relationele en seksuele vorming met allochtone jongeren

RELATIONELE EN SEKSUELE VORMING & ALLOCHTONE JONGEREN
i
Een vormingssessie door Nadia Babazia van het Steunpunt voor Allochtone Meisjes en Vrouwen.
1
Voorstelling van het Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen
Het Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen (SAMV) is een onafhankelijk gelijke kanseninitiatief,
gericht naar allochtone meisjes en vrouwen in Vlaanderen en Brussel. Het Steunpunt ging van start
in 1999 en werd in 2002 erkend door Minister Mieke Vogels.
Het vertrekpunt van de visie van het Steunpunt is een emancipatiebeleid waarbinnen ruimte is voor
diversiteit. In hun streven naar gelijke kansen en keuzemogelijkheden voor allochtone meisjes en
vrouwen, staan twee uitgangspunten centraal:
Empowerment:
Ze streven ernaar dat allochtone meisjes en vrouwen zelf hun eigen emancipatieproces kunnen
bepalen en zelf keuzes kunnen maken binnen deze samenleving. Ze proberen hen daarvoor de
nodige instrumenten en methodieken aan te reiken.
Gender- en etniciteitsdenken:
Bij de emancipatie van allochtone meisjes en vrouwen kunnen gender (mannelijkheid vrouwelijkheid) en etniciteit niet losgekoppeld worden van elkaar. Beide hebben een invloed op
hun leven en toekomstperspectieven. Allochtone meisjes en vrouwen zijn immers ‘vrouw’ én
‘allochtoon’. SAMV vindt het dan ook van cruciaal belang dat de overheid en alle diensten waaronder het jeugdwerk en het onderwijs - oog hebben voor de specificiteit van deze doelgroep.
Enkel dan zal er werkelijk rekening gehouden worden met de diversiteit onder jongeren en onder
volwassenen.
Van bij de start van het Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen hebben ze ervoor gekozen om
zich niet enkel te richten op allochtone vrouwen en hun verenigingen, maar ook op allochtone
meisjes en meisjeswerkingen. Deze keuze werd gemaakt vanuit de overtuiging dat het uitstippelen
van een preventief beleid een noodzaak is om jonge allochtone vrouwen kansen en
ontplooiingsmogelijkheden te bieden.
Sinds 2000 wordt het Steunpunt als experimenteel project ondersteund door de administratie Jeugd
en Sport van Minister Van Grembergen. Als experimenteel jeugdproject neemt het Steunpunt
initiatieven die gericht zijn op de ondersteuning van het meisjeswerk enerzijds en het toegankelijker
maken van het reguliere jeugdwerk anderzijds. Concrete voorbeelden hiervan zijn de volgende
projecten:

ze dragen bij tot de interculturalisering van het reguliere jeugdwerk, o.a. door lid te zijn van
de Vlaamse Jeugdraad en deel te nemen aan diverse werkgroepen;

ze organiseerden een grote meisjesdag op 30 oktober 2002 waaraan een 200-tal meisjes
deelnamen. Daarna namen een aantal meisjes deel aan het Jongerencongres van de
Vlaamse Jeugdraad (23 november 2002);

ze organiseerden een grote internationale ontmoetingsdag op 18 oktober 2003 waaraan een
500-tal allochtone meisjes en vrouwen deelnamen;

sinds december 2003 heeft het SAMV ook één voltijds interculturaliseringsmedewerker bij
KSJ-KSA.
Maar niet alleen het jeugdwerk heeft een cruciale rol te vervullen bij het uitbouwen van het
emancipatie- en participatieproces van allochtone meisjes. Ook scholen en leerkrachten spelen een
grote rol bij het bewerkstelligen van gelijke kansen voor allochtone meisjes. Onderwijs is het terrein
bij uitstek om stereotype beelden zowel m.b.t. gender als m.b.t. etniciteit te doorbreken.
Intercultureel onderwijs draagt ook bij tot een versterking van het eigenwaardegevoel bij allochtone
meisjes. Onderwijs kan dus de bewustwording van allochtone meisjes vergroten, onder meer m.b.t.
hun keuzemogelijkheden. Onderwijs geeft ook de nodige bagage mee om te kunnen participeren
binnen de samenleving.
Vanuit het belang van de rol van het jeugdwerk én het onderwijs in de leefwereld en de levensloop
van allochtone meisjes, kiezen ze er vanuit het Steunpunt voor om methodieken te ontwikkelen die
zowel binnen het jeugdwerk als in het onderwijs gehanteerd kunnen worden en die specifieke
aandacht hebben voor de doelgroep allochtone meisjes. Methodieken die door het Steunpunt
Allochtone Meisjes en Vrouwen werden ontwikkeld en waarrond ze vormingen organiseert:

KUPIDO Spel over liefde, seksualiteit en andere leuke dingen.

"www.GELUK(T).be" Meisjes over identiteit en diversiteit. Een video en begeleidende
werkmap om met (allochtone) meisjes rond het thema 'identiteit' te werken.
SAMV beperkt zich niet enkel tot vrouwen van Marokkaanse of Turkse origine maar staat ook open
voor andere culturen. Dit jaar willen zij andere gemeenschappen in kaart brengen.
2
Relationele en seksuele vorming & allochtone jongeren
2.1
Achtergrondinformatie
Leefwereld
Van jongs af aan krijgen deze jongeren met twee culturen te maken. Vanuit elke cultuur krijgen ze
vanzelfsprekendheden mee over wat hoort en wat niet hoort.
Enerzijds worden de jongeren thuis eerder groepsgericht (en dus rolgericht) opgevoed, nl. volgens
de culturele vanzelfsprekendheden die horen bij het beeld waarmee hun ouders opgroeiden voor ze
migreerden. Jongeren worden geleerd voorrang te geven aan de belangen en de mening van de
groep en wie ouder is of hoger staat.
Anderzijds worden deze jongeren op school, via media en vrijetijdsbesteding buitenshuis ook
voortdurend met persoonsgerichte vanzelfsprekendheden geconfronteerd. Onze cultuur legt vooral
de nadruk op het eigen ik, het ontwikkelen van een eigen individualiteit en een persoonlijke mening.
Migrantenjongeren van de tweede generatie hebben het dus vaak moeilijk om tot eigen
vanzelfsprekendheden te komen gezien ze in de meest cruciale fase van hun identiteitsontwikkeling
a.h.w. in twee richtingen getrokken worden zonder dat iemand de logica achter de tegenstrijdige
gedragsverwachtingen toelicht. Hierdoor worden zij voortdurend geconfronteerd met
loyaliteitsconflicten. De meeste jongeren doen er wel enkele jaren over om één en ander aan elkaar
geknoopt te krijgen.
Bij de derde generatie spelen gedeeltelijk andere mechanismen mee bij hun poging om op een
adequate manier om te gaan met verschillende culturen. Waar tweede-generatiejongeren te maken
krijgen met de cultuur van het gezin en de cultuur daarbuiten, krijgen derde-generatiejongeren vaak
ook met cultuurverschillen tussen hun ouders te maken en dus binnen het gezin zelf.
Er wordt beweerd dat de derde generatie allochtonen minder goed Nederlands spreekt dan de
tweede. Wat hiervan de oorzaak zou kunnen zijn is nog niet wetenschappelijk onderzocht,
sommigen denken dat het komt omdat allochtone jongeren vaak opgevoed worden door de
grootouders (die geen Nederlands spreken) en de eventuele impact van de schotelantennes.
Jongens/meisjes
Het verschil in opvoeding is er nog steeds. Meisjes worden veelal opgevoed in functie van de
traditionele vrouwen- en meisjesrollen die daarbij horen. Jongens worden nog steeds volgens de
traditie van mannelijke dominantie opgevoed.
Ook de vrijetijdsbesteding wordt anders ingevuld: meisjes zijn vaak afwezig binnen het reguliere
aanbod van jeugdwerk tot jongerenevenementen. Hiervoor kunnen een aantal oorzaken aangehaald
worden: tijdsgebrek (meisjes worden geacht te helpen in het huishouden), geen toelating van de
ouders, activiteiten waar men als meisje alleen niet kan/mag naartoe gaan en financiële redenen,
maar ook het zich niet aangesproken voelen door het aanbod vanuit het jeugdwerk.
De eenzaamheid bij meisjes stijgt o.a. omwille van het feit dat zij tussen twee culturen balanceren.
Jongens worden vaker met racisme geconfronteerd dan meisjes. Meestal hebben ze een sterker ‘wij
gevoel’ t.o.v. meisjes. Jongens krijgen dikwijls minder kansen en klampen zich daardoor meer vast
aan hun geloof wat de ‘verharding’ versterkt.
Partnerkeuze
Partnerkeuze is niet steeds vanzelfsprekend bij Marokkaanse jongeren. De ouders spelen hierbij
een belangrijke rol. ‘Verkering’ zoals wij kennen is niet/of bijna niet ingebed in hun cultuur.
Het merendeel (88,5%) van de migrantenpopulatie huwt met een partner van Marokkaanse origine,
hetzij opgegroeid in België (plaatselijke partner), hetzij opgegroeid in Marokko (of geïmporteerde
partner). Slechts een minderheid (11,5 %) huwt met een Belgische of West-Europese Partner.
Verder zien we een verschil naar geslacht: Marokkaanse meisjes huwen minder dan Marokkaanse
jongens met een Belgische partner en ze huwen meer met iemand uit het land van herkomst. De
jongens houden er wat de man/vrouwverhouding betreft conservatieve en traditionele opvattingen
op na.
Waarom meisjes de voorkeur geven aan een jongen uit het land van herkomst heeft o.m. te maken
met de genoten opleiding van de jongen (vaker hebben zij hogere studies gedaan t.o.v. de jongens
die hier opgegroeid zijn) en ze vinden de Marokkanen die hier zijn opgegroeid veelal te traditioneel.
De keerzijde van de medaille is echter dat deze partnerkeuze vaak uitmondt in conflicten op gebied
van cultuur en geslachtsrol.
Wat meespeelt bij de keuze voor een partner in het land van herkomst zijn de omvang van de
migrantengroep in België, de sociaal-economische toestand in het land van herkomst, de
regelgeving, de samenstelling en functie van het sociaal netwerk, de familiestructuur en de voorkeur
voor bepaalde rolverdeling in het toekomstige huishouden. Een evolutie daarin is moeilijk te
voorspellen.
Onderwijs
Het aantal allochtone studenten in het hoger onderwijs staat niet in verhouding tot de allochtone
aanwezigheid in de samenleving. Meestal zijn het meisjes die verder studeren en niet de jongens.
Meisjes hebben doorgaans ook een succesvollere schoolloopbaan dan jongens. Een droevige
vaststelling want er is nood aan westerse geschoolde allochtone leerkrachten.
Er wordt opgemerkt dat leerkrachten ervaren dat de impact van de school weinig of geen effect
heeft eens het meisje de school verlaat. Belangrijk is wel dat ze duidelijke objectieve informatie
krijgen tijdens hun schoolloopbaan. Onderwijs is dus een belangrijke partner om de bewustwording
van zowel jongens als meisjes te vergroten m.b.t. hun keuzemogelijkheden en bepaalde aspecten of
conflicten tussen sommige culturele tradities en gewoonten.
Voorlichting
Bij vele allochtone ouders is met hun kinderen over seks praten taboe. M.b.t. voorlichting zijn
allochtone jongeren dus eigenlijk aangewezen op onderwijs.
Ouders stellen zich vaak vragen over de voorlichting op school en zijn bang voor de westerse
beïnvloeding. Wanneer hen meegedeeld wordt wat er aan bod komt en wie de vorming geeft kan dit
veel onterechte onrust wegnemen. Uit ervaring blijkt echter dat als de ouders voordien ingelicht zijn,
ze hun kinderen thuis houden. Indien de onderwerpen indirect gekaderd zijn creëer je wel meer
mogelijkheden.
Maagdelijkheid
Zowel voor jongens als meisjes is juiste informatie over maagdelijkheid erg belangrijk. In de
Islamitische cultuur wordt veel belang gehecht aan maagdelijkheid. In principe geldt het gebod van
de maagdelijkheid voor het huwelijk zowel voor jongens als voor meisjes. In praktijk blijkt dit echter
voor meisjes zwaarder te wegen en vormt het een zware belasting.
Het voorhuwelijks seksueel gedrag van jongens wordt meestal minder streng beoordeeld dan dat
van meisjes. Meisjes worden overbeschermd om de kans op ‘ontering’ te verkleinen. Blijkt dat er bij
veel meisjes veel vragen en misverstanden leven over het maagdenvlies, het scheuren en het
herstel ervan. Omwille van het belang van de maagdelijkheid laten steeds meer meisjes dit operatief
herstellen.
Jongens moeten o.m. ingelicht worden over het feit dat er niet noodzakelijk bloed hoeft te vloeien
tijdens de eerste huwelijksnacht. De eerste huwelijksnacht is iets dat allochtone jongeren erg
bezighoudt (meisjes zijn vooral bang van ontmaagding).
Voorbehoedmiddelen
Ondanks het maagdelijkheidsideaal zijn sommige jongeren, vooral jongens, seksueel actief voor het
huwelijk. Condoomgebruik is daarbij lang niet algemeen. Velen blijken een gebrekkige kennis te
hebben van het risico van aids en andere seksueel overdraagbare aandoeningen. Uit cijfers blijkt
dat er bij allochtonen een stijging is van SOA’s en abortussen. Er blijkt ook een grote behoefte te zijn
aan informatie over het gebruik en de werking van andere voorbehoedmiddelen.
Homoseksualiteit
De Islam verbiedt homoseksuele contacten en het is nog steeds niet bespreekbaar in hun cultuur.
2.2
Op welke manier deze thema’s aan bod laten komen?
Aangezien er nog steeds een taboesfeer hangt rond voorlichting is dit onderwerp niet
vanzelfsprekend. Belangrijk is dus dat er een veilige sfeer gecreëerd wordt. Een belangrijk aspect
hiervan is het taalgebruik. Men gebruikt beter de technisch-medische termen omdat die
afstandelijker klinken en als veiliger ervaren worden.
Aan jongens en meisjes apart of samen vorming geven? Ideaal zou een combinatie van de twee
kunnen zijn. Zo kunnen jongens en meisjes een aantal onderwerpen bespreken in een veilige sfeer
met seksegenoten én toch van gedachten wisselen in een gemengde groep. Een groot voordeel van
gemengde groepen is dat het roldoorbrekend kan werken, meisjes en jongens leren elkaars
standpunt kennen, ze wisselen van gedachten en vooroordelen worden ontkracht.
Autochtonen en allochtonen samen of apart? Algemeen kan je stellen dat het niet wenselijk is om
bestaande multiculturele groepen op te splitsen. Het lijkt op gedwongen apartheid en het gaat
voorbij aan het gegeven dat allochtone jongeren zich even goed Belg kunnen voelen als hun
autochtone groepsgenoten. Bovendien kunnen ze van elkaar leren en begrip opbrengen voor de
verschillende culturen.
Wie geeft vorming?
Sowieso heeft elke begeleider zijn of haar levensovertuiging, opvattingen, waarden en normen en
mogelijke vooroordelen.
Ook al vertrekt de begeleider vanuit een houding van respect voor de waarden en normen van alle
groepsleden, toch kunnen sommigen botsen met de eigen cultuur of soms zelfs als niet acceptabel
beschouwen, vb. gearrangeerde huwelijken, de positie van de vrouw,… Vooral bij autochtone
begeleiders is het belangrijk om daar op voorhand bij stil te staan en niet te proberen om kost wat
kost gelijk te halen. Bedoeling is dat de begeleider informeert, ondersteunt en stimuleert bij het
vormen van een eigen onderbouwde en dynamische visie.
Wordt de vorming beter door een man of vrouw gegeven? Indien de doelgroep uitsluitend uit
meisjes bestaat wordt deze beter door een vrouw gegeven omdat zij zich daar toch comfortabeler bij
voelen.
Jongens zouden dan weer de voorkeur geven aan een ietwat oudere getrouwde begeleidster.
3
PRAKTISCHE GEGEVENS
3.1
Video
‘www.GELUK(T).be’, meisjes over identiteit en diversiteit
In de video nemen drie allochtone meisjes het woord over hier en ginder, familie en vrienden, geloof
en godsdienst, vrouwen en mannen, liefde en trouwen, wensen en dromen,… Deze meisjes
ontmoeten ook andere meisjes met wie ze samen nadenken en discussiëren over 'identiteit'. Er
hoort een begeleidende werkmap bij de video. In de werkmap vind je een tekst over 'allochtone
meisjes, identiteit en diversiteit', een handleiding bij de video, de levensverhalen van de meisjes die
in de video aan het woord zijn, een 30-tal spelen en oefeningen rond het thema 'identiteit' en een
overzicht van interessante literatuur en methodieken. De video en werkmap kunnen in scholen,
meisjeswerkingen en andere jeugdwerkingen gebruikt worden om met meisjes te werken rond het
maken van keuzes, de toekomst, de twijfels daaromtrent, de verschillende en soms tegenstrijdige
verwachtingen uit hun omgeving, de mogelijkheden en beperkingen van diverse culturen, … en hen
te stimuleren tot discussie en reflectie over hun identiteit.
SAMV organiseert vormingen over deze video. De video en werkmap kosten samen € 25 en kunnen
besteld worden bij het Steunpunt.
3.2
Publicaties
Brochure ‘Huwelijk en Echtscheiding’, vragen & antwoorden m.b.t. huwelijksrecht in Marokko en
België
Deze brochure is bedoeld voor Marokkaanse vrouwen en hulpverleners die vragen hebben rond
huwelijk en echtscheiding in de Belgische en Marokkaanse wetgeving. Ten gevolge van de dubbele
nationaliteit zijn allochtonen immers onderworpen aan deze twee wetgevingen, wat vaak tot
misbruiken en misvattingen leidt. Ze biedt een korte, praktische uitleg bij de verschillende
wetgevingen van Marokko en België omtrent huwelijk en echtscheiding en een lijst nuttige adressen
Brochure ‘Gezinshereniging’, vragen & antwoorden m.b.t. gezinshereniging in België.
Deze brochure is dan ook bedoeld om mensen, die hun partner naar aanleiding van een huwelijk
willen laten overkomen naar België, wegwijs te maken in de wirwar van procedures.
3.3
Hulpdienst Medet-foon
Medet-foon is een telefonische hulpdienst voor Turkse en Marokkaanse allochtonen, die behoefte
hebben aan een persoonlijk gesprek. Met deze lijn willen zij de doelgroep de kans bieden zijn of
haar verhaal kwijt te kunnen op een anonieme manier en binnen een vertrouwde sfeer. Belangrijk
doel hierbij is het doorbreken van het isolement van de bellers, hun probleemoplossend vermogen
te vergroten en te voorkomen dat problemen escaleren.
Medet-foon biedt daarnaast informatie en advies over allerlei vormen van hulpverlening. Op deze
manier kan deze telefoonlijn een belangrijke kanaal vormen naar de reguliere hulpverleningscentra.
Aan de telefoon zitten Turkse en Marokkaanse vrouwen, die de bellers in hun eigen taal te woord
kunnen staan. Deze vrouwen zijn vrijwilligsters, die vanuit hun eigen achtergrond en ervaring
vertrouwd zijn met problemen van de allochtonengemeenschap. De vrijwilligsters krijgen een
professionele training om telefonische ondersteuning te kunnen bieden en worden permanent
begeleid en ondersteund.
Rekening houdend met de gevoeligheid voor de sociale controle binnen de eigen gemeenschap,
waarborgt Medet-foon anonimiteit en geheimhouding: zowel de beller als de vrijwillige medewerker
blijven anoniem en er worden geen inlichtingen aan derden verstrekt.
Dit initiatief wordt uitgevoerd door het Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen, met een
inhoudelijke sturing en ondersteuning vanuit de stuurgroep die bestaat uit: TheMA - Markant,
Stedelijke Integratiedienst Gent, Pric-Limburg, Pric Vlaams-Brabant en vertegenwoordigers van de
drie Pandora-werkingen (Ekeren, Hasselt en Puurs).
Medet-foon is te bereiken op het volgende nummer: 070 22 33 55
3.4

i
Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen
Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen
Koningsstraat 136
B - 1000 Brussel
tel.: 02-209 34 69
fax: 02-209 34 35
email: [email protected]
website: http://www.samv.be
Voor deze tekst werd er enerzijds informatie uit de vormingssessie van het Steunpunt Allochtone
Meisjes en Vrouwen gedistilleerd en anderzijds uit Rep en Roer nr. 9, Relationele en seksuele
vorming met allochtone jongeren, 1999.