DE CONTROVERSE ROND ONVERDOOFD SLACHTEN Vermits

DE CONTROVERSE ROND ONVERDOOFD SLACHTEN
Vermits sinds vorig jaar het Dierenwelzijn regionale materie werd, kan de Vlaamse Regering,
onafhankelijk van de Brusselse en de Waalse, de wetgeving op dat vlak toepassen. In deze materie is
het in de lidstaten van de Europese Unie toegelaten onverdoofd te slachten om religieuze redenen,
maar enkel als dat gebeurt in een erkend slachthuis. Hierbij kan de vraag gesteld worden: waarom
geen algemeen verbod op onverdoofd slachten, vermits dierenwelzijn overal van toepassing is. Wat er
ook van zij, reeds in september 2014 werd deze regeling in het vooruitzicht gesteld 1. Het is dus
merkwaardig dat moslimverenigingen beweren daarvan niets af te weten en zich nu voor een
voldongen feit zien te staan.
Wettelijke regelgeving.
Het thuis slachten van dieren is bij wet verboden. De huidige wetgeving laat onverdoofd slachten op
daartoe geëigende plaatsen toe als dat gebeurt in het kader van religieuze rites. Op de website van de
Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV) wordt daaraan als commentaar toegevoegd: “Dan gebruik
je volgens ons god als alibi om dierenleed toe te laten.” De toenmalige wetgever ging ervan uit dat
verdoofd slachten van gewervelde dieren verkiesbaar is boven onverdoofd slachten, onder meer om
bij dieren een al te lange doodstrijd te voorkomen. Soms stikken ze in hun eigen bloed, vermits het
bloed eerst het kadaver moet verlaten hebben alvorens het dier volgens de halaltraditie voor
consumptie klaar is.
In november 2009 stelde het Europees Voedselagentschap voor: “Wegens ernstige problemen van
dierenwelzijn zou er altijd een verdoving moeten gebeuren voor het kelen.” In die optiek is het zinvol
om de uitzondering voor rituele slachtingen in de Wet op het Dierenwelzijn te schrappen2. Omdat de
verhouding levensbeschouwing versus wetgeving een federale materie is, kunnen in afwachting van
een wetswijziging lokale overheden slachtvloeren inrichten waar moslims hun schapen met behulp van
machines laten verdoven. Van deze mogelijkheid wordt echter vaak geen gebruik gemaakt. Als geldig
religieus alternatief kiezen moslims er dan eerder voor geld op te sturen naar familieleden in hun land
van herkomst om aldaar een schaap te slachten op de traditionele wijze.
Islamitische traditie.
In de islam gelden strikte voorschriften voor het slachten van dieren. Alleen als aan deze voorwaarden
wordt voldaan, is het vlees rein voor consumptie (halal). De belangrijkste voorwaarden zijn:
- de slachter dient een moslim te zijn die bekwaam is in het slachten van dieren;
- de slachtplaats moet rein en zo veel mogelijk bacterievrij zijn;
- de slachter dient zorg te dragen voor het comfort van het dier; het slachtmes mag
bijvoorbeeld niet zichtbaar zijn voor het dier of in de nabijheid van het dier geslepen worden;
het slachten mag niet door andere dieren gezien worden;
- het dier wordt met de voorkant in de richting van Mekka geplaatst;
www.hln.be/hln/nl/2661/Dieren/article/detail/2048587/2014/09/12/Vanaf-2015-verbod-oponverdoofd-slachten-op-tijdelijke-slachtvloer.dhtml
2
Hfst. VI, Art. 16, § 1. Het slachten mag slechts na bedwelming van het dier of, in geval van heirkracht,
volgens de minst pijnlijke methode plaatshebben.
§ 2. De Koning kan de methoden van slachten en bedwelmen bepalen volgens de omstandigheden
van het slachten en de diersoort. (De Koning kan bepalen dat sommige slachtingen voorgeschreven
door de ritus van een eredienst moeten worden uitgevoerd in erkende slachthuizen of in inrichtingen
erkend (door de Minister tot wiens bevoegdheid het dierenwelzijn behoort na advies van het Federaal
Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen), door offeraars die daartoe zijn gemachtigd door
de vertegenwoordigers van de eredienst.)
1
1
-
-
voordat een dier geslacht wordt, spreekt de slachter de woorden Bismillah Allahoe Akbar uit,
(in naam van God, God is de grootste), waarmee hij zijn dankbaarheid en respect uit voor God
die in de voedselvoorziening van de mensheid voorziet;
met een scherp mes worden in één beweging de halsslagader en de luchtpijp doorgesneden.
Het dier mag niet langer lijden dan noodzakelijk is.
Vraag is waar de grens ligt: zolang verdoving herstelbaar is en dus op zichzelf niet de dood tot gevolg
heeft, is voor sommige islamitische strekkingen verdoving niet onmogelijk. Een dier moet immers
levend geslacht kunnen worden. Daarnaast dienen bijkomende voorwaarden in acht genomen te
worden zoals de omstandigheden waarin een dier gefokt werd, de kwaliteit van het voedsel en het
onderdak dat het kreeg, evenals de wijze van transport en de afstand waarover dit verantwoord
gebeuren kan spelen ook een rol bij de beoordeling of het vlees halal is. Dierenwelzijn is, volgens de
islam, een belangrijke verantwoordelijkheid die God de mens toevertrouwde.
“Verboden is voor u wat vanzelf is doodgegaan, bloed, varkensvlees en alles waarover een
andere naam dan die van Allah is aangeroepen; hetgeen werd verstikt, doodgeslagen, dood
gevallen, dood gestoten en wat wilde dieren hebben aangevreten, behalve wat gij hebt
geslacht.” (Koran 5, vers 3)
De Koran stelt dat al het vlees, geofferd in naam van iets anders dan God, onrein is (haram). Sommige
islamitische geestelijken zijn de mening toegedaan dat vlees van toegestane dieren die door een nietmoslim zijn geslacht, maar wel op de door de moslims voorgeschreven wijze, ook halal is. De regel
geldt echter niet voor wie honger heeft: ”Maar als iemand door honger gedwongen wordt, zonder tot
zonde geneigd te zijn, dan is God vergevend en barmhartig.” (Koran 5, vers 3)
Vraag is waar de grens ligt: zolang verdoving herstelbaar is en dus op zichzelf niet de dood tot gevolg
heeft, is voor sommige islamitische strekkingen verdoving niet onmogelijk. Een dier moet immers
levend geslacht kunnen worden.
De Joodse gemeenschap laat van zich horen.
Toen minister Weyts zich liet ontvallen dat hij persoonlijk voorstander is van een totaal verbod op
onverdoofd slachten, kwam er spoedig een reactie uit Joodse hoek. Ook in de Joodse traditie wordt
alleen vlees van zoogdieren en gevogelte gegeten, wanneer geslacht werden door middel van een
halssnede en verbloeding. Verdoving of bedwelming is hierbij niet toegestaan. Elke mechanische of
elektrische methode in dat verband veroorzaakt een kwetsuur of is pijnlijker dan het snel en
onverdoofd slachten zelf. Volgens de rituele wetgeving (sjechita) moet een dier gezond en ongekwetst
geslacht worden wil het koosjer zijn.
Het doel van die manier van slachten is eveneens dat het dier zo snel mogelijk bloed verliest. Nuttigen
van bloed is immers voor Joden niet toegestaan. Door de snelle bloeddrukdaling raakt het dier binnen
circa twee seconden buiten bewustzijn. Daar zowel de slokdarm, luchtpijp en bloedvaten in één haal
doorgesneden worden, krijgen de hersenen geen zuurstof meer toegediend. Vermits op die wijze de
pijnfunctie is uitgeschakeld, voelen de dieren er niets van. Toch valt het voor dat het dier nog
schokken vertoont, doordat het automatisch zenuwstelsel nog wel werkt en het hart harder gaat
kloppen. Belangrijk voor het dierenwelzijn is daarenboven dat het dier goed gefixeerd moet zijn. Dat
gaat onder meer over de manier van vastklemmen van de poten, doorsnijden van ruggenmerg en
immobilisatie door stroomtoediening.
De Torah, als wet geopenbaard aan Mozes, is de eerste wetgeving in de geschiedenis der mensheid
die dierenleed verbiedt. Als zodanig zijn Joden ertoe gehouden die in alle omstandigheden toe te
passen.
2
“… U mag gerust runderen of kleinvee slachten, zoals ik u heb voorgeschreven, en er in uw
eigen stad van eten zo veel als u wilt, als u het maar eet zoals men een gazelle of een hert eet:
iedereen, rein of onrein, kan ervan eten. Let er alleen op dat u geen bloed eet; want het bloed
is het leven, en het is niet geoorloofd vlees te eten met het leven erin. U mag het bloed niet
eten; dat moet u als water weg laten lopen. U mag het niet eten; dan zullen u en uw kinderen
na u gelukkig zijn, omdat u uw leven richt naar de wil van de HEER.” (Deuteronomium 12,
verzen 21-25)
De precieze wijze van slachten werd neergelegd in de joodse wetgeving. De Halacha vermeldt in dat
verband dat een dier bij volle bewustzijn moet zijn op het slachtmoment. Indien de Joodse
gemeenschap niet meer de mogelijkheid heeft vlees van dieren op die manier geslacht te eten, en
wegens het onmogelijkheid het op een andere manier te realiseren, kan zij op dat vlak een schending
van de mensenrechten inroepen: namelijk het recht op eten van vlees 3. Het Europees Verdrag voor de
Rechten van de Mens (EVRM) spreekt onder meer over het recht van praktische toepassing van de
religie en het onderhouden van geboden en voorschriften, maar ook van beperkingen voorzien bij
wet4.
De Joodse wetgeving gaat verder dan de slachtwijze. Joodse geleerden vragen zich immers af of de
hedendaagse bio-industrie niet in strijd is met het beginsel geen enkele levend schepsel pijn te doen
lijden. Het snavelkappen en kortwieken, het gebrek aan buitenlucht en bewegingsvrijheid zouden in
die richting wijzen.
Vrijheid van godsdienst ?
Het begrip ‘godsdienstvrijheid’ is dubbelzinnig. Wanneer het aangehaald wordt om een religieus
geloof te belijden, voldoet het aan een basisprincipe, namelijk dat van de vrijheid van gedachte,
geloof, geweten, vereniging en handelen, zoals beschreven in de Belgische Grondwet en in de
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Indien een of andere praktijk in conflict
dreigt te komen met een plaatselijk heersende wetgeving, heeft dat minder te maken met
‘godsdienstvrijheid’. Dan zou er sprake zijn van een voorkeurbehandeling aan een bepaalde groep
mensen op basis van hun religie, waar zij van de wet worden vrijgesteld. Dat zou bijvoorbeeld
betekenen dat op vraag van de Katholieke Kerk het recht op abortus of euthanasie uit de wetgeving
wordt geschrapt op basis van christelijke motieven. Of het onderwerpen van een religieus gebruik aan
de heersende wetgeving in een bepaald land ook betekent dat daardoor de godsdienstvrijheid wordt
overtreden, is bijgevolg een controversiële uitspraak. Hetzelfde debat werd gevoerd naar aanleiding
van het hoofddoekverbod in gemeenschapsscholen en de bouw van moskeeën met minaret.
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vermeldt in artikel 25: “Eenieder heeft recht op
een levensstandaard die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin,
waarbij inbegrepen voeding, kleding, huisvesting en geneeskundige verzorging,…”
4
Artikel 9 - Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst.
Een ieder heeft recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst; dit recht omvat tevens de
vrijheid om van godsdienst of overtuiging te veranderen, alsmede de vrijheid hetzij alleen, hetzij met
anderen, zowel in het openbaar als privé zijn godsdienst te belijden of overtuiging tot uitdrukking te
brengen in erediensten, in onderricht, in praktische toepassing ervan en in het onderhouden van
geboden en voorschriften.
De vrijheid zijn godsdienst te belijden of overtuiging tot uiting te brengen kan aan geen andere
beperkingen worden onderworpen dan die die bij de wet zijn voorzien en in een democratische
samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de openbare veiligheid, voor de bescherming van de
openbare orde, gezondheid of goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van
anderen.
3
3
In andere landen.
In 2008 verscheen in Nederland een studie van de Landbouwuniversiteit Wageningen naar het
dierenwelzijn van ritueel geslachte dieren. De vergelijking werd gemaakt met dieren die voorafgaand
aan de slacht verdoofd worden. De hoofdconclusie luidt als volgt:
"Uit het onderzoek kwam als voornaamste conclusie naar voren, dat onbedwelmd ritueel
slachten in vergelijking met slachten na bedwelming op diverse punten nadelig is voor het
welzijn van het dier. De noodzaak om dieren die zonder bedwelming geslacht worden zodanig
vast te zetten (te fixeren), dat de halssnede trefzeker kan worden toegebracht, kan veel stress
veroorzaken. Maar ook de halssnede zelf zal, gezien het grote aantal pijnreceptoren in de
halsstreek, een ernstige pijnprikkel veroorzaken - bij sommige dieren onderdrukt doordat
dieren in een shocktoestand geraken. Daar staat tegenover dat ze pijn niet via vocalisaties
kunnen uiten, omdat ook de luchtpijp is doorgesneden. Verder blijkt het bij het toedienen van
de halssteek vaak mis te gaan, met extra sneden en extra lijden als gevolg. Ook kan er bloed in
de luchtpijp lopen, wat een gevoel van verstikking oplevert bij dieren die het bewustzijn nog
niet geheel verloren zijn. Bovendien blijven de hersenen van onbedwelmde dieren na de
halssteek langer actief dan die van bedwelmde dieren. Het is niet uitgesloten dat in het
bijzonder runderen na de halssnede relatief lang bij bewustzijn blijven doordat hun hersenen,
anders dan bij schapen en pluimvee het geval is, via de niet doorsneden arteria vertebralis nog
even van bloed voorzien blijven." 5
Naast Nederland is ook in Zwitserland, Zweden, Noorwegen, Polen, Denemarken, IJsland en NieuwZeeland ritueel slachten bij wet verboden. De invoer ervan niet.
In Frankrijk kwam dierenactiviste Brigitte Bardot op om het ritueel slachten te verbieden. De Franse
Quick-restaurants haalden enkele jaren geleden dan weer het nieuws omdat zij halalvlees van 100%
onverdoofde dieren verkiezen boven vlees van dieren die voor hun doodsteek verdoofd
werden. Tijdens de presidentsverkiezingen werd het een onverwachts thema omdat er in Frankrijk
blijkbaar heel wat slachterijen zijn die alleen nog maar halal slachten om verdovingen uit te sparen.
Het aanbod aan halal en koosjervlees is daardoor veel groter dan de vraag en veel van dat vlees komt
in de supermarkt en bij de slager terecht zonder etiket.
In Groot-Brittannië leverde een e-petitie voor een verbod op het onverdoofd slachten, gestart in
januari 2015 door de British Veterinary Association (bond van dierenartsen), meer dan 100.000
steunbetuigingen op. Dat betekent dat het Lagerhuis het onderwerp op de agenda moet zetten.
Interreligieuze Dialoog van de Kerk in Brussel (IDkB)
18 augustus 2015
Rapport 'Ritueel slachten en het welzijn van dieren'. Animal Sciences Group van Wageningen UR,
2008.
5
4