Eva van den Broek

Een kluis met twee sloten
Waarom de mannenpil de emancipatie gaat voltooien
De emancipatie is voltooid, stelde minister de Geus van Sociale Zaken en Emancipatie.
Aan het einde van deze kabinetsperiode, in 2005, kan de staatssecretaris van Emancipatie
wel opstappen. Dat moment valt samen met de introductie van de mannenpil. Zou die de
gelijkheid tussen mannen en vrouwen eindelijk vervolmaken?
In oktober maakten Australische wetenschappers bekend dat ze een voorbehoedsmiddel
voor mannen hadden ontwikkeld. Na vijf jaar testen smeekten de proefpersonen het
experiment te mogen voortzetten, zo tevreden waren ze over de hormooninjecties. Het
anticonceptiemiddel was honderd procent betrouwbaar, had geen bijwerkingen en de
gebruikers waren nu niet langer afhankelijk van de vrouw voor het voorkomen van
nageslacht. Tot nu toe moest de man de vrouw vertrouwen als ze zei: “Ik slik de pil.”
Daar komt met de mannenpil verandering in.
Het leek uit biologisch oogpunt vanzelfsprekend te beginnen met het ontwikkelen van
een anticonceptiepil voor vrouwen. Omdat de vrouw zowel het kind als de
verantwoordelijkheid droeg, moest haar de keuze gelaten worden om een kind te krijgen.
Maar waarom duurde het zo lang tot de mannenpil ontwikkeld werd? Hoewel het
technisch mogelijk was geweest om al in de jaren zeventig een mannenpil te ontwikkelen,
is er nog steeds geen bruikbaar reversibel contraceptiemiddel voor mannen op de markt.
Een van de redenen daarvoor is dat de farmaceutische industrie niet overtuigd was van de
verkoopbaarheid van mannenpil. Mannen, was de redenering, willen "geen polonaise aan
hun lijf". Veertig jaar later, na viagra en hormonale penopauzebehandelingen, blijken
mannen toch bereid de voordelen van hormonale anticonceptie tegen de nadelen op te
laten wegen.
Als het successcenario van de mannenpil doorzet, zou over nog eens veertig jaar, in 2040,
zeventig procent van de potente mannen de pil slikken. Het lijkt niet waarschijnlijk dat
vrouwen het verworven recht op controle uit handen zouden geven, dus een vergelijkbaar
percentage van de vruchtbare vrouwen slikt dan nog steeds de vrouwenpil. Wat zou dat
voor gevolgen hebben voor de seksuele gewoontes en omgangsvormen?
Het directe gevolg van tweezijdige anticonceptie is dat de kluisdeur twee sloten krijgt. De
lichamelijke aanwezigheid van twee personen is nog niet voldoende: de bewuste keuze
voor nageslacht moet van twee kanten komen. De man kan niet meer opgescheept
worden met een kind omdat de vrouw al dan niet per ongeluk 'de pil vergeten is'. Als de
kluis openstaat en er een kind verwekt blijkt, is dat de verantwoordelijkheid van beide
daders. De vader kan dan niet volhouden dat het kind een ongelukje was en, belangrijker
nog, de moeder kan daarmee de vader aansprakelijk stellen voor zijn deel in de
opvoeding.
Dat heeft directe consequenties voor de emancipatie, want door alle zorgende mannen
kunnen vrouwen eindelijk de arbeidsmarkt veroveren.
Maar de indirecte gevolgen op de sociale verhoudingen tussen mannen en vrouwen zijn
moeilijker te overzien. Van de vrouwenpil viel te voorspellen wat het gevolg zou zijn:
een grote seksuele vrijheid voor vrouwen. De mannenpil zou wel eens minder eenduidige
gevolgen kunnen hebben. Mannen werden niet in hun vrijheid belemmerd door
consequenties van hun seksuele gedrag, zij zullen juist doordat ze nu de keuze tot
geboortebeperking krijgen, verantwoordelijk gesteld worden voor kinderen. Bij het
doordenken van dit scenario de seksuele strategieën van andere zoogdieren kan over de
gevolgen van veranderende vruchtbaarheid gespeculeerd worden.
Evolutionair bezien bezitten alle mensen en dieren de drang om zoveel mogelijk
nageslacht te krijgen, simpelweg de soorten die niet die drang hebben, uitsterven. Bij de
meeste zoogdieren hebben de mannetjes de mogelijkheid om veel meer kinderen te
krijgen dan de vrouwtjes. De verhouding eitjes tegenover zaadjes is ongeveer een op de
twee miljoen. Het is geen wonder dat de vrouwen zorgvuldiger omspringen met hun
voortplantingscellen dan mannen. Vrouwtjes zoeken gezonde partners, die kinderen
zullen verwekken met een grote overlevingskans. Ze kiezen de ingrediënten voor de
genencocktail van hun kinderen zorgvuldiger uit dan mannen, die eerder op kwantiteit
mikken. In de meeste zoogdiersoorten is deze rolverdeling te herkennen.
Ons repertoire aan versiertrucs is voortgekomen uit die basale vraag- en aanbodkwestie.
In bijna alle menselijke culturen valt op dat mannen zich uitsloven voor een vrouw, haar
ten dans vragen en nafluiten. Vrouwen daarentegen hebben de keus. Een heer vraagt een
dame ten dans, de dame stemt toe of wijst hem beleefd af, waarna de heer onverwijld op
de volgende beschikbare partner afstapt. Voor het huwelijk in de westerse cultuur gold tot
de jaren zestig ongeveer dezelfde procedure.
Als de oorsprong van deze culturele omgangsvormen is terug te brengen op verschillen in
vruchtbaarheid, wat gebeurt er dan wanneer de hoeveelheid beschikbare zaadcellen en
eicellen plotseling in de praktijk even groot wordt? Door de mannenpil zit er een
maximum aan het aantal kinderen dat een man kan krijgen. Verantwoordelijk als hij is
voor ieder bewust gemaakt kind, moet hij zichzelf overtreffen om voor meer dan vier
kinderen te kunnen zorgen. De mannenpil lost in feite de schaarste aan vruchtbare
vrouwen op.
Dat heeft als gevolg dat vrouwen zich net zo hard moeten inspannen om een partner met
kinderwens te vinden als de mannen. Vrouwen zullen alle trucs uit de kast moeten halen
om de man te overtuigen dat zij de juiste zijn. Ze moeten op versiertocht: mannen ten
dans vragen en bouwvakkers nafluiten. En als twee mensen bewust de keuze voor een
kind hebben gemaakt, zullen de lasten beter verdeeld worden dan nu nog het geval is. De
mannenpil zou het laatste restje emancipatie kunnen betekenen, zodat minister De Geus
met een gerust hart in 2005 de Staatssecretaris van Emancipatie kan uitzwaaien.
Nelly Oudshoorn: "The male pill. A biography of a technology in the making"
Duke University Press