BACTERIËN

WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
Naam:
Klas:
VERWERKING van AGRARISCHE PRODUCTEN
MICRO-ORGANISMEN A: BACTERIËN
INLEIDING
De komende lessen gaan over micro-organismen. In deze les gaan we in
op bacteriën. De lessen hierna kijken we ook naar gisten en schimmels.
Micro-organismen zijn erg belangrijk voor de mens. Je kunt er ziek van
worden en zelfs dood aan gaan. Toch heb je micro-organismen ook weer
nodig. Bijvoorbeeld als je luchtig brood wilt bakken, geniet van een lekker
Frans schimmelkaasje of een lekker koud pilsje drinkt.
Micro-organismen zijn hele kleine levende wezens. Ze zijn zo klein, dat je
ze niet met het blote oog kunt zien.
Om micro-organismen te bestuderen heb je een microscoop nodig. Een
microscoop is een apparaat dat een voorwerp vele malen vergroot. De
Nederlander Anthonius van Leeuwenhoek (1632-1723) was de eerste die
een soort microscoop maakte. Hij had zelf lenzen geslepen en kon
daarmee dingen zien die je met het blote oog niet kon zien. Van
leeuwenhoek vergrootte met zijn microscoop 500 keer.
Met de elektronenmicroscopen van tegenwoordig kun je tot meer dan
500.000 keer
vergroten!
1
WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
3 SOORTEN MICRO-ORGANISMEN
Er bestaan drie soorten micro-organismen:
1. Bacteriën (Micro-organismen les A)
2. Gisten (Micro-organismen les B)
3. Schimmels (Micro-organismen les B)
Bacteriën, gisten en schimmels behoren alle drie tot het plantenrijk.
Een virus is géén micro-organisme! Een micro-organisme kan namelijk op
eigen kracht leven maar een virus heeft een eiwit nodig om te kunnen
bestaan. Een virus leeft dus niet “op eigen kracht”.
BACTERIËN
Bacteriën komen overal voor: op de huid, in de lucht en op alle
voorwerpen om ons heen. Ook in bijna alle voedingsmiddelen. Zolang in
voeding niet teveel bacteriën voorkomen kan er geen bederf of ziekte
ontstaan.
Wat heeft een bacterie nodig om zich te vermeerderen?
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
Een aangename temperatuur (10-40°C)
Genoeg voedsel
Vocht
Zuurstof
Gunstige zuurgraad (pH)
Geen remmende (suiker, zout) of giftige stoffen
Een bacterie vermeerdert zich door zich in tweeën te delen. Deze twee
nieuwe bacteriën delen zich ook weer. Zo ontstaan er dan weer vier. Een
bacterie kan hij zich bijvoorbeeld elke 20 minuten delen. Er kunnen zo na
verloop van tijd uit één bacterie, miljoenen bacteriën zijn ontstaan.
2
WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
TEMPERATUUR
Bacteriën houden niet van hitte. Dus door eten goed door en door te
verhitten (koken, bakken en braden), gaan de meeste bacteriën dood.
Bacteriën houden ook niet van kou. Ze vermeerderen zich
dan minder snel. Bewaar eten dat kan bederven daarom in
de koelkast. Het moet in de koelkast kouder zijn dan 7°C.
In de vriezer is het nog kouder. Bij zo'n lage temperatuur
vermeerderen bacteriën zich helemaal niet meer. Maar ze
gaan ook niet dood.
Opdracht 1
1. Noem drie soorten micro-organismen.
[1]____________________________________________________
[2]____________________________________________________
[3]____________________________________________________
2. Noem drie dingen die een bacterie nodig heeft om zich te
vermeerderen.
[1]____________________________________________________
[2]____________________________________________________
[3]____________________________________________________
3. Noem een belangrijke manier om bacteriën te bestrijden?
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
3
WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
Op
Opdracht 2
In drie dagen kan een bacterie die zich lekker voelt heel veel
nakomelingen produceren Sommige bacteriën kunnen zich elke twintig of
dertig minuten delen. Eerst zijn het er twee, daarna vier, dan acht en zo
voort.
Vul in onderstaande tabel in hoeveel bacteriën je na 10 uur hebt.
TIJD per
½ uur
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
AANTAL
TIJD per
½ uur
4
4.5
5
5.5
6
6.5
7
7.5
1
2
4
8
16
AANTAL
TIJD per
½ uur
8
8.5
9
9.5
10
AANTAL
5. Teken dit in onderstaande tabel:
Aant
al 
1
2
3
4
5
4
6
7
8
9
10
WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
BACTERIEVORMEN
Er bestaan een aantal bacterievormen. Er bestaan zowel nuttige als
schadelijke bacteriën:
Nuttige bacteriën
Dankzij deze bacteriën kunnen we bijvoorbeeld producten als kaas,
yoghurt, zuurkool en azijn maken. Deze producten worden door de
bacteriën langer houdbaar gemaakt. Dit heet bioconservering. Ook
bestaan er bacteriën die helpen bij het opruimen van afval in de natuur,
vuil water reinigen en antibiotica of vitamines maken.
Opdracht 3
Wanneer wordt rioolwater in een zuiveringsinstallatie sneller schoon: In de
zomer of in de winter? Verklaar je antwoord.
Antwoord:
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Schadelijke bacteriën
Deze bacteriën zijn ziekteverwekkend en schadelijk. Zij maken giftige
stoffen, die we toxinen noemen. Hiervan worden wij ziek. Bekende
ziekteverwekkers zijn: Meningo-coccen, difterie, cholera en tuberculose.
De sporen van bacteriën kunnen door hun superdikke celwand in extreme
omstandigheden (hitte, droogte en kou) overleven. Ze kunnen jarenlang
wachten, in een soort schijndoodtoestand, tot de omstandigheden gunstig
worden. Dan beginnen ze zich weer te vermenigvuldigen.
Bolvorm
Staafvorm
Kommavorm
Spiraalvorm
Ziekteverwekker:
Meningo-coccen
Ziekteverwekker:
Tuberculose
Ziekteverwekker:
Cholera
Ziekteverwekker:
Difterie
5
WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
Opdracht 4
Hieronder staan een aantal ziekten beschreven die door bacteriën
veroorzaakt worden. Noteer de naam en geef aan welke bacterievorm
voor deze ziekte verantwoordelijk is.
Naam
Omschrijving
Tbc is vooral een ziekte van de longen, maar in principe
kunnen alle organen door de tbc-bacterie worden
aangetast. In het Westen maakt longtuberculose
ongeveer 60% van alle gevallen van tuberculose uit. In
Aziatische landen wordt relatief meer tuberculose in
andere organen gevonden, zoals lymfkliertuberculose.
De meest voorkomende symptomen van
longtuberculose zijn aanhoudend hoesten,
gewichtsverlies, nachtzweten, pijn in de borstkas en
bloed ophoesten.
Mensen die ziek worden, krijgen in het begin vooral
hoge koorts. Soms begint de ziekte sluipend, andere
keren kan de besmette persoon zeer plotseling ernstig
ziek worden. Ook kunnen de volgende symptomen
optreden: spierpijn, koude rillingen, misselijkheid en
braken, hoofdpijn, nekstijfheid. Door het laatste
symptoom noemt men de ziekte ook wel nekkramp.
Bacterievorm
[] Bolvorm
[] Staafvorm
[] Kommavorm
[]Spiraalvorm
[] Bolvorm
[] Staafvorm
[] Kommavorm
[]Spiraalvorm
Deze ziekte stond vroeger ook bekend als kroep, wordt
veroorzaakt door een bacterie (corynebacterium
diphtheriae), die via hoesten van mens op mens wordt
overgebracht. Op de slijmvliezen van de keel kunnen
vliezen ontstaan, waardoor het ademen moeilijk wordt
en kinderen zelfs kunnen stikken. De bacterie maakt
gifstoffen die de hartspier en het zenuwstelsel kunnen
beschadigen. Zonder behandeling is deze ziekte
dodelijk.
[] Bolvorm
Een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de
bacterie vibrio cholerae. De ziekte wordt overgebracht
via besmet water. Dat kan door het drinken van besmet
water, door het eten van rauwe vis die in vervuild water
heeft gezwommen of door het eten van groente die in
besmet water is gewassen. Om de ziekte te voorkomen
moet men hygiënisch te werk gaan, oppassen met rauw
eten, onzuiver water en ijs. Binnen 30 minuten deelt de
bacterie zich in het menselijke lichaam. De eerste
verschijnselen die na besmetting optreden zijn
misselijkheid, braken, buikpijn en plotseling opkomende
waterige diarree. Omdat er zeer veel vocht verloren
gaat door deze symptomen, is de belangrijkste oorzaak
van de dood uitdroging. Na 24 uur kan een patiënt al
uitgedroogd zijn.
[] Bolvorm
6
[] Staafvorm
[] Kommavorm
[]Spiraalvorm
[] Staafvorm
[] Kommavorm
[]Spiraalvorm
WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
SOORTEN BACTERIËN
Waar is die lekkere leefomgeving
Er bestaan vele soorten bacteriën.
Bacteriën voelen zich prettiger bij
bepaalde omstandigheden. Als de omgeving
gunstig is voor een bepaalde bacteriesoort dan zal
deze bacterie zich vermenigvuldigen en actief zijn
werk doen.
Soms ontstaan hierdoor ernstige ziektes. Hiervoor kwam
dit al uitgebreid aan bod.
In andere gevallen kunnen we de bacteriën goed gebruiken bij de
productie van voedsel.
We onderscheiden voor bacteriën de volgende leefomgevingen:
1. Temperatuur
2. Zuurgraad (PH)
3. Zuurstof
In de tabel hierna wordt het een en ander uitgelegd.
7
WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
OMSCHRIJVING
SOORT
Temperatuur
[1]
Psychrofiele
bacteriën
[2]
Mesofiele
bacteriën
Naar gevoeligheid van
temperatuur zijn er drie
groepen te onderscheiden
Zuurstof
Zuurgraad
[3]
Thermofiele
bacteriën
[1]
Acidogeen
Bacteriën kunnen ook
ingedeeld worden naar
gevoeligheid voor de
zuurgraad (pH) in de
leefomgeving.
[2]
Acidofiel
[1]
Aeroob
Het leven van deze bacteriën
is afhankelijk van het wel of
niet aanwezig zijn van
zuurstof in de omgeving.
[2]
Anaeroob
8
OMSCHRIJVING
bacteriën groeien optimaal
tussen 5° en 30° Celsius. Deze
bacteriën geven problemen bij
opslag van voedsel in de koelkast
omdat ze bij relatief lage
temperaturen nog groeien.
bacteriën groeien optimaal
tussen 15° en 50° Celsius. De
meeste bacteriën behoren tot deze
groep en zo ook de meeste voor de
mens pathogene (=ziekte
verwekker van biologische
oorsprong) bacteriën die een
optimum temperatuur van 35° tot
40° Celsius hebben.
bacteriën groeien optimaal
tussen 50° en 60° Celsius. In
hete bronnen worden bacteriën
gevonden die kunnen groeien bij
temperaturen tot 90°C.
Is een organisme wat uit
voedselbronnen zuur kan vormen.
Het doet de pH in het voedsel
dalen. In zuurstof komen
acidogene bacteriën voor.
is een micro-organisme dat nog
goed kan groeien bij een lage pH.
De meeste bacteriën groeien bij
een neutrale pH van 7 en kunnen
over het algemeen een pH bereik
van 5 tot 8 tolereren.
Dit betekent dat bacteriën zich
onder aanwezigheid van
(lucht)zuurstof kunnen
vermenigvuldigen.
Anaerobe bacteriën hebben geen
zuurstof nodig om te kunnen
leven. Ze gebruiken andere
energiebronnen voor hun
stofwisseling en kunnen zelfs
worden gedood door zuurstof.
WWW.VAPWELLANT.WEBKLIK.NL VAP Klas 4
Opdracht 5
Noteer hieronder over welke soort bacteriën gesproken wordt:
(a)
[]
[]
[]
(b)
[]
[]
[]
(c)
[]
[]
[]
Deze bacterie komt erg veel voor in zuurkool?
Psychrofiel
Acidogeen
Anaeroob
Op een ei komt salmonella voor. Deze bacterie is?
Pathogeen
Mesofiel
Anaeroob
In de koelkast vind bacteriologisch bederf plaats?
Psychrofiel
Acidofiel
Hydrofiel
9