bestand - Rijksmuseum van Oudheden

Film Achtergrond Hoe historisch zijn historische films?
Mummiefiction
DOOR FLOORTJE SMIT
Vier grafvazen vergezellen een
mummie doorgaans in zijn of haar
graf. Zo'n vaas wordt ook wel
kanoop genoemd. Er was er een
voor de lever, een voor de longen,
een voor de maag en een voor de
darmen.
Elizabeth Taylor in Cleopatra (1963)
van Joseph L. Mankiewicz. Historisch
verantwoord? Volgens Egyptoloog
Hans van den Berg, curator van de
tentoonstelling Het Egypte van
Hollywood, is 'beter niet altijd leuker'.
Dat wist The Mummy-regisseur
Stephen Sommers waarschijnlijk
ook wel - hij had in ieder geval een
wetenschapper in dienst die hem
bij dit soort historische details hielp.
Maar het kwam hem slecht uit. Het
vulde het breedbeeldscherm niet
lekker, vier van die vazen. Vijf, dat
zou er beter uitzien. Dus werd zo'n
vijfde grafvaas voor hem bedacht.
Je kunt een aantal Egyptologen
niet gekker krijgen dan door eens
tussen neus en lippen door naar
deze vijfde kanoop te informeren.
Maar hun collega Hans van den
Berg kan er wel om lachen. 'Van
alle historische onjuistheden die
Hollywood zich permitteert, is dit
wel een van de gekste.'
Yul Brynner in The Ten
Commandments (1956).
Slavernij in het oude Egypte van de
farao's. Klopt dat? Of is ons
geheugen collectief aangetast door
films? Bekijk de expositie 'Het
Egypte van Hollywood'.
© de Volkskrant
Van den Berg is de gastcurator van
de tentoonstelling Het Egypte van
Hollywood in het Rijksmuseum van
Oudheden - waar onder andere het
filmrekwisiet uit The Mummy (1999)
broederlijk naast vier eeuwenoude,
echte kanopen staat. Al twintig jaar
onderzoekt en verzamelt hij films
en televisieseries waarin het oude
Egypte een rol speelt, van The Ten
Commandments (1956) tot de
Indiana Jones-serie, van pornofilms
over Cleopatra tot sf-film Stargate
(1994). Tijdens een begeleidend
symposium over de historische film,
maandag 14 januari, zal hij
vertellen over hoe die films de
beeldvorming hebben beïnvloed.
Wat is het ergerlijkste en
hardnekkigste vooroordeel dat al
een eeuw in bijna al die films naar
voren komt? Van den Berg: 'Er zijn
mensen die echt denken dat de
Egyptenaren kennis over leven en
dood hadden die inmiddels verloren
donderdag 10 januari 2013
is gegaan. Iets geheimzinnigs waar
de wetenschap niet de waarheid
over spreekt, of het fijne niet van
weet. Dat beeld wordt versterkt
door films. Filmmakers zien wel
brood in dat idee: het kan immers
een grootse film opleveren.'
Niet dat regisseurs maar gewoon
wat verzinnen. Veel van hen
raadplegen wel degelijk
wetenschappelijke publicaties en
laten zich erdoor inspireren. Net als
Sommers al deed met de
grafvazen, husselen meer
regisseurs archeologie en fictie
argeloos door elkaar. Zo leidde de
vondst van het graf van
Toetanchamon in 1922 en de
bijbehorende Egyptomanie niet tot
een serie realistische
Toetanchamon-films, maar duikt
een paar jaar later voor het eerst
de mythe van de 'vloek van de
farao' op. 'Na een aantal
geheimzinnige sterfgevallen brak er
in die tijd een mediahype uit over
een vervloekingstekst die bij de
entree van het graf zou staan. Maar
die tekst bestaat helemaal niet.'
'Ook zijn veel meubelstukken die je
ziet direct afgekeken van de
voorwerpen uit dat graf - al spelen
de films in een andere tijd. En elk
graf dat sindsdien in films geopend
wordt, blinkt van het goud.'
Nog zo'n misbruikt object: het
Egyptische dodenboek. In
werkelijkheid een soort 'reisgids'
voor het hiernamaals, waarin de
dode spreuken meekreeg om daar
goed aan te komen. 'Hollywood
heeft daar iets veel groters van
gemaakt: een spreukenboek
waarmee je doden weer tot leven
kunt wekken. En ze verzonnen er
een 'boek van de levenden' bij,
waarmee je mensen kunt doden.
Laatst gaf ik les aan een groep
schoolkinderen en toen ik over het
dodenboek vertelde, werd ik
verbeterd door een jongetje. 'Je
vertelt maar de helft van het
verhaal', zei hij. Doelde hij op het
'levenden-boek' dat hij in een film
Pagina 11 (1)
had gezien', vertelt Van den Berg.
Niet alleen kinderen raken verward
door Hollywoods mengsel van echt
en onecht, maakte hij op uit
reacties op internetfora. 'Een
productie die 20 tot 80 miljoen kost,
moet wel 'waar' zijn, is de
consensus. En zo beginnen dat
soort dingen tot het collectieve
geheugen te horen - zelfs in
schoolboeken duiken pertinente
onwaarheden op.'
Filmmakers gebruiken dat
collectieve geheugen graag als
bron. Vaak zie je talloze figuranten
met gestreepte hoofddoek - door
het dodenmasker van
Toetanchamon associeert iedereen
dat met typisch Egyptisch, al waren
het in werkelijkheid alleen de
koningen die ze droegen.
'Filmmakers geven mensen graag
wat ze verwachten. Wat willen ze
zien? Piramiden? Dan zijn er
slaven. Slaven? Dan zie je
bewakers met zwepen. Al is er
nooit schriftelijk bewijs gevonden
van slavernij in Egypte.'
Maar dat verkoopt wel. En zelfs
filmmakers die realisme ambiëren,
ontkomen vaak niet aan het
keurslijf van de commercie.
dat hij The Ten Commandments
leuker vindt.
'Dat is de essentie en de reden dat
echte historische films volgens mij
niet bestaan: beter is niet altijd
leuker. En leuker levert nu eenmaal
het meeste geld op.'
Indiana's hoed
Het symposium 'Beeldvorming in
de historische film' is maandag
14/1, van 9 tot 18 uur, in het
Rijksmuseum van Oudheden. Voor
het complete programma zie:
rmo.nl/symposium.
De bijbehorende tentoonstelling
Het Egypte van Hollywood, waar
naast de juwelen van Elizabeth
Taylor en de hoed van Indiana
Jones ook een honderdtal
artefacten zijn te bewonderen,
waaronder de kanopen op de foto,
is nog tot 17/3 geopend.
,,
Het vulde het breedbeeldscherm
niet lekker, vier van die vazen. Vijf,
dat zou er beter uitzien,,
'De accuraatste Hollywoodfilms zijn
misschien wel de spektakelstukken
uit de jaren vijftig en zestig.
Regisseur en producent Cecil B.
DeMille wilde bijvoorbeeld vanwege
zijn geloof de bijbelse historische
feiten in The Ten Commandments
zo getrouw mogelijk weergeven.
Dus moest ook het oude Egypte zo
echt mogelijk zijn. De rekwisieten
zijn met oog voor detail gemaakt.
Maar ook bij hem rammelen de
details: zo zijn de kostuums veel te
kleurrijk. Want de film moest
natuurlijk in technicolor worden
uitgebracht.'
Veel realistischer, aldus Van den
Berg, is de sobere Poolse film
Faraon (Jerzy Kawalerowicz,
1966). Die film, over een jonge
farao die de strijd aanbindt met
invloedrijke priesters, voelt veel
authentieker dan alles wat
Hollywood ooit bracht. Maar zelfs
als deskundige moet hij toegeven
© de Volkskrant
donderdag 10 januari 2013
Pagina 11 (2)