Gevolgen symptomen en signalen bij kinderen

Gevolgen symptomen en signalen bij kinderen die getuige zijn (geweest) van huiselijk geweld
In deze bijlage wordt aandacht besteed aan de volgende onderwerpen:
1.Mogelijke gevolgen van het getuige zijn van huiselijk geweld (per ontwikkelingsfase)
2. Gevolgen op langer termijn
3. Neurobiologisch effecten.
Inleiding
Voor een kind kan het getuige zijn van geweld tussen de ouders verschillende gevolgen hebben,
afhankelijk van de leeftijd en de ontwikkelingsfase waarin het kind verkeert.
* Kinderen die getuige zijn van geweld tussen de ouders:
-hebben emotionele- en gedragsproblemen die vergelijkbaar zijn met de problemen van
lichamelijk mishandelde kinderen
- lijden vaak aan het Post Traumatische Stress syndroom (PTSS)
- hebben verhoogde kans op depressies
- worden vaak zelf ook mishandeld
- kunnen ernstige psychische problemen oplopen
- hebben een vergroot risico later ook slachtoffer of dader te worden
- hebben vaak moeilijkheden met concentreren en/of hebben gedrags- en leerproblemen
- worden vaak fout gediagnosticeerd als ADD
*De symptomen die kinderen kunnen gaan vertonen hangen af van verschillende factoren, zoals:
-al dan niet gestopt zijn van de mishandeling
- gevoelens van veiligheid van de moeder en de kinderen
- duur en intensiteit van de behandeling waarvan het kind getuige was
- de sterke en kwetsbare punten van het kind (vooral mbt de veerkracht, sociale competentie,
aanpassingsvermogen en intelligentie)
- beschermende factoren zoals steun die het kind in de familie en de omgeving ervaart
1. gevolgen per ontwikkelingsfase
Baby's
-veranderingen in de hersenen en het centraal zenuwstelsel
- stil en passief zijn
- gespannen lichaam
- niet huilen in angstige situaties of juist extreem vaak huilen
- ervaart intimiteit als beangstigend, weert contact af
- disharmonische ontwikkeling (b.v. voor mbt motorische ontwikkeling en achter mbt sociale
ontwikkeling)
-slechte lichamelijke gezondheid
- ontwikkelingsstoornissen
- problemen met slapen
- problemen met eten/spugen/gewicht
- over alert zijn
- lusteloosheid
- angst om alleen te zijn
- angst voor harde geluiden en harde stemmen
Peuters en kleuters
-hechtingsproblemen
- somatische klachten (hoofdpijn, buikpijn, slapeloosheid)
- vertraagde ontwikkeling
- stotteren
- weinig zelfvertrouwen
- angst
- sociale problemen door agressief gedrag zoals slaan en bijten
- onrust
- symptomen van Post Traumatische Stress syndroom of ADHD
- zichzelf de schuld geven
- minder plezier en interesse in spel
- driftaanvallen
6-12 jaar
*Externaliserende (naar buiten gerichte) reacties
-agressie tegen leeftijdsgenoten of gezinsleden
- wreedheid ten opzichte van dieren
- vernielzucht
- weinig inschikkelijk zijn of zich verzetten tegen autoriteiten
- gedragsproblemen
-symptomen van ADHD of PTSS
*Internaliserende (naar binnen gerichte) reacties
-angst en zich terugtrekken
- zichzelf de schuld geven
- negatief zelfbeeld
- verdriet
- bedplassen
- verlegenheid
- nervositeit
- depressie
- gebrek aan vertrouwen in ouders of in volwassenen in het algemeen
- symptomen van PTSS
*Omgangsproblemen.
-sociaal isolement door schaamte voor de thuissituatie
- ontbreken van of tekort aan sociale vaardigheden
- externe locus of control 9het gevoel te leven in een onvoorspelbare wereld waar je geen invloed op
kunt uitoefenen
- tegendraads gedrag
- prikkelbaarheid
- gebrek aan inlevingsvermogen of juist overgevoeligheid
- gering probleemoplossend vermogen
- gebrek aan respect voor vrouwen
*Schoolproblemen
-moeite met schoolwerk of juist overcompenseren
- moeite met concentreren
- weglopen van school
- weigeren om naar school te gaan
*Somatische klachten
-hoofdpijn, buikpijn, slapeloosheid
Adolescenten 12-18 jaar
*Externaliserende reacties
-agressie
- gedragsproblemen
- alcohol of druggebruik
- opstandigheid
- criminaliteit
- symptomen van ADHD of PTSS
*Internaliserende reacties
-angst
- zichzelf de schuld geven
-negatief zelfbeeld
- emotionele vlakheid
- verlegenheid
- depressie
- passiviteit en teruggetrokkenheid
- suicidaliteit
- symptomen van PTSS
*Problemen met sociaal gedrag en competentie
-sociaal isolement door schaamte voor de thuissituatie
- externe locus of control (het gevoel te leven in een onvoorspelbare wereld waar je geen invloed op
kunt uitoefenen).
- problemen met vertrouwen waardoor het moeilijk is relaties te vormen en in stand te houden
- gebrek aan respect voor vrouwen
*Schoolproblemen
-schooluitval
- moeite met concentreren
- overcompenseren
*Andere problemen
- dating violence (meisjes kunnen een verhoogde kans lopen om slachtoffer van geweld te worden
tijdens de verkering. Jongens lopen meer kans om pleger te worden)
- weglopen
- ontkenning van het geweld
2.Gevolgen op langere termijn
- moeite met sociale aanpassing
- zelf gewelddadige relatie aangaan (als dader of slachtoffer)
- depressiviteit
- dissociatie
- obsessief gedrag
- automutilatie
- verslaving aan alcohol of drugs
- criminaliteit
3.Neurobiologisch effecten
In de prenatale periode en in de eerste twee jaar na de geboorte kunnen langdurige perioden van
intense stress de rijping van de hersenen beïnvloeden naarmate de mishandeling, verwaarlozing of
het getuige zijn van huiselijk geweld vroeger in het leven plaatsvindt, langer doorgaat en ernstigere
vormen aanneemt, ontstaat meer schade.
Het kind krijgt een overdosis aan alarmprikkels. daardoor ontwikkelen de hersenen zich zo, dat ze op
gevaar zijn afgestemd. effecten daarvan kunnen zijn:
- grotere kans op het ontwikkelen van zelfdestructief gedrag en agressie
- verminderde cognitieve vaardigheden zoals logisch denken en taalgebruik
- verhoogde kans op het ontwikkelen van depressies
- extreme stemmingswisselingen
- verminderde hersencapaciteit\- verminderde hersenontwikkeling, o.a. een kleinere hersenbalk en
verminderde integratie tussen beide hersenhelften (afstand tussen denken en emoties)
- ontwikkelen van posttraumatische stresssyndroom
Dit alles kan o.a. leiden tot ontwikkelingsachterstand, leerproblemen en stoornissen in de beheersing
van impulsief gedrag
Uit wetenschappelijk onderzoek zijn er aanwijzingen dat deze veranderingen onomkeerbaar zijn.
*Post traumatische Stress Syndroom
Getuige zijn van huiselijk geweld kan zoveel stress opleveren, dat kinderen een PTSS gaan
ontwikkelen. symptomen hiervan zijn o.a.:
- overmatige bezorgdheid
- angst
- onrust
- concentratieproblemen
- hyperactiviteit
- geïrriteerdheid
- flashbacks m.b.t. het geweld
- onvoorspelbare woede uitbarstingen
- vermijden van situaties die aan het geweld herinneren
- hiaten in het geheugen rond de gebeurtenissen waarin het geweld speelde
*ADHD
sommige symptomen van ADHD kunnen ook het gevolg zijn van geweld in het gezin o.a.
- concentratieproblemen
- hyperactiviteit
- vergeetachtigheid
- agressie.
Beschermende factoren:
De volgende kindfactoren kunnen het risico op het ontwikkelen van psychische problemen verkleinen.
- veerkracht, vitaliteit
- sociale competentie
- emotionele intelligentie en in staat zijn gevoelens te herkennen en te benoemen
- groot aanpassingsvermogen
- een goede lichamelijke gezondheid
- een goede relatie met broers en zussen
- een goede relatie hebben met een volwassene die niet met het geweld te maken heeft
- steun vanuit de omgeving
Methodische tips.
*Spreek met beide ouders. Als dat niet mogelijk is, speek dan eerst met de dader.
De dader vermoedt een verbond met jouw en het slachtoffer als deze al is gesproken.
Het slachtoffer zal eerder praten als hij/ zij weet dat je al met de dader hebt gesproken.
*Inventariseer de gebeurtenissen.
Vraag naar de ernstigste, de meest opvallende, de eerste ., de laatste geweldsgebeurtenis. Hierdoor
krijg je een idee van frequentie, ernst en aard van het geweld.
*Boodschap in het gesprek met beiden:
- geweld gebruiken is niet normaal
-geweld is schadelijk voor ,minderen
- verantwoordelijkheid voor gebruik van geweld ligt bij de dader
- verantwoordelijkheid voor eigen veiligheid lig bij slachtoffer
- verantwoordelijkheid voor veiligheid van de kinderen ligt bij hen beiden
*Gesprek met de dader:
- respect: ook bij de dader speelt schaamte een rol. Als persoon dient hij respectvol benaderd te
worden. Als de dader zich gekrenkt of beledigd voelt zal hij minder vertellen en/of in de verdediging
schieten
- zijn gedrag keuren we af, niet hem als persoon
- gun hem zijn eigen verhaal; niet veroordelen/moraliseren/strijden.
- creëer een virtuele tribune. wie weten er allemaal van? Wat zou je moeder er van vinden? Wat
denken de kinderen van je? enz. Help te motiveren voor hulp. Het gewelddadig gedrag bloeit middels
taboe en geheim.
- alle begrip leidt nog niet tot enig bagatelliseren wat het betekent voor kinderen
* Gesprek met slachtoffer:
- schaamte en schuld spelen een rol
- angst dat men hem/haar niet zal geloven
- een te sterke houding kan beangstigen en schroom om het verhaal te vertellen oproepen. Duidelijk
schrikken van nare verhalen echter remt ook (hoewel soms begrijpelijk gezien het onderwerp). Het
idee moet zijn dat hier iemand met begrip voor haar gevoelens en de moeilijke situatie zit , niet
veroordelen en met verstand van zaken.
- alle begrip leidt nog niet tot enig bagatelliseren wat het betekent voor kinderen.
* Praten met kinderen.
Belangrijk is het ontschuldigen van hen, geheim en taboe doorbreken, zij zijn niet alleen met dit
probleem, safety planning.
Yvonne Posthumus, maart 2010.