Want creativiteit heeft zuurstof nodig

Want creativiteit
heeft zuurstof nodig
Hoe organisaties de creativiteit van hun
­medewerkers stimuleren of afremmen
Een innovatieve organisatie is constant op zoek naar nieuwe ideeën.
Maar hoe kun je die creativiteit op de werkvloer stimuleren? Hoe moet je daarvoor
als individu, werkgever en organisatie denken of handelen? Een nieuwe studie
brengt een aantal factoren in kaart die het creatief proces kunnen beïnvloeden.
© Flanders DC Kenniscentrum aan Vlerick Leuven Gent Management School | 1
Creativiteit is geen lineair proces, maar een
constante afwisseling van actie en reflectie.
W
ie op zoek is naar frisse ideeën voor zijn organisatie,
ten volle over beide eigenschappen beschikken. Daarom is het ook
kan een paar creatievelingen aanwerven en een hap uit
zo belangrijk om creatieve teams samen te stellen die elkaar op dit
het R&D-budget voor ze vrijmaken. Maar wie een echte
vlak goed aanvullen. Het is daarnaast ook de taak van de creatieve-
mentaliteit van innovatie in de organisatie wil stimuleren, zal toch
lingen om zich goed te omringen met meer uitvoerende collega’s.
een strategischer koers moeten varen. Dat blijkt uit een recente
Want dankzij die samenwerking maken hun ideeën veel meer kans
studie van het Flanders DC Kenniscentrum aan Vlerick Leuven
om gerealiseerd te worden.
Gent Management School.
De stimulatie van creativiteit in een organisatie zit niet enkel in
een brainstormfase of bij één bepaalde persoon of groep. Het is een
proces waarbij je zowel individuen als het team moet betrekken.
En er moet rekening worden gehouden met een heleboel factoren.
Alleen dan kun je een sfeer creëeren waar zowel de individuele als
collectieve inventiviteit wordt aangemoedigd en waardevolle ideeën
het daglicht te zien krijgen.
3. Weten wanneer je voet bij stuk moet houden
Bij het ontstaan van een idee gaat de bedenker gretig op zoek naar
feedback. De creatieve geest staat in het begin open voor alle suggesties en opmerkingen. Op die manier kan het idee alleen maar
groeien en beter worden. In een volgende fase, bij de promotie van
het idee, is het wel belangrijk om voet bij stuk te houden. Alleen
zo kun je vermijden dat er concessies worden gemaakt waar het
idee zijn waarde verliest of volledig ontspoort. Creatieve medewer-
De onderzoekers bestudeerden verschillende processen van
kers die van nature geneigd zijn om veel rekening te houden met
creativiteit en namen diepgaande interviews af van 22 creatieve
commentaar, moeten zich bewust zijn van dit gevaar. Organisaties
medewerkers die daarvoor zorgvuldig geselecteerd werden. Het
moeten er op letten wie ze op dit belangrijk moment bij het proces
ging meestal om senior managers, die binnen hun organisatie als
betrekken.
‘key advocates’ van creativiteit worden gezien. De resultaten van
dit onderzoek worden beschouwd als een belangrijke stap in de
ontwikkeling van een wetenschappelijk model rond de stimulatie
4. Virusscanners en netwerkers in het team
De samenstelling van een team heeft een impact op elke fase van
van creativiteit op de werkvloer.
het creatief proces. Zo is een goede kennismix cruciaal voor het
Productieve tegenstellingen:
zes factoren die kunnen verrassen
knowhow, maar ook tot ‘virusscanners’ die eerlijke kritiek geven en
Een creatief proces begint met het genereren van ideeën, die in een
waarbij er een goed evenwicht is tussen de verschillende persoon-
volgende fase gepromoot en vervolgens gerealiseerd worden. Tij-
lijkheden. In een volgende fase, als het idee wordt gepromoot, is de
dens dit proces zijn er zes op elkaar inwerkende krachten aanwezig
kennismix binnen het team van ondergeschikt belang. Nu zijn het
die voor verrassingen kunnen zorgen. Wat in de ene fase positief is
de medewerkers met de grootste en invloedrijkste interne netwer-
voor de creativiteit, kan in een volgende fase een negatieve invloed
ken die resultaten behalen. Bij de realisatie van de ideeën kan het
hebben. Organisaties kunnen dus maar beter goed weten wanneer
nodig zijn dat de creatieve types naar de achtergrond verdwijnen
ze welke actie moeten plannen. De zes factoren zijn:
terwijl de uitvoerende collega’s (die eerder wellicht maar weinig of
ontstaan van ideeën. Want die leidt tot kruisbestuiving van de
de creatievelingen regelmatig eens volledig opnieuw doen beginnen.
Voor dit soort feedback heb je een aangenaam teamklimaat nodig
geen inbreng hadden) op het voorplan treden om de ideeën over de
1. Mensen hebben (soms) mensen nodig.
finish te trekken.
Bij het ontstaan van ideeën werkt externe druk vaak contraproduc-
De verschillende dynamieken die nodig zijn om in elke fase met suc-
tief en dus remmend op de creativiteit. Zelfs al wordt die druk met
ces vooruitgang te boeken, zorgen ervoor dat het samenstellen van
de beste bedoelingen aan de medewerkers opgelegd. Bij de imple-
creatieve teams een hele uitdaging is geworden.
mentatie van het nieuwe idee wordt inmenging van het hoger kader
wel enorm warm onthaald. Organisaties moeten zich dus afvragen
5. De beste leiders dragen vele petjes
hoe en op welk moment het senior management wordt betrokken
Leiders moeten aanvoelen wanneer ze best afstand houden en wan-
bij het creatief proces.
neer het tijd is om de touwtjes strak in de handen te nemen. Bij het
2. Creatieve geesten kunnen niet zonder uitvoerders
ontstaan van ideeën zal een succesvol leider zelden geneigd zijn om
zich te laten gelden. Op dat moment moet hij er gewoon voor zor-
Om een nieuw idee concreet te doen slagen, zijn er zowel creatieve
gen dat iedereen zijn zegje kan doen. Tegelijkertijd waakt hij over
geesten als taakgerichte mensen nodig. Creatievelingen hebben het
alle discussies en activiteiten, zodat het team de visie en doelstellin-
vaak moeilijk met de praktische vragen bij de uitvoering van hun
gen niet uit het oog verliest. Van zodra er budgetten zijn voorzien,
briljante ideeën. De typische uitvoerders binnen een organisatie
moet hij in het voetlicht treden en beslissingen durven nemen. Een
hebben het omgekeerd dan weer moeilijk om met iets nieuws op
goede leider weet zijn stijl dus in de loop van het creatieve proces
de proppen te komen. Er zijn maar weinig mensen te vinden die
aan te passen aan de vraag van het moment.
© Flanders DC Kenniscentrum aan Vlerick Leuven Gent Management School | 2
6. Gelieve (niet te) storen
worden, is het mogelijk dat kennis gemakkelijk wordt overgedra-
Een sfeer waarin ideeën kunnen bloeien en elkaar bestuiven is
gen en dat mensen geneigd zullen zijn om te experimenteren met
essentieel voor het creatief proces. Dat is meteen ook het mooie
aan nieuwe ideeën. In het begin zijn alle tips en adviezen van de
omgeving welkom. Maar zodra fase is afgelopen en de ideeën moeten gerealiseerd worden, zal het creatieve team geneigd zijn om af-
nieuwe manieren van problemen oplossen. Dit heeft een impact op
het creatieve potentieel, zelfs in organisaties waar innovatie en het
genereren van ideeën een hoofddoelstelling is van het bedrijf.
zondering op te zoeken. Zowel fysiek als psychologisch blokken ze
IBM: Elke dag is ideeëndag
zich af om afleiding te vermijden van buitenstaanders die iets in te
Er werden interviews afgenomen bij IBM, een wereldwijde
brengen hebben. De organisatie moet zowel aan leiders als creatie-
technologie-consultant die zijn medewerkers het liefst elke
velingen de mogelijkheid bieden om de deur dicht te houden tot ze
dag met honderd ideeën ziet wakker worden. Het bedrijf heeft
klaar zijn om naar buiten te komen. Met een kant-en-klaar project
allerlei structuren opgezet die iedereen aanmoedigen om ideeën
met een project waarmee ze tenminste al voorbij het punt zijn dat
te spuien. Zo zorgt IBM ervoor dat ideeën niet enkel worden
buitenstaanders er een negatieve invloed op kunnen hebben.
aangebracht op formele brainstormsessies. Het personeel weet
Naast deze zes aspecten die elkaar compenseren, identificeerden
de onderzoekers een aantal antecedenten voor en grenzen aan de
creativiteit die deel uitmaken van de verschillende fasen in het
creatieve proces.
dat ze zowel impulsief als proactief acties kunnen ondernemen
buiten de grenzen van hun dagelijks takenpakket. Ze zijn ook
vrij om tandems te vormen met collega’s van andere teams en
departementen. Door hiërarchische barrières te verwijderen die
conversaties over ideeën in de weg staan, kan dit bedrijf haar
VAN VONK TOT VLAM: het ontstaan van een idee
De creatieveling op het juiste spoor krijgen
Individuele motivatie wordt in de eerste plaats aangedreven door
belangrijkste middelen - haar mensen - maximaal inzetten.
VLOT SCHAKELEN: grote ideeën promoten
het enthousiasme, de gretigheid en het plezier dat creatieve men-
De belangrijkste motivator van mensen die hun eigen ideeën
sen ervaren bij het genereren van nieuwe ideeën. Zij beschouwen
promoten is hun overtuiging in de absolute waarde van het poten-
problemen als leuke uitdagingen om aan te pakken. Deze verras-
tieel van hun ideeën. Dit vraagt om onvervalst enthousiasme van
singen brengen hun werk op smaak. Maar terwijl creatieve geesten
creatieve individuen doorheen het hele promotieproces. Anders
barsten van de ideeën, moet hun vrijdenken regelmatig ook getem-
riskeer je dat deze mensen terugvallen in een ‘feedbackmodus’, wat
perd worden. Zodat hun focus op de prioriteiten van de organisatie
hun overtuigingskracht tegenover de hogere machten in gevaar kan
blijft liggen. Details die in het begin worden weggelachen, kunnen
brengen.
later obstakels blijken. Het creatieve individu moet ook in staat zijn
Mensen met een talent voor communicatie hebben een grotere kans
om alle aspecten van zijn idee goed in te schatten. Zoals bijvoor-
om te slagen bij het doordrukken van hun ideeën. Daarnaast is ken-
beeld de commerciële haalbaarheid ervan. Creatievelingen zijn
nis van de structuur en politiek van de organisatie van groot belang
naast de bedenkers van nieuwe ideeën ook vaak goede netwerkers.
voor de interne promotie van een idee als waardevol. Een idee heeft
Ze breiden hun contacten binnen de org­ani­satie actief uit en staan
ten slotte nog een extra kans op slagen, wanneer de strategie van de
altijd open voor het onverwachte. Bij het bedenken van ideeën
organisatie duidelijk gecommuniceerd wordt en ondernemingszin
beperken zij zich niet tot georganiseerde brainstormsessies of tot
actief gepromoot en ondersteund wordt (zie voorbeeld Genzyme).
wat haalbaar is. In het begin moet je alle ideeën toelaten, zelfs de
absurde. Want kwantiteit zal uiteindelijk leiden tot kwaliteit.
De ontmoetingen binnen het team
De samenstelling van een team kan een enorme impact hebben
op de creativiteit ervan. Zoals eerder al besproken is vooral de
structuur belangrijk. Het is nuttig om een goede mix te maken van
verschillende professionele achtergronden. Maar de persoonlijkheden binnen het team spelen natuurlijk ook een rol. Creatieve
individuen zoeken contact met collega’s die hun ideeën kritisch
­benaderen. Omdat ze met die opmerkingen bepaalde problemen
qua helderheid, accuraatheid of zelfs commerciële haalbaarheid in
een vroeg stadium kunnen identificeren. Een open sfeer, niet-vijandige communicatie en gezonde feedback zijn hiervoor broodnodig.
Een positieve teamsfeer is dan ook een noodzakelijke voorwaarde
voor creativiteit.
Genzyme: Waar creativiteit tot de routine
behoort
Uit het onderzoek blijkt dat bij het biotechbedrijf Genzyme innovatie de kern is van de strategie van het bedrijf. Werknemers
worden er ondubbelzinnig op gewezen dat het initiatief om ‘iets
nieuws te proberen’ een van de fundamenten is waarop het succes van het bedrijf gebouwd is. In de statuten staat dan ook dat
ondernemerschap en gedrevenheid even belangrijke waarden
zijn als samenwerkingsbereidheid en integriteit. Deze werksfeer
moedigt het personeel aan om alle mogelijke ideeën onbevreesd
uit te spreken. Want ze weten dat deze creatieve input volledig
spoort met de doelstellingen van het bedrijf.
Intussen kan ‘wie je kent’ even cruciaal zijn om het idee aan de man
te brengen als de genialiteit van het idee zelf. Terwijl individuele
sterktes natuurlijk belangrijk blijven, kan de diversiteit van het
De organisatie: een ruilbeurs voor kennis
Individuele motivatie en de samenstelling van het team is be-
netwerk van de verschillende teamleden nu ook het verschil maken.
langrijk, maar die prinicipes kun je ook over de breedte van de
Vooral de reputatie en de contacten van de leider met de personen
organisatie toepassen. Als uitgebreide en gevarieerde contacten
die binnen de organisatie belangrijke beslissingen nemen of bepaal-
onder collega’s worden gepromoot en jobs nogal breed gedefinieerd
de budgetten beheren, kunnen in deze fase doorslaggevend zijn.
© Flanders DC Kenniscentrum aan Vlerick Leuven Gent Management School | 3
VAN DROMEN NAAR ACTIE:
ideeën verwezenlijken
viduen enorm belangrijk is tijdens het creatieve proces. Maar dit
onderzoek leert ons dat die intrinsieke motivatie zich in elke fase
De gemotiveerde creatieveling kan in staat zijn om zijn idee te
visualiseren door het product in de winkelrekken te krijgen, het
verkoopsvoorstel bij de marketingafdeling te leggen of een technologische oplossing hebben die het bedrijf veel geld kan besparen.
Maar daarmee alleen is de kous nog lang niet af. In dit stadium is er
nood aan goed georganiseerde, systematische en zelfs perfectionis-
wel op een andere manier manifesteert:
> Bij het ontstaan van ideeën worden individuen gedreven door
het plezier dat ze halen uit het bedenken van ideeën
> Bij de promotie van een idee worden ze gedreven door de sterke
overtuiging dat het idee het waard is om verwezenlijkt te worden
> Als de verwezenlijking in zicht komt, worden ze gedreven door
tische kwaliteiten. Maar dan wel in combinatie met de soepelheid
het vooruitzicht om hun idee toegepast te zien in de praktijk
om in een latere fase nog praktische wijzigingen of veranderingen
Voor organisaties die incentives willen inzetten om creativiteit aan
in attitude toe te passen als reactie op onvoorziene problemen
te moedigen en te belonen, is het natuurlijk nuttig om rekening te
Creatieve individuen moeten nu misschien in tandem werken met
houden met dit ‘plan’ van het proces.
(of delegeren aan) medewerkers die betere ‘afwerkers’ zijn (zie
voorbeeld Scala & Kolacny Brothers). Bij de realisatie van het idee
moet het teamwerk pas echt vruchten beginnen af te werpen, al is
Herzien, verfijnen, herzien, verfijnen: een straatje
­zonder einde?
een goede wisselwerking tussen de collega’s natuurlijk al vanaf het
Creativiteit is geen lineair proces, maar een constante afwisseling
begin crucaal. Heel wat creatieve types zijn zich goed bewust van
van actie en reflectie. Bij het totstandkomen van ideeën worden
hun eigen tekortkomingen op dit vlak en nemen de steun van meer
vaak geïnspireerde suggesties in de groep gegooid. Die leiden tot
ervaren collega’s dan ook met dankbaarheid aan.
kritische feedback, die op haar beurt zorgt voor allerlei kleine en
grote aanpassingen. Als een goed uitgewerkt idee uiteindelijk wordt
voorgesteld, overweegt het team hoe de voordelen van het idee best
Scala & Kolacny Brothers:
Creativiteit in harmonie
aan de organisatie (of haar klanten) gepresenteerd worden. Tege-
Eén van de bekendste klassieke rockensembles in de koorwereld, Scala en Kolacny Brothers, dankt zijn succes aan de unieke
samenwerking tussen twee drijvende krachten. Eén man neemt
de verantwoordelijkheid voor het muzikale op zich (zingen,
lijkertijd worden de eigen netwerken en andere middelen aangesproken. Bij de taakgerichte medewerkers die verantwoordelijk zijn
voor de realisatie van het idee is soepelhied opnieuw een cruciale
karaktereigenschap. Want ook als het einddoel in zicht komt, blijft
reflectie absoluut noodzakelijk.
schrijven, arrangeren). Zijn partner, die al even cruciaal is,
dirigeert het koor, organiseert de tournees en coördineert het
stagemanagement. Deze mix van creatieve en taakgerichte
persoonlijkheden illustreert perfect hoe belangrijk het is om een
divers team te hebben bij de uitvoering van een idee. Want in die
fase zijn heel wat fantastische ideeën nog enorm kwetsbaar voor
mislukking.
Hoe moet het nu verder?
Deze studie, die qua volume niet exhaustief is, graaft toch diep in
het creatieve proces. Niet alle werkgevers zullen na het lezen van
deze resultaten de manier veranderen waarop ze innovatie bij hun
medewerkers aanmoedigen. Toch zouden deze inzichten het debat
moeten stimuleren, vooral rond de mix van factoren die een rol
Het is de taak van de leider om ervoor te zorgen dat iedereen elkaar
spelen bij het ontstaan, de promotie en verwezenlijking van ideeën.
op de hoogte houdt als de finale uitwerking van het creatieve proces
> Worden onze beste ideeën uitgewerkt of over het hoofd gezien?
in zicht komt. Tegelijkertijd moet hij stand-by staan om mensen
of middelen te verplaatsen of om nog enkele snelle, doordachte
En waarom?
> Zijn de juiste mensen betrokken bij elke fase of worden minder
beslissingen te nemen. Goed kunnen motiveren is natuurlijk van
uitgesproken creatieve individuen niet op de juiste manier inge-
levensbelang. Een teamleider is van nature veeleisend, maar de
zet? Om wie zou het hier binnen jouw organisatie kunnen gaan?
meest succesvolle realiseren zich ook dat ze iedereen naar waarde
> Is de weg naar implementatie van de beste ideeën vrij van val-
moeten schatten.
kuilen of zijn er onnodig veel obstakels? Hoe kunnen we de weg
Organisatorische factoren die belangrijk zijn in de fase van de im-
vrijmaken?
plementering draaien vooral rond middelen: geld, tijd en vaardigheden. Mensen die in creatieve teams werken vertrouwen er gewoonlijk op dat hun werkgever deze middelen zal vrijmaken en om die
reden is de steun van het management natuurlijk onontbeerlijk.
Zoals we eerder al aanstipten, speelt afzondering een cruciale rol bij
Door de bevindingen van deze studie in de context van een organisatie te plaatsen, kun je bovenstaande vragen misschien beantwoorden en zullen ze hopelijk meer verrassen dan aanvankelijk
misschien wordt verwacht.
de bescherming tegen ongewenste inmenging. Het is ook de taak
Referentie:
van het management om die afzondering van het creatief team
From Creativity to Success: Barriers and Critical Success Factors
mogelijk en gemakkelijk te maken.
in the Successful Implementation of Creative Ideas (Van Creativiteit tot Succes: Barrières en Kritische Succesfactoren bij de
CREATIVITEIT VAN WERKNEMERS
Implementatie van Creatieve Ideeën); Susan Ashford, Katleen
De Stobbeleir en Inge De Clippeleer; Flanders DC Kennis-
De rol van intrinsieke motivatie?
Algemeen wordt aangenomen dat intrinsieke motivatie van indi-
centrum aan de Vlerick Leuven Gent Management School.
© Flanders DC Kenniscentrum aan Vlerick Leuven Gent Management School | 4