Slide 1 - Keunstwurk

Kunst en cultuur…
voor kinderen?
Reflecties vanuit de
ontwikkelings- en de
onderwijspsychologie
Paul van Geert
Universiteit Groningen
1
Wat is cultuur en kunst?..
Vanuit het perspectief van
ontwikkeling en onderwijs
Cultuur
• Cultuur: aangeleerde en overgedragen
patronen van menselijke activiteit en
de materiële en symbolische structuren die
deze activiteiten mogelijk maken en
betekenis geven
Cultuureducatie
• Vanuit deze definitie: ook reken- en
taalonderwijs (etc.) is cultuureducatie
• In elk vak een stukje cultuureducatie

Bv. spelling
• Waar komen bepaalde regels vandaan?
• Waarom dat behandelen?


Motiverend, inzicht- en perspectiefbiedend
Spellingregels als (ooit) creatieve oplossingen voor een
bepaald soort probleem
• Cultuureducatie in de bredere zin
Dimensies van cultuur
• Breed - smal

Menselijke handelingspatronen – kunst
• Elitair – populair

•
Opera – rapmuziek
Vertaling naar het basisonderwijs: kinderen in
Conserverend
– vernieuwend
concrete voorbeelden
laten kennismaken met
de verschillende
dimensies/combinaties
 Erfgoed
– creatief
proces
• Lage kwaliteit – hoge kwaliteit

Schlagermuziek – Stromae
• Product – proces
• Verdeelt mensen – brengt mensen samen
Wat is kunst?
• Onder kunst wordt in het algemeen
verstaan: het product van creatieve
menselijke uitingen onder meer
schilderen, tekenen, fotografie, grafiek,
Kernvraag is niet zozeer “wat is kunst” maar
beeldhouwen,
moderne media, theater,
“wanneer is kunst”
muziek en zang, dans, film, bouwkunde of
architectuur, industrieel en ambachtelijk
ontwerp, literatuur en poëzie.
• Kunst is wat in het verleden en tegenwoordig
aan kunst werd en wordt gemaakt
Wat is kunst voor kinderen?
• Kinderen maken – ondergaan –
onderzoeken – leren over - ....
• creatieve uitingen die vallen onder de
noemer van

schilderen, tekenen, fotografie, grafiek,
beeldhouwen, moderne media, theater,
muziek en zang, dans, film, bouwkunde of
architectuur, industrieel en ambachtelijk
ontwerp, literatuur en poëzie
2
Cultuur- en kunsteducatie...
Waar is het voor?....
Onderbouwing van de onderwijsinhoud
• Via de directe waarde

Intrinsieke waarde van inhoud of vak
• Via de indirecte waarde


Invloed op andere aspecten, vaardigheden….
Vooral van belang als een vak of inhoud moet
worden verdedigd….
Directe educatieve waarde
• Kunst is een intrinsiek onderdeel van de
menselijke cultuur, en dus van het
menszijn
• Educatie tot volwaardig menszijn betekent
dus ook kunsteducatie


Waarvan de basis moet worden gelegd in de
jaren dat kinderen fundamentele
vaardigheden leren
Kunsteducatie leidt dus tot fundamentele
vaardigheden en kennis... Welke?
Indirecte educatieve waarde
• Heeft kunsteducatie een invloed op

de persoonlijkheidsontwikkeling, de cognitieve
ontwikkeling, de sociale ontwikkeling, de
ontwikkeling van het brein?
• Bevordert kunsteducatie de vaardigheden
voor de 21e eeuw?

Creativiteit en innovatie / probleemoplossen /
communicatie / mediagebruik en -inzicht…
• Bevordert kunsteducatie talent en
excellentie?
Voorbeeld: Kunst en persoonlijkheid
• Relatie tussen leesattitude (literatuur),
zelfreflectie en identiteitsontwikkeling


Een dynamische interactie
Sexe-verschillen: sterker bij meiden
• Relatie kunst en persoonlijkheid

Kunst is gekoppeld aan openheid – extraversie –
zelfdiscipline - positieve emotionaliteit sociabiliteit
Kunst, creativiteit en talent
• Creativiteit, talent en excellentie: grote
woorden, practische invulling?
• Drie benaderingen onderscheiden ….
De dynamica van talent
Creativiteit, Talent en Excellentie
CTE in vergelijking
met de norm: de
allerbesten
(Normbenadering)
CTE in vergelijking met
criteria: voldoen aan hoge
eisen
(Criteriumbenadering)
CTE in vergelijking met
jezelf: stimuleren van CTE
relatief tot de persoon zelf
(Ipsatieve benadering)
Voorbeeld: creativiteit
• Creativiteit is het ontwikkelen van iets
nieuws dat waarde heeft voor de toekomst

Creativiteit staat centraal in kunst
Vergelijk
de innormbenadering
met de ipsatieve
… maar ook
wetenschap en techniek

benadering
Ontwikkeling en leren zijn creatieve processen
• Kinderen creëren hun kennis/vaardigheden in
interactie met de educatieve context (ontwikkeling
als emergent proces)
• Dit proces is in principe educatief te gebruiken om
creativiteit volgens de normatieve en
criteriumbenadering te bevorderen
3
Cultuur- en kunsteducatie...
Hoe?
Centraal ontwikkelingsmechanisme
• Uitgaande van bestaande capaciteiten /
vaardigheden / kennis van kinderen
• Een voldoende motiverende, concrete
ondersteuningscontext bieden


Ondersteuning: Sociale/materiële/beide
Motivatie: Intrinsiek/extrinsiek/beide
• Waarin kinderen handelingen kunnen verrichten die
de bestaande cvk overstijgen

Waaronder reflectieve abstractie
• Waardoor verandering/ontwikkeling van de cvk bij
kinderen optreedt
Wat kunnen BO-kinderen (niet)?
• In een educatieve context met adequate
ondersteuning kunnen basisschoolkinderen

Abstract redeneren en reflecteren, vooral in
concrete toepassingen
• Bv over de betekenis van kunst

Creativiteit laten zien in verklaringen, ontwerpen,
verbeelden, ….
• Komen tot nieuwe oplossingen, ver-beelding en
expressie
Leerkacht: Welk pedagogisch handelen?
• Gebruik van talentontlokkende materialen
• Open en uitdagende vraag- en opdrachtstijl
• Directe aansluiting bij het handelen van
kinderen
• Gebaseerd op grondige beheersing van
fundamentele en generieke begrippen,
vaardigheden etc. op BO niveau
Leerkacht: Welk pedagogisch handelen?
• Generieke handelingskaders en –modellen
bieden die uitvoerbaar zijn op BO niveau


De wetenschappelijke cyclus
De ontwerpcyclus
• Technisch
• Kunst

De ondernemingscyclus
• Overeenkomsten benadrukken in onderwijs

Creativiteit als onderdeel van alle
handelingscycli
4
Mogelijke thema’s voor
kunsteducatie vanuit een
ontwikkelingsperspectief
Kunst en verbeelding
• Verbeelding is ver-beeld-ing


Het creëren van beelden (vormen…)
Die een veelheid van dingen tot expressie
brengen (gedachten, gevoelens, verhalen, …)
• Kunst als veelheid van “talen”,
verschillende manieren om dingen te
zeggen…
Kunst en kinderen
• Parallelen tussen kenmerken van moderne
kunst en het functioneren van jonge kinderen



Spontane expressie
Weinig inhibitie
exploratie…
• Veel minder aansluiting met postmoderne
kunst:

Is vaak sterk conceptueel en op meerdere
niveaus van reflectie gericht
Kunst en wetenschap
• Sterke parallelen op niveau van
ontwikkeling bij basisschoolkinderen




Rol van creativiteit in beide
Rol van reflectie in beide
Rol van abstractie in beide
Rol van de expressie in beide
• Bij jongere kinderen nauwelijks van elkaar
te onderscheiden
Kunst en ondernemen
• De “creatieve industrie” als economisch
speerpunt
• Ondernemen-educatie wordt bij kinderen
spontaan gericht


op creativiteit
op vormgeving
Kunst als ervaring
• Kunst biedt een raamwerk voor het
ervaren van de wereld



Meerdere perspectieven
Een ander perspectief dan wetenschap (maar
aanvullend)
Perspectieven die het mogelijk maken andere
tijden en culturen te ervaren via hun
kunstproducten
• De esthetische ervaring begint bij de
“gelukkige absorptie in de activiteit”
Kunst en ontwikkeling van het brein
• Fundamentele kenmerken van brein-anatomie


85 miljard neuronen, elk verbonden met max 10.000
andere neuronen
Georganiseerd in dynamische netwerken die zintuigen,
emoties, verbeelding en denken koppelen
• Het brein: een maker van complexe patronen

Educatie heeft een grote invloed op de eigenschappen
van het brein, ondanks het biologische raamwerk
(constraints)
• Bv het verschijnsel van culturele recyclage van brein-gebieden
• Kunst als raamwerk voor complexe,
meerlagige en dynamische patronen
Kunst en ontwikkeling van het brein
• Niet alle functies ontwikkelen op hetzelfde moment


Stelling
Biologisch
bepaald: bv late rijping prefrontale cortex
Een sterke
focus
oprecyclage
“fundamentele”
Cultureel
bepaald:
culturele
van breingebieden bij de
vaardigheden
als rekenen
taal iskunst,
op korte
verwerving
van taal, lezen,
schrijven,en
wiskunde,
wetenschap...
termijn effectief voor het ontwikkelen van
• Nieuwe groeispurt in het brein voorafgaand aan de
toetsbare kennis,
adolescentie
….maar op langere termijn ineffectief voor het
 Prefrontale
cortex
ontwikkelt
alsflexibele,
laatste
ontwikkelen
van
creatieve,
• probleemoplossende
Gedragssturing en inhibitie en communicatieve
vaardigheden…
 Snellere
ontwikkeling van emoties en beloningsgebieden
termijn effectiviteit van kunsteducatie
in …Lange
de hersenen
• Kunst als cultureel domein dat bij uitstek past
bij de ontwikkeling van het brein in de
kinderleeftijd