 100.000 Iraanse
Joden naar Israël.
Pogrom in Aleppo in 1947: ruïnes van de Grote
Synagoge.
Na de machtsovername van Khomeini
in 1979 neemt de emigratie toe en naar
schatting 70.000 Iraanse Joden zijn
naar Israël vertrokken.
In Iran wonen op dit moment volgens
officiële cijfers 9.000 Joden, maar
Amerikaanse cijfers houden het
aantal op zo’n 20.000 Joden.
Amerika
Joods leven in de Syrische stad Aleppo: bruiloft 1914.
Joodse vluchtelingen uit Irak komen aan in Israël 1951
Irak
Joodse gemeenschap 1948: 150.000
De wortels van de gemeenschap liggen in de
tijden van Ezra en Nehemia.
Opvangkamp bij Haifa in 1950 met Joodse
vluchtelingen uit Europa en Irak.
Algerije
Joodse gemeenschap in 1948:
140.000
Joden nu in Algerije: 0
Bestemming: Frankrijk,
in mindere mate Israël
Pogroms tijdens Tweede Wereldoorlog. Er
zijn geen Joden meer in Irak.
Tunesië
Franse bescherming in 1948; er
leefden 105.000 Joden in Tunesië.
Er leven nu nog zo’n 1.500 Joden in
het land.
Bestemming: Israël, Frankrijk
Egypte
Libië
In 1948 leven 75.000 Joden in
Egypte, behorend bij een zeer oude
gemeenschap.
Joden in Egypte nu: minder dan 40
Joodse gemeenschap in 1948: 38.000
Bestemming: vooral Israël,
Amerika, West-Europa
De laatste Jood van Libië, Esmeralda
Meghnagi, overlijdt in 2002.
Joden uit Jemen laten in een transitkamp hun
meegebrachte Thora-rol zien.
Bestemming: vooral Israël, kleine
groepen Italië en VS
Hulpverleners brengen in 1950 een bezoek aan een
transitkamp voor vluchtelingen uit Jemen.
Politieke chaos en antisemitisme leiden ertoe
dat 120.000 Joden in 1950 met een geheime
luchtbrug naar Israël worden gevlogen:
Operatie Ezra en Nehemia.
jemen
In 1948 gaat vrijwel de gehele
Joodse gemeenschap op alija:
49.000 mensen. Op dit moment zijn
er nog zo’n 50 Joden in Jemen. Zij
zullen nog dit jaar deelnemen aan
de Grote Terugkeer.
Jemenitisch-Joodse moeder met kind in opvangkamp
bij Haifa, 1950.
12
FALASHA’S
E
Ballingschap in Ethiopië
“In de tijd van de Eerste Tempel, in de dagen
van Sanherib, Koning van Assyrië, en
Nebukadnezar, Koning van Babylon, werden
vele gevangenen weggevoerd en gingen in
ballingschap in Egypte.
en aantal keren zijn de Ethiopische
Joden voorpaginanieuws geworden.
Om te beginnen in de jaren zeventig van
de vorige eeuw, toen de opperrabbijnen
van Israël uitspraken dat de Joden in het
Afrikaanse land werden erkend als leden
van de ‘verloren’ stam van Dan. Daarmee
was hun erkenning als Joden een feit en
konden zij eindelijk op alija gaan.
Dat gebeurde in de eerste helft van de
jaren tachtig, in een geheime luchtbrugoperatie die de naam Operatie Mozes
kreeg: zo’n 8500 leden van de Beta
Israel, leden van het ‘huis van Israël’,
werden gered. In 1991 volgde een nog
spectaculairdere operatie: tijdens
Operatie Salomo werden 14.325
Joden in 36 uur tijd uit Addis Abeba,
de hoofdstad van Ethiopië, naar het
Beloofde Land gebracht.
Zeer recent, nog in 2015, haalden zij
als staatsburgers van Israël het nieuws
met protesten tegen discriminatie.
De regering van premier Netanyahu
beloofde nieuwe inspanningen om de
integratie van de Ethiopische Joden
in goede banen te blijven leiden.
Ook president Rivlin toonde zijn
betrokkenheid. Er werd besloten de
laatste 10.000 achtergebleven leden
van de Joodse gemeenschap in Ethiopië
versneld naar de Joodse staat te laten
komen.
Over de Grote Terugkeer van de
Ethiopische Joden is veel geschreven.
Ook hun bijnaam raakte bekend:
falasha’s - vreemdelingen. Veel minder
bekend is hoe hun voorouders in
Ethiopië verzeild raakten.
Eritrea
Soedan
Jemen
Aksum
Gondar
Djibouti
Tana Meer
Somalië
Addis Abeba
Ethiopië
Gebied van de Falasha’s
0
100 200 km
Honderdvijftig jaar na de inname van Sion
veroverde Alexander de Grote het hele gebied,
inclusief Egypte.
De Egyptenaren voerden oorlog tegen de
Joden, omdat zij dachten dat de Joden hadden
samengespannen met de Grieken. De Joden
leden een nederlaag en opnieuw moesten zij in
ballingschap.
Ze trokken langs de Nijl naar Khartoem in
Soedan. Daarna reisden ze verder langs de
Blauwe Nijl naar het oosten en bereikten
Gondar in Ethiopië. Hun wijsheid en kennis was
groter dan die van de plaatselijke bevolking en
zij beïnvloedden de inheemse bevolking om hun
geloof in de God van Israël over te nemen.”
- mondelinge overlevering van de
priesters van de Falasha’s
Het visioen van
Abba Baruch
I
n 1935 sprak kes (priester) Abba Baruch
Adhenen over het lot van de Ethiopische Joden:
“Wanneer de tijd van jullie exodus is
aangebroken, zal het zonsondergang zijn [een
moeilijke tijd]. Er zal een leider aan de macht
komen die niet van koninklijke afkomst is. In
zijn tijd zal de natie veel rampspoed overkomen.
De Joden van Ethiopië zullen te voet reizen
naar Soedan en de machthebbers zullen hen
gevangennemen en hen kwellen. Maar zij zullen
niet in staat zijn het ontwaken te onderdrukken.
Het zou zijn als het onderdrukken van een
overstroming.
Zij die dit overleven zullen het Land Israël
bereiken en huizen binnen gaan die zij niet
gebouwd hebben. Zij zullen wijngaarden
overnemen die zij niet geplant hebben, zij
zullen eten en drinken en verzadigd worden.”
13
14
Reddingsoperaties
Mozes en Salomo
H
et ontstaan van de staat
Israël in 1948 raakt ook
bekend onder de falasha’s in
Ethiopië. Verschillende brieven,
ondertekend door verschillende
vooraanstaande oudsten en kessim
(priesters), bereiken de regering en
het opperrabbinaat van de jonge
staat Israël. Op dat moment heeft
men in Israël de handen vol aan de
Onafhankelijkheidsoorlog en de
opvang van talloze immigranten
uit het naoorlogse Europa en de
Arabische wereld. Bovendien is
er bij met name de Asjkenazische
rabbijnen twijfel over de Joodse
identiteit van de falasha’s.
Uiteindelijk valt de beslissing in 1975:
de Sefardische opperrabbijn verklaart
de falasha’s als behorend tot het Huis
van Israël en afstammelingen van de
stam van Dan. Mondjesmaat komen
de eerste groepen Ethiopische Joden
in Israël aan.
In 1984 breekt er
honger uit in Ethiopië
en Soedan, en de
Joden ontvluchten
de politieke onrust
in Ethiopië. Te
voet vertrekken
duizenden
mensen naar
“De Joden kwamen Ethiopië binnen door Soedan. Langs diezelfde
route, door Soedan, in het westen, zullen de Joden van Ethiopië op een
dag terugkeren naar het land van Israël, wanneer de verlossing komt.”
- mondelinge overlevering van de oudsten van de Falasha’s -
Zijn er ook
blanke
Falasha’s?
I
n de 19 eeuw bereiken geruchten
van ontdekkingsreizigers over de
zwarte Joden van Ethiopië de Joodse
gemeenschappen in Europa. In 1868
arriveert Joseph HáLevy als afgezant
van de Europese Joden in Ethiopië. Sinds
dat bezoek ontstaat er contact tussen Joden in Europa
en de Beta Israel in Ethiopië. Hij schrijft: “De mannen,
vrouwen en kinderen slaakten uitroepen van verbazing
en schrik toen ze de kleur van mijn huid zagen en
het soort kleding dat ik droeg. Toen sprak ik tot hen:
Geliefde broeders, ik ben niet zomaar een Europeaan,
maar eigenlijk ben ik zoals u, een kind van Israël. Weest
u er alstublieft van overtuigd, mijn geliefde broeders,
dat ook ik één van de falasha’s ben, ik ben als één van u!
Velen van hen riepen uit: Wat, u bent een falasha? Een
falasha met blanke huid? Houdt u ons voor de gek? Wie
heeft ooit zoiets gehoord of gezien?”
vluchtelingenkampen in Soedan
waar ze in een situatie terechtkomen
van honger en ellende. Israël beseft
dat de toestand onhoudbaar wordt,
en met hulp van een commercieel
luchtvaartbedrijf worden 8.000
mensen gered in Operatie Mozes.
De politieke onrust in Ethiopië blijft
aanhouden. Als het marxistische
regime van Mengistu Haile Mariam
omsingeld is in de hoofdstad Addis
Abeba in september 1991, zitten
ruim 14.000 Ethiopische Joden klem
tussen de strijdende partijen.
Door tussenkomst van president
Bush sr. wordt de wankele regering
omgekocht en kan het Israëlische
leger een tweede luchtbrug
organiseren: Operatie Salomo. Het is
een vermaarde operatie die records
vestigt: in 36 uur worden 14.325
falasha’s met non-stop vluchten
gered. Boeings van El Al worden
gestript van stoelen om ze maximaal
te beladen met mensen. Het record in
die dagen is 1122 passagiers in
één enkele Boeing 747!
Kes - pr iester e
h
c
s
i
p
o
i
h
t
E
e
van d
Joden in Israël
e
“Van over de rivieren van Cusj
zullen zij die vurig tot Mij bidden,
het volk, overal door Mij verspreid,
Mijn offer brengen.”
- Zefanja 3 -
er
g
le
e
ch
is
ël
ra
Is
et
h
in
n
te
a
ld
Ethiopisch-Joodse so
Aankoms
t in 1991
Aan de ooievaar
Eén keer per jaar, bij het naderen van de winter, arriveren zwermen
ooievaars in Ethiopië, nadat zij vanuit Europa over het land Israël zijn
gevlogen. De leden van de gemeenschap hadden dan de gewoonte om
naar omhoog te kijken naar de vogels, en zich hardop af te vragen:
“Shimeila, shimeila, ageirachin Eiyeirusalem deiheina?
- O ooievaar, ooievaar, hoe is het met ons land Jeruzalem?
15
De
‘crazy file’
Verloren stammen
D
e ontdekking van de Joden in Ethiopië opent
een heel nieuw hoofdstuk in de geschiedenis
van de Grote Terugkeer. Het gaat hier eigenlijk
niet om Joden - afstammelingen van de bewoners
van het Koninkrijk Juda - maar om mensen die
afstammen van de bewoners van het Koninkrijk
Israël. De bewoners van het noordelijke Koninkrijk
Israël waren in de Assyrische ballingschap
verdwenen en van hen werd tot voor kort nooit
meer iets vernomen.
Nog meer ‘stammen’ blijken verloren. Na de
luchtbrug-operaties van 1984 en 1991 dacht men in
Israël de verloren Ethiopische stamgenoten allemaal
thuisgebracht te hebben. Maar: nog steeds blijken er
falasha’s in allelei uithoeken van Ethiopië te wonen.
In kleine groepjes komen deze mensen maanden
later in de hoofdstad Addis Abeba aan - om er achter
te komen dat ze te laat zijn.
M
ichael Freund had nooit kunnen denken
dat hij het werk zou doen wat hij nu
doet. Soms bevindt hij zich in een kano in het
Amazonegebied. Dan weer bezoekt hij China. Vaak
is hij in Noordoost-India geweest. Hij reist daar
heen voor zaken, maar niet om geld te verdienen.
Zijn zaken zijn het ‘redden’ van de verloren
stammen van Israël. Zijn doel is de Kaifeng-Joden
uit China naar Israël te laten reizen. Hij wil de
Bnei Menashe uit India herenigen met de rest van
het volk Israël. Joden die ooit voor de Spaanse
inquisitie vertrokken naar afgelegen gebieden in
de toenmalige Spaanse koloniën, komt hij op het
spoor en probeert hen te laten aanhaken bij de rest
van het Joodse volk.
En er komt nóg een nieuwe groep in de kampen
rond de hoofdstad aan: de Falash Mura. Dat zijn
falasha’s die tientallen of zelfs honderden jaren
geleden overgingen tot het christendom, onder
druk van honger, armoede en geweld. De Grote
Terugkeer vanuit Ethiopië en het ontwaken van het
verlangen naar Jeruzalem bij de falasha’s, werkt ook
aanstekelijk op deze mensen. Zij wensen terug te
keren naar het jodendom om dan alsnog ‘op te gaan’
naar Jeruzalem.
De reis naar het
Land Israël
De maan kijkt neer van omhoog,
Op de armoedige zak voedsel die we hebben.
De woestijn ligt onder me, zonder eind in zicht.
En mijn moeder belooft mijn jongere broertjes
en zusjes:
Nog even verder, nog een klein beetje,
til je voeten op, mijn kinderen,
nog één inspanning voordat wij
Jeruzalem bereiken.
Falash Mura?
Missionar is
predikt bij de
falasha’s. Een
tekening uit de
e
19 eeuw. Uit
de falasha’s
die zich lieten
dopen zijn de
Falash Mura
voor tgekomen.
D
e naam Falash Mura is een verbastering van
het Hebreeuwse ‘Falashim Mumariem’,
bekeerde falasha’s. Maar de naam heeft ook een voor
e
christenen meer confronterend verleden. In de 19
eeuw bereikten missionarissen Ethiopië en Eritrea.
Ook deze mensen ontdekten de falasha’s en gingen
hen het Evangelie verkondigen. Niet altijd ging dit
gepaard met goede gesprekken, maar ook andere
middelen werden ingezet om de Ethiopische Joden
over te halen zich te laten dopen.
Met name de zendelingen Henry Aaron Stern en
Martin Flad werden bekend. Flad stond onder de
Falasha’s bekend als ‘De Raaf’ omdat hij zwarte
kleren droeg. De Falasha’s die niet overgingen tot
het christendom bleven in armoede en discriminatie
leven en noemden de nieuwe Falasha-bekeerlingen
‘Faras Muqra’ - het paard van De Raaf. Ook de
verbastering van deze naam is in ‘Falash Mura’ terug
te horen.
De Falash Mura belandden met hun bekering niet
in betere leefomstandigheden: ze werden gemeden
door de Falasha’s en de Ethiopische christenen
bleven hen wantrouwen. Het zijn deze mensen die
de laatste jaren toestemming krijgen alija te mogen
maken naar Jeruzalem.
Overigens heeft de Israëlische regering afgezien van
het onderscheid tussen falasha’s en Falash Mura.
De regering wenst niet te discrimineren tussen de
ene en de andere groep Ethiopische Joden. Daarom
worden vanaf 2016 de laatste circa 10.00o olim
onder deze noemer naar Israël overgevlogen.
Dorre beenderen
“Wij zijn broeders. Wij zijn onderdeel van de stam, de
natie, en wij wensen ons bij de rest van ons volk te voegen.
Als u het wilt, kunt u ons naar onze kinderen brengen. En
als u niet wilt, rest ons geen andere keus dan te zitten en te
wachten. Het is geschreven in de boeken van de profeten
dat de tijd zal komen dat de regering van Israël zelfs de dorre
beenderen van het volk Israël naar huis zal brengen, en niet
alleen de levenden. Wij zijn de dorre beenderen van het
Joodse volk.”
- Tadese Wondem, vertegenwoordiger van de Falash Mura
in een gesprek met een onderzoeksdelegatie uit Israël (Chobit,
Ethiopië, 15 mei 1992)
Maanlicht, wees sterk,
onze zak voedsel was snel leeg,
de woestijn houdt nooit op, en de jakhalzen
slaken hun gehuil,
terwijl mijn moeder mijn jongere broertjes en
zusjes in de nacht kalmeert:
Nog even verder, nog een klein beetje,
Snel zullen ook wij verlost worden,
Omdat wij niet zullen stoppen
totdat we bereiken het land van Israël.
Maar in de nacht vielen de rovers aan,
Met messen en scherpe zwaarden kwamen ze.
Het bloed van mijn moeder vloeit in de woestijn,
de maan is mijn getuige,
En ik beloof mijn jongere broertjes en zusjes:
Het begon met een dossier, wat hij ‘the crazy file’
noemt - het gekke dossier. Hij was één van de
adviseurs van premier Netanyahu in diens eerste
regeerperiode vanaf 2009. Freund kreeg veel
post binnen van allerlei zeer bijzondere mensen.
Bijvoorbeeld iemand die meende de beloofde
Messias te zijn en een onderhoud wenste met
“
“En het zal op die dag
gebeuren
dat de Heere opnieuw,
voor de tweede keer,
met Zijn hand de rest
van Zijn volk zal
verwerven,
die overgebleven zal
zijn in Assyrië en Egypte,
in Pathros, Cusj, Elam,
en in Sinear, Hamath en
op de eilanden in de zee.
Hij zal een banier
omhoogheffen onder de
heidenvolken
en Hij zal de
verdrevenen van
Israël verzamelen en
hen die vanuit Juda
overal verspreid zijn,
bijeenbrengen
van de vier hoeken van
de aarde.”
”
- Jesaja 11 vers 11-12, waarbij
‘Cusj’ duidt op de regio SoedanEthiopië
Nog even verder, nog een klein beetje,
de droom wordt eindelijk werkelijkheid,
Nog even verder en wij zullen bereiken
het land van Israël.
In het licht van de maan
zie ik het silhouet van mijn moeder.
Starend naar mij.
Lieve moeder, verdwijn niet.
Als ze aan mijn zijde zou staan,
zou zij hen kunnen overtuigen
dat ook ik een Jood ben.
Nog even verder, nog een klein beetje,
hef je ogen op, mijn kinderen.
Nog één inspanning voordat wij
Jeruzalem bereiken.
- Gedicht van Chaim Idisis in de bundel
Mizmor (herinnering)
In het voor malige Joodsev d
or p Wolleka blijven alleen d
e
doden achter.
Bnei Menashe
Manipur
Mizoram
Tel Aviv
India
Jeruzalem
Kiryat
Arba
de premier van Israël. Deze zeer uiteenlopende,
merkwaardige brieven verzamelde hij in een
dossier, met als doel af en toe eens zo’n brief voor
te lezen na bijvoorbeeld een zware vergadering.
Gewoon, om de sfeer even te ontladen met iets
aardigs. In dat dossier zat ook een brief van mensen
uit India die zich de Zonen van Manasse noemden.
Freund geloofde niets van hun claim, als zouden
zij de afstammelingen van de stam Manasse zijn.
De weggevoerden van deze stam zouden via
Assyrië, het huidige Noord-Irak, en Perzië in India
terecht zijn gekomen. Maar iets in de toon van hun
schrijven liet hem niet los. Het bleek trouwens dat
deze Bnei Menashe al sinds de jaren zeventig van de
vorige eeuw brieven schreven naar de regeringen
van Israël. Hij besloot terug te schrijven.
Dat werd het begin van een ontdekkingsreis, reizen
naar India, ontmoetingen met mensen zonder
geschreven Bijbels, maar met een mondelinge
overlevering die hele stukken uit de Thora omvat.
Met een lied dat zingt over ‘hun oudere broeder
Juda die eens naar hen zal zoeken en hen thuis zal
brengen in Israël’. Zo geschiedde.
Aankomst van een koppel Bnei Menashe in Israël.
Michael Freund met Bnei Menashe kind.
16
Toulouse, Sarcelles, Parijs
spanning in
Frankrijk
O
p zondag 20 juli 2014
gaat het mis in Sarcelles,
een voorstad van Parijs. Wat
aanvankelijk begint als een
protestmars van ongeveer
vijfhonderd mensen tegen de
operatie van het Israëlische
leger in de Gazastrook, loopt
snel uit de hand wanneer de
Franse oproerpolitie de illegale
demonstratie uiteendrijft. De
politie wordt geprovoceerd
door vijftig jongeren van
Arabische komaf, die de
toon zetten. Wat volgt is een
massale tocht vol geweld,
plundering en vernieling
waaraan zeker driehonderd
mensen deelnemen volgens
de officiële rapportage van
de oproerpolitie. Daarbij zijn
met name Joodse winkels
het doelwit. De menigte
marcheert door de straten,
onderwijl ‘Mort aux Juifs’
roepend. ‘Dood aan de Joden’
- voor het eerst klinkt dit in
de straten van Parijs sinds
het einde van de Tweede
Wereldoorlog.
Uiteindelijk trekt de meute
naar een synagoge, waar leden
van La Ligue de Défense Juive,
de Joodse defensie bond, een
beschermende ring rond het
gebouw vormen. De politie
weet de betogers te verjagen,
maar 2014 is een breekpunt.
Dat jaar eindigt Frankrijk op de
tweede plaats van de ranglijst
waarvandaan Joden alija
maken, na Oekraïne. Een jaar
later, na twee keer aanslagen
in Parijs, staat Frankrijk op
nummer één.
“Wat in Sarcelles is gebeurd, is ontoelaatbaar: een synagoge of een koosjere groentewinkel
aanvallen, is zonder meer antisemitisme, racisme.”
Manuel Valls, premier van Frankrijk
19 maart 2012
20 juli 2014
24 oktober 2015
18 november 2015
Mohammed Merah, van Algerijnse komaf, gaat
de school Ozer Ha-Thora binnen en schiet vier
mensen dood: een rabbijn en drie leerlingen.
Gewelddadige anti-Israëlische en anti-Joodse
rellen tijdens de Gaza-operatie Protective
Edge van het Israëlische leger. Joodse winkels
vernield en geplunderd, synagoge belegerd,
demonstranten scanderen ‘Mort aux Juifs’ op
straat.
Een rabbijn en twee gemeenteleden raken
gewond bij een steekpartij. De dader was
dronken, maar omstanders hoorden hem
antisemitische slogans roepen.
Een Joodse onderwijzer wordt in Toulouse
op straat met een mes aangevallen door drie
aanhangers van ISIS. Hij raakt gewond.
24 mei 2014
Een schutter opent het vuur in het Joods
Museum van België in Brussel, waarbij vier
mensen omkomen. Op 30 mei wordt Mehdi
Nemmouche aangehouden, een Franse Algerijn.
Naar wordt aangenomen heeft hij een jaar in
Syrië doorgebracht en heeft hij connecties met
radicale moslims.
7-9 januari 2015
Tussen 7 en 9 januari vinden verschillende
aanslagen plaats in Parijs en omstreken (Île-deFrance), waaronder een in de Joodse supermarkt
Hyper Casher in Porte de Vincennes, een
voorstad van Parijs. In totaal komen zeventien
mensen om en vallen er tweeëntwintig
gewonden.
13 november 2015
Er vindt een gecoördineerde serie aanslagen
plaats in Parijs: drie zelfmoordterroristen slaan
toe bij het Stade de France. Daarna volgen
zelfmoordaanslagen en schietpartijen bij cafés,
restaurants en het muziektheater Bataclan.
Er vallen 130 doden en 368 gewonden. De
daders hebben hun basis in de Brusselse wijk
Molenbeek. ISIS eist de verantwoordelijkheid
voor de aanslagen op.
22 maart 2016
Op de luchthaven van Zaventem in Brussel
plegen twee mannen een zelfmoordaanslag met
een spijkerbom. Een derde dader vlucht als zijn
bom niet afgaat. Ook in metrostation Maalbeek
gaat een bom af; een tweede dader ziet ervan
af om ook een aanslag in de Brusselse metro
te plegen. Vier daders zijn ISIS-geïnspireerde
Belgische Marokkanen, de vijfde terrorist is
een Zweedse Syriër. Er vallen 32 doden en 300
gewonden.
17
Alija uit het Avondland
H
et verhaal van de Grote Terugkeer
begint in het Avondland,
in Europa. De allereerste olim,
teruggekeerden, kwamen uit wat nu
Oekraïne, Rusland en Wit-Rusland
is. Het waren mensen die met hoge
idealen het Beloofde Land wilden gaan
ontwikkelen. Ze wilden niet alleen een
nieuw land creëren voor het Joodse
volk, maar ook een nieuwe Joodse
mens in het leven roepen. Niet langer
een armoedige handelaar die
z’n weg zoekt in een land
dat eigenlijk niet van hem is.
Maar iemand die een diepe
band heeft met het eigen land
van oorsprong. Dat was 1882:
de Eerste Alija.
Alija (1919-1923): ook Joden uit
Midden-Europa vertrekken naar het
Beloofde Land. In de Vierde (19241928) en Vijfde Alija (1929-1939)
komen grote aantallen Duitse Joden
in Israël aan, op de vlucht voor Hitler.
Alles bij elkaar arriveren zo’n half
miljoen Europese Joden in Eretz Israel.
Op 14 mei 1948 wordt niet alleen de
Staat Israël uitgeroepen, maar gaan ook
‘de poorten van Sion’ open,
zoals men dan zegt. Tussen
1948 en de vroege jaren vijftig komen 687.000 nieuwe immigranten in Israël aan:
grotendeels de
kampoverlevenden en de resten
van de Joodse
gemeenschapDe degradatie van
pen uit Europa,
kapitein Dreyfus
de Joden uit Jemen
(49.000) en de nakomelingen van de
ballingen die door
de Babyloniërs werden weggevoerd - de
Joden uit Irak (120130.000). In vier jaar
tijd verdubbelde de
Joodse bevolking van
Israël!
Niet lang daarna sloeg een
golf van anti-Joods sentiment
over Frankrijk heen tijdens
het proces tegen de FransJoodse kapitein Alfred
Dreyfus in 1894. Twee
jaar later publiceert
journalist Theodor Herzl
zijn politieke pamflet
‘Der Judenstaat’. Ook
de Tweede Alija (19041914) brengt vooral
immigranten uit het
Russische Rijk. Dat
verandert in de Derde
Alija uit het
Avondland
Theodor Herzl
Ook nu is alija een zaak
van het Avondland
Aantal Joodse ‘alija-gangers’
Land van herkomst:
Rusland
6.307
Oekraïne
6.593
Frankrijk
7.155
Groot-Brittannië
659
Italië
345
‘Spec iale operatie om de natie
te redden’ - affiche uit 1949
in 2015 kwamen Van de ca. 30.000 nieuwe
immigranten in Israël 23.367 uit Europa.
Joden in Europa
123
aantal
Joden per
land
123
aantal
joden die
Alija
maakten
2014
Frankrijk
478.000
Noorwegen
1.300
Oostenrijk
9.000
Nederland
29.900
Spanje
15.000
76
6.658
5
29
351
108
Finland
1.300
Italië
28.100
18
Luxemburg
600
België
30.000
12
233
13
91
15
18
136
5
Zweden
Duitsland
15.000 Griekenland
118.000
4.500
Portugal
600
- Onafhankelijkheidsverklaring van Israël, 14 mei 1948 -
‘Het Hebreeuwse volk oogst’
- affiche uit 1938
Engeland
290.000
630
5
“De staat Israël zal openstaan voor
immigratie van Joden uit alle naties; zal
de ontwikkeling van het land benutten
ten gunste van al zijn inwoners; zal
gebaseerd zijn op het principe van
vrijheid, gerechtigheid en vrede volgens
de profeten van Israël…”
Ierland
1.200
Denenmarken
6.400
Zwitserland
17.400
“Ons schip bereikte de kust van Tel Aviv. De Britse politie had over ons schip gehoord. We
gingen naar het strand in roeiboten. Voor mij was Tel Aviv zien alsof een droom uitkomt.
Joodse straten, Joodse winkels, Joodse borden, er wordt Hebreeuws gesproken. Je zag zelfs
Joodse politiemensen. Je hebt je fel begeerde bestemming bereikt. Tegelijk echter, voelde je
aan dat je opnieuw zou moeten vechten om te overleven.”
- Mordechai Lazinger die aan boord van het illegale immigrantenschip ‘Parita’ bij Tel
Aviv aankwam in 1939
18
Alija uit
Frankrijk
tot 2015
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
e
r
e
v
i
r
r
a
n
e
d
o
J
e
s
n
a
Fr
De nieuwste Alija
W
ie tien jaar geleden had voorspeld dat Israël te maken zou gaan krijgen
met een ‘Franse alija’, een uittocht van Joden, zou niet serieus zijn
genomen. Evenmin zou het denkbaar zijn geweest dat vertegenwoordigers
van christelijke organisaties gevraagd zouden worden door het Joods
Agentschap om te helpen bij deze alija. Ebenezer France helpt bij de alija sinds
de schietpartij bij de Joodse school in Toulouse en vroeg Christenen voor
Israël om mee te helpen in Frankrijk.
‘dood aan de joden!’
“Berucht zijn de
massale en zeer
gewelddadige rellen
uit 2014 geworden.
Er werd openlijk in de
straten gescandeerd
‘Dood aan de Joden!’,
een zeer schokkende
ervaring voor veel
Joden. Toen werden
wij ook voor het eerst gebeld door
mensen die in paniek meteen weg
wilden. De emigratiegolf is toen
begonnen.
Natuurlijk schrok ook de Franse regering
en er wordt nu voortdurend gehamerd op
het feit dat ‘Frankrijk niet meer Frankrijk
is zonder zijn Joden’. Op zich is dat waar,
alleen al als je beseft dat ongeveer dertig
procent van de chirurgen en specialisten
in Franse ziekenhuizen van Joodse
afkomst is. Zo zie je dat Israël
verspreid is onder de volken om
daar tot zegen te zijn. Frappant is
wel, dat antisemieten op hetzelfde
gegeven wijzen en beweren dat
hieruit blijkt dat de Joden teveel
macht hebben.
De omvang van de alija vanaf
2014 overviel ons. In oktober van
dat jaar kwam het voor dat we wekelijks
twee of drie families hielpen met hun
vertrek. Mensen hoorden over ons en
belden ons op voor hulp. Dat zijn vaak
emotionele gesprekken, zeker als wij
vertellen over onze motivatie om hen
te helpen. Wij wijzen daarbij op wat de
Bijbelse profeten over de Grote Terugkeer
schreven. Dat maakt indruk op de Joden
die we spreken. Niet zelden ziet men de
hulp van christenen als onderdeel van de
Messiaanse tijden die aanbreken.”
l
ë
a
r
s
I
n
i
n in 2015
3.500
Israël, in 2014 - het jaar van de rellen - vertrokken ruim
mensen, en in
7.000
2015 8.000 volgens officiële cijfers. Volgens verschillende andere bronnen moet
in 2015 echter eerder aan
Joodse emigranten worden gedacht, omdat ook
10.000
De cijfers liegen er niet om. In
2013
vertrokken
- Jesaja 43 -
Joden uit Frankrijk naar
mensen vertrokken die al een huis in Israël hadden. De vewachting is dat dit aantal de komende jaren
verder gaat toenemen: naar schatting
15.000
“Wij leven in
profetische tijden.
Onze roeping is
te helpen en onze
liefde voor het
Joodse volk te
laten zien, in het
besef dat dit wel
eens de dagen van
de jagers kunnen
zijn.”
- Xavier Darrieutort,
directeur Ebenezer France
“Vanwaar de zon opkomt, zal Ik uw
nageslacht halen en vanwaar zij
ondergaat zal Ik u bijeenbrengen.”
2012 2013 2014 2015
olim (emigranten) voor
2016.
“Eerlijk gezegd was het
altijd mijn droom om naar
Amerika te verhuizen.
Dat veranderde in 2014,
na de rellen in Sarcelles.
Toen besefte ik: wat hier
gebeurt, kan daar evengoed
plaatsvinden. Ik heb tegen
mijn man gezegd: nu niet
meer praten, we gaan
naar Israël! Hier houdt het
Joodse leven op, de koosjere
winkels zijn gesloten,
mensen trekken weg. Ik wil
dat mijn kinderen een Joods
leven kunnen leiden. Dat is,
denk ik, onze belangrijkste
motivatie. Een Joods leven
voor de kinderen in het
Beloofde Land. En ik heb
ook het gevoel dat het nu de
tijd is waarover de Bijbelse
profeten spreken. Omdat
juist jullie christenen ons
helpen! De woorden van de
profeten dus.”
- Raquel Tordjman,
Créteil, Frankrijk
19
Hardnekkig
kwaad
I
n het jaar 6 meldt een
bron dat er Joden zijn
in Vienne, ten zuiden
van Lyon. en in 39 na
Christus wonen ze
in Lyon. Het zijn de
eerste meldingen van
Joodse aanwezigheid
in wat nu Frankrijk
is. Vele jaren later, als
het christendom de officiële staatsgodsdienst is,
overlijdt bisschop Hilarius van Arles in het jaar 449.
Een geschiedschrijver meldt dat vele christenen op
straat huilen, maar dat de Joden Psalmen zingen in
het Hebreeuws. Dat wijst meteen de oorsprong van
de Franse afkeer van Joden aan: de kerk.
E
en brief uit Rome aan de prefect van Gallië
van 9 juli 425 maakt duidelijk dat Joden niet
in de rechtspraak mogen werken en evenmin een
baan bij de overheid mogen hebben. Dan zouden
christenen immers ondergeschikt zijn aan Joden, en
dat is ondenkbaar! Bisschop Hilarius had het zijne
bijgedragen aan het ondergeschikt maken van Joden
aan christenen. Vandaar de Hebreeuwse Psalmen.
T
E
en schokkend
voorbeeld is
de ‘draai’ die de
Franse president De
Gaulle maakte na de
Zesdaagse Oorlog in
1967. Opeens werd
Frankrijk een goede
vriend van de Arabische wereld. Plotseling noemde
hij ‘de Joden’ een elitair volk, zelfvoldaan en gericht
op dominantie.
“Als je in 1910 tegen een willekeurige Europeaan had gezegd
dat over dertig jaar zes miljoen Joden in Europa zouden worden
vermoord, en had gevraagd waar dat zou gebeuren - dan zou hij
onmiddellijk ‘Frankrijk’ hebben geantwoord.”
- dr. Chris Quispel in een college over antisemitisme in Europa, Leiden 1992 -
H
et probleem van het oude antisemitisme in
Frankrijk is dat het een nieuwe impuls krijgt
door het islamitisch antisemitisme van de Arabische
minderheid in Frankrijk. De anti-Israël houding van
deze minderheid vindt aansluiting bij radicaal links net als in andere Europese landen. Maar in Frankrijk
vindt het ook aansluiting bij conservatieve Fransen.
H
et probleem van het oude en nieuwe
antisemitisme is acuut in Frankrijk. Alleen al in
Toulouse bevinden zich nu 2000 oud-Syriëgangers,
uit wiens rangen de aanslagplegers komen. Het
Midden-Oosten bevindt zich in de straten van
Frankrijk.
ot aan de Franse
Revolutie in 1795 was
Frankrijk conservatief en
katholiek. Voor Joden was
het leven er onzeker. De
Franse Revolutie geeft
Joden vrijheid en gelijke
rechten. Sinds die tijd
hebben katholieke en
conservatieve Fransen
altijd een sterk anti-Joods
sentiment gehad.
“Het antisemitisme in Frankrijk heeft
niet alleen een islamitische oorsprong,
maar ook diepe wortels in de Franse
katholieke cultuur. Het was er
altijd al, maar het is de laatste
jaren opnieuw geactiveerd.”
- Xavier Darrieutort, directeur Ebenezer France
Links: vertaling antisemitische boek ‘Protocollen van
de Wijzen van Sion’, wat
gaat over het vermeende
Joodse streven naar de
wereldheerschappij.
Onder: kapitein Alfred
Dreyfus voorgesteld als
stereotype onbetrouwbare
Jood en als verraderlijk
monster.
Rechts: antisemitisch affiche in Frankrijktijdens de
Tweede Wereldoorlog.
Geheel rechts: de krant La
Libre Parole, ventte het antisemitisme openlijk uit.